Saturnun peyki Enseladda həyat mümkündürmü?

Ötən il alimlər Saturnun peyklərindən biri Enseladın qalın buz örtüyü altında maye sudan ibarət böyük okeanın mövcud olduğunu aşkar etmişdilər. Elə həmin andaca elm ictimaiyyəti hipotetik yadplanetlilərin yaşaya biləcəyi səma cismlərinin siyahısına Enseladı da aid etdi. Enseladın nüvəsini qızdıracaq Saturnun cazibə qüvvəsi, dərin okean, atmosfer təbəqəsini əvəz edə biləcək qalın buz örtüyü və s. şərtlər səbəbindən bir çox mütəxəssislər yadplanetli canlıları çox uzaqda deyil, elə kosmik ölçülərlə hesabladıqda bir addımlığımızda yerləşən peykdə axtarmağımızın daha məqsədəuyğun olduğunu irəli sürmüşdülər. Amma sözsüz ki iddilar fərziyyədən o yana keçmirdi. Elə isə Enseladda həyatın inkişafı nə dərəcədə mümkündür?

Bir ay əvvəl Kanada və ABŞ-dan olan planetoloqlar nəhayət rəsmi açıqlama verərək, Enseladın həyatın yaranması və inkişafı üçün bütün şərtlərə malik olduğunu bildiriblər. Əldə edilmiş məlumatlar Saturnun peykini Günəş sistemində yerdənkənar həyat nümunəsini tapmaq üçün ən real namizəd edir.

Avtomatik kosmik cihaz "Cassini-Huygens"-in təqdim etdiyi məlumatlar göstərir ki, Enseladdaki qeyzerlər yüksək tərkibli karbon qazı və bir sıra digər birləşmələri ilə fərqlənir. Mütəxəssislər güman edir ki, Saturnun peykindəki sular mineral maddələrlə zəngindir. Məlumatlardan yararlanaraq, alimlər Enselad sularının kimyəvi xüsusiyyətlərinin modelini hazırlayıblar. Hesab edilir ki, duz tərkibinə görə okeanı Yer okeanları ilə müqayisə etmək olar. Enseladın okeanı bundan başqa böyük soda qatılığı və yüksək qələvilik səviyyəsi ilə də fərqlənir.

Bütün bunlar peykin yanar süxurları ilə okean sularının qarşılıqlı əlaqəsindən xəbər verir. Bizim planetdə oxşar şərtlərə Şimali Amerikadakı Mono gölü malikdir. Orada balıqlar yoxdur, amma çubuqşəkilli ekstremofil bakteriyalar olan GFAJ-1 yaşayır. Yerdə varsa, Saturnun peyki Enseladda niyə oxşar mikroorqanizmlər mövcud olmasın?

Enselad Saturnun altıncı ən iri peykidir. Diametri 500 km-ə bərabərdir. 2005-ci ildə "Cassini-Huygens" aparatı oraya yaxınlaşdıqdan sonra peykə maraq daha da artmağa başlamışdı. Saturnun peyklərinin öyrənilməsi işinə həm də NASA və ESA TSSM-in birgə layihəsi həsr edilib. Mütəxəssislər 2030-cu illərdə növbəti dəlillərə yiyələnəcəklərini qeyd edirlər.

"Saturnun peyki Enseladda həyat mümkündürmü?" sualına hələlik verilə biləcək ən doğru cavab nə ola bilər? Mümkündür, amma bunu da nəzərə almaq vacibdir ki, həyatı mümkün edə biləcək şərtlər onu hökmən mövcud etməli də deyil. Yalnız bir şeyi dəqiqliklə qeyd etmək olar ki, tezliklə çox mühim tapıntıların şahidi olacağıq. Bunu, NASA və SETI kimi nüfuzlu kosmik araşdırma mərkəzləri də təsdiqləyir.

Həmçinin oxuyun:

* Saturnun peyki Enseladda okean tapıldı
* Yadplanetliləri "Dayson kürəsi" köməyilə tapa bilərik
* Həyat ola biləcək planetlərin sayı daha çoxdur

daha ətraflı...

Suyun Yerə asteroidlərlə gətirildiyinin sübutu əldə edilib

Almaniya və Böyük Britaniyadan olan astronomlar əvvəllər hesab edildiyinin əksinə olaraq, suyun Yerə kometlər vasitəsilə deyil, asteroidlər sayəsində düşdüyünü təsdiq etdikləri xəbərini yayıblar.

Alimlər SDSS J1242+5226 adlı ağ cırtdan ulduzu araşdırdıqdan sonra belə qənaətə gəliblər. Ağ cırtdan və sub-cırtdan ulduzların içinə aldığı materiya elə paylanır ki, elementlərdən bəziləri "batır", digərləri isə, əksinə, "üzə çıxır". Beləliklə də ulduzların spektrində baş vermiş dəyişikliklər alimlərə udulmuş materiyanın tərkibini analiz etmək şansı yaradır.

"Spitzer" kosmik teleskopunun imkanlarından yararlanaraq, mütəxəssislər SDSS J1242+5226-ın cırtdan planet statuslu Serera ağırlığındanki nəhəng bir asteroidi necə "canına çəkdiyini" müşahidə ediblər. Alimlərin gözlədiyinin əksinə olaraq, asteroidin 40%-in, Yer okeanlarının üçdə birini doldurmağa bəs edəcək miqdarda sudan ibarət olduğu aydın olub. Yəni, əgər Yerin bu günki su ehtiyatını əldə etmək istəsəydik, belə asteroidlərdən cəmi üçünə ehtiyacımız olardı.

Bir müddət əvvəl isə "Hubble" kosmik teleskopu köməyilə Yupiterin peyki Qanimeddə Yerdəkindən də artıq miqdarda su aşkar edilmişdi. Nəhəng okeanı təxminən 100 km qalınlığındakı buz örtüyü qapayırdı. Qanimed Günəş sistemindəki ən iri peykdir.

Əldə edilmiş yeni məlumatlar su ehtiyatı ilə zəngin asteroidlərin qalaktikada nadir hadisə olmadığını göstərir. Bu fakt, öz növbəsində, lazımi miqdarda maye suya malik və Yerə oxşar ekzoplanetləri tapmaq şansımızı artırır, alimlər hesab edir.

Həmçinin oxuyun:

* Yerdəki suyun mənşəyi kometlər deyildi?
* Asteroidin peyki tapıldı
* Yerlə toqquşmuş asteroid okeanları turşulaşdırdı

daha ətraflı...

Alim: "Xristianlığın yaranması meteorit düşməsi ilə əlaqəlidir"

ABŞ-dan olan astronom Uilyam Hartmannın gəldiyi qənaətə görə, 2000 il əvvəl Yerə düşmüş meteorit, bu gün dünyada ən yayılmış din olan xristianlığın yaranmasının təməlini qoyub.

Savlın (xaç suyuna salınmazdan əvvəl Paveli belə adlandırırdılar) Dəməşqə səyahət edən zaman yolda aldığı vəhy və nəticəsi olaraq dinə gəlməsi xristianlıqdakı ən məşhur epizodlardandır. Savl, xristianlara qarşı aqressiv münasibətləri olan fariseylərə aid idi. Hətta belə bir hadisə də danışılır ki, sonradan həvari olacaq Savl, xristianların ilk şəhidi hesab olunan Stefanı Yərusəlimdə xristianlığı təbliğ etdiyinə görə daşqalaq edərək öldürmüşdür.

Savl xristianları təqib etmək üçün Yərusəlimdən Dəməşqə yol alırdı ki, həmin vaxt göydən güclü işıq saçdığını fərq etdi. Əhdi-Cədid kitabında "Müqəddəs həvarilərin əməlləri"ndə bu, xüsusilə belə izah olunur: "Yolda, günün günorta çağı göydə, Günəşdən belə daha güclü parlayan işıq gördüm...". Hartmann hesab edir ki, iki il əvvəl çelyabinsk meteoriti düşdükdə sakinlərin yaşadıqları anlar kitabda izah olunan təsvirlə eynidir. Savl ilk öncə işıq görür və zərbə dalğaları onu yerə yıxır. Ardından o, asteroidin partlayışını eşidir və bunun Məsihdən göndərilən vəhy olduğunu düşünür.

Bir neçə gün gözləri görməyən farisey Savlın görmə bacarığı, yalnız Dəməşqə çatdıqdan sonra Ananiya ilə görüşdükdə yenidən bərpa olunur. Hartmannın dediyinə əsasən, Savl elektrooftalmiyadan əziyyət çəkmiş olmalıdır. Elektrooftalmiya gözlərə ultrabənövşəyi şüalarla zəngin intensiv işıq düşdükdə meydana gəlir.

Savlın dinə gəlməsi xristianlığın yaranması və yayılmasında olduqca vacib rol oynayıb. O olmasaydı, xristianlıq inancının gələcək taleyi bəlkə də tamam fərqli qurulardı. Hələlik alimlər Suriya ərazisində eramızın I əsrinə (həmin hadisənin o dövrdə baş verdiyi hesab edilir) aid ola biləcək hər hansı bir meteoritə rast gəlməyiblər. Dolayısıyla, Uilyam Hartmannın versiyası hipotez olaraq qalır. Bu haqda daha ətraflı Meteoritics & Planetary Science'da, qısa icmal üçünsə New Scientist'də oxuya bilərsiniz.

Həmçinin oxuyun:

* Kral Davudun dövləti mövcud olub
* Niyə müsəlmanlar və yəhudilər donuz ətindən imtina etdilər?
* Marsa aid ən qədim meteoritlər

daha ətraflı...

Sürətli radioşüalanmalar yerdənkənar sivilizasiyalara aiddir?

Alimlərin gəldiyi qənaətə görə, fast radio burst (FRB) adlanan şüalanmalar süni xarakter daşıya və yerdənkənar sivilizasiyalara məxsus ola bilər. Bu iddia, sözsüz ki, hələlik adi hipotezdən artıq olmasa da, şüalanma səbəbinin ən mümkün izahını təqdim edir.

Elm ictimaiyyəti müəmmalı şüalanmalar barədə ilk dəfə 2007-ci ildə xəbər yaymışdı. Sürətli partlayış radioşüalanmaları elə o vaxt, "Aresibo" və "Parks" teleskoplarından radiopulsarların müşəhidə edilməsi prosesində aşkar edilmişdi. FRB kəsildikdən sonra belə daha doqquz oxşar şüalanma qeydə alınmışdı. Ötən il növbəti radioşüalanma qeydə alındıqda isə alimlər məsələyə daha ciddi yanaşmağa başladılar.

Astrofiziklər on bir radioşüalanma hadisəsini analiz edərək, FRB mənbəyinə qədərki məsafəni hesablamağa çalışıblar. Qısa uzunluqlu dalğaları olan şüalanmanın ulduzlararası mühitin ionları tərəfindən "tormozlandığı" səbəbindən, uzundalğalı şüalanmalar teleskoplara daha tez çatır. Alimlər, bu məlumatlardan yararlanaraq, şüalanma mənbəyi ilə aradaki məsafəni ölçməyi bacardılar.

Aydın olub ki, şüalanmanın mənbəyi qalaktikamızın hüdudlarından kənarda yerləşir. Hər radioşüalanmanın başlanması və tükənməsi arasında zaman aralıqları baş verir ki, bunun əsasında alimlər qalaktikamızdan kənar və ard-arda eyni aralıqda yerləşən beş şüalanma mənbələri olduğunu deyirlər. Lakin bu versiyanın doğru olduğuna ehtimal 0,05%-dir.

Digər mümkün versiyaya əsasən, müəyyən və sabit fasilələrlə uzun və qısa dalğalar ötürən şüalanma mənbələri mövcud olmalıdır. Əgər Süd Yolu qalaktikasının hüdudlarından kənar məkandan ötürülən radioşüalanmalar süni xarakter daşıyırsa, bu, yüksək intellektli yadplanetli sivilizasiyalar arasındaki ünsiyyət vasitəsilə qarşılaşmış ola biləcəyimizi göstərir.

FRB məlumatlarına əsaslanaraq belə bir elmi-fantastik nəticəyə gəlmək üçün hələlik tezdir, çünki tutarlı nəzəriyyə hazırlamaq üçün daha çox müşahidə və ətraflı analiz işləri tələb olunur. Alimlər bu səbəbdən tədqiqatı davam etdirmək istədiklərini bildirirlər.

Həmçinin oxuyun:

* Kainatdaki həyatı qamma-partlayışlar məhv edir
* Yadplanetliləri "Dayson kürəsi" köməyilə tapa bilərik
* Superkütləli qara dəlikdən rekord miqdarda tullantı

daha ətraflı...

Yer Yupiterin qoyub getdiyi "tullantılardan" yaranıb

ABŞ-dan olan astronomlar belə qənaətə gəliblər ki, bizim Günəş sistemimizin qeyri-adi quruluşu buradaki ən böyük planet olan Yupiterin keçmişdəki miqrasiyası ilə əlaqəlidir.

Bizim planet sistemimizi əksər sistemlərdən fərqləndirən bir çox gözə çarpan xüsusiyyətlər var, alimlər deyir. Burada, orbiti Merkuri planetinin orbitində yerləşən planetlər mövcud deyil. Günəş sistemi kimi bir ulduz sistemi bir neçə çox qısa dövr periodları olan superyer kateqoriyalı planetlərə sahib olmalı idi. Elə isə onlar haradadır və niyə belə bir şey baş verib?

Mütəxəssislər erkən Günəş sistemində Yupiterin "binaları yıxmaq" üçün nüvə rolunu oynamış olduğunu düşünürlər. Sistemin hələ formalaşma dövründə o, içəri zonaya, Günəşlə sərhəd hesab oluna biləcək məsafəyə köç edib. Bunun nəticəsi olaraq superyerlərin orbiti dəyişilməyə başlayıb və onlar bir-biri ilə olduğu kimi, eləcə də digər səma cismləri ilə toqquşublar. Ardından formalaşmaqda olan Saturnun Yupiterlə qarşılıqlı cazibə qüvvəsi təsirləri, ikincisinin sistemin daxili hissəsini tərk etməsinə və hazırki mövqeyinə yerləşməsinə səbəb olub. Birinci nəsil planetlərdən qalan "tullantılardan" isə Merkuri, Venera, Yer və Mars formalaşıb.

Yupiter nəhəng qaz planetləri kateqoriyasına aiddir. Bu planetin ekvator radiusu 72,49 min km təşkil edir ki, bu, Yerin radiusundan 11 dəfə çoxdur. Təkcə bu qaz nəhənginin kütləsi Günəş sisteminin bütün planetlərinin bir yerdə kütləsindən 3 dəfə artıqdır. Alimlərin rəyinə görə, belə bir planetdə böyük ehtimalla həyat yaranmış olmamalıdır.

Tədqiqat Günəş sisteminin necə formalaşdığını anlamağa yardım edəcək. Bununla yanaşı, tədqiqat sayəsində sistemin ayrı-ayrılıqdaki planetlərinin bəzi müəmmalı xarakteristikaları ilə bağlı suallara cavab tapılacağı güman edilir. Üzərində yaşadığımız Yer də suallar doğuran bu planetlərdən kənarda qalmır.

Həmçinin oxuyun:

* Alimlərin izah edə bilmədiyi ekzoplanet tapıldı
* Sereranın ilk yaxından görüntüsü əldə edilib
* Planet sistemlərini "xaos" idarə edir

daha ətraflı...

Yadplanetliləri "Dayson kürəsi" köməyilə tapa bilərik

Belə bir nəhəng kainatda yüksək şüura malik yadplanetlilərin axtarışı olduqca çətin işdir. Lakin əgər sivilizasiya səviyyəsinə qədər inkişaf etmiş yadplanetlilərin Dayson kürəsi qurduqlarını nəzərə alsaq, axtarış şanslarımız bir qədər də arta bilər. Türkiyənin Boğaziçi Universitetindən olan alimlər Dayson kürəsi adlı texnologiyaları kosmosun hansı ərazilərində tapa biləcəyimizi bildiklərini iddia edirlər.

Dayson kürəsi - hipotetik astromühəndislik obyekti, mərkəzində ulduzu olan böyük radiuslu nazik kürəvi örtük qurğusudur. Belə üsul sayəsində ulduz enerjisindən maksimal qədər yararlanmaqla yanaşı, həm də örtüyün dövrə vurması ilə süni qravitasiya əldə etmək olardı. Əlbəttə ki, inşa edilə biləcək belə bir qurğu çox iri ölçülərdə olmalıdır (hesablamalara görə radiusu bir astronomik vahid təşkil edə bilər). Dayson kürəsi hətta ən uzaq məsafələrdən belə aşkar edilə bilər ki, alimlər də məhz bu məsələyə toxunurlar.

Elə isə yerdənkənar sivilizasiyalara aid Dayson kürələrini harada axtarmalı? Professorlar İbrahim Semiz və Salim Oğur hesab edirlər ki, belə obyektin inşası üçün ən uyğun cazibə qüvvəsi və enerji şərtlərinə yalnız ağ cırtdan ulduzlarda rast gəlmək olar. Bunlar, kütləsi Günəşinkilə müqayisə oluna biləcək, lakin radiusu təxmini 100 dəfə az olan yığcam ulduzlardır. Belə bir kürənin örtüyünün qalınlığı sadəcə bir metr ola bilər, inşası üçün isə Ayın kütləsi ağırlığında maddəyə ehtiyac var. Astronomlar obyektin axtarışının infraqırmızı diapazonda aparılmasını təklif edirlər.

Dayson kürəsinin axtarışında əsasən SETI layihəsi (Yerdənkənar sivilizasiyaların axtarışı üzrə tədqiqat mərkəzi) maraqlıdır. Böyük bir ehtimalla demək olar ki, əgər axtarışa başlanılsa, kosmosu İQ diapazonda araşdıran "Spitzer" teleskopunun imkanlarından istifadə ediləcək.

Bir çox mütəxəssislər yuxarıda izah olunan konsepsiyaya xeyli şübhə ilə yanaşır. Onlar, Dayson kürəsinin texniki olaraq çətin olduğunu və sivilizasiyaların hüdudlarını süni olaraq məhdudlaşdırdığını qeyd edirlər.

Həmçinin oxuyun:

* "Bəlkə yadplanetli axtarışı strategiyamız yalnışdır?"
* Alimlər: "Nə olursa olsun, yadplanetli sivilizasiyalarla əlaqə yaratmalıyıq"
* Yaponiya kosmosdan enerji əldə edəcək

daha ətraflı...

Alimlər: "Nə olursa olsun, yadplanetli sivilizasiyalarla əlaqə yaratmalıyıq"

Amerika elminin inkişafına dəstək assosiasiyasının (AAAS) təşkil etdiyi konfransda iştirak edən ABŞ alimlərinin dediyinə görə, digər planetlərdə yaşaya biləcək sivilizasiya səviyyəsinə qədər inkişaf etmiş üstün zəka nümayəndələri ilə aktiv əlaqə yaratmaq istəyiriksə, indi bunun əsl vaxtıdır. Onlar, gələcək fəaliyyəti şübhə altında olan SETI (yerdənkənar sivilizasiyaların axtarışı üzrə tədqiqat mərkəzi) layihəsinə daha artıq dəstək verilməsi və Yerdən kosmosa siqnal ötürülməsi işinin davam etdirilməsi lazım olduğunu vurğulayırlar.

SETI institutundan olan tədqiqatçılar artıq 30 ildən çoxdur ki, kosmosdan yayılan siqnalların dinlənilməsi ilə məşğuldur. Bunun üçün onlar Hat-Trik, Kaliforniyada yerləşən radioteleskopların massivlərindən yararlanırlar. Lakin indiyədək üstün şüurlu yadplanetli həyatına aid hər hansı bir əlamət aşkar edə bilməyiblər.

"Axtarışı aktivləşdirməyin vaxtıdır. Bizlərdən bir çoxu təkcə kosmosdan yayılan siqnalların dinlənilməsi ilə deyil, həm də yaxın məsafələrdə yerləşən bir neçə ulduzlara məktub göndərilməsi ilə maraqlanır. Bu, günlərin birində cavab alacağımız şansını artırır", - SETI təşkilatının rəhbəri doktor Set Şostak konfrans iştirakçılarına müraciət edərək, qeyd edib.

Yerlilər artıq bir neçə dəfə kosmosa məktub göndəriblər. Misal üçün, 1974-cü ildə Puerto-Rikoda yerləşən Aresibo radioteleskopu vasitəsilə Herkules bürcündə yerləşən, Yerdən 23 min işıq ili uzaqdaki M13 ulduz qrupuna məktub ünvanlanmışdı. Ancaq qeyd etmək lazımdır ki, həmin siqnal hələ heç Süd Yolu qalaktikasının hüdudlarını tərk etməyib.

Bəzi mütəxəssislər aqressiv yadplanetlilərin Yerə hücumundan ehtiyatlanaraq, belə addımı birmənalı qarşılamırlar - haqlı da ola bilərlər, axı mümkün yadplanetlilərin hansı məqsədlərlə yaşadıqları məlum deyil. Lakin Şostak hesab edir ki, bu, elmi-fantastik ədəbiyyat süjetindən başqa bir şey deyil: əgər yadplanetli zəkasını aqressiyaya təşviq etməsək, ona heç vaxt əl atmayacaqlar.

"İstər-istəməz yerdənkənar sivilizasiyalara bir çox şeylərdən danışmışıq, çünki son 70 ildə bəşəriyyət kosmosa çoxlu sayda məktub yayımlayıb ki, bunların da böyük bir hissəsi bilərəkdən edilməyib. Planetimizi məhv edə biləcək yadplanetlilər bizim mövcudluğumuzu artıq öyrənmiş olmalıdırlar", - doktor Şostak deyir.

Bir çox skeptiklərsə düşünür ki, kosmosa məktub yayımı faydasız vaxt itkisidir. Görüşə dəvət olunan fantast-yazıçı, fizik, NASA-nın konsultantı Devid Brin də bu fikirlə razıdır.

"Tarixçilər sizə izah edə bilər, inkişaf etmiş sivilizasiyalarla torpaqları mənimsənilməmiş yerli xalqların görüşü heç vaxt çətinliksiz ötüşməyib. Zənnimcə, hollivud stilindəki yadplanetli hücumunu gözləməli deyilik, əlaqə ehtimalı belə olduqca azdır. Lakin risk çoxdur, potensial yaşayış ola biləcək planetlərə siqnal göndərməzdən əvvəl yaxşıca düşünmək lazımdır. Xeyli mümkündür ki, nəvələrimizin həyatını ciddi təhlükəyə atırıq", - Brin izah edir.

Qabaqcıl astronom, antropoloq və sosioloqlar SETI-nin fəaliyyət planlarını konkretləşdirməyə çalışıblar. Əsas suallardan biri bəşəriyyətin kosmosa ünvanlamaq istədiyi məktubun necə olmasının müzakirəsi idi. Diskussiya iştirakçılarının əksəriyyətinin gəldiyi qərara görə, yadplanetlilərə göndərilməsi lazım olan məktub özümüz haqda nəcibləşdirilmiş informasiya olmalıdır - tariximizin xoşagəlməz rəhbərlərini bir kənara ataraq, fəxrlə bəşəriyyətin nailiyyətlərindən bəhs etməliyik. Set Şostaksa yadellilərlə görüşdə səmimi qalıb, özümüzü olduğu kimi təqdim etməyin daha yaxşı olacağını bildirir.

Həmçinin oxuyun:

* "Bəlkə yadplanetli axtarışı strategiyamız yalnışdır?"
* Əlaqənin çətinlikləri
* "Yadplanetliləri taparıq... siyasətçilər qoysa"

daha ətraflı...

"Interstellar" filmi yeni elmi kəşf təmin edib

Rejissor Kristofer Nolanın elmi-fantastik filmi "Interstellar" mütəxəssislər tərəfindən çoxlu sayda müsbət rəylər qazanmaqla, beş "Oskar" nominasiyası almağı bacarıb. Lakin məşhur filmin qazandırdıqları bununla kifayətlənmir. Məlum olub ki, filmə konsultant kimi çıxış edən astrofiziklər, filmin hazırlanması və təhlili prosesində yeni elmi kəşfə imza atıblar.

Classical and Quantum Gravity jurnalında dərc edilən məqalənin ABŞ və İngiltərədən olan müəlliflərinin "Interstellar" filminin ərsəyə gəlməsində əməyi keçib. Dediklərinə görə, ilk dəfə kompüter modeli köməyilə qara dəlik yaxınlığında olan kameranın, qara dəliyi və yanında yerləşən qalaktikaları necə göstərə biləcəyini nümayiş etdiriblər.

Alimlər məqalədə ümumi tənlikləri qeyd edirlər. Dövrə vuran qara dəlik yaxınlığında işığın yayılmasını izah edən proqramın hazırlanması üçün məhz bu tənliklərdən yararlanılıb. Mütəxəssislərin bu yeni metodik yanaşması bununla fərqlənir ki, ayrı-ayrılıqda işıq şüalarının deyil, bir yerdə şüa yığınının yayılması modelləşdirilməsini nəzərdə tutur. Bu sayədə adi sxematik görüntülərin əvəzinə yüksək keyfiyyətli realistik animasiyalar əldə etmək olar.

Astrofiziklər belə bir texnologiyanın gələcəkdə aparılması planlaşdırılan daha dəqiq kosmik tədqiqatlarda istifadə olunacağını qeyd edirlər. Sözün qısası, hərəkətdə olan deformasiyalı işıq şüaları səbəbindən keyfiyyətsiz olaraq əldə edilmiş görüntülərlə bağlı problemlər gələcək araşdırmalarda artıq aradan qaldırılmış olacaq.

Xatırladaq ki, "Interstellar" filmi ötən ilin noyabr ayının əvvəlində böyük ekranlara çıxmışdı. IMDb statistikasına görə 2014-cü ilin ən yüksək reytinqli filmi seçilən bu elmi-fantastik kino lentində hiperməkan uçuşları, qara dəliyə daxil olma, beşölçülü sferaya düşmə və zaman səyahəti kimi insanları düşündürən müxtəlif və geniş elmi əsaslı ideyalar yer alır. Filmin konsultantlarından biri məşhur astrofizik Kip Torndur.

"Bir neçə il əvvəl dostum Kip Tornla, onun və Linda Obstun köstəbək dəlikləri haqda bəhs edəcək elmi-fantastik film ideyaları barədə diskussiya aparırdım. Bu ideyalar Kristofer Nolanın "Interstellar" filminin bir hissəsinə çevrildi. Kip və mən 29 oktyabrdakı Böyük Britaniya premyerasına yollandıq", - britaniyalı nəzəri fizik və kosmoloq Stiven Hokinq də filmdən razı qaldığını deyir.

Həmçinin oxuyun:

* "Interstellar" və zaman səyahəti mövzusu
* Qara dəliyin içərisində yaşayırıq?
* Bizi əhatə edən reallıq holoqram ola bilər

daha ətraflı...

İlk Mars ekspedisiyası üçün 100 namizəd seçildi

Mars One layihəsi təşkilatçıları Qırmızı planetin ilk potensial sakinləri olacaq könüllülərin siyahısını bir az da qısaldıblar. Belə ki, 2024-cü ildə Marsa göndəriləcək namizədlərin sayı yüzə endirilib. Bu könüllülərin bir neçəsi həyatlarının sonuna qədər orada qalmaq şərtilə, Marsa yola düşəcəklər.

Qırmızı planetin kolonizasiyası üçün təşkil edilmiş Mars One layihəsində iştirak etmək istəyənlərin sayı əvvəldən 202.586 nəfər idi. Psixoloji, fiziki və intervyu test mərhələlərindən sonra onların sayı yüzə endirildi. İndi bu namizədlərdən hər birisinin insan ayağı dəyməmiş Marsın ilk sakinləri olaraq, adlarını tarixə yazdırma şansları var.

Layihənin rəsmi saytında xəbər verilir ki, növbəti ixtisar mərhələsi 16 fevral tarixində baş tutub. Geriyə qalan yüz nəfər namizədi daha bir neçə seçmə mərhələsi gözləyir ki, yekunda onların sayı cəmi dörd nəfərə endiriləcək. Məhz bu dörd nəfər kolonizasiya proqramı çərçivəsində Marsa yollanaraq, oradaki vəzifələrinə başlayacaq.

Könüllü astronavtların uçuşunun 2025-ci ilədək yerinə yetiriləcəyi gözlənilir. Yer sakinləri onların Marsdaki yaşayışını canlı yayımlanacaq realiti-şou formatında izləyə biləcəklər. Marsdaki ilk insanlar yaşayış üçün vacib hər şeylə təmin ediləcək kiçik bir düşərgədə yerləşdirilərək, ömürlərinin sonuna qədər orada yaşayıb-yaradacaqlar. Daha sonraki Mars ekspedisiyalarında isə növbəti seçilmiş namizədlər oraya göndərilərək, əvvəlkilərin işini davam etdirmiş olacaqlar və beləcə bəşəriyyət tarixində ilk dəfə bir planet insanın yaşayışı üçün əlverişli hala salınacaq.

Bu ana olan nəticəyə görə yüz könüllüdən 39-u amerikalı, 31-i avropalı, 16-ı asiyalı, 7-i afrikalı və 7-i okeaniyalıdır. Ən gənc iştirakçının yaşı 20, ən yaşlınınsa 60-dır. Onların arasında tələbələr, mühəndislər, hətta alimlər belə var. Kişi və qadınların sayı tam bərabərdir.

Qeyd etmək lazımdır ki, ötən həftə The Guardian nəşriyyatı "If I Die on Mars" (Əgər Marsda Ölsəm) adlı sənədli film təqdim edib. Qısametrajlı filmdə Mars One layihəsi iştirakçılarından bəziləri hansı səbəblərdən Yeri Marsa dəyişməyə hazır olduqlarından bəhs edirlər.

Mars One layihəsi haqda ətraflı məlumat almaq üçün klikləyə bilərsiniz.

Həmçinin oxuyun:

* "Mars One" layihəsi üçün 1058 nəfər seçildi
* Marsın ilk sakinləri uşaq doğmayacaqlar
* "Yerlilərdən" Marsa 90 min məktub

daha ətraflı...

"Bəlkə yadplanetli axtarışı strategiyamız yalnışdır?"

Yerdənkənar sivilizasiyaların axtarışı və onlarla əlaqə yaradılması üsullarına dəyişikliklər edilməlidir, alimlər hesab edir. Yarım əsrə yaxındır axtarışda olan ağıllı kosmik qardaşlarımızdan səs-soraq yoxdur. Yüksək intellektli yadplanetli varlıqların kosmosa yaydığı siqnalların axtarışı nəticə verməyibsə, bəlkə səhv bizdən qaynaqlanır?

Kainatımız o qədər böyük bir yerdir ki, burada həyatın yalnız Yerdə inkişaf etmiş ola biləcəyi versiyası şübhəli səslənir. Bir neçə onillikdir ki, alimlər həyat əlamətləri ola biləcək, həyat üçün əlverişli şərtlərə malik astronomik obyektlərin axtarışındadırlar. Hər hansı bir planetdə həyatın hansı yollarla yaranmış ola biləcəyi və ya uzaq kosmosda yadplanetli varlıqların sivilizasiya səviyyəsinə qədər inkişaf edib-etmədikləri məhz astrobiologiya adlı gənc elm sahəsinin cavab tapmağa çalışdığı suallardır.

Bununla əlaqəli olaraq ötən əsrin ortalarında SETI (yadplanetli sivilizasiyalarının axtarışı üzrə tədqiqat mərkəzi) layihəsinin təməli qoyuldu. Layihənin məqsədi dar diapazonda yüksək intellektə sahib yadplanetlilərin kosmosa yaydıqları radiosiqnalların axtarışından ibarət idi. Lakin SETI digər ehtimalı da gözardı qoymur: işdir, əgər qabaqcıl texnologiyaya malik yadplanetlilər bizimlə könüllü şəkildə əlaqə yaratmaq istəsə, onların ünvanlı mesajını cavabsız qoymaq nə dərəcədə düzgün olardı?

Berklidə yerləşən Kaliforniya Universitetindən olan Devid Messerşmitt kosmosa yayılmış ola biləcək potensial yadplanetli sivilizasiyası siqnallarının axtarışı strategiyasına bəzi dəyişikliklər edilməsinin lazım olduğunu irəli sürür. Hesab edir ki, dar diapazonda davamlı siqnal ötürmək üçün yadplanetli sivilizasiyaların enerji ehtiyatı kafi miqdarda olmaya bilər və ya belə diapazonda böyük enerji israfının qarşısını almaq üçün, ona qənaət etmək istəyə bilərlər. Başqa deyimlə, əgər söhbət bizdən dəfələrlə artıq inkişaf etmiş varlıqlardan gedirsə, belə üsul onlara əlverişsiz və "baha" başa gəlməlidir. Professor Messerşmitt qeyd edir ki, əvəzində daha geniş tezlik diapazonunda tək-tək və qısa siqnalların axtarışı ilə məşğul olmaq daha effektivdir.

Bunun üçün Messerşmitt rəsədxanaların qəbul edici cihazlarını yenidən tənzimləmək və qeydə alınan siqnalların bərpasına nəzarət edən proqram təminatını modifikə etməyi təklif edir.

"Lakin Yerdənkənar sivilizasiyalara aid izlərin dar diapazonda da axtarışı davam etdirilməlidir", - hər iki axtarış texnikasının vacib olduğunu hesab edən Messerşmitt, deyir.

Yadplanetlilərlə heç vaxt əlaqə qura bilməyəcəyimizə bir çox səbəblər var. Onlar bizdən xeyli uzaqda ola da, bizimlə əlaqə yaratmaq istəməyə də bilərlər. Doğma planetimiz olan Yerdə bu qədər qarışıq və müxtəlif canlı davranışlarına rast gəliriksə, oxşar amma bizim üçün yad ola biləcək, anlamadığımız yadplanetli zəkasının bizə qarşı "biganəliyini" niyə nəzərə almayaq ki? Hər halda Dreyk tənliyi qalaktikada tənha olduğumuz ehtimalının olmadığını göstərir. Bəlkə də bu mühüm sirrə məhz professor Messerşmittin irəli sürdüyü yeni üsulun tətbiqi sayəsində aydınlıq gətirilmiş olacaq və nəhayət anlayacağıq: "onlar" yoxdur yoxsa biz səhv edirdik?

Həmçinin oxuyun:

* "Yadplanetliləri taparıq... siyasətçilər qoysa"
* Kainatdaki həyatı qamma-partlayışlar məhv edir
* 20 il sonra yadplanetlilərlə ilk əlaqə yaradılacaq

daha ətraflı...

Asteroidin peyki tapıldı

Yerin yaxınlığından ötüb keçən 300 metrlik 2004 BL86 asteroidini radioteleskopla müşahidə edən alimlər, onun ətrafında 70 metrlik peykin dövrə vurduğunu fərq ediblər.

Dünən dünya astronomiya ictimaiyyətinin diqqəti Yerin 1,2 milyon km yaxınlığından keçən 2004 BL86 adlı asteroidə tuşlanmışdı. Bu, astronomik ölçülərlə Yerlə Ay arasındaki məsafənin 3 qatına bərabərdir. 10 il əvvəl aşkar edilmiş asteroidi bütün dünyadan minlərlə həvəskar və mütəxəssislər izləyirdi.

Kaliforniyada yerləşən Deep Space Network-un güclü radioteleskopu həmin müddətdə asteroidin 20 fotoşəklini qeydə adıqdan sonra, alimlər kosmik obyektin ölçülərinə bir qədər düzəliş etməli olublar - daha əvvəl asteroidin yarım kilometr uzunluqda olduğu hesab edilirdi. Lakin ən maraqlı hadisə 2004 BL86 asteroidi ətrafında dövrə vuran 70 metrlik peykin mövcudluğunun təsdiq edilməsi oldu. Müasir astronomik dəyərləndirmələrə əsasən, 200 metrlik və daha böyük Yerətrafı asteroidlərin yalnız 16%-i bir, nadir hallarda isə iki kiçik peykə sahib olur.

Yerlə növbəti asteroidin (məhz 1999 AN10 asteroidinin) görüşü 2027-ci ildə baş tutacaq. Bu kosmik cismin ölçüsü təxmini 800-1800 metr olaraq qiymətləndirilir. 2016-cı ildə NASA-nın həyata keçirməyi planlaşdırdığı OSIRIS-REx adlı kosmik missiyada isə Yerətrafı asteroidlərdən biri 101955 Bennu-ya aparat göndəriləcək.

Videonu izləmək üçün klikləyin

Həmçinin oxuyun:

* Yarımkilometrlik asteroid Yerə yaxınlaşır
* "Dawn" zondu Serera ilə görüşə hazırlaşır
* Asteroidin "anatomik atlası" tərtib olundu

daha ətraflı...

Sereranın ilk yaxından görüntüsü əldə edilib

Böyük asteroid qurşağına daxil olmuş NASA-nın "Dawn" kosmik zondu, onun ən böyük obyektlərindən olan cırtdan planet Sereranın ilk yaxından fotoşəklini çəkib.

Sereranın bu görüntüsü hələlik 27 piksel ölçülü bort kamerası matrisasındaki ləkəyə oxşayır. Buna baxmayaraq bir sıra fotoşəklin bərpası nəticəsində 950 kilometrlik səma cismi üzərindəki kraterləri artıq ayırd etmək mümkün olub.

Fotoşəkillər 383 min kilometr uzaqlıqdan lentə alınıb - bu, Yerlə Ay arasındaki məsafədən bir qədər azdır. İlkin görüntülər Sereraya yaxınlaşma hazırlıqları işində və oriyentasiyada böyük əhəmiyyət daşıyır. Çoxdan gözlənilən bu hadisənin bu ilin 6 mart tarixində baş tutacağı hesablanıb.

Serera (Ceres) - Yerə ən yaxın cırtdan planet və asteroid qurşağının ən iri obyektidir. "Dawn" zondu daha əvvəl, 2012-ci ildə qurşağın ikinci ağır cismi olan Vesta asteroidini 210 kilometr hündürlükdən araşdırdıqdan sonra, cırtdan planetə doğru yol almışdı. Aparatın Sereranın orbitinə fevral ayının sonlarında daxil olub, bir neçə ayı orada keçirəcəyi nəzərdə tutulur.

İndiyədək Sereraya aid əldə edilmiş ən uğurlu fotoşəkillər kosmik teleskop Xabbl (Hubble) tərəfindən 2003 və 2004-cü illərdə çəkilib. Yanvar ayının sonunda "Dawn" zondunun çəkəcəyi fotoşəkillər isə əvvəlkilərdən daha keyfiyyətli olacaq ki, bu da Sereranın əslində nəyə bənzədiyini daha yaxşı görməyimizi təmin edəcək. Geriyə yalnız gözləmək qalır.

Həmçinin oxuyun:

* "Dawn" zondu Serera ilə görüşə hazırlaşır
* Yarımkilometrlik asteroid Yerə yaxınlaşır
* Titanda müəmmalı obyekt aşkar edildi

daha ətraflı...

"Kepler" 3 Yerə oxşar ekzoplanet aşkar edib

Ötən ilin may ayında yenidən aktivləşdirilmiş "Kepler" kosmik teleskopu Günəş sistemi yaxınlığında bir neçə ekzoplanet aşkar etməyə nail olub. Bu ekzoplanetlər Yerlə müqayisə edilə biləcək ölçüdədir.

Tapılmış planetlər, Günəş sisteminə ən yaxın parlaq obyektlərdən biri olan və şir bürcü ulduz qrupunda yerləşən EPIC 201376065 ulduzu ətrafında dövrə vurur. Mütəxəssislər ulduzun parlaqlığındaki yırğalanmalara diqqət yetirərək, əyri parıltıları analiz ediblər. Tədqiqat Avropa cənub rəsədxanası, həmçinin bir sıra ABŞ rəsədxanaları köməyilə aparılıb. Nəticədə planetlərin bəzi vacib göstəriciləri (obyektə qədərki məsafə, radius və s.) hesablanıb.

Hər üç planet kifayət qədər kiçik ölçüdədir və kiçik superyerlər kateqoriyasıa aid edilirlər. Onları həm də Yerin "əkizləri" deyə adlandırırlar. Planetlərin radiusu Yerinkini təxminən 2 dəfə üstələyir. EPIC 201367065 ulduzu isə kiçik soyuq qırmızı cırtdanlardandır, ölçüsü və kütləsi Günəşin analoji göstəricilərindən təxminən 2 dəfə azdır. EPIC 201367065 bizdən 150 işıq ili uzaqlıqda yerləşsə də, kosmik ölçülərlə bu məsafə "yaxın" hesab edilir.

NASA-nın astronomik peyki olan "Kepler" teleskopu, ekzoplanetlərin aşkar edilməsi üçün planlaşdırılan yüksəkhissiyatlı fotometrlə təchiz olunub. Həmin cihaz 12 may 2013-cü ildə sıradan çıxmış, lakin təxminən bir il sonra, 30 may 2014-cü ildə alimlərin səyilə yenidən "canlandırılaraq", yeni "K2" missiyasına keçid almışdı.

Aşkar edilmiş ekzoplanetlərin sonraki tədqiqatları üçün artıq kosmik teleskop "Xabbl"ın (Hubble) imkanlarından yararlanılacaq. Alimlər növbəti araşdırmalarda ekzoplanetlərin atmosferi, kimyəvi tərkibi, kütləsi və sıxlığı ilə maraqlanacaqlar. Ümumiyyətlə qeyd edilmiş ulduz sistemi elmə mühüm məlumatlar təmin edə bilər. Belə ki, bu sistemin planetlərinin birində hətta maye sudan ibarət okeanın mövcud ola biləcəyi ehtimal edilir.

Həmçinin oxuyun:

* "Kepler" dirildi: Yeni ekzoplanet tapılıb
* "New Horizons" yuxudan oyandı: Pluton araşdırmaları başlanır
* "İkinci Yer" olmağa namizəd planet tapılıb

daha ətraflı...

Beynəlxalq Kosmik Stansiyada qaz sızıntısı həyəcanı

Beynəlxalq Kosmik Stansiya (BKS) idarəsi ammonyak sızıntısı ilə bağlı yalan həyəcan xəbərindən sonra, ABŞ astronavtlarına öz seqmentlərinə geri qayıtmağa icazə verib. Bu barədə NASA məlumat yayıb.

Amerika aerokosmik təşkilatının hesabatında qeyd edilir ki, "bortdaki müxtəlif sistem qaynaqlarından əldə edilən məlumatlar gün ərzində öyrənilib və bunlar, stansiyada ammonyak sızıntısı olmadığını göstərir".

Yanvarın 14-də BKS-in ABŞ seqmentindən ammonyak sızıntısı ilə bağlı həyəcan siqnalı alınmışdı. Astronavtlar təcili olaraq BKS-in Rusiyaya aid hissəsinə köçürülmüş və rus astronavtların köməyilə qaz sızıntısının qarşısını almaq üçün tədbirlər görməyə çalışmışdılar. Lakin NASA-daki BKS proqramı meneceri Maykl Saffordininin sözlərinə görə, həyəcan xəbəri böyük ehtimalla yalan olub. NASA nümayəndəsi Rob Nevis bildirir ki, "heç bir ammonyak əlamətlərinə rast gəlinməyib və ekipaj maskaları çıxararaq, işlərə davam edib".

Araşdırma nəticəsində yanlış zəhərli qaz həyəcanı siqnalının bort kompüterindən alındığı aydın olub. Səbəbin hələlik nə olduğu bilinmir. Hal-hazırda BKS-də amerikalı Barri Uilmor və Terri Verts, rusiyalı Aleksandr Samokutyayev, Anton Şkaplerov və Yelena Serova növbə çəkirlər.

Həmçinin oxuyun:

* Yarımkilometrlik asteroid Yerə yaxınlaşır
* "Yerlilərdən" Marsa 90 min məktub
* "Fila"dan pis xəbər var: Əlaqə kəsildi

daha ətraflı...

Yarımkilometrlik asteroid Yerə yaxınlaşır

2004-cü ildə aşkar edilən və 2004 BL86 deyə adlandırılan asteroid sürətlə planetimizə doğru irəliləyir. 26 yanvar 2015 tarixində bu səma cisminin kosmik ölçülər baxımından Yerin kifayət qədər yaxınlığından keçəcəyi hesab edilir. Maksimal yaxınlaşma anında asteroidlə Yer arasındaki məsafə təxminən 1,2 milyon kilometrə qədər azalacaq ki, bu da planetimizin təbii peyki olan Ayla arasındaki məsafənin 3 qatını təşkil edir.

Mütəxəssislər asteroidin heç bir təhlükə daşımadığını qeyd edirlər. Digər yandansa, cismin Yerə yaxınlaşması elm üçün vacib hadisədir, çünki bü gün 2004 BL86 haqda bilinənlər xeyli azdır. Bu "kosmik görüş" sayəsində astronomlar asteroidin yeni məlumatları və fotoşəkillərini əldə etmək üstünlüyü qazanacaqlar.

"Hal-hazırda bu asteroid haqda, praktiki olaraq, heç nə bilmirik - bizi, mütləq sürprizlər gözləyir", - NASA-nın reaktiv hərəkət laboratoriyasından olan Lans Benner deyir.

Astronomların hesablamalarına görə, növbəti oxşar miqyaslı hadisənin yalnız 2027-ci ildə Yerə 1999 AN10 asteroidinin yaxınlaşacağı vaxt baş verəcəyi gözlənilir. 2004 BL86 asteroidini təkcə professionallar deyil, həvəskarlar da müşahidə edə biləcəklər. Bunun üçün sadəcə kiçik teleskop və ya güclü binokllar əldə etmək kifayət edəcək.

Həmçinin oxuyun:

* "Dawn" zondu Serera ilə görüşə hazırlaşır
* Kainatdaki həyatı qamma-partlayışlar məhv edir
* Yerdəki suyun mənşəyi kometlər deyildi?

daha ətraflı...

Marsda növbəti dəfə həyat əlamətləri aşkar edilib

Curiosity marsoxodunun lentə aldığı fotoşəkillərdə Yerdəki sianobakteriya matlarının "tikililəri" ilə əhəmiyyətli oxşarlığı olan obyektlər olduğu fərq edilib. Əldə edilmiş yeni məlumat sayəsində uzaq keçmişdə Qırmızı planetin gölləri dərinliyində mikroorqanizmlərin həyat fəaliyyəti ilə məşğul olduqlarını, yəni orada həyatın mövcud olduğunu növbəti dəfə ehtimal etmək olar.

Marsda canlı həyat axtarışında olan Curiosity cihazının son illər ərzində təmin etdiyi məlumatlar, bu gün orada canlı həyatın təəssüf ki, mövcud olmadığını göstərir. Digər tərəfdənsə, xüsusilə son aylar ərzində aparılmış tədqiqatların nəticələri, keçmişdə Marsın yadplanetli canlılar üçün yuva olduğu ehtimalını artırmağa davam edir.

Bu sahə üzrə aparılmış son araşdırmanın müəllifi Old Dominion Universitetindən olan geobioloq Nora Noffkedir. O, Yerdəki sianobakteriya matlarının "məskunlaşdığı məntəqələrin" zahiri görünüşünü, onlarla təəccüblü dərəcədə oxşarlıq təşkil edən Marsdaki strukturlarla müqayisə etmək qərarına gəlib.

Sianobakteriya matları (cyanobacterial mats) - həyat fəaliyyətləri nəticəsində bərk hissəciklərdən iki xüsusi struktur növünü formalaşdıran çoxlaylı bakteriya qrupuna verilən addır. Bunlar, stromatolitlər və MISS-dir (Microbially Induced Sedimentary Structures).

Marsda Qillespi Leyk adını almış ərazidə bir vaxtlar göl yerləşdiyindən xəbər verən çoxsaylı faktlar var. Professor Noffke həmin ərazidə süxurlar olduğunu göstərən fotoşəkilləri ətraflı araşdırdıqdan və analiz işləri apardıqdan sonra bu obyektlərin bir sıra əlamətlərdən dolayı Yerdəki MISS-lərə son dərəcə oxşadığı qənaətinə gəlib ki, bu da keçmişdə Qırmızı planetdə mikroorqanizm aktivliyi ola biləcəyinə dair məlumatlar verir.

Baxmayaraq ki tədqiqat yalnız marsoxodun çəkdiyi fotoşəkillərin müqayisəsi işlərindən ibarət olub, qeyd etmək vacibdir ki, bu mövzuda Noffkenin metodikasına şübhə etməyə əsas yoxdur: alim artıq 20 ildir ki, MISS öyrənilməsi ilə məşğul olur və onun məqaləsi səbəbsiz yerə Astrobiology kimi prestijli elmi jurnalda dərc edilməzdi. Mütəxəssislər oxşar tədqiqatlar arasında ən keyfiyyətlisinin məhz bu iş olduğunu qeyd edirlər.

Lakin Noffke heç də əldə etdiyi nəticələrin, qədim Marsın həyat əlamətləri ilə bağlı konkret sübutlar kimi qəbul edilməsini tələb etmir, çünki tapılmış strukturların qeyri-bioloji mənşəli ola biləcəkləri, məsələn, duz, su və küləyin qarşılıqlı təsirləri sonrası eroziya nəticəsində peyda olduqları da istisna olunmur. Bunu təsdiqləmək üçün ya daha təkmilləşdirilmiş marsoxodlara, ya da mars süxurları nümunələrinin Yerə geri gətirilməsinə ehtiyac var ki, bunlar da hələlik heç bir kosmik agentliyin proqramına daxil deyil.

Həmçinin oxuyun:

Marsdan yeni xəbərlər var: Metan qazı və üzvi birləşmələr
Marsda həyatın ilk sübutları - alimlər isə tələsmir
Yer orqanizmləri Marsda yaşamağa qadirdir

daha ətraflı...

"İkinci Yer" olmağa namizəd planet tapılıb

Yadplanetli həyatının yaranması və inkişaf etməsi üçün əlverişli şərtlər daşıyan ekzoplanetlər sırasına daha biri əlavə olunur. Amerika Astronomiya Cəmiyyətinin hər il təşkil olunan iclasında yenicə tapılmış 8 ekzoplanetin siyahısı təqdim edilib. NASA-dan olan 26 alimin də iştirak etdiyi iclasda, siyahıdaki planetlərdən birinin "İkinci Yer" olduğu bildirilib.

Siyahı, Günəş sistemindən kənarda tapılmış mindən çox planetin kəşfçisi olan "Kepler" orbital teleskopunun əldə etdiyi məlumatlar əsasında hazırlanıb. Teleskopun yenicə aşkar etdiyi səkkiz planet arasından cəmi üçü həyatın yaranması və inkişaf etməsi üçün əlverişli məsafə olan "həyat zonasında" yerləşir. Lakin Mars kimi həyat zonasında yerləşən və konkret həyat əlamətləri daşımadığı hesab edilən bir sıra planetlərin göstəricilərindən dolayı, ayırd edilmiş 3 planetdən biri olduqca xüsusidir.

Daha əvvəl tapılmış ekzoplanetlər arasında Yerə şərtləri baxımından ən çox oxşarı Kepler 186f idisə, Kepler 438b adı verilmiş yeni yad səma cismi "Yerin əkizi" titulunu ondan almağa iddialıdır, astronomlar qeyd edir. Kepler 438b Yerdən 12% böyükdür və Günəşdən temperaturca kifayət qədər soyuq qırmızı cırtdan ulduz ətrafında dövrə vurur. Lakin ekzoplanetin xüsusi orbiti onun, Yerdən 40% artıq istilik aldığını deməyə əsas verir. Günəş sisteminin 475 işıq ili uzaqlığındadır. Ekzoplanetin dəqiq tərkibi hələlik sirr olaraq qalsa da, orbitinin parametrləri və diametrinin təxmini olaraq təyin edildiyi qeyd edilir.

Müasir astronomiya texnikası hətta Günəş sisteminin qonşuluğunda yerləşən planetlərin belə dəqiq görüntüsünü əldə etmək imkanı təmin edə bilmir. Aşkar edilmiş belə planetlərin göstəriciləri, yerüstü və orbital teleskoplar tərəfindən həmin planetin görünən diskdən keçdiyi vaxt ulduzun işıqlanma dərəcəsinə görə hesablanır. Yalnız yaxın gələcəkdə hazırlanacaq interferometr teleskopları sayəsində digər ulduz sistemlərində yerləşən planetlərin keyfiyyətli fotoşəkillərini əldə etmək mümkün olacaq.

Həmçinin oxuyun:

"Yerin əkizi" adına layiq planet kəşf edildi
Kapteyn ulduz sistemindən iki yeni ekzoplanet
"Meqa-Yer" tapıldı

daha ətraflı...

Superkütləli qara dəlikdən rekord miqdarda tullantı

Astronomlar "Çandra" kosmik rentgen rəsədxanası köməyilə Süd Yolu qalaktikasının mərkəzində yerləşən superkütləli qara dəliyin tullantı atdığını müşahidə ediblər. Qeyd edilir ki, bu, kosmik tarix ərzindəki ən böyük miqdarda tullantı atılması hadisəsidir.

Qalaktikamızın mərkəzində Oxatan A (Sgr A) adlı superkütləli qara dəlik yerləşir. Bu qara dəliyin kütləsi Günəşin kütləsindən 4,5 milyon dəfə artıqdır.

Sgr A-da baş verən güclü elektromaqnit şüalanması partlayışını "Çandra" teleskopu vasitəsilə, qara dəliyin G2 qaz buludu ilə təmasının müşahidə edilməsi anında qeydə almaq mümkün olub. Mütəxəssislərin rəyinə görə, tullantı normal səviyyədən 400 dəfə artıq miqdarda şüa yayıb.

Süd Yolu qalaktikasının mərkəzindəki ağır qara dəliyin kosmosa atdığı maddə tullantısı hadisəsini izah etmək üçün alimlərin əlində iki versiya var. İlk versiyaya əsasən, rentgen tullantısına səbəb qara dəliyin qravitasiya təsiri zonasına düşmüş asteroidin məhvidir. Belə bir güclü partlayışın meydana gəlməsinə ikinci mümkün səbəb isə qara dəliyə axan qaz axınındaki maqnit qüvvə xətlərinin qarşılıqlı əlaqəsi ola bilər.

"Çandra"-nın aparacağı əlavə analiz işləri nəticəsində növbəti aylarda əldə ediləcəyi güman edilən məlumatlarla qalaktikamızın mərkəzindəki sirli obyektin rekord tullantısı səbəbinin məlum olacağı gözlənilir.

Həmçinin oxuyun:

Kiçik qara dəlik alimlərin işini çətinləşdirir
Qalaktikanı tərk edən ulduzlar tapıldı
Qara dəliyin içərisində yaşayırıq?

daha ətraflı...

"Dawn" zondu Serera ilə görüşə hazırlaşır

Tarixi görüşə az qalıb. NASA-nın rəsmi saytından alınan məlumata görə, avtomatik planetlərarası zond "Dawn" 2015-ci ilin mart ayında cırtdan planet olan Sereranın orbitinə daxil olacaq.

"Dawn" (Şəfəq) zondu Vesta asteroidi və cırtdan planet Sereranın öyrənilməsi məqsədilə öz kosmik səyahətinə 2007-ci ilin sentyabr ayında start vermişdi. Cihazın missiyasının ilk hissəsi müvəffəqiyətlə başa çatıb: "Dawn" 14 ay müddətində asteroidin orbitində qalaraq, alimlərə külli miqdarda məlumat qazandırıb. Zondun kamerası vasitəsilə əldə edilmiş fotoşəkillər sayəsində astronomlar asteroidin ilk atlasını tərtib etməyə nail olublar.

Hal-hazırda "Dawn" cırtdan planetə doğru, saatda 725 km sürətlə hərəkət edir. Serera ilə arasındaki məsafə 640 min km-ə yaxındır. NASA əməkdaşlarının dediyinə görə, missiyanın ikinci dayanacağına bu ilin mart ayında çatacağı gözlənilir. Əgər cihazın Sereraya yaxınlaşması missiyası uğurla yekunlaşarsa, bu, kosmik tariximizdə bir ilk baş verəcəyi deməkdir. Belə ki, "Dawn" Günəş sisteminin iki fərqli cisminin orbitinə daxil olan ilk kosmik aparat adını alacaq.

Avtomatik planetlərarası stansiya olan "Dawn"-un cırtdan planetin orbitində 2015-ci ilin iyul ayına qədər işlər aparacağı planlaşdırılır. Serera, Mars və Yupiter planetləri arasındaki asteroid qurşağında yerləşir, Yerə ən yaxın cırtdan planetdir. Bu səma cisminin öyrənilməsi prosesi bir neçə mərhələdən ibarət olacaq. Əldə ediləcək məlumatlar köməyilə gələcəkdə Sereranın 3D xəritəsi tərtib oluna bilər. Cırtdan planetin ilk görüntüləri isə bu ayın sonlarında aparatdan Yerə ötürüləcək. Yeni fotoşəkillər əvvəlkilərdən daha keyfiyyətli olacaq ki, bu da Sereranın əslində necə göründüyünü anlamağımıza yardım etmiş olacaq.

"Bu cırtdan planet haqda bu gün çox az şey bilirik. Serera bizim üçün, praktiki olaraq, sirrdir. Yalnız bunu əminliklə proqnoz edə bilərik ki, təəccüblənəcəyik", - missiyanın təmsilçilərindən olan Kristofer Rassel qeyd edir.

Həmçinin oxuyun:

"Kepler" dirildi: Yeni ekzoplanet tapılıb
"New Horizons" yuxudan oyandı: Pluton araşdırmaları başlanır
Marsda həyatın ilk sübutları - alimlər isə tələsmir

daha ətraflı...

"Kepler" dirildi: Yeni ekzoplanet tapılıb

NASA-nın sıradan çıxmış hesab etdiyi kosmik teleskop "Kepler" yenidən işə düşüb. "K2" missiyası gedişatında əldə edilmiş nəticələr göstərir ki, teleskop yeni yad planetlərin axtarışına davam edə biləcək vəziyyətdədir.

"Kepler" orbitə 2009-cu ildə buraxılmışdı. Cihazın əsas vəzifəsi ekzoplanetləri, həmçinin Yerinkinə oxşar şərtlərə malik, həyat üçün əlverişli planetləri aşkar etmək idi. 2013-cü ilin may ayında isə teleskopun bortunda sınıq meydana gəlmiş, stabilizasiya bacarığı sıradan çıxmış və layihə üzərindən xətt çəkilmişdi. Ən azından, o vaxt belə hesab edilirdi.

İndi isə məlum olub ki, cihazın nasazlığı müvəqqəti imiş. Amerikalı mühəndislər teleskopu "həyata qaytarmağın" yolunu tapmağa nail olublar - onlar, günəş şüası təzyiqini stabilizator kimi istifadə etmək qərarına gəliblər. Nəticədə "Kepler" yenidən işə düşərək, "K2" missiyasına qaldığı yerdən davam edib.

Teleskopun "koma" vəziyyətinə düşmədən əvvəl topladığı məlumatları analiz edən alimlər, aparatın nəinki tam sağ-salamat olduğunu, həm də yeni ekzoplanet tapdığını aşkar ediblər. HIP 116454b adı verilən yeni planet superyer kateqoriyasına aiddir, Yerdən 2,5 dəfə böyükdür və Günəş sistemindən 180 işıq ili uzaqlıqda yerləşən HIP 116454 adlı ulduz ətrafında dövr edir.

Alimlər qeyd edir ki, "Keplerin" işə düşməsi sayəsində superyer və qaz nəhəngi kateqoriyalarına aid edilən ekzoplanetlərin konkret fərqlilikləri məlum olacaq.

"Keplerin əldə etdiyi məlumatlar Yerdən böyük, Neptundansa kiçik planetlərin qalaktikada daha çox rast gəlindiyini göstərir. Lakin belə planetlərdən Günəş sistemimizdə yoxdur. K2 missiyası oxşar planetlərin öyrənilməsi üçün idealdır", - layihənin nümayəndələrindən olan Stiv Hauell izah edir.

Həmçinin oxuyun:

"New Horizons" yuxudan oyandı: Pluton araşdırmaları başlanır
"Fila" modulu kometdə üzvi birləşmələr tapmışdı
Yaponiya kosmosdan enerji əldə edəcək

daha ətraflı...