Uçan Balıqlar uzun illər elm adamlarının marağına səbəb olan bir balıq növü olmuşdur. Çünki ovçu canlıların təzyiqi altında növlərin necə su mühitindən qaçmağa çalışdığını və bu müddətdə, nəsillər içərisində necə adaptasiyalar keçirə biləcəyini göstərən ən maraqlı qruplardandır. Bu baxımdan, sudan quruya keçidin mümkünlüyü mövzusunda da bizə məlumatlar təqdim edir.
Uçan Balıqlar Yerdəki bütün okeanlarda yaşayırlar. Xüsusilə də tropik bölgələrdə görülürlər. Əcdadlarından ayrıldıqdan sonra, pektoral üzgəcləri fərqliləşərək qanadvari bir xüsusiyyət qazanmışdır. Bu qanad bənzəri strukturlar sayəsində sudan sıçrayaraq uçan balıqlar, növdən növə dəyişən müddətlərdə havada qala bilirlər. Qanad bənzəri üzgəclərinin digər balıqlarda olan eyni anatomik quruluşa sahib olması, Təkamülün ən gözəl nümunələrindəndir.
Uçan balıqlar suyun səthindən havaya sıçraya bilmək üçün quyruqlarını havada dəqiqədə 70 dəfə çırpırlar və müəyyən bir yüksəkliyə sıçradıqdan sonra yan üzgəclərini (2 ya da 4 ədəd ola bilər) açaraq uçurlar. "Uçan balıq" ifadəsi əslində səhvdir, çünki bu balıqlar hələ ki tam uça bilmirlər, süzürlər.
Məlum olan ən uzun süzülüş, Yaponiyadakı Yakushima adalarındakı bir uçan balığın etdiyi 45 saniyəlik süzülüşdür. Bu süzülərək havada qalma müddətində balıq, sıçradığı nöqtədən 200 metr uzağa, saatda 70 km sürətlə irəliləyə bilir və arxasındakı ovçularından qaça bilir. Qeydə alınmış ən yüksək uçuş hündürlüyü isə 6 metrdir. Bu səbəbdən bəzi uçan balıqlar gəmilərin gövdəsinə düşürlər və ya gəmilərə çırpınaraq ölürlər.
daha ətraflı...
Zürafələri və məşhur boyunlarının əhvalatını həmişə təkamül biologiyası ilə olan əlaqəsindən ötəri bilirik. Lamarck'ın necə yanıldığını, Darwin'in necə daha həqiqi bir nəticə çıxardığını da bilirik. Lakin zürafələrin boyunları, Darwin'i tam fərqli bir baxımdan da təsdiqləyir və təkamülün müzakirə edilməz gücünü göstərir.
Zürafələrin bu ovsunlayıcı boyunları bəzən 2 metrə çata bilər, hətta ötə bilər də. Bilinən ən uzun boyunlu zürafə, 1934-ci ildə tapılmışdır və 2.2 metrlik bir boyuna malikdir. Yalnız boyunu 200 kiloqram ağırlığa sahibdir. Zürafənin ümumi boyunun 6 metr olduğu düşünülsə, bunun nə demək olduğu aydın ola bilər. İnsana vuracaq olsaq, 1.8 metrlik bir insanın 60 santimetrlik bir boya sahib olması kimidir (normalda 10-15 santimetr ətrafında bir boya sahibik).
Yaxşı, siz belə nəhəng bir boyu daşıyacaq bir onurğa dizayn edəcək olsaydınız neçə ədəd fəqərə istifadə edərdiz? 10 ədədmi? 50 ədədmi? Yoxsa 100 ədədmi? Bu qədər çox sayda və sıx istifadə etmək məntiqlidir, çünki zürafə boynunu hərəkət etdikdikcə ağırlıq mərkəzi yer dəyişdirəcək və boynu daşımaq çətin bir hal alacaq.
Lakin təkamül bir dizayner deyil. Təkamül, səhvlər edən və yalnız ən uyğunun həyatda qalmasına yarayan bir müddətdir. Təkamül müddətində yeni növlər yoxdan var edilmirlər, var olan vəsaitlər pillələrlə dəyişilir.
Zürafələrin boynunda axtardığımızı tapırıq: Digər məməlilərin də çoxunda olduğu kimi, zürafələrdə də yalnız 7 ədəd fəqərə sümüyü var. Bu say insanda da eynidir. Yalnız zürafələrdəki bu onurğalar, normaldan çox daha iri və uzundur. Zürafələrin təkamülündə daha çox sayda fəqərə sümüklərinə sahib variasiyalar ümumiyyətlə tapılmadığından, var olan fərdlər arasından ən iri və ən uzun fəqərələrə sahib olanlar seçilmiş və bu sayədə hər yeni nəsildə daha uzun boyunlu zürafələr təkamülləşə bilmişdir.
Zürafələr, hər baxımdan Darwin'in irəli sürdüyü və hal-hazırda elmin ən güclü təlimlərindən biri olan təkamülü təsdiqləyən yüz minlərlə növdən yalnız biridir.
daha ətraflı...
Bu ilanbənzəri amfibiya növü torpaq altında qalmış su kanallarında yaşayır və tamamilə kordur. Orta hesabla 20-30 santimetr uzunluqdadır. Təkamül müddəti ərzində heç bir işə yaramayacaq qədər korlaşmış, asanca qırılan üzvlərə (qollara və qıçlara) malikdir. Qollarının ucunda üç ədəd, daha da korlaşmış olan qıçlarının ucunda isə iki ədəd barmaq olur. Növün həm balıqlar kimi qəlsəmə yarıqları var, həm də yer sürünənləri kimi ağciyərlərə sahibdirlər. Lakin ağciyərlər çox nadir istifadə edilir, daha çox qəlsəmə yarıqlarına müraciət edilir. Gözlərinin üstü qalın bir dəri təbəqəsi ilə örtülüdür. Bu təbəqənin altında gözlərə çatmaq mümkündür, lakin bu gözlər işləməməkdədir. Bu da, Təkamül müddəti ərzindəki korlaşmanın ən canlı nümunələrindən biridir. Bu gözlər yalnız işığın varlıq-yoxluq vəziyyətinə reaksiya verə bilir, görmə funksiyasını qətiyyən yerinə yetirmir (halbuki tam inkişaf etmiş bir göz quruluşu var). Əsasən İtaliya, Sloveniya, Bosniya və Herseqovina və Xorvatiyada yaşayırlar.
daha ətraflı...
Gözümüzün təkamülü, hər quruluş kimi hələ də davam etməkdədir. Dəyişən Dünya şərtləri, üzərimizdə müxtəlif təzyiqlər yaradır. Ozon təbəqəsinin deşilməsi, texnologiyanın inkişafı və s. vəziyyətlər, ətrafımızdakı radiasiyanın gözümüzdə daha çox təsiri olmasına səbəb olmaqdadır. Bu andakı "görülən sahə" olaraq təbir edilən və əlbəttə ki insan üçün uydurulmuş olan (başqa canlılar başqa intervalları görə bilərlər) sərhəd, bizə bu qədəri "kifayət etdiyi" üçün təkamülləşmişdir. Niyə bütün frekans aralığını görə bilmirik? Çünki ehtiyacımız yoxdur və üzərimizdə bu istiqamətdə bir təkamül təzyiqi olmamışdır. Gələcəkdə, dəyişən ehtiyaclar və ətraf şərtləri nəticəsində təkamül müxtəlif istiqamətlərə doğru irəliləyə biləcək.
Əlbəttə təkamülü idarə edən fövqəltəbii hər hansı bir qüvvə olmadığı üçün, təbiət tez-tez səhvlər edə və ya təkamül sayəsində qazanılan strukturlar, ətraf təzyiqləri altında "mükəmməl"dən olduqca uzaq şəkildə təkamülləşə bilər.
Göz, quruluşu etibarilə, əldəki materialların ən yaxşı şəkildə istifadə edilərək vizual məlumatın beynə köçürülməsini təmin etmək məqsədiylə təkamülləşmişdir. Lakin bu təkamül əsnasında, bəzi çox ciddi "qarışıqlıqlar" və "səhvlər" meydana gəlir.
Gözdə olan ən ciddi səhvlərdən biri onurğalıları gözündədir. Əslində bizlər də daxil olmaq üzrə onurğalılar, əgər ki fövqəltəbii bir şəkildə var edilsəydilər ya da təkamül müddət "mükəmməl" bir şəkildə işləsəydi, bu anda olduğundan yüz qat daha yaxşı görmə bacarığına sahib olmalıydıq. Çox təəssüf ki təkamül müddəti əsnasında gözdən beynə məlumatları çatdıran retina təbəqəsi meydana gələrkən, strukturca tərs bir əlaqə qurulmuşdur. Yəni adətən işığı qəbul edib bunu elektrokimyəvi siqnallara çevirəcək olan hüceyrələr qabaqda, bu siqnalları beyinə yönəldən sinirlər arxada olması lazım olmalıykən, tam tərs bir quruluş təkamülləşmişdir. Bu səbəblə, işığa həssas hüceyrələr, sinir şəbəkəsinin arxasında yer almaq vəziyyətində qalmışlar. Bu da, gözə gələn işığın əvvəlcə, mənasız bir şəkildə, sinirlərdən ibarət olan sıx şəbəkəsini keçməsini tələb edir və bu, işığın keyfiyyətini kifayət qədər pozur.
Səhv, bununla da məhdudlaşmır: bu sinirlər gözün ən iç hissəsində iştirak etdiyi üçün, bir nöqtədə gözün "içərisindən" keçərək beynə getmələri lazımdır və bunun reallaşdığı bölgədə də bir kor nöqtə var. Əgər gözünüzdə struktur problemi olsa (ki Dünya səviyyəsində 40 milyon insanın hal-hazırda zərər çəkmiş olduğu bir vəziyyətdir) işıq bu kor nöqtəyə düşə bilər və burada işığı qəbul edən hüceyrələr tapıla bilmədiyi üçün (çünki oradan damarlar və sinirlər keçir və beynə doğru yol alır) korluq problemi ortaya çıxa bilər.
Fotoşəkildə görüldüyü kimi, məntiqli bir "dizayn"da olması lazım olanın əksinə, işığı qəbul edən hüceyrələrin olduğu təbəqənin ("light sensors" olaraq ifadə edilən qırmızı təbəqənin) üzərində sinir şəbəkəsi ("nerves" olaraq ifadə edilən boz xətlər) var və bu şəbəkə, işıq hüceyrələrinə gələn işığın təsirini lazımsız yerə azaldır. Həmçinin boz bir çıxıntı olaraq göstərilən və beynə gedən optik sinirin olduğu nöqtədə işığa həssas hüceyrələrə yer yoxdur və buna görə işıq bura düşəcək olsa insan görə bilməyəcək.
Halbuki başıayaqlılarda (cephalopoda) retina bu şəkildə deyil, tam tərsi və olması lazım olan şəkildədir: ən üstdə sensor hüceyrələri var, bunların arxasında isə sinirlər yerləşir. Bu sayədə başıayaqlıların sinirləri, sensor hüceyrələrinin "içərisindən" keçərək beynə getmək məcburiyyətində qalmırlar və bir kor nöqtə meydana gəlmir. Beləcə bu canlılarda korluq meydana gəlmir. Demək təkamül müddətində bunu təmin etmək mümkündür və qeyri-mümkün deyil, qarşısında ekoloji bir maneə yoxdur. Onurğalılarda olan, başıayaqlılarda olmayan bu səhv yalnız Təkamül Biologiyası ilə açıqlana bilər.
Başıayaqlılarda retina beyindən ayrı olaraq təkamülləşdiyi üçün, gözün arxasında yer ala bilmişdir. 2009-cu ildə Kröger apardığı tədqiqatla Zebrabalıqları kimi kiçik gözlərə sahib olan balıqlarda tərs əlaqənin onlara kor olmaq bahasına üstünlük təmin etdiyini sübut etmişdir. Bu sayədə artıq bilirik ki, dənizlərdə yüz milyon il əvvəl yaşayan onurğalı əcdadlarımızın olduqları mühitə adaptasiya ola bilmək üçün inkişaf etdirdikləri quruluş, hal-hazırda üstünlük sağlamamasına baxmayaraq, kökdən dəyişdirmək çox çətin olduğu üçün, "mükəmməl" olmasa da iş görə bildiyi üçün və dəyişməsi üçün üzərində təkamül təzyiqi olmadığı üçün onurğalılarda hələ də qorunur. Yəni təkamül müddətində qazanılmış bir xüsusiyyət, genetik səbəblərlə yüz milyon ildir köçürülür və balıqlar üçün "uğurlu" olan göz, nəvə növlərdə artıq "qüsur" halını alır. Bu, başqa heç nə ilə açıqlana bilməz.
Hətta şərhlər burada da qurtarmır. Məməlilər, sürünənlərdən ayrıldıqdan sonra bu "səhv" göz quruluşunu demək olar ki, olduğu kimi qoruyublar. Lakin sürünənlərin bir qolu olaraq ayrılan quşlar, eyni səhv quruluşu "pekten" adlı bir zülalın çıxarıla bilməsini təmin edərək inkişaf etdiriblər və sensor hüceyrələrinin qarşısını bağlayan sinirlərin çoxunu yox ediblər.
daha ətraflı...
İtlərin əcdadlarını araşdıran elm adamları davamlı sürülər halında yaşayan və ov edən bu heyvanların qida mənbələrinin zamanla dəyişdiyi nəticəsinə gəldilər.
Kolumbiya Milli Universitetindən olan tədqiqatçıların etdiyi araşdırmaya görə itlərin əcdadları, daha böyük ovlar tuta bilmək üçün sürülər halında yaşamağa təxminən 8 milyon il əvvəl başlamışdır. Çənələrinin bu yeni həyat tərzinə uyğun olaraq təkamülləşməsi nəticəsində bu gün insanın ən yaxşı dostu olan itlərin əcdadları ''hiperətyeyən''lər olmuşdurlar.
Prof. Joao Muñoz-Doran və tədqiqatçı qrupu itlərin əcdadlarının bir "ailə ağacı"nı meydana gətirmiş və 300-dən çox it bənzəri növün bir-birləri ilə olan qohumluq əlaqələrini ortaya çıxarmışdır. Bu ailə ağacı sayəsində artıq hansı it növünün təxminən hansı dövrdə ortaya çıxdığı məlum olur və bu sayədə elm adamları bir heyvanın həyat tərzi və daxilində yaşadığı mühitin kəllə sümüyünə necə təsir etdiyini görə bilirlər.
BBC-yə açıqlama verən Prof. Munoz-Doran "Çox fərqli şəkillərdə qidalanan növləri bir-birləri ilə müqayisə etdik. Bundan sonra da hər it növünü ətyeyən, hiperətyeyən və omnivor, yəni həm ət həm də tərəvəz yeyən cinslər olaraq kateqoriyalara ayırdıq." dedi. Müasir itlərin ən yaxın qohumu olan boz canavarların da içində olduğu hiperətyeyən qrupunu araşdıran elm adamları, bu heyvanın güclü çənə sümüyünün və iti dişlərinin qrup halında ov öyrənməsinin ardından təkamülləşdiyini sübut etdilər. Munoz-Doran "Bu tip xüsusiyyətlərin ortaq bir təkamül səbəbindən gəldiyinin fərqindəyik. Səkkiz milyon il əvvəl Asiya, Avropa və Şimali Amerikada meşə sahələri azalmış, geniş çəmənlər artmışdı. Belə mühitlərdə ov edən heyvanlar gruplaşır. Bu sayədə özlərinə hücum edən ovçulara qarşı daha diqqətli ola bilərlər'' dedi.
Alim ''Belə bir vəziyyətdə ovlanan heyvanların aç qalmamaq üçün tək variantı birlikdə hərəkət etməkdir, bu da itlərin həyatındakı təkamülə böyük təsir etmişdir'' deyə sözlərinə davam etdi. Yəni bu dövrdə, dişləri daha böyük və çənə sümükləri daha güclü olan heyvanlar ov ovlayarkən müvəffəqiyyətli olmuş və həyatda qalaraq genlərini sonrakı nəsillərə köçürməyi bacarmışdırlar. Prof. Munoz-Doran ''Beləcə zamanla itlərin əcdadlarının əzələləri güclənmişdir. Xüsusilə də ağızlarının ətrafındakı əzələlər güclənmişdir. Zamanla bu dəyişiklik də bizim hiperətyeyən dediyimiz heyvanların ortaya çıxmasını təmin etmişdir'' dedi.
Tədqiqatçılar hesab edirlər ki ev itlərinin bu qədər sümük gəmirib ət yemələrinin səbəbi bu şəkildə təkamülləşmələridir. Muñoz-Doran ''İtlər mükəmməlcəsinə ət yeyə biləcək və bir şey gəmirə biləcək şəkildə təkamülləşmişdirlər. Bunları etməkdə çox qabiliyyətlidirlər və bu qabiliyyətlərini həmişə istifadə etmək istəyirlər'' deyə açıqladı.
Qaynaq: BBC Nature
daha ətraflı...
NASA, DNT-nin hissəciklərinin, yəni həyatın hissəciklərinin kosmosda meydana gəlmiş ola biləcəyini göstərən yeni dəlillər tapdı. Sübut, Yerdə həyatın meydana gəlməsini təmin edən hissəciklərin ilk olaraq kosmosda meydana gəlmiş ola biləcəyini göstərir. Tədqiqatı aparan NASA mütəxəssisləri, üzərində DNT elementləri olan bəzi meteoritlərin bu komponentləri kosmosdan gətirdiyini düşünür.
Bu, NASA-nın eyni mövzudakı yeganə tədqiqatı deyil. Goddard Kosmos Uçuş Mərkəzi mütəxəssisləri, buna bənzər işlərin 1960-cı ildən bəri aparıldığını xatırladır. Ancaq, tədqiqatçılar daha əvvəl meteoritlərdə tapılan DNT hissəciklərinin kosmosdamı, yoxsa sonradan Yerdəki həyat formalarındanmı meydana gəldiklərindən əmin ola bilmirdilər. NASA mütəxəssisi Michael Callahan, "Bu hissəciklərin əslində ilk olaraq kosmosda meydana gəldiyinə dair əlimizdə ilk dəfə dəlil var" dedi.
Alimlər daha əvvəl asteroid və kometalarda həyat meydana gətirmə bacarığına malik olan kimyəvi maddələr olduğuna dair fərqli dəlillər əldə etmişdi. Məsələn, Wild 2 adlı kometada canlıların əhəmiyyətli bir parçası hesab olunan zülalları meydana gətirən bəzi amin turşularının mövcudluğu müəyyən olunmuşdu.
NASA-nın internet saytında yer alan xəbərə görə Antartikadan gətirilən meteoritlərdə DNT-nin nukleobaz olaraq adlandırılan parçasını meydana gətirən adenin və guanin'lərə rast gəlindi. Mütəxəssislər bu komponentlərin Yer üzündə formalaşmış ola bilməyəcəyini iddia edirlər, çünki həmin komponentlərə bizim planetdə bu halda rast gəlinmir. Bütün bu tapıntılar "həyatın" bizim planetdə yox, kosmosda formalaşıb sonradan bizim planetə düşdüyünü göstərir. Mütəxəssislər, meteoritlər üzərində yer üzünə dəydikdən sonra parçalara ayrılan DNT hissəciklərinin daha sonra həyatı meydana gətirən DNT bloklarına çevrildiyini hesab edirlər. Araşdırma, Proceedings of the National Academy of Sciences jurnalında nəşr olundu.
Qaynaq: NASA
daha ətraflı...
York Universitetindən olan orqanik kimyaçılar həyatın quruluş daşlarını təşkil edən karohidratların mənşəyinin müəyyən olunması istiqamətində əhəmiyyətli irəliləyiş qeyd etdilər.
York Universitetinin kimyaçısı Prof. Paul Clarke başçılığında qrup prebiotik dünyada meydana gələ bilən müddəti yenidən yaratdı.
Nottingham Universitetində həmkarları ilə birlikdə işləyərək sıravi şəkərlərin - treoz və eritroz - necə inkişaf etdiyini göstərən istiqamətdə ilk addımı atdılar. Bu araşdırma Organic & Biomolecular Chemistry'də nəşr olundu.
Bütün bioloji molekullar sağ əl formu ya da sol əl formu olaraq əldə edilə bilərlər. Biologiyada bütün şəkərlər molekulların sağ əl formunu təşkil edir və hətta bütün amin turşuları peptid və zülalların sol əl formunu təşkil edir.
Araşdırmaçılar əksəriyyətlə sağ əl formunun istehsalı ilə nəticələnən şəkərlərin meydana gəlməsini katalin etmək üçün sadə sol əlli amin turşularını istifadə etdilər. Bu karbohidratların necə meydana gəldiyini və təbiətdə sağ əl formunu nə üçün dominə etdiyini açıqlaya bilər.
Prof. Clarke:
"Həyatın mənşəyi haqqında bir çox təməl suallar var. Bu əslində biologiyaya aid edilməlidir, lakin həyat üçün təkmilləşən cansızların yalnız canlı halına gəldiyindən sonra. O nöqtəyə qədər hər şeyin kimya olduğuna elmdə şübhə edilmir. Həyatın kimyəvi mənşəyini anlamağa çalışdıq. Maraqlı suallardan biri karbohidratların haradan gəldiyidir, çünki karbohidratlar DNT və RNT-nin quruluş daşlarıdır. Sadə şəkərlərin -treoz və eritroz- necə meydana gəldiyini göstərmək üçün yolun ilk addımını biz atdıq. Bir çox elm adamının həyat başladığında ətrafda olduğuna əmin olduğu materialların çox sadə dəstindən bu şəkərləri yaratmağa nail olduq."
Qaynaq: ScienceDaily
daha ətraflı...
