October 8, 2013

"Hiqqs bozonu" Nobel qazandırdı

Maddəyə kütlə qazandırdığı hesab edilən və "Hiqqs bozonu" adı verilən subatom hissəcik ilə əlaqəli ilk izahlar verən belçikalı fizik François Englert və ingilis alim Peter W. Higgs, bu ilki fizika üzrə Nobel mükafatına layiq görüldülər.

Nobel Təşkilatı, bir saatlıq gecikdiyi açıqlamasında, 1964-cü ildən bəri hissəciklərin necə kütlə qazana biləcəyini fərdi olaraq araşdıran Englert və Higgs'ə 2013 Fizika mükafatını paylaşacaqlarını dedi.

Englert və Higgs'in 49 il əvvəl irəli sürdüyü nəzəriyyə, 2012-ci ildə İsveçrənin Cenevrə şəhərindəki Avropa Nüvə Araşdırma Mərkəzi (CERN) alimləri tərəfindən təsdiq edilmişdi.

Fizika üzrə Nobel mükafatı qazandıran kəşf, kainatın necə yarandığını müəyyən edən Elementar Hissəciklər Fizikasının standard modelinin əsas hissəsini meydana gətirir. Standart modelə görə çiçəklərdən insana, ulduzlardan planetlərə qədər hər şey maddə hissəciklərindən meydana gəlir. Bu hissəciklər isə kainatdaki proseslərin lazım olduğu kimi işləməsini təmin edən güc hissəcikləri ilə idarə olunur.

Standart Model, eyni zamanda "Hiqqs bozonu" və ya "Tanrı zərrəciyi" adıyla tanınan xüsusi bir hissəciyin mövcudluğuna söykənir. Bu hissəcik, bütün kosmosu örtən görünməz sahədən yaranır. Modelə görə Hiqqs hissəciyi olmasa heç bir şey yarana bilmir. Çünki Hiqqs hissəciyinin görünməz sahə ilə təması hissəciklərin kütlə qazanmasına gətirib çıxarır. Englert və Higgs'in yaratdığı nəzəriyyə isə həmin prosesi izah edir.

CERN laboratoriyasında aparılan təcrübələr nəticəsində "Hiqqs bozonu"nun varlığı 4 iyul 2012-ci ildə təsdiq edilmişdi. 14 milyard il əvvəl kainatımızın yaranmasına səbəb hesab edilən Böyük Partlayış (The Big Bang) mühitini yaratmağı məqsəd qoyan 10 milyard dollarlıq məbləği olan təcrübə əsnasında proton şüaları 27 kilometrlik tuneli işıq sürətiylə keçərək bir-biriylə toqquşdurulmuşdu. Hiqqs hissəciyinin tapılması üçün hazırlanan CERN-dəki Böyük Adron Kollayder insan tərəfindən inşa edilən ən böyük və ən mürəkkəb maşındır.

Hiqqs hissəciyinin tapılmasına baxmayaraq, standard model kosmik misalı həll etməyə kifayət etmir. Çünki model, kainatdakı bütün maddələrin sadəcə beşdə birini açıqlaya bilir. Kainatın bütöv sirrinin tapılması üçün isə məkanın beşdə dördünü təşkil edən Qara Maddənin (Dark Matter) kəşf edilməsi lazımdır.


Qaynaq: ScienceDaily
daha ətraflı...

October 2, 2013

"Din ilə Təkamül arasında uzlaşmaz ziddiyyət yoxdur"

Francisco Ayala, rahib olmaq üçün 5 il ilahiyyat oxumuşdu, amma Xristianlığı yaymağa çalışan bir rahib yerinə genetik və təkamül biologiyası professoru oldu. İndi 75 yaşında dünyanı gəzib təkamül nəzəriyyəsini izah edir.

İspan prof. Ayalanın ən maraqlı xüsusiyyəti, din ilə təkamül nəzəriyyəsi arasında hesab edildiyi kimi uzlaşmaz, bir-birini inkar edən bir qarşıdurma olmadığını iddia etməsidir. Bu, onu ortaq yol axtaran mülayim bir elm adamından çox məntiqli bir insan edir. Çünki ona görə din başqa, təkamül nəzəriyyəsi isə başqadır. Faradey İnstitutunun təşkil etdiyi "Darvini Xatırlama Simpoziumu" üçün İstanbula gələn Ayalayla danışdıq.
daha ətraflı...

October 1, 2013

Yarasalarda Uçuşun Təkamülü

Yarasalar (Chiroptera), məməlilər arasında ən məşhur olan ikinci qrupdur və eyni zamanda təkamül müddəti ərzində məməlilər arasında uçuş xüsusiyyətini qazanmış yeganə qrupdur. Yarasaların ilk olaraq uçmağı necə təkamülləşdirdiyi tam olaraq bilinməsə belə, bir yunqanadlı olan və havada süzmək bacarığı olan Cynocephalus (dilimizdə "uçan lemur" deməkdir, buna baxmayaraq nə uçur, nə də lemurdur) ilə olan qohumluqlar, yarasalardaki uçuşun təkamülüylə əlaqədar çox əhəmiyyətli məlumatlar verir.

Bildiyimiz ən qədim yarasalar Eosen dövründə, yəni 54.8-34.7 milyon il əvvəl qarşımıza çıxır və bu növlərdə, müasir olanlarının əksinə uzun quyruqlar və bəzi fərqli
daha ətraflı...

September 30, 2013

Psevdogenlər

DNT'miz butövlükdə genlərdən ibarət deyil. DNT'mizdə mövcud olan genlər qədər psevdogenlər deyilən strukturlar da var. Psevdogenlər bir vaxtlar işləmiş, indi isə fəaliyyətini dayandırmış gen qalıqlarıdır. Məlum olduğu kimi, genin fəaliyyətini pozan bir zərərli mutasiya olduğunda, mutasiya daşıyan insan nəsil verməyərək ölür. Zərərli mutasiyalar adətən sonrakı nəsillərə ötürülə bilmir. Yəni, təbii seçmə bunun qarşısını alır.

Amma bunun çox əhəmiyyətli bir istisnası var. Bildiyimiz kimi hüceyrələr bölünərkən
daha ətraflı...

T-Rex'in Qohumu Olan Növ

Təkamül Nəzəriyyəsinin irəli sürülməsindən bu yana, ilk təkamülçü bioloqlar əldəki az məlumat və tapıntılara baxmayaraq quşların dinozavrlardan, ən azından sürünənlərdən təkamülləşdiyini iddia edirdilər. Bu iddia uzun illər güclü faktlarla dəstəklənmədii və elm ictimaiyyətində həmişə şübhəylə qarşılandı. Yalnız 1970-ci illərdən etibarən ard-arda kəşf edilən tüklü dinozavr fosilləri koməyi ilə Archaeopteryx və nəsli haqda əhəmiyyətli məlumatlara yiyələndik.

Müasir dövrümüzdə onlarla fərqli tüklü dinozavr növü haqda bilirik və quşların dinozavrlardan təkamülləşdiyinə əmin olmuşuq. Hal-hazırda müzakirə edilən isə, quşların dinozavrlardan necə və nə vaxt ayrıldığı və öz təkamül cığırına girdiyi mövzusudur. Bu mövzuda bir çox fərqli fikirlər var, lakin hər biri güclü məlumatlara əsaslanır. Elmi araşdırmalar bu sürətlə irəliləsə, bu sualların cavabları çox yaxın bir müddətdə veriləcək.

Təxminən bir il bundan əvvəl Nature jurnalında yayımlanan bir tapıntı elm dünyasına yeni qatqı təmin etdi. Çünki edilən kəşf təkcə quşların təkamülünə dair izlər daşımırdı, eyni zamanda məşhur olan Tyrannosarus'kimilərin (T-Rex və qohumları) təkamülünə istiqamət verirdi.

Çinli elm adamı Xu Xang 125 milyon il əvvəl yaşamış, 10 metr boyu olan bir dinozavrın qalığını tapmışdı. "Yutyrannus huali" adı verilən bu növ, "gözəl tüklü bədheybət" mənasını verirdi. T-Rex'lərin yaxın qohumu olduğu təsdiq edilməklə birlikdə, həmçinin T-Rex'dən 60 milyon il əvvəl yaşamış bir növ olduğu məlum olmuşdu. 125 milyon il əvvəl yaşamış bu canlı növünün boyu T-Rex'in sinəsinə qədər çatırdı.


Tüklərin (lələklərin) yalnız quşlara xas olan adaptasiya olduğunu bilməyimiz, tüklü dinozavrlar tapmağın nə qədər əhəmiyyətli olduğunu göstərir. Tüklər, bədənin istilik itkisinə qarşı tədbir görmək məqsədiylə təkamülləşmiş olsa da, uçuş üçün də çox böyük əhəmiyyətə malikdir. Təkamül müddətində quşların uçmağa başladığı dövr ilə dinozavrların tükləndikləri dövrün üst-üstə düşməsi, aradakı təkamül əlaqəsinə dair məlumatlar verir.

Həmçinin quşların hələ də ayaqlarının pulcuqlu olması (toyuqların ayaqlarına baxın), sürünən əcdadlarına dair açıq-aydın nümunə kimi qarşımıza çıxır. Bu tapıntılardan sonra T-Rex və qohumlarına yeni bir yanaşma gətirmək lazım olacaq.

Qaynaq: Discovermagazine , Nature
daha ətraflı...

September 29, 2013

Richard Dawkins: Belyayevin Boz Tülküləri

Məşhur bioloq Richard Dawkins'in "The Greatest Show on Earth: The Evidence for Evolution" kitabından tərcümə olunmuşdur.


Gümüşü-qara tülkü adi narıncı tülkünün, Vulpes vulpes'in sadəcə gözəl kürkünə görə qiymətləndirilən rəng variasiyasıdır. Rus genetiki Dmitriy Belyayev 1950-ci illərdə tülkü kürkü firmasında istehsal rəhbəri seçilmişdi. O, sonradan qovulmuşdu, çünki onun elmi genetikası Stalinin rəğbətini qazanaraq hakimiyyətə gəlib bütün sovet genetikasını və kənd təsərrüfatını 20 ilə qismən məhv edən bioloq-şarlatan Lisenkonun anti-elmi ideologiyasına zidd idi. Belyayev tülkülərə və Lisenkodan azad, həqiqi genetikaya qarşı sevgisini saxladı və sonradan özünün bu və ya digər tədqiqatlarını Sibirdə Genetika İnstitutunda direktor kimi bərpa etməyi bacardı. Vəhşi tülkülərlə bacarmaq çox çətindir və Belyayev qəsdən əhliləşdirilmə seleksiyası ilə məşğul oldu. O zamanın istənilən heyvandarı və ya bitkiçisi kimi onun üsulu təbii
daha ətraflı...

September 28, 2013

"Təkamülçülərin Etirafları?"

Çox vaxt elm düşmənləri "Təkamülçülərin etirafları!" adı altında təkamülçü alimlərin sözlərini paylaşırlar. Əsas diqqət yetiriləcək məqam budur: Onlar özlərinə sərf edən hissələri kəsib götürürlər. Məsələn, Aziz Nesinin məşhur bir ifadəsi var:

"Mən tanrıya inanıram" desəm, bilin ki, ağlımı itirmişəm.


Gəlin "desəm, bilin ki, ağlımı itirmişəm." hissəsini kəsib ataq, təkcə "Mən tanrıya inanıram" hissəsini saxlayaq. Görək nə alınır.


"Mən tanrıya inanıram." 


Bəli! Aziz Nesin ateist olmağına baxmayaraq tanrıya inanırmış!

daha ətraflı...
 
Copyright © 2014 Həyatın Təkamülü • All Rights Reserved.
Distributed By MyBloggerThemes | Design By Templateure
back to top