Showing posts with label Fizika. Show all posts
Showing posts with label Fizika. Show all posts

December 24, 2013

Kvant fenomeni zamanı illüziyalaşdırır

Son əsrlərdə fizika üzrə bir çox kəşflər edilmişdir, lakin bu elm hələ də ikiyə bölünmüş vəziyyətdədir. Elementar hissəciklərin və onların qarşılıqlı təsirinin izahı üçün elm adamları kvant mexanikasına tərəf qaçırlar, əsas rollarını planet, ulduz və qara dəliklər oynayan makrokainatın öyrənilməsi üçün isə Eynşteynin Ümumi Nisbilik Nəzəriyyəsi (ÜNN) istifadə edilir. Amma təbiət hər hansı bir üsulla bu iki dünyanı birləşdirməyə nail olmuşdur; demək, həm subatom dünyanı, həm də nəhəng obyektlərin dünyasını bir yerdə izah etməyə uyğun bir nəzəriyyə mövcud olmalıdır.

Buna baxmayaraq son illərdə riyaziyyatçı və fiziklərin iki nəzəriyyəni birləşdirmə cəhdləri mənasız cavablar almaqla nəticələnir. 1960-cı illərdə alimlər "Wheeler–DeWitt tənliyi" köməyi ilə cazibə qüvvəsi kvant nəzəriyyəsinin başlanğıcını qoyacaq hipotetik kvant sahəsini - mikro və makro kainatların fəaliyyəti və qarşılıqlı təsirini birləşdirən modeli izah etməyə çalışdılar. Amma bu tənliyin həll edilməsi üçün zamanı "mötərizədə" saxlamaq lazım oldu.

"Belə olduqda kainat təkamül keçirməməlidir. Amma biz onun inkişaf etdiyini görürük, bu da, nə olduğundan asılı olmayaraq zamanın iştirak etdiyini və rol oynadığını göstərir" - Turində yerləşən Milli Metrologiya Tədqiqatları İnstitutundan olan Marco Genovese deyir.

1983-cü ildə nəzəri fiziklər Don Page və William Wootters "Wheeler–DeWitt tənliyini" yalnız kvant dolaşıqlığını ağılda tutaraq həll etməyin mümkün olduğunu irəli sürdülər. Bu fenomen bundan ibarətdir ki, bir-birindən böyük məsafələrdə ayrılmış iki və ya daha çox hipotetik hissəciklərin kvantmexaniki vəziyyəti qarşılıqlı olaraq asılıdır və biri digərinə əks olaraq dəyişilir. Vəziyyətin dəyişilməsi bir anda baş verir, demək, heç bir impuls bu müddət ərzində bir hissəcikdən digərinə çata bilməz.


Page və Wootters öz qeyri-adi ideyalarının riyazı həllini təqdim etdilər: hipotezlərinə görə, bütün kainatda saatlar cəngəlli (dolaşıq, qarışıq) vəziyyətdədir, bu səbəbdən kainatın içərisində olan müşahidəçi zamanın axdığını düşünəcək. Amma kainatın sərhədləri xaricindən kainatı izləyən müşahidəçiyə kainatda baş verən hər şey statik və hərəkətsiz olaraq görünəcək.

Bir neçə on ildən sonra Genovese və həmkarları Page və Wootters'in ideyasını xatırladılar və onun görünüşünü gücləndirmək qərarına gəldilər. Alimlər ilk dəfə izah edilmiş effekti cəmi iki fotondan ibarət fiziki kainat sistemində nümayiş etdirdilər. Bu sistemi kiçik miqyaslı model hesab etmək olar, lakin onun funksionallığı artıq hipotezin ağır dəlilini meydana gətirir.

Təcrübədə fiziklər bir cüt dolaşıq fotonları iki fərqli trayektoriyalara ötürdülər. Fotonlar polarizasiyalaşdırılmış (vertikal-horizontal) idilər. İşığın hər iki hissəciyi kvarts materialdan keçərkən və detektorun massivinə daxil olarkən polarizasiya dairəvi hal alırdı.

Bunu təsəvvür etmək çətindir, lakin hər iki dolaşıq hissəcik (müşahidəçinin peyda olmasına qədər) kvant superpozisiyası vəziyyətində olur - yəni vəziyyəti müşahidə ilə ölçməyənə qədər onlar sanki eyni anda həm vertikal, həm də horizontal polarizasiyaya sahib olurlar.

Oyunun sirri bundan ibarətdir ki, kvarts plastinanın qalınlaşmasından asılı olaraq fotonlar onun içindən keçmək üçün daha çox zamana ehtiyac duyurdu, bu da polarizasiyanın daha çox dəyişilməsinə səbəb olurdu. Plastinanın qalınlığı ehtimalla hissəciklərdən birinin hər hansı yalnız bir polarizasiya dəyəri alacağına təsir edirdi.

Təcrübəyə iki fərqli yöndən baxılırdı. Bunlardan birində fiziklər fotonlardan birini horizontal və vertikal polarizasiyalar arasında keçid edə bilən saat və oxu kimi qəbul etdilər. Kvant dolaşıqlığı fenomeni səbəbindən birinci fotonun göstəricilərini müəyyən etmək cəhdləri ikinci fotonun da polarizasiya dəyərinin dəyişilməsinə gətirib çıxarır.

Yəni, "bu fotondan ibarət kiçik kainatda saatı izləyən hər bir müşahidəçi birbaşa onun inkişaf prosesinə daxil olmuş olacaq və daxilində baş verən hadisələrə təsir etməyə başlayacaq". Belə halda, kvant ehtimallarına əsaslanaraq müşahidəçi də əks fotonların polarizasiya dəyərini qiymətləndirə bilər.

Fotonlar qalın kvarts plastinanın içindən keçdiklərinə görə müxtəlif dərəcəli dəyişikliklərə məruz qalırlar, sınağın təkrar, amma bu dəfə daha qalın plastinalardan keçirilməsi isə göstərir ki, ikinci fotonun polarizasiyası zamanla dəyişilir. Yəni, "fotondan ibarət kainat dəyişilir".


Daha sonra təcrübəyə ikinci yöndən nəzər yetirdilər. İkinci dəfə tədqiqatçılar özlərini fotondan ibarət kainatın sərhədləri xaricində yerləşən və sistemin bütöv kvant vəziyyətini ölçən "supermüşahidəçilər" kimi təsəvvür etdilər. Belə müşahidə hər iki fotonun vəziyyətinin eyni olduğunu göstərdi, bu da "dəyişilməz kainat illüziyasını" təqdim edir.

Təcrübənin müəllifi Alberta Universitetində işləyən Don Page öz tədqiqatı ilə razı qaldı. Amma təcrübədə iştirak etməyən digər fiziklər zamanın illüziya olduğuna dair şübhələrini bildirirlər. "Wheeler–DeWitt tənliyi" bir çox alimlər tərəfindən qəbul edilmir, çünki ÜNN ilə kvant fizikasının hər birləşdirilməsində zaman nəzərə alınmalıdır, əks təqdirdə hər hansı başqa bir vacib aspekt "mötərizədə" qalmış olar, demək, yeni modeli "Hər şeyin nəzəriyyəsi" adlandırmaq mümkün olmaya bilər.

Genovese özü də etiraf edir ki, Page və Wootters'in ideyası inqilabi olsa da, yenə də natamamdır. Dediyinə görə, "Wheeler–DeWitt tənliyi" kvant mexanikası və nisbilik nəzəriyyəsinin son cavabı olmasa da, "Hər şeyin nəzəriyyəsini" hazırlamaq üçün möhtəşəm vasitə ola bilər. Alimlər daha çox dəlillərin əldə edilməsi üçün laboratuar şəraitin kiçik miqyaslı modellərindən çıxıb həqiqi kainata müraciət etməyin lazım olduğunu qeyd edirlər.

Qaynaq: New Scientist
daha ətraflı...

December 17, 2013

Qara dəliyin içində

Deyək ki kosmik gəmimizə mindik və qalaktikamızın mərkəzindəki milyon Günəş kütləsinə sahib olan qara dəliyə doğru yönəldik. Qara dəlikdən bir qədər uzaqda mürərriki dayandıraq, nə baş verəcəyini gözləyək.

Əvvəlcə heç bir təsir hiss etməyəcəyik. Sərbəstdüşmə halında olduğumuzdan bədənimiz və gəmimiz eyni şəkildə çəkiləcək və düşəcək; amma özümüzü ağırlıqsız hiss edəcəyik. Dəliyə yaxınlaşdıqca cazibə qüvvəsinin təsirini artıq hiss etməyə başlayacağıq.

Mərkəzə yaxınlaşdıqca bu qüvvələr artacaq və nəticədə bizi kiçik parçalara (atomlara) ayıraraq qara dəliyin içinə salacaq. Bu təbii ki ölümcül hadisə olardı, amma gəlin fərz edək ki ölümsüzük və ya hətta kiçik hissələrə ayrıldıqdan sonra belə müşahidə etməyə qadirik.

İçəri düşsək nə görərdik? Olduqca qeyri adi, amma eyni zamanda fiziki qanunauyğunluqlar daxilində baş verən təbii hadisələri görərdik. Qara dəliyin qravitasiyası işığı büküb onun yolunu dəyişdirdiyinə görə uzaqlardakı obyektlərin (ulduzlar və s.) görünüşləri içəridə əcaib formalarda təhrif olardı. Sərhədi (qara dəliyə daxil olma) keçdiyimiz anda hər hansı xüsusi bir şey meydana gəlməzdi; keçdikdən sonra da çöldə nələrin baş verdiyini görə bilərdik, çünki çöldəki cismlərdən gələn işıqlar qara dəliyi keçə və bizə qədər çata bilər. Amma çöldən kimsə izləsəydi, qara dəlik içərisində nələrin baş verdiyindən xəbərsiz olardı, çünki artıq içəridəki işıq geri qayıdıb çölə çıxa bilməzdi.
daha ətraflı...

December 11, 2013

Əlvida Big Bang, Xoş gəldin Qara Dəlik?

Nəzəri fiziklər kainatın partlayışla deyil, dördölçülü ulduzun qara dəliyə çevrilməsi nəticəsində məkana atılmış "tullantı"dan yarandığı qənaətinə gəldilər.

Fiziklər Razieh Pourhasan, Niayesh Afshordi və Robert Mann kainatın meydana gəlməsini izah edən yeni nəzəriyyəni irəli sürdülər. Öz qəlizlikləri ilə birlikdə bu nəzəriyyə kainatla əlaqədar müasir təsəvvürlərin bir çox çətinliklərini aradan qaldırır.

Kainatın mənşəyi ilə bağlı ümumi nəzəriyyəyə görə, kainatımız sonsuz sıxlığı olan nöqtədən və sinqulyarlıqdan şişərək doğulmuşdur. Bu nəzəriyyə müşahidə edilə bilən kosmosla, xüsusilə genişlənən kainat modeli ilə uyğunlaşa bilir. Lakin Böyük Partlayış nəzəriyyəsinin bir çox çətinlikləri də var. Misalçün, sinqulyarlığın, məkanının fərqli hissələrində eyni temperaturu olan kainatı necə yaratmış ola biləcəyi elm üçün qaranlıq qalır. Kainatımızın təxminən 13,8 milyard il yaşı var, bu müddət isə müşahidə edilən temperatur tarazlığının nail olunması üçün yetərli deyil. Əksər kosmoloqlar iddia edirlər ki, kainat işıq sürətindən daha sürətli genişlənməli idi. Nəzəri Fizika Perimetr İnstitutundan (Kanada) olan astrofizik Niayesh Afshordi isə belə hesab edir:

"Böyük Partlayış olduqca xaotikdir. Onun nəticəsində məkanın eyni dərəcəli temperatura sahib bircə sahəsinin belə necə formalaşdığı aydın deyil."

Kainatın doğuşunu izah edən yeni model bu çətinliklər üzərindən xətt çəkir. Yeni nəzəriyyəyə əsasən üçölçülü kainatımız sanki bir membrana kimi dördölçülü kainat içərisində üzür. Kainatımız, faktiki olaraq, sim nəzəriyyəsindən yaxşı tanıdığımız "brana"dır, yəni ümumi məkanın ölçüsündən kiçik olan çoxölçülü fiziki obyekt. Bunu təsəvvür etmək olduqca çətindir, ancaq bir üçölçülü kainatın içərisində bizim kainatı ikiölçülü kağız olaraq fərz etmək məsələni nisbətən sadələşdirə bilər.





Dördölçülü kainat sözsüz ki eynən bizim kainatımızın üçölçülü ulduzları kimi həyat tsikllarını yaşayan dördölçülü ulduzlara sahibdir. Ən ağır kütləli dördölçülü ulduzlar ömürlərinin sonunda "supernova" olaraq partlayacaqlar və qara dəliklərə çevriləcəklər. Öz növbəsində dördölçülü qara dəlik eynən üçölçülü qara dəliklər kimi hadisələr üfüqünə sahibdir. Hadisələr üfüqü qara dəliyin daxili və xarici tərəflərinin sərhədinə deyilir. Üçölçülü kainatda hadisələr üfüqü "ikiölçülü səth" kimi görünür, dördölçülü kainatda isə bu üfüq üçölçülü hipersahədən ibarətdir.




Beləcə, dördölçülü ulduz partladıqda hadisələr üfüqündə qalıq materialdan (tullantı) üçölçülü brana yaranır - bizim kainata oxşar. Təsəvvür üçün olduqca qeyri-adi görünən bu model kainatımızda niyə temperatur tarazlığı olduğunu izah edir: üçölçülü kainatı doğan dördölçülü kainat 13,8 milyard ildən də çoxdur ki mövcuddur.

Kainatı nəhəng sonsuz məkan kimi təsəvvür etməyə vərdiş etmiş bir insan üçün bu yeni nəzəriyyə haqda düşünmək çətin olacaq. Bəlkə də kainatımızı qədim dördölçülü ulduzdan qalma məhdud titrəyiş, "gölməçədəki yarpaq" kimi qəbul etmək çox çətindir.

Həmçinin oxuyun:

Qara dəliyin içində ola bilərik
Yeni "Big Bang" baş verə bilər
Kainatımız genişlənmir?
daha ətraflı...

December 2, 2013

Antiqravitasiya axtarışları başlandı

Antiqravitasiya nəzəriyyəsinə görə antimateriya öz qravitasiya sahəsini yaradır, bu sahə də obyektləri cazibə qüvvəsi təsirinin tam əksinə olaraq özündən itələyir. CERN alimləri antiqravitasiya nəzəriyyəsinin nə dərəcədə doğru olduğunu aydınlaşdırmaq üçün tədqiqatlar aparmağa başladılar. Antiqravitasiyanın kəşfi sayəsində insanın texnoloji inkişafında böyük addım atılacağı hesab edilir.

Başda prof. Jeffrey Hangst'in durduğu CERN-dən olan tədqiqatçı qrup antihidrogen atomlarını praktiki olaraq hərəkətsiz vəziyyətdə saxlayan xüsusi elektromaqnit silindr hazırladılar. CERN mütəxəssisləri, antihidrogen atomlarının bu silindrdə hərəkətinə bağlı olaraq nəzəriyyənin nə qədər doğru və ya yalnış olduğunu təsdiqləyəcəklərini qeyd edirlər.

Bundan əvvəlki təcrübələrlə CERN fizikləri Hiqqs bozonunun mövcudluğunu təsdiqləməyə nail olmuşdular. Bunun üçün məşhur Böyük Adron Kollayderini istifadə etmişdilər. Antiqravitasiya kəşfi üçün hələlik bu texnologiyadan faydalanmaq istəmədiklərini bildirən elm adamları, növbəti illərdə Böyük Adron Kollayderinin detektorları sayəsində "qara materiyanın" tapılması üçün təcrübələrə başlayacaqlarını da gizlətmədilər. Qəbul edilmiş kosmik modelə görə bu materiya növü bütün kainatı doldurur və maddi kainatımızda mühüm rola malikdir.

Qaynaq: Telegraph
daha ətraflı...

November 29, 2013

Yeni "Big Bang" baş verə bilər

Keçən il kəşf olunan Hiqqs bozonu kainatın sonuna dair məlumatlar verə bilər. Fermi adına sürətləndirici Milli laboratoriyadan olan fizik Joseph Lykken hər il keçirilən AAAS konfransında kainatın məhvini izah edən nəzəriyyəni təqdim etdi.

Lykken'in dediyinə görə keçən il Böyük Adron Kollayderinin detektorları tərəfindən tapılan Hiqqs bozonu kainatın qeyri-stabil olduğu hipotezini təsdiq edir. Bu da kainatımızın gec və ya tez bir zamanda məhv olacağına dair məlumatlar təmin edir.

Peter Higgs 1964-cü ildə elementar hissəciyin mövcudluğuna dair nəzəriyyə hazırladıqda, onun kütləsinin 114 geV-dən bir neçə yüz geV (qiqaelektronvolt) arasında olduğunu hesab edirdi. Kəşf olunan subatom hissəciyin qeyri-stabil xüsusiyyətləri kainat vakuumunun əvvəllər hesab ediliyi kimi çox da "boş" olmadığını göstərdi. Əgər vakuum müəyyən enerji ehtiyatına sahibdirsə məkanın hər hansı bir nöqtəsində təsadüfi olaraq yeni "həqiqi vakuum" yarana bilər.

Lykken izah edir:


"Kvant fluktuasiyası səbəbindən anidən yeni bir kainatı formalaşdıracaq kiçik vakuum şarı meydana gələ bilər. Aşağı enerji səviyyəsi də onu, ətrafındaki hər şeyi udaraq işıq sürətilə genişləndirəcək."


Görünür ki, söhbət yeni bir Böyük Partlayışın baş verməsindən və yaranan kainatın əvvəlkini əvəz etməsindən gedir. Buna baxmayaraq kainatımızın yaranışından bu ana qədər davam edən 14 milyard ilə yaxın müddətdə belə bir partlayış baş verməmişdir, baş versəydi belə bu proses çox sürətli şəkildə inkişaf edəcəkdi. Alimlər, belə bir partlayışın baş verməsi üçün hələ qarşıdaki bir neçə milyard ilin keçməsi lazım olduğunu hesab edirlər.

Yeni kainatın yaranmasına təkan verəcək hipotetik şar mümkün olan maksimal sürətlə inkişaf edəcək, bu da kainatımızın sonunun nə vaxta təsadüf edəcəyinə dair məlumatlara yiyələnməyəcəyimizi göstərir. Bu proses çox az vaxt tələb edəcək və bir kainatın yaranmasıyla digərinin məhvi üst-üstə düşəcək.

Bu nəzəriyyə üçün planlaşdırılan tədqiqatlar 2015-ci ildə Böyük Adron Kollayderində aparılacaq.

Qaynaq: ScientificAmerican
daha ətraflı...

November 25, 2013

Ən parlaq partlayış qeydə alındı

Bir neçə ay əvvəl qalaktikamızda müşahidə edilən parlaq kosmik partlayışın qamma şüası yayan güclü ulduz partlayışı nəticəsində meydana gəldiyi aydınlaşdırıldı.

27 aprel tarixində "NASA Swift" və "Kosmik Qamma Teleskopu Fermi" peykləri indiyə qədər müşahidə edilən ən parlaq kosmik partlayışın baş verdiyi məlumatını yaydılar. Ulduzun partlayışı nəticəsində yüklü hissəciklər demək olar ki işıq sürətilə komosa yayıldılar.

Belə partlayışlar kainatda baş verən ən nadir partlayışlardan hesab edilir və ulduzların məhvinə səbəb olur. Orijinal ulduzların uzaq məsafədən yaydığı işıq çox zəif olduğundan adətən görülə bilmirlər, amma partlayışlar nəticəsində ulduzlar, məhv olaraq təhlükəli qamma şüaları yayaraq aşkar olunurlar. Buna baxmayaraq Yerdəki teleskoplarımız qamma şüalarını aşkar etmə məsələsində çətinliklə üzləşirlər, çünki həmin şüalar böyük nisbətdə atmosferimiz tərəfindən udulur.

Bu il qeydə alınan kosmik partlayış GRB 130472A adlandırıldı. Partlayışın planetimizdən 3,6 milyard işıq ili uzaqlıqda baş verdiyi həmçinin məlum oldu.

Bu partlayış ulduzu məhv edərək mərkəzində yeni qara dəliyin formalaşmasına səbəb oldu. Analizlərdən sonra, ulduzun Günəşdən ölçü baxımından təxminən 3-4 dəfə, kütlə baxımından isə 20-30 dəfə böyük olduğu aydınlaşdırıldı. Astronomlar, açıqlama verərək bu ulduzun öz oxu ətrafında həddindən artıq sürətli dövr etdiyini bildirdilər.

Alimlər, bundan başqa, GRB 130472A partlayışının yüklü mərhələlərinin bu günki modellə ziddiyyət təşkil etdiyini və bu məsələ üzərində tədqiqatların davam etdiyini qeyd etdilər. Nəticələr hissəciklərin sürəti ilə bağlı nəzəriyyələrə dəyişiklik edilməsi lazım olduğunu göstərə bilər, bu da alimlərin kosmik hadisələrə daha düzgün izahlar verməsinə yardım təmin edə bilər.

Qaynaq: Space
daha ətraflı...

November 22, 2013

Qalaktikamızdan kənar neytrinlər Yerdə tapıldı

Antarktikada yerləşən IceCube Teleskop Laboratoriyasından olan tədqiqatçılar, bir kilometr kub buzun içində tapdıqları 28 subatom hissəciyinin Günəş sisteminin, hətta Samanyolu qalaktikasının xaricindən gəldiyini dedilər.

Astrofizika elmində yeni bir dövrün başlanğıcı olaraq xarakterizə edilən bu kəşf, Science jurnalında onlayn yayımlandı. ABŞ-dakı Wisconsin Universitetindən olan bir qrup tədqiqatçı, "İşıq sürətinə yaxın sürətə sahib olan, elektrik yükü sıfır olan və maddələrin içindən demək olar ki təzyiq almadan keçə bilən təməl hissəciklər" olaraq təyin olunan neytrinlərin qara dəliklər, işıqları titrəyən ulduzlar və subatom hissəciklər yayan səma cismlərinin sirrlərinin tapılmasına yardım edəcəyini qeyd etdi.



IceCube tədqiqatçılarından olan Francis Halzen subatom hissəcikləri Günəş sistemimizin xaricindən gələn ilk yüksək enerjili neytrinlər hesab edir. Ulduzlar arası neytrinlərə Yerdə daha əvvəllər yalnız bir dəfə rast gəlinmişdi. Elm adamları 1987-ci ildə bir Supernovadan Yerə çatan hissəcikləri müşahidə etmişdilər. O gündən bu yana Günəş ya da Yerin öz atmosferindən qaynaqlanmayan subatom hissəciklərin tapılması üçün işlər davam etdirilirdi.

Halzen, Antarktikada tapılan hissəciklərin 1987-ci ildə Böyük Maqellan Buludu'ndaki Supernovadan yayılan neytrinlərdən 1 milyon dəfə daha çox enerjiyə sahib olduğunu bildirdi. IceCube tədqiqatçılarından olan Naoko Kurahashi-Neilson bunları əlavə etdi:


"Apardığımz iş, hal-hazırda dünyadakı ən əhəmiyyətli hissəcik fizikası layihəsidir. Növbəti 10 il ərzində əldə edəcəyimiz məlumatlar, enerjinin mənbəyini tapmağımızı təmin edəcək."


Antarktikada yerləşən Amundsen-Scott Cənub Qütbü Stansiyasında inşa edilən IceCube Neytrin Detektoru, Günəş sistemi xaricindən gələn neytrinlərlə Günəş və Yer kürəsinin atmosferlərindən yayılan neytrinləri bir-birindən ayırd edə bilir. Alimlər, subatom hissəciklərin Yerdən milyardlarla işıq ili uzaqlıqdakı astrofiziki fenomenlər haqqında məlumatlar verə biləcəyini hesab edirlər.

Qaynaq: Sciencemag
daha ətraflı...

November 18, 2013

Qara dəliyin içində ola bilərik

Rusiyalı alimlər Böyük Partlayış nəzəriyyəsinə alternativ yeni bir nəzəriyyə hazırladılar. Bunun üçün Fizika İnstitutu Astrokosmik Mərkəzinin (ACFİ) üzvləri qara dəliklərin digər tərəfini müşahidə etmək qərarına gəldilər.

Nəzəri fizik Vladimir Lukaş açıqlamasında bunları dedi:

"Təbii ki qara dəliklərin içinə baxmaq qeyri-mümkündür, amma biz, klassik nisbilik nəzəriyyəsinin işləmədiyi yerlərdə riyazi modellə fotonların ötürülməsi prosesini izləməyə nail olduq."


Qara dəlik - cazibə qüvvəsi həddindən artıq güclü olan obyektdir, hətta işıq belə ondan qaça bilmir, daha dəqiq desək, işığın hissəcikləri olan fotonlar. Məhz bu nöqtədə nə zaman, nə də məkanın mövcud olmadığı, yalnız sonsuz sıxlığın müşahidə edildiyi sinqulyarlıq adlandırılan ərazi başlayır.

Bu gün kainatımızın Böyük Partlayış nəticəsində belə bir sinqulyarlıqdan meydana gəldiyi hesab edilir. Amma daha bir neçə sual cavablandırılmamış qalır: partlayışa səbəb nə idi və partlayışdan əvvəl nə var idi?

Vladimir Lukaş və həmkarı Vladimir Strokov, sinqulyarlıq ərazisini "hamarlaşdıran" xüsusi riyazı prosedur hazırlayaraq, fotonların qara dəliyin digər tərəfindən çıxmasını təmin etdilər və sinqulyarlıq ərazisinin digər tərəfinə boylandılar.

Lukaş belə izah edir:


"Bunu, qapı sayəsində bir-birindən ayrılmış iki otaq kimi təsəvvür edə bilərsiniz. Biz qapının digər tərəfində necə bir dünya olduğunu bilmirik, orada da bizim dünyanın necə bir yer olduğu məlum deyil. Qapını açmaq mümkün deyil, amma qapıya gözcük yerləşdirib içəri baxa bilərik."


İndiyə qədər aşılmamış səddi aşmağa çalışan rus alimləri, qara dəliklərin digər tərəfində başqa bir kainatın formalaşma prosesinin getdiyini aşkar etdilər. Bizim kainatdan qara dəliyə düşən maddə, qara dəliyin daxilində güclü qravitasiyaya çevrilir.


"Deyişən, həmçinin də qravitasion sahələrdə hissəciklərin yaranma effekti fizikaya məlumdur. Ulduzun qara dəliyə çökməsi prosesi baş verdikdə hissəciklərin yaranmasını təmin edən güclü qravitasiya sahəsi meydana gəlir. Genişlənməyə impuls verildikdə, kosmik oyunun içinə maddələri tutub böyük həcmlərə qədər şişirdən proseslər daxil olur." - Lukaş açıqlamasında belə dedi.


Alimlər bizim kainatın da eynən bu yolla, sanki bir şar kimi şişərək yarandığını bildirdilər. Lukaş, bizim "Genişlənən Kainat" adlandırdığımız obyektin əslində, təxminən 14 milyard il əvvəl şişməsinə impuls verilmiş və qravitasiya təsiri altında olan hissəciklərdən və maddədən ibarət struktur olduğunu hesab edir.

Vladimir Strokov son olaraq bunları əlavə etdi:

"Yəni, biz bir qara dəliyin içindəyik, çöldə isə bizə məlum olmayan bir digər kainat mövcuddur."

Belə halda, ağılda kainatın fərqli məntiqi dünyagörüşü meydana gəlir. Alimlər verdikləri açıqlamada bu yeni nəzəriyyədə Böyük Partlayışın xüsusi yerinin olmadığını deyərkən, onun sadəcə bizim kainatımızın necə yarandığına dair izahlar verdiyini bildirdilər.


Qaynaq: SpacePhys
daha ətraflı...

October 24, 2013

Kainatımız genişlənmir?

Müasir alimlər tərəfindən qəbul olunmuş məşhur kainatın genişlənməsi nəzəriyyəsi təkzib edilə bilər. Heydelberq Universitetindən olan alman fizik Kristof Vetterix, demək olar ki 100 il bundan əvvəl astronomlara kainatımızın genişləndiyinə dair məlumatlar vermiş qalaktikalarda qırmızı işıq yayılması hadisəsini gözdən keçirmək qərarına gəldi.

Qırmızı işıq yayılması nədir? Hər bir kimyəvi element elektromaqnit dalğalar udur və ya yayır və beləcə hər birisi spektrdə unikal xətt görüntüsü yaradır. Bu, uzaqlaşan obyektlərin radiasiyasının spektral analizi üçün istifadə edilir, misalçün ulduzların. Əgər obyekt uzaqlaşırsa, xəttlər spektrin qırmızı hissəsinə doğru hərəkət edirlər. Bu proses də qırmızı işıq yayılması adlandırılır.


Spektrdə xəttlərin qırmızıya doğru çəkilməsi
Məhz bu hadisəni Edvin Xabbl 1920-ci ildə öz teleskopu vasitəsilə müşahidə etmişdi. Bir çox qalaktikaların yaydığı radiasiya qırmızı işıq yayılması effektini verirdi və getdikcə daha da sürətlənirdi. Bundan çıxarılan nəticəyə görə də qalaktikalar bir-birindən uzaqlaşaraq kainatı şar kimi şişirtməli, yəni genişləndirməli idi.

Prof. Vetterix isə sensasion açıqlamasıyla bunun başqa versiyasını irəli sürdü: qırmızı işıq yayılması hadisəsi qalaktikaların atomlarının daxilindəki hissəciklər, əsasən elektronların kütləsi ilə əlaqəlidir. Əgər atomlar kütlə itirirlərsə spektrdə xəttlər qırmızıya doğru çəkiləcək, kütlə artıqda isə spektral xəttlər bənövşəyi hissəyə çəkiləcək.

Bu fakta əsaslanaraq, Vetterix çox əvvəllər atomların kütləsinin daha az olduğu, lakin sonralar daha da artdığı qənaətinə gəldi və bu hadisəni də qırmızı işıq yayılması ilə əlaqələndirdi. Kütlənin dərəcəsi hər hansı bir qalaktikanın Yerdən nə qədər uzaq və ya Yerə nə qədər yaxın olmağından asılıdır. Tədqiqatın nəticələri Nature jurnalının iyul 2013 buraxılışında dərc edildi.

Vetterixin bu yeni iddiası hələ ki qəti cavablar vermir, əksinə kainatla əlaqədar tapılması lazım olan yeni maraqlı suallar doğurur. Əgər onun yeni nəzəriyyəsi haqlı çıxsa inflyasiya nəzəriyyəsi ilə birlikdə Böyük Partlayış (The Big Bang) nəzəriyyəsi də təkzib ediləcək. Ümumiyyətlə Böyük Partlayış nəzəriyyəsi son illərdə daha çox tənqidə məruz qalır. Bir digər fizik Rocer Penrouz 2012-ci ildə bu nəzəriyyənin etibarsızlığı və bir çox suallara cavab verə bilmədiyi ilə bağlı açıqlama vermişdi.

Başqa bir alternativ fərziyyəyə görə isə kainatın genişlənmə prosesi ilə qalaktikalarda atom kütləsinin artımı prosesi eyni anda baş verə bilər.


Qaynaq: Nature
daha ətraflı...

October 8, 2013

"Hiqqs bozonu" Nobel qazandırdı

Maddəyə kütlə qazandırdığı hesab edilən və "Hiqqs bozonu" adı verilən subatom hissəcik ilə əlaqəli ilk izahlar verən belçikalı fizik François Englert və ingilis alim Peter W. Higgs, bu ilki fizika üzrə Nobel mükafatına layiq görüldülər.

Nobel Təşkilatı, bir saatlıq gecikdiyi açıqlamasında, 1964-cü ildən bəri hissəciklərin necə kütlə qazana biləcəyini fərdi olaraq araşdıran Englert və Higgs'ə 2013 Fizika mükafatını paylaşacaqlarını dedi.

Englert və Higgs'in 49 il əvvəl irəli sürdüyü nəzəriyyə, 2012-ci ildə İsveçrənin Cenevrə şəhərindəki Avropa Nüvə Araşdırma Mərkəzi (CERN) alimləri tərəfindən təsdiq edilmişdi.

Fizika üzrə Nobel mükafatı qazandıran kəşf, kainatın necə yarandığını müəyyən edən Elementar Hissəciklər Fizikasının standard modelinin əsas hissəsini meydana gətirir. Standart modelə görə çiçəklərdən insana, ulduzlardan planetlərə qədər hər şey maddə hissəciklərindən meydana gəlir. Bu hissəciklər isə kainatdaki proseslərin lazım olduğu kimi işləməsini təmin edən güc hissəcikləri ilə idarə olunur.

Standart Model, eyni zamanda "Hiqqs bozonu" və ya "Tanrı zərrəciyi" adıyla tanınan xüsusi bir hissəciyin mövcudluğuna söykənir. Bu hissəcik, bütün kosmosu örtən görünməz sahədən yaranır. Modelə görə Hiqqs hissəciyi olmasa heç bir şey yarana bilmir. Çünki Hiqqs hissəciyinin görünməz sahə ilə təması hissəciklərin kütlə qazanmasına gətirib çıxarır. Englert və Higgs'in yaratdığı nəzəriyyə isə həmin prosesi izah edir.

CERN laboratoriyasında aparılan təcrübələr nəticəsində "Hiqqs bozonu"nun varlığı 4 iyul 2012-ci ildə təsdiq edilmişdi. 14 milyard il əvvəl kainatımızın yaranmasına səbəb hesab edilən Böyük Partlayış (The Big Bang) mühitini yaratmağı məqsəd qoyan 10 milyard dollarlıq məbləği olan təcrübə əsnasında proton şüaları 27 kilometrlik tuneli işıq sürətiylə keçərək bir-biriylə toqquşdurulmuşdu. Hiqqs hissəciyinin tapılması üçün hazırlanan CERN-dəki Böyük Adron Kollayder insan tərəfindən inşa edilən ən böyük və ən mürəkkəb maşındır.

Hiqqs hissəciyinin tapılmasına baxmayaraq, standard model kosmik misalı həll etməyə kifayət etmir. Çünki model, kainatdakı bütün maddələrin sadəcə beşdə birini açıqlaya bilir. Kainatın bütöv sirrinin tapılması üçün isə məkanın beşdə dördünü təşkil edən Qara Maddənin (Dark Matter) kəşf edilməsi lazımdır.


Qaynaq: ScienceDaily
daha ətraflı...
 
Copyright © 2014 Həyatın Təkamülü • All Rights Reserved.
Distributed By MyBloggerThemes | Design By Templateure
back to top