January 28, 2014

Şizofreniyanın təbiəti genetikdir

Alimlər şizofreniyanın meydana gəlməsinin səbəblərini aydınlaşdırmağa yardım təmin edə biləcək genetik mutasiyaları aşkar etdilər. Xəstəliyin genetik təməli əvvəllər hesab edildiyindən daha qəlizdir.

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatlarına görə bu gün dünyada 24 milyona yaxın insan şizofreniyadan əziyyət çəkir. Bu, düşüncə və emosional reaksiya proseslərinin pozulması ilə əlaqəli olan polimorf psixiki və əqli xəstəlikdir. Şizofreniyanın əsas əlamətləri hallüsinasiyalar (qarabasma), sosial disfunksiyanın fonunda nitqin (danışığın) və düşüncənin, işləmək qabiliyyətinin pozulmasıdır. Xəstəliyin meydana gəlməsinə səbəb olan dəqiq faktorlar hələlik tapılmamışdır.

Cardiff Universiteti (Britaniya) üzvləri başçılığında bir beynəlxalq tədqiqatçı qrup şizofreniyanın səbəblərini aydınlaşdırmağa kömək edəcək yeni genetik mutasiyalar tapdı. Daha əvvəl aparılmış tədqiqat işlərinin nəticələrinə görə xəstəliyin səbəbi genlər idi.

Yeni tədqiqatda alimlər 623 şizofreniya xəstələri və onların valideynlərindən alınmış qan nümunələrinin DNT hissələrini araşdırdılar və şizofreniklərdə olan, onların valideynlərində isə olmayan de novo mutasiyalarına (yeni qazanılmış mutasiyalar) rast gəldilər. Mütəxəssislər tapdıqları mutasiyaların xəstəliyin təkanverici mexanizmində müəyyən rolu olduğunu qeyd etdilər. Həmçinin bu mutasiyaların beyin sinir hüceyrələri arasındaki əlaqə gücü, beynin inkişafı, öyrənmə və yaddaş kimi bacarıqlarla əlaqəli zülal dəstlərini məhv edə biləcəyi məlum oldu.

"Yeni məlumatlar beynin funksiyaları ilə əlaqəli mutasiyalar və zülalların vacibliyini təsdiqləyir", - tədqiqatda iştirak edən Mike Owen deyir.

Şizofreniya və digər psixiki xəstəliklərin eyni mexanizminin olub-olmadığını aydınlaşdırmaq üçün alimlər tədqiqatları davam etdirməli olduqlarını bildirirlər.

Qaynaq: Medical News Today
daha ətraflı...

Qədim avropalı mavi gözlü və qarabəniz idi

Paleogenetiklər 7 min il əvvəl İspaniyanın şimalındaki mağaraların birində yaşamış qədim avropalının sümüklərinin DNT-sini oxuyub onun mavi gözlərinin və həddindən artıq qarabəniz dərisinin olduğunu aydınlaşdırdılar. Tədqiqatla əlaqədar məqalə 26 yanvar 2014 tarixində Nature jurnalında dərc edildi.

"Bu insanın tipik afrikalı genlərinin versiyasına sahib olduğu bizim üçün gözlənilməzdir, hansı ki dərinin piqmentasiyasına nəzarət edir. Bu da onu ehtimalla olduqca qarabəniz, bəlkə də qaradərili edirdi, lakin dəqiq tonu müəyyən edə bilmirik. Daha da heyrətləndirici olan budur ki, avropalıların gözünün mavi rəngdə olmasına səbəb olan gen variasiyalarına bu insan da sahib idi. Nəzərə alsaq ki bütün digər əlamətlərə görə o Şimali Avropadandır, belə halda genomunu unikal hesab etməliyik", - Barselonada yerləşən Təkamül Biologiyası İnstitutundan (İspaniya) olan Carles Lalueza-Fox deyir.

Lalueza-Fox və həmkarları 10-5 min il əvvəl, mezolit dövrünün ortası və sonlarında La Braña-Arintero mağarasında yaşamış insanın qalıqlarını araşdırdılar. 2006-cı ildə paleontoloqlar bu mağarada orta yaşlı kişi qalıqlarına rast gəlmişdilər. Qalıqların illər ərzində yaxşı qorunduğu alimlərə genomu dəqiqliklə bərpa etməyə yardım təmin etdi.

Alimlər ilk öncə qədim insanın immun sisteminə və maddələr mübadiləsinə nəzarət edən genlərlə maraqlandılar. Dediklərinə görə, genomun fraqmentlərində olan quruluş fərqləri ovçu-toplayıcı avropalıların niyə yeni məskunlaşmış əkinçilərlə rəqabət apara bilmədiklərini izah edə bilər.

Genetiklər mağara sakininin südü həzm etməyə qadir olmadığı kimi bir neçə fərq aşkar etdilər, lakin onları olduqca heyrətləndirən qədim insanın xarici görünüşü və mənşəyi oldu. Belə ki, bu insanın yaxın qohumlarının müasir Şimali Avropa xalqları olduğu məlum oldu: gözləri, eynən onların əksəriyyəti kimi mavi rəngdə idi. Dərisi isə inanılmaz dərəcədə qarabəniz idi. Lalueza-Fox yaxın zamanda digər mağara sakininin qalıqlarının DNT-sini bərpa edərək məlumatları bir daha yoxlayacaqlarını qeyd etdi.

Qaynaq: Nature , NBC News
daha ətraflı...

Plastik hüceyrə yaradıldı

Elm adamları ilk dəfə kimyəvi reaksiyalara girə bilən funksiyalı orqanelləri olan süni plastik eukariot (nüvəli) hüceyrə yaratmağa nail olublar. Bu uğurun polimer orqanizmlər yaratmaq yolunda atılmış böyük addım olduğu hesab edilir. Alimlərin təcrübəsi və nəticələr Angewandte Chemie jurnalının son buraxılışında dərc olundu.

Prokariot hüceyrələrdən fərqli olaraq membrana ilə əhatəyə alınan eukariot hüceyrələr genetik aparatı olan xüsusi orqanellərə sahib olurlar və bölünərək artırlar. Bu orqanellər davamlı olaraq mürəkkəb kimyəvi reaksiyalara girirlər.

İndiyəcən kimyəvi laboratoriyalarda belə bir effektivliyə çatmaq mümkün olmamışdı. Nijmegendə yerləşən Radboud Universitetindən (Hollandiya) olan alimlər polimerlərdən təşkil olunmuş plastik eukariot hüceyrə yaradaraq elm dünyasının vacib uğurlarından birinə imza atdılar.

"Həmkarlarımız əsasən biologiya üzrə işlər aparırlar, məsələn, yağ turşularından hüceyrələr yaratmağa çalışırlar. Bəlkə biz də gələcəkdə bununla məşğul olacağıq. Bizim yaxın hədəfimiz hüceyrənin özünü enerji ilə təmin etməyini təşkil etməkdir", - orqanellərin bərpa işi üzərində işləyən professor Jan van Hest deyir.

Təməl struktur kimi tədqiqatçılar su damcısını istifadə edərək onun ətrafında polimer hüceyrə qurdular. Əldə edilən hüceyrə təbii eukariot hüceyrələr kimi bölünmüş membranalara sahib idi. Süni canlı hüceyrə içərisində, eynən təbiətdə olduğu kimi fermentlərin iştirakı ilə mürəkkəb kimyəvi reaksiyalar baş verirdi. Fluoressens işıqlandırmanı istifadə edən van Hest və həmkarı Ruud Peters zəncir reaksiyasını göstərərək polimer hüceyrədə orqanellərin funksional olduğunu sübut etdilər.

"Biz, hüceyrə içərisindəki kimyəvi elementlərin orqanellərə olan hərəkətini ələ almağa çalışırıq. Əgər buna nail olsaq canlı hüceyrədə baş verən prosesləri anlamaqda dəyərli məlumatlara yiyələnəcəyik", - van Hest sözlərinə əlavə edir.

Qaynaq: ScienceDaily
daha ətraflı...

January 26, 2014

Həyat ola biləcək planetlərin sayı daha çoxdur

Həyatın mövcudluğu üçün əlverişli olan planetlər Yerə oxşamaya da bilər. Belə planetlərdən bir neçəsində isə həyat üçün şərtlər Yerdəkindən daha rahat ola bilər. Astrobiology jurnalında dərc olunan məqaləyə görə cırtdan ulduzlar ətrafında dövr edən planetlərdə həyat ehtimalı yüksəkdir.

Həyat üçün əlverişli planetlərin axtarışları işində astronomlar əsasən Yerə oxşar obyektləri tapmağa çalışırlar. McMaster Universitetindən (Kanada) olan Rene Heller və Weber Dövlət Universitetindən (ABŞ) olan John Armstrong isə yaşayış ola biləcək planetlərin sayının hesab edildiyindən daha çox olduğu qənaətindədirlər.

"Digər planetlərdəki şərtlər həyatın yaranması və inkişafı üçün daha da əlverişli ola bilər. Üstəlik yaşayış ola biləcək tək yer planetlər deyil, həm də onların peykləridir", - məqalənin müəllifləri olan Heller və Armstrong deyir.

Onlar hesab edir ki, astronomların nəzərə aldığı əsas parametr - planetlə ulduzu arasındaki məsafədən başqa, planetin səthinin temperaturunu müəyyən edən digər faktorlar da var. Bunlardan biri planetlə ulduzu arasındaki cazibə qüvvəsinin qarşılıqlı təsirləri nəticəsində meydana gələn "axın qüvvələridir".

Bu qüvvələr planeti darta və sıxa bilər, nəticədə isə planet kifayət qədər qızışa bilər. Bunun ən gözəl nümunəsini Yupiter və peyki Europa arasındaki qarşılıqlı təsirlərdə görürük. Alimlər bu təsirin orbiti dairəvi vəziyyətə gətirəcəyini deyirlər, bu səbəbdən planet digər səma cismlərinin də təsirinə məruz qalmalıdır.

Həmçinin Yeri kütlə baxımından qabaqlayan nəhəng planetlərdə də həyat əlamətlərinə ehtimal var. Belə planetlərin dərinliklərindəki tektonik aktivliklər daha uzunmüddətlidir, səthi şiddətli radiasiyadan qoruyan maqnit sahələri daha güclüdür, atmosfer daha qalındır və daha hamar səth səbəbindən okeanlar daha kiçikdir.

Heller və Armstrong bir dəfə planetdə yaranmış canlılığın, oranın təbii şərtlərinin daha yaxşılaşmasına səbəb olduğunu düşünürlər. Məqalənin müəllifləri bu tip planetlərin, Günəşi ölçüdə geridə qoyan uzunömürlü ulduzlar ətrafında tapıla biləcəyi qənaətindədirlər. Bu namizədlərin roluna ən uyğun olanlar Günəş sisteminin qonşusu - "Alpha Centauri B" kimi narıncı cırtdan ulduzlardır. Qeyd etmək lazımdır ki, Alpha Centauri B sistemində Yerə kütlə baxımından oxşar bir planet dövr edir.

Qaynaq: Astrobiology , Phys.org
daha ətraflı...

Ardipithecus ramidus'un insanlarla olan əlaqəsi tapıldı

ScienceDaily jurnalında 6 yanvar 2014 tarixində dərc olunan yeni bir tədqiqatla bağlı məqalədə Ardipithecus ramidus'un (Afrika qitəsinin şərqində təxminən 4,4 milyon il əvvəl yaşamış bir hominid növü) daha sonralar təkamülləşmiş Australopithecus və qədim insanlar ilə yaxın əlaqəsinin olduğu qeyd edilir.

Hər nə qədər Ardipithecus ramidus quyruqsuz meymun ölçülərində bir beyinə sahib olsa və ağaclara dırmaşmaq üçün istifadə edilən böyük "qavrayıcı" bir baş barmağa sahib olsa da, iki ayağı üzərində yeriyə bilmişdi və almaz formasında üst it dişlərinə malik idi. Bu diş quruluşu şimpanzelərin çeynəmək üçün istifadə etdikləri "V" formasında olan dişlərə oxşamır. Antropoloqlar bu xüsusiyyətləri arxaik hominid insan və quyruqsuz meymun əlaqələrindəki nəsil ağacının hansı hissəsinə yerləşdirəcəkləri mövzusunda hər hansı bir ortaq nəticəyə gəlməmişdilər.

İndi isə aparılmış yeni bir tədqiqatda alimlər Ardipithecus ramidus'u Australopithecus'la və müasir insanlarla əlaqələndirən, amma quyruqsuz meymunlarla əlaqələndirməyən bir oxşarlığı tapdılar. Hominidlər Australopithecus və homo ilə nisbi olaraq qısa, geniş mərkəzi cranial döşəməsini və tympanic, petrous və basioccipital komponentlərinin əlaqəli modifikasiyalarını paylaşır.

Arizona Dövlət Universitetindən olan məqalənin müəllifi William Kimbel hesab edir ki, Ardipithecus kəllə sümüyünün çox kiçik ölçüsü və cranial döşəməsinin insana olan oxşarlığı çaşdırıcıdır. Cranial döşəməsinin filogenetikası tədqiqatlar aparmaq ya da təbii təkamül əlaqələrini aydınlaşdırmaq üçün dəyərli mənbədir, çünki burnun anotomik mürəkkəbliyi və beyinlə, duruşla və çeynəmə sistemiylə olan əlaqəsi zaman içərisində reallaşan adaptiv təkamül üçün çox sayda imkan təklif edir. Təbii olaraq, insanın cranial döşəməsi quyruqsuz meymunlar və digər primatlardakından diqqətə çarpan şəkildə fərqlənir.

İnsanlarda onurğanın kəllə sümüyü ilə əlaqəsini müəyyənləşdirən strukturlar quyruqsuz meymunlarla müqayisədə daha ön tərəfdədir. Buna əlavə olaraq döşəmə öndən arxaya doğru daha qısadır və qan damarlarının və sinirlərin keçidi üçün olan hər iki tərəfdəki açılışlar daha geniş ayrılmışdır. Bu formanın fərqlilikləri sümüklərin kəllə sümüyü döşəməsi ilə olan yerlərinə təsir etmişdir. Belə ki, quyruqsuz meymun və insan kəllə sümüyü döşəmələrinin təcrid olunmuş hissələrini belə bir-birlərindən ayırmaq olduqca asandır.

Ardipithecus ramidus'un kəllə sümüyünün döşəməsi insanları və Austurolopithecus'u quyruqsuz meymunlardan ayıran təyin edici xüsusiyyətləri göz önünə qoyur. Daha əvvəlki tədqiqatlar insana aid xüsusiyyətlərin 3,4 milyon il əvvəlki, məlum olan ən qədim Australopithecus kəllə sümüklərində mövcud olduğunu göstərmişdi. Yeni tədqiqat insanları, Austurolopithecus'ları və Ardipithecus ramidus'u həyat ağacı üzərində əlaqələndirən anatomik oxşarlıqların katoloqunu genişləndirdi.

Qaynaq: ScienceDaily , Sci-News
daha ətraflı...

Atmosferi oksigenlə zəngin peyk: Rhea

Rhea - Titandan sonra Saturnun ən böyük ikinci peykidir. Diametri 1,528 km, kütləsi 2,49 X 1021 kq-dır. 1672-ci ildə fransız astronom Giovanni Cassini tərəfindən kəşf edilən Rhea ətrafında dövr etdiyi Saturndan 527,040 km uzaqlıqda yerləşir. Saturn ətrafındakı tam bir dövrünü 4 gün 5 saata tamamlayır. Peykin cazibə qüvvəsi Yerinkinin 8 də 1-i qədərdir. Yerdə 80 kq çəkisi olan bir adam bu peyk üzərində çəkilsəydi 10 kq olacaqdı. NASA-nın kosmik cihazı Cassini'dən gələn məlumatlarla silikat strukturlu səthə sahib olduğu aydın olan peykin səth istiliyinin 99 K (-174 ° C) ilə 53 K (-220 ° C) arasında dəyişdiyi ölçülmüşdür.

2010-cu ilin mart ayında Rhea'ya 97 km məsafəyə qədər yaxınlaşan Cassini kosmik cihazı Rhea'da oksigenlə zəngin zərif atmosfer olduğunu, peykin səthində isə su buzu olduğunu aydınlaşdırdı. Cassini'dən alınan məlumatlarda bu zərif atmosferin tərkibində oksigenin 96%, karbondioksidin 3%, geriyə qalan 1%-də isə helium və hidrogen qazlarının olduğu məlum olmuşdur.

Amma planetoloqlar əlverişli şərtlər olsa belə, peykdəki bu atmosferlə bizim nəfəs almağımızın mümkün olmadığını bildirirlər. Çünki oksigen tənəffüs edən canlı orqanizmlərinin, ağciyərləri Yer atmosferinə uyğun olaraq təkamül keçirdikləri üçün azot qazının mövcud olmadığı bir atmosferdə nəfəs almasıyla ağciyərlərin yanmasına və o canlının bir neçə dəqiqə sonra ölməsinə səbəb olacaq.

Həmçinin Cassini kosmik cihazının üzərinə yerləşdirilmiş infraqırmızı spektroskop aparat şəkildə göründüyü kimi peyk səthindəki mavi sahələrdə su buzu təbəqəsi olduğunu sübut edir. NASA Ames Tədqiqat İnstitutundan olan planetoloq Ben Teolis başqa ulduz sistemlərindəki planetlərin ətrafında dövr edən peyklərdə də Rhea'da olduğu kimi oxşar şərtlərin meydana gələ biləcəyini deyir.

Qaynaq:

Wikipedia
Solar Views
Space
DailyGalaxy
daha ətraflı...

Miller-Urey təcrübəsi təkrarlandı

Ötən əsrin 50-ci illərinin ortalarında Stanley Miller və Harold Urey təcrübə keçirərək həyatın yaranması ilə əlaqəli abiogenez hipotezinin nə dərəcədə doğru olduğunu yoxlamağa çalışdılar və onu təsdiqləməyə nail oldular. Bu hipotezin əsası sovet bioloqu Aleksandr Oparin tərəfindən 1922-ci ildə qoyulmuşdu.

İndi isə amerikalı bioloqlar 20-ci əsrin ən məşhur təcrübələrindən biri - "Miller-Urey təcrübəsini" müvəffəqiyyətlə yenidən keçirməyə nail oldular və uzunmüddətli kimyəvi təkamül prosesi ərzində qeyri-orqanik birləşmələrdən ilkin bir neçə amin turşularından ibarət dəsti yarada bildilər. Tədqiqatla əlaqədar məqalə 21 yanvar 2014 tarixində JoVE jurnalında dərc edildi.

Atlantada yerləşən Georgia Texnoloji Universitetindən (ABŞ) olan Eric Parker və həmkarları iki məşhur biokimyaçı - Stanley Miller və Harold Urey'in yolu ilə gedib orqanik maddələrin Yerdəki təkamülünün əsas mərhələlərindən birini yenidən canlandırmağa çalışdılar.

Miller və Urey milyard illər əvvəl Yerdə hökm sürən şərtləri laboratuar mühitə qaytararaq su, ammiak, dəm qazı və metan kimi sadə birləşmələrdən amin turşularını yaratmağa çalışırdılar. Bunun üçün onlar həmin birləşmələrdən ibarət "ilkin şorbanı" qızdıraraq buxarını elektrodlu kolba içərisindən keçirdilər, ardından isə onu soyutdular. Bir qədər sonra bu "siropda" amin turşuları meydana gəlməyə başladı.

Növbəti illərdə elm adamları dəfələrlə bu təcrübəni təkrarlamaqdan çəkinmədilər, amma istifadə etdikləri prosedurlar olduqca qəliz idi və nəticələri dəqiq bildirmək mümkün olmurdu. Son təcrübəyə imza atan amerikalı alimlər isə hazırladıqları məqalədə təcrübəni tam öyrənib asanlaşdırdıqlarını və onu izah edən bir videorolik hazırladıqlarını qeyd edirlər.

"Aldığımız nəticələr göstərir ki, canlılığın təməli olan amin turşuları qədim Yerdə mövcud olan şərtlərdə formalaşa bilər. Miller bu təcrübənin təkrarlanmasını istəmirdi, çünki təcrübədə partlayış baş verə bilərdi. Onun metodikasının izahını oxusanız təcrübənin necə keçirilə biləcəyini anlamazsınız. Bu səbəbdən biz maraqlanan həmkarlarımız üçün təcrübənin təhlükəsiz metodikasını hazırladıq", - Parker qeyd edir.

Qaynaq: ScienceDaily , JoVE
daha ətraflı...

January 25, 2014

Psevdogenlər yeni genləri meydana gətirir

Canlı orqanizmlərinin genomlarında baş verən DNT kopiyalanma və təmir etmə proseslərindəki səhvlər sonradan mutasiyaya uğrayan və yeni funksiyalar qazandıran mövcud genlərin kopiyalarının meydana gəlməsinə səbəb olur. Nəticədə canlılarda yeni əlamətlər yaranır. Lakin son illərdə alimlər sübut etdilər ki, bitkilərdən tutmuş insana qədər müxtəlif canlı orqanizmlərinin yeni genləri orqanizm üçün heç bir faydalı zülal kodlaşdırmayan "tullantı" DNT ardıcıllıqlarından və ya psevdogenlərdən yarana bilər.

23 yanvar 2014 tarixində Science jurnalında dərc edilən məqalədə əcdadlardan qalmış kodlaşdırmayan genetik ardıcıllıqlar sayəsində DNT-də yeni genlərin meydana gələ biləcəyi qeyd edilir.

Kaliforniya Universitetindən (ABŞ) olan David Begun və həmkarları drozofil milçəklərinin altı genetik xəttininin gen aktivliyini onlara yaxın qohum olan növlərlə müqayisə etdilər. Nəticədə alimlər drozofillərdə 248 yeni gen tapdılar. Qohum növlərin genomlarında oxşar genetik ardıcıllıqlar var idi, amma bu genlər onlarda zülal sintezi yerinə yetirmirdi, yəni "həqiqi gen" deyildilər. Elm adamları yeni genlərin araşdırılan növlərin ortaq əcdadlarında bir vaxtlar mövcud olan, kodlaşdırma mövzusunda funksiyasız olan genetik ardıcıllıqlardan yarandığını təsdiq etdilər.

"Bu, əcdadlardan alınmış DNT-lərin davamlı olaraq yeni genlər doğurduğunu göstərir", - Begun deyir.

Məqalənin müəllifləri hesab edirlər ki, yeni genlərin meydana gəlməsi kodlaşdırmada funksiyasız olan DNT-nin hər hansı bir hissəsinin təsadüfi mutasiyalar səbəbindən "oxunduğunda" baş verir və RNT molekullarının yaranması üçün işləyir.

Qaynaq: Sciencemag , The Scientist
daha ətraflı...

Hokinq: "Qara dəliklər mövcud deyil"

Müasir qara dəliklər nəzəriyyəsinin banilərindən olan britaniyalı nəzəri fizik Stephen Hawking bu nəzəriyyənin əsas vəziyyətlərindən biri - qara dəliyin "hadisələr üfüqünün" mövcudluğunun yenidən gözdən keçirilməsini təklif edir. "Hadisələr üfüqü" qara dəliyin daxili və xarici tərəfləri arasındaki sərhədə verilən addır. Oraya düşən nə materiya, nə də enerji xarici aləmə bir daha geri dönə bilməz. Cornell Universitetinin elektron kitabxanasında yayımlanan məqaləyə əsasən Hawking hadisələr üfüqünün müvəqqəti olduğunu, dolayısı ilə qara dəliklərin düşünülən kimi mövcud olmadığını qeyd edir.

Nature jurnalında 24 yanvar 2014 tarixində dərc edilən məqalədə Stephen Hawking deyir:

"Klassik nəzəriyyəyə əsasən qara dəliyi tərk etmək mümkün deyil. Kvant nəzəriyyəsi isə enerji və informasiyaya qara dəlikdən qaçmaq üçün imkan yaradır."

Qara dəliklərin əsas xüsusiyyətlərindən biri "hadisələr üfüqü" və ya "Schwarzschild sahəsi" adlanan, qara dəliyin daxili və xarici üzləri arasındaki sərhəddir. Bu sərhədin digər tərəfində qara dəliyin cazibə qüvvəsi olduqca güclüdür və oradan qaçmağın tək yolu işıq sürətini aşmaqdır. Nəzərə alsaq ki işıq sürəti limitlidir, o halda ümumi təsəvvürlərə əsasən qara dəliyi tərk edə biləcək obyekt mövcud olmamalıdır.

Einstein'in nəzəriyyəsinə görə hadisələr üfüqündən keçmiş astronavt heç nə hiss etməyəcək, yalnız bir müddət sonra qara dəliyin mərkəzinə yaxınlaşdıqca və cazibə qüvvəsinin maksimal meyli artdıqca onun bədəni dartılacaq və nəticədə o "spaqettiyə" çevrilib mərkəzdəki sinqulyarlığa düşəcək.


2012-ci ildə amerikalı fizik Joseph Polchinski kvant nəzəriyyəsinə əsaslanaraq belə nəticəyə gəldi ki, hadisələr üfüqündə yüksək enerji və radiasiya axını "atəş divarını" meydana gətirməlidir. Lakin bu Einstein'in iddia etdiklərinə zidd idi. Hawking bu paradoksu "hadisələr üfüqünü" ləğv edərək həll etməyi təklif etdi.

Fizikin dediklərinə görə qara dəliyin yanlarındaki kvant effektlər məkan və zamanı o qədər bükür ki, hadisələr üfüqünün dəqiq sərhədi aydınlaşdırıla və ümumiyyətlə mövcud ola bilməz. Hawking hesab edir ki, əslində mövcud olan "əyani üfüqdür" (apparent horizon) - qara dəliyin mərkəzindən uzaqlaşan radiasiyanın sadəcə yubanıb qaldığı bir növ səth. Klassik hadisələr üfüqündən fərqli olaraq iddia edilən "əyani üfüq" bəzən yox ola bilər və qara dəliyin içində həbs edilən informasiya yenidən kosmosa çıxa bilər.

"Hadisələr üfüqünün yoxluğu, qara dəliyin də radiasiyanın heç vaxt qaça bilmədiyi bir obyekt kimi mövcud olmadığını göstərir", - Hawking yazır.

Alim özü bunun səbəbini izah etməsə də, Alberta Universitetindən (Kanada) olan Don Page əyani üfüqün, qara dəliyin Hawking'in radiasiyası səbəbindən kifayət qədər kiçildiyində və qravitasion və kvant effektlərin ayırdedilməz hal aldığında yox ola biləcəyini hesab edir.

Qaynaq: Nature , Cornell University Library
daha ətraflı...

January 21, 2014

Kometlər "amin turşusu fabrikləri" ola bilər

Kometlərin qədim Yer səthi ilə toqquşması nəticəsində kifayət qədər enerji istehsal oluna və böyük miqdarda amin turşularının formalaşması üçün primitiv karbohidrogen, ammiak, kükürd və həyatın digər "təməl elementləri" Yerə düşmüş ola bilərdi. Londonda yerləşən İmperial Kollecdən olan alimlər laboratoriyada süni Yerlə "mini-kometləri" toqquşdurduqdan sonra belə qənaətə gəldilər. Tədqiqatla əlaqədar məqalə 15 sentyabr 2013 tarixində Nature Geoscience jurnalında dərc edildi.

"Apardığımız iş göstərir ki, həyatın təməl elementləri Günəş sistemi daxilində olduğu kimi, onun sərhədlərindən kənarda da yığıla bilər. Problem bundan ibarətdir ki, həmin təməl elementlər yalnız müəyyən şərtlərdə birləşir. Xoşbəxtlikdən, belə proseslərin baş verə biləcəyi yerlərin siyahısını genişlətməyə nail olduq və Yerdə həyatın yaranması ilə əlaqədar daha bir çatışmayan hissəni tapdıq", - İmperial Kollecdən (Böyük Britaniya) olan Zita Martins qeyd edir.

Martins və həmkarları laboratuar şəraitdə "mini-kometlərin" süni Yer səthi ilə toqquşmasının nəticələrini təhlil etdilər. Kometlərin rolunda buz qarışığı, CO2, sadə karbohidrogenlər, ammiak və digər birləşmələrdən ibarət kiçik şar çıxış edirdi. Bu şar qaz topununun çəlləyinə bağlanmışdı. Topdan süni Yerə atılan polad güllənin sürəti kometin Yerə yaxınlaşdıqda yığdığı sürəti xatırladırdı.

Topdan atəş açdıqdan və güllənin süni Yerlə toqquşmasından sonra planetoloqlar şarın qırıntılarının və səthin tərkibini araşdırmağa başladılar. Nəticədə məlum oldu ki, hətta aşağı sürətlə hərəkət edən obyektin toqquşmasından sonra buz əriyə və kometdəki orqanikanın böyük miqdarı alanin, qlisin, norvalin, izovalin və alfa amin yağ turşusu kimi sadə amin turşularına çevrilə bilər.

"Bu təcrübə bizə su və karbondioksid kimi sadə molekul qarışıqlarından daha mürəkkəb qarışıqlara - amin turşularına keçidin necə baş verə biləcəyinin sadə mexanizmini göstərdi. Bu, həyatın yaranmasının ilk addımıdır. Bundan başqa biz hələ növbəti mərhələnin necə baş verdiyini - amin turşularından zülal və digər mürəkkəb molekullara keçidi anlamalıyıq", - Kent Universitetindən olan Mark Price deyir.

Qaynaq: Nature Geoscience , Nature World News
daha ətraflı...

Dinin insan təkamülündəki bazisi tapıldı

Auburn Universitetindən olan bir tədqiqatçı ilə Milli Sağlamlıq İnstitutu (NIH) üzvləri birləşərək bir fərdin dini inanclarının onun beyin əlaqələrinə necə təsir etdiyinə dair təcrübə keçirdilər. Təcrübə nəticəsində dindar və dindar olmayan fərdlərin beyinlərinin qarşılıqlı təsirləri arasında fərqlər olduğu təsdiq edildi. Əlaqədar məqalə 17 yanvar 2014 tarixində Science Daily jurnalında dərc edildi.

Auburn Universitetinin Ginn Mühəndislik Kollecinin Elektrik və Kompyuter Mühəndisliyi bölməsində köməkçi dosent olan Gopikrishna Deshpande ilə NIH tədqiqatçıları Brain Connectivity jurnalında yeni bir məqalə yayımladılar.

Tədqiqat qrupu bir fərdin inancları, məqsədləri və istəklərini digərlərininki ilə əlaqələndirmə mövzusunda bir alt zəmin hazırlayan "Zehin Nəzəriyyəsi" adı verilən bir beyin sinir elementindəki beynin qarşılıqlı təsirləri arasında fərqlər tapdı. Bu beyin sinirində daha güclü bağlar olan fərdlərin daha dindar olduğu qeyd edildi. Deshpande insan təkamülü əsnasında bu beyin sinirindəki dəyişikliyin dinlərin insan populyasiyalarında meydana gəlməsinə səbəb olduğu istiqamətindəki hipotezini dəstəklədiyini bildirir. Auburn Maqnetik Rezonans Tomoqrafiyası Araşdırmaları Mərkəzində də tədqiqatçı olan Deshpande sözlərinə bunları əlavə edir:

"Din inancı dünyanın fərqli bölgələrində, hətta Mərkəzi Amerikadakı mayalılar ilə Avstraliya yerliləri kimi bir-birlərindən ayrı olaraq təkamülləşmiş cəmiyyətlərdə də ortaq olaraq müşahidə edilən, oxşarı olmayan bir insan xüsusiyyətidir. Bu da, tədqiqatçıların insan cəmiyyətlərində dinin meydana gələ bilməsi üçün mütləq bioloji bir bazis olması lazım olduğuna dair bir təsəvvür yaratmalarına səbəb olurdu."

Deshpande və NIH tədqiqatçılarının bu təcrübəsi bundan əvvəl Proceedings of the National Academy of Sciences jurnalında dərc edilmiş tədqiqatın davamıdır. O araşdırmada da funksional maqnetik rezonans tomoqrafiyası (fMRI) istifadə edilərək özlərini dindar və ya qeyri-dindar kimi tərif edən insan beyinləri 3 fərqli psixoloji dini inanc ölçüsü üzərində baş sındırarkən çəkilmişdi.

Tədqiqatçıların müəyyən beyin bölgələrinin və sinir elementlərinin, müəyyən bir əqli və ya fiziki vəzifə əsnasında bir-birinə necə təsir etdiyi görməsini təmin edən fMRI, bu 3 fərqli psixoloji ölçü tərəfindən aktivləşdirildiyini göstərmişdi. Lakin dindar olan insanlarla dindar olmayan insanlar arasında bu dini düşüncələr əsnasında aktivasiya gücü arasında bir fərq müəyyən edilməmişdi.

Qaynaq: ScienceDaily , Brain Connectivity
daha ətraflı...

January 20, 2014

Seks beyin fəaliyyətini gücləndirir

ABŞ və Cənubi Koreyadan olan tədqiqatçılar orta yaşlı siçovul və siçanlar üzərində bir neçə tədqiqat apardıqdan sonra maraqlı nəticələr əldə etdilər.

Maryland Universitetindən olan psixoloqlar seksual təcrübənin, qısamüddətli yaddaşın uzunmüddətli yaddaşa keçidinə cavabdeh olan hipokampdaki yeni neyronların inkişafını stimullaşdırdığını aşkar etdilər.

Təcrübənin nəticələri seksual əlaqədən sonra yetkin siçovullarda neyrogenez prosesinin sürətləndiyini göstərdi: beyinləri faktiki olaraq cavanlaşırdı. Seksual fəaliyyətin qarşısı alındıqda isə neyronların artımı prosesi yenidən zəifləyir, beyin funksiyası aktivliyinin sürəti azalırdı.

Cənubi Koreyanın Kontuk Universitetindən olan bir qrup tədqiqatçı belə qənaətə gəldi ki, davamlı seks müvəffəqiyyətli şəkildə stressin beynə verdiyi mənfi təsirin qarşısını alır. Beyindəki neyronların artımını tormozlayan məhz stressdir. Seksual əlaqədən sonra isə bu funksiya bərpa olunur.

Qaynaq: Telegraph
daha ətraflı...

January 15, 2014

Arxa üzvlərin təkamülü aydınlaşdırıldı

Balıqlar və dördayaqlı heyvanlar arasındaki keçidi meydana gətirən möhtəşəm qorunmuş Tiktaalik fosillərini araşdıran paleontoloqlar "quruda yeriməyə yarayan" arxa üzvlərin hesab edildiyi kimi qədim amfibilərdə deyil, hələ balıqlarda təkamülləşdiyini aydınlaşdırdılar. Tədqiqatla əlaqədar məqalə Proceedings of the National Academy of Sciences jurnalında dərc edildi.

2004-cü ildə tiktaaliki tapmış Chicago Universitetindən (ABŞ) olan paleontoloq prof. Neil Shubin deyir:

"Əvvəlki nəzəriyyələrə əsasən balıqlara xas olan "ön idarəli" hərəkətdən "tam idarəli" hərəkətə artıq dördayaqlı heyvanların meydana gəlməsindən sonra keçid almışıq. Görünür, bu keçid hələ balıqlar arasında, sonraki nəsillərin quruya çıxmasından əvvəl başlanıb."

Shubin və həmkarlarının əldə etdiyi ilk tapıntılar bütöv deyildi - onlar yalnız tiktaalikin kəllə sümüyü, qabırğa və ön üzvlərinə rast gəlmişdilər. Tiktaalikin kəşfi həqiqətən də inqilabi hadisə oldu - onun "elastik" boynu, primitiv ağ ciyəri və geniş döş qəfəsi balıqlar və qədim dördayaqlı heyvanlar arasındaki "ara keçid" olduğundan xəbər verirdi.

Shubinin tədqiqatçı qrupu tiktaalikin ilk dəfə tapıldığı Ellesmere adasında fosilin tam versiyasını əldə etmək üçün qazıntı işlərinə davam etdi. Son 10 il ərzində alimlər daha dörd fosili tapmağa nail olmuşdular, bunlardan bəziləri də aşağı üzgəc sümükləri və skeletin digər hissələrinin fraqmentlərini daşıyırdı.

Bütün qalıqları birləşdirərək paleontoloqlar maraqlı nəticəyə gəldilər: tiktaaliklər çanaq bənzəri sümüyə və heyvanlarda yeriməyi təmin edən arxa üzvlərin dəstəklədiyi bir neçə sümüyə sahib idi. Bu fakt "tam idarəli" davranışın hələ balıqlar arasında təkamülləşdiyi fikrini əminliklə irəli sürməyə icazə verir.

"İri arxa üzgəclərin tiktaalikə qayıq kimi üzmə təmin etdiyini iddia etmək üçün bütün əsaslar var. Digər yandan, o, bunları həm də quruya çıxdıqda addımlar atmaq üçün istifadə edə bilirdi. Afrikalı ikitənəffüslü balıqlar oxşar üzvlərə sahibdirlər və suyun dibində qaça bilirlər", - Shubin sözlərinə əlavə edir.

Qaynaq: Pnas.org , Sci-News 
daha ətraflı...

January 7, 2014

"Mars One" layihəsi üçün 1058 nəfər seçildi

Yerə dönüşü planlaşdırılmayan Mars ekspedisiyası təklif edən Mars One layihəsinin təşkilatçıları ilk turun nəticələrinə görə artıq missiyada iştirak etmək üçün müraciət etmiş insanlar arasından ən uyğun 1058-i seçiblər.

İlk iştirakçı qrup 200.000-dən çox ərizənin araşdırılmasından sonra müəyyənləşib. Layihənin təsisçisi Bas Lansdorpun dediyinə görə ilk turun seçkilərini keçmiş namizədlər Qırmızı planetdə qurulacaq ilk insan koloniyası haqda yalnış təsəvvürlər formalaşdırırlar.


"Bizim məqsədimiz kimin fiziki və psixoloji baxımdan Marsda insanlığın ilk təmsilçisi ola biləcəyini aydınlaşdırmaqdan ibarətdir. Bu kəsləri missiyaya bir o qədər də ciddi yanaşmayanlardan ayırmağa çalışırıq." - Bas Lansdorp qeyd edir.

CBS telekanalının verdiyi məlumata görə ilk seçki turunu keçə bilmiş namizədlərin əksəriyyəti ABŞ vətəndaşlarıdır (297 nəfər). İkinci pillədə 75 nəfər namizədlə Kanada yer alır. Üçüncü yerin sahibi 63 namizədlə Hindistan, dördüncü isə 52 nəfərlə Rusiyadır. İkinci tura 107 ölkədən olan namizədlər keçid alıb.

Növbəti seçki prosesləri bir neçə mərhələdən ibarət olacaq. Təşkilatçılar namizədlər arasında Marsda fiziki və psixoloji baxımdan yaşaya biləcək ən uyğunlarını müəyyənləşdirməyə çalışacaqlar. Bununla belə əlavə ərizələrin də qəbul olunması gözlənilir.

Layihənin qanunlarına görə namizədlərin yaşı 18-dən yuxarı olmalıdır, həmçinin məqsədə çatmada qəti qərarlar verə bilən, tez adaptasiya ola bilən və insanlarla yaxşı əlaqələr qura bilən, yaradıcı kəslər olmalıdır. İngilis dili layihənin əsas dili hesab edilir.

Mars One layihəsi 2023-cü ildə Marsa ilk pilotlu ekspedisiyanın yerinə yetirilməsini planlaşdırır. Qonşu planetə göndəriləcək İlk dörd namizəd oranın ilk sakinləri olacaq və həyatlarının sonuna qədər hazırlanacaq bazada yaşayacaqlar.

Qaynaq: RİA
daha ətraflı...

Zəmilərdəki sirli dairələrin müəllifi tapıldı

2013-cü ilin sonlarında fotoqraf Culi Belancer zəmilərdəki qeyri-adi görünüşlü dairələri çəkdikdən sonra fotoşəkillər bu mövzuda yeni mübahisələrə səbəb olmuşdu.

San-Fransiskonun cənubunda yerləşən Çualar adlı kiçik şəhərdə, göründüyü qədərilə, qazon biçən maşınlarla hazırlanmış dairələrin mənası nə idi? Axmaq zarafat? Yadplanetlilərə ünvanlanmış mesaj? Yoxsa yadplanetlilərin bizə mesajı?

Bir müddət sonra zəmilərdəki dairələr elə yarandığı kimi qeyri-adi şəkildə yoxa çıxdıqda diskussiyalar növbəti fazaya keçid aldı. Bəziləri fotoqrafı falsifikasiyada günahlandırdı, digərləri isə sirli dairələrin yadplanetlilərə aid olub-olmadığı haqda müzakirələrə davam etdi.

Nəhayət mübahisələrin ən qızğın yerində xəbər agentliklərindən birinin redaksiyasına anonim zəng gəldi. Zəng edən şəxs qeyri-adi dairələrin müəllifinin dünyaca məşhur çip istehsalçılarından olan NVIDIA şirkəti olduğunu, dairələrdən ibarət rəsminsə yeni məhsullarının reklamı üçün hazırlandığını dedi.

Artıq bu məlumat öz təsdiqini tapdı. Ötən həftənin bazar günü Las Veqasda təşkil olunmuş press-konfransın sərgisində NVIDIA şirkətinin prezidenti Cen-Sun Xuan mobil telefonlar üçün planlaşdırılmış yeni çipin ictimaiyyətə tanıdılması üçün öz marketinq bölməsinə şəxsən belə bir reklam sifarişi verdiyini açıqladı.

Xuan deyir:


"Yeni çipimiz faktiki olaraq uçurum üzərindən körpü döşədi, artıq mobil telefonlar güc baxımından kompyuterlərdən geri qalmayacaq."

Qaynaq: naked-science.ru
daha ətraflı...

January 5, 2014

Titan araşdırmaları üçün yeni robot hazırlandı

NASA-nın hazırladığı yeni nəsil Super Ball Bot robotu yüngüllüyü və çevikliyi ilə bataqlıq ərazilərdə hərəkət edə bilər. Robotun Saturnun ən böyük peyki Titan üzərində araşdırmalar aparacağı qeyd edilir. 

Titanın səthi yüngül buz və çöküntü ilə örtülüdür və Günəş sistemində kolonizisiya üçün ən əlverişli namizədlərdən biridir.

Yeni robotun yüngül qollardan və əsaslardan ibarət konstruksiyası təhlükəli ərazilərdə rahat şəkildə tədqiqatlar aparmağa imkan təmin edir. Bununla belə hündürlüklərdən düşdükdə sıradan çıxma təhlükəsi yoxdur. Sərt və bataqlıq yerlərdə hərəkət edə bilir.

Robotun dözümlülüyü onu 100 km hündürlükdən, üstəlik heç bir xüsusi paraşüt və əyləc mühərriyinə ehtiyac duymadan peykin səthinə buraxa bilmək imkanı yaradır.

Saturnun peyki Titanın səthini maksimal effektiv öyrənmək üçün NASA gələcəkdə bu tip robotlardan bir neçəsini kosmik gəmi içərisində peykə göndərməyi planlaşdırır. Buna baxmayaraq yaxın gələcəkdə belə bir addımın atılmayacağı bildirilir.

Videonu izləmək üçün klikləyin.


Qaynaq: naked-science.ru
daha ətraflı...

January 4, 2014

"Sinxron" planetlərin qaranlıq üzündə həyat ola bilər

Ulduzuna yalnız bir üzünü çevirmiş (sinxron) Yerə oxşar ekzoplanetlərdə həyat üçün əlverişli şərtlər mövcud ola bilər. 31 dekabr 2013 tarixində Proceedings of the National Academy of Sciences jurnalında dərc edilən xəbərə görə sinxron ekzoplanetlərin qaranlıq tərəfi okeanlardaki axınlar səbəbindən qızışa bilər, bu davamlı proses də həyatı dəstəkləyə bilər.

Son on il ərzində planetoloqlar bir neçə min ekzoplanet aşkar ediblər. Bunlar arasında onlarla "superyerlər" və Yer əkizlərinə də rast gəlinir. Əksəriyyəti zəif və soyuq cırtdan-ulduzlar ətrafında dövr edir. Axın qüvvəsi səbəbindən bu planetlərin bir çoxu ulduzuna yalnız bir üzünü çevirmiş vəziyyətdədir, yəni öz oxu ətrafında dövr edə bilmir. Bu tip ekzoplanetlərin qaranlıq və işıqlı üzləri arasındaki kəskin temperatur fərqləri həyat əlamətləri daşıya biləcəkləri mövzusunda şübhələrə səbəb olurdu.

Pekin Universitetindən (Çin) olan Yongyun Hu və Jun Yang bu düşüncənin yalnış olduğunu və sinxron ekzoplanetlərin yarımkürələri arasında istilik mübadiləsi ola biləcəyini hesab edirlər. Alimlər bu prosesin baş verə biləcəyini göstərmək üçün ekzoplanetlərin okean və temperatur fəaliyyətini izah edən iqlim modelini istifadə etdilər. Bu üsul Gliese 581g planetinin müşahidələri və oradan alınmış məlumatlar köməyi ilə inkişaf etdirilmişdir.

Alimlər bu tip planetlərdə Yer okeanını xatırladan qlobal okeanın mövcud ola biləcəyi qənaətindədirlər. Bu ideyaya əsaslanıb Gliese 581g'nin "virtual əkizinin" atmosferində karbon-dioksid nisbətini dəyişdirərək bir neçə iqlim simulyasiyası keçirdilər.

Tədqiqatın nəticələri hətta havasında aşağı CO2 konsentrasiyaları olduqda və cırtdan-ulduzundan uzaq məsafədə yerləşdikdə belə Gliese 581g'nin qaranlıq üzündə maye okeanın mövcud ola biləcəyini göstərdi. Planetoloqlar bunun səbəbi kimi okean axınlarının istiliyi ekvatordan qaranlıq üzə doğru daşıya biləcəyi olduğunu qeyd edirlər.

Belə bir mexanizm qapalı ekzoplanetlərdə kifayət qədər rahat həyat şərtləri yarada bilər. Alimlər bu tip planetlərdə okeanların mövcudluğunu təsdiqləmək üçün artıq yeni texnikaların inkişaf etdirilməsi lazım olduğunu vurğulayırlar.

Qaynaq: Phys.org , ArsTechnica
daha ətraflı...

Gözdə əks olunan sifətləri tanıya bilərik

İnsan fotoşəkildəki bir başqa insanın gözündə əks olunan sifəti izləyərək üçüncü insanı tanıya bilər. 26 dekabr 2013 tarixində PLoS One jurnalında yayımlanan məlumata görə yeni üsul cinayətlərin açılmasına yardım təmin edə bilər.

York və Glasgow universitetlərindən (Britaniya) olan tədqiqatçılar insanların yüksək keyfiyyətli şəxsiyyət vəsiqəsi fotoşəkillərini bir neçə dəfə böyüdərək onların gözündə əks olunan fotoqrafın görünüşünü əldə etməyə çalışdılar.

Tədqiqatda iştirak edən könüllülərdən böyüdülmüş fotoşəkillərdə kimlərin əksinin olduğunu aydınlaşdırmaq istəndi. Böyüdülmüş yüksək keyfiyyətli fotoşəkillərdəki insanların gözündə əks olunan fotoqraflar arasında yad olanları 71%, tanış olanları isə 84% dəqiqliklə tanındı. 

York Universitetindən olan Rob Jenkins deyir:

"Göz bəbəyi tünd güzgüyə oxşayır. Orada əks olunan görünüşü əldə etmək üçün onu yaxınlaşdırıb kontrastını tənzimləməlisiniz. Belə halda şəkil çəkdirən obyektin sifəti onun gözündə əks olunan sifətdən 30 min dəfə böyükdür. Tapıntılarımız insanın möhtəşəm sifət tanıma bacarığının altından xətt çəkir."

Tədqiqatçıların dediyinə görə əldə olunan nəticələr məhkəmə işlərində cinayətin qurbanı olmuş insanların cinayətkar tərəfindən çəkilmiş fotoşəkillərini araşdıraraq onu tapmaq üçün istifadə edilə bilər. Hesab edilir ki bu üsul xüsusilə cinsi zorakılığa məruz qalmış və ya qaçırılmış insanlara yardım edəcək.

Qaynaq: PLoS One , NBC News
daha ətraflı...

January 3, 2014

İlk ekzopeyk tapılmış ola bilər

Günəş sistemindən kənar minlərlə planetlərin tapılmış olduğuna baxmayaraq onların peyklərini qeydə almaq indiyə qədər mümkün olmamışdır. Astrofiziklər ilk dəfə yad sistem peykinə bu qədər yaxınlaşmış ola biləcəklərini qeyd edirlər.

23 dekabr 2013 tarixində Nature jurnalında yayımlanan xəbərə görə ilk ekzopeyk hesab edilə biləcək obyekt qravitasion mikrolinza texnikası ilə tapıldı. Notre Dame du Lac Universitetindən (ABŞ) olan tədqiqatçılar - David Bennett və həmkarları ilk mokrolinza effektinin 2011-ci ildə qeydə alındığını deyirlər. O vaxt Yerdən 2.000 işıq ili uzaqlıqda yerləşən bir ulduz sistemini müşahidə edərkən parlaqlığın kifayət qədər artdığı fərq edilmişdi, bir saat sonra isə daha bir parlaqlıq qeydə alınmışdı. Astronomlar izlənilən ulduzun diskindən iki ağır kütləli obyektin keçdiyi qənaətinə gəlmişdilər. Böyük ehtimalla bunlar ekzoplanet və onun ekzopeyki idi.

Bennett və həmkarları belə cütlüklərin aşkar edilməsi üçün iki fərqli ssenari hazırladılar. Birinci variantda Günəş sisteminə nisbətən yaxın hərəkət edən ekzoplanet və onun peyki öyrənildi. Belə olduqda ekzoplanet Yerdən 1.800 işıq ili uzaqlıqda yerləşməlidir, kütləsi isə Yupiterinkindən 4 dəfə artıq olmalıdır. Ekzoplanetin peykinin ağırlığı isə Yerin yarısına bərabər olmalıdır.

İkincisi variant Neptunun kütləsinə (17 Yer ağırlığında) bərabər olan palıdı rəngdəki cırtdan planetin ətrafında peyk aşkar etmə versiyasını təklif edir. Belə halda isə təbii peyki ilə birlikdə ekzoplanet Yerdən daha uzaq məsafədə yerləşməlidir.

Alimlər tapılmış ekzoplanetlərlə ekzopeykləri elm ictimaiyyətinə açıqlamağa hələlik tələsmirlər. Planet və peyklərin bir-birlərindən çox uzaq məsafələrdə yer aldıqları faktı (20 milyon km), üstəlik onların öz ulduzları ilə arasındaki məsafənin də çox olması başqa bir ehtimalı önə çıxarır: ekzopeykləri olan ekzoplanetlər bəlkə də planet sistemlərindən atılmış və kosmosda azmış obyektlərdir.

Hər halda müasir üsullarla ilk ekzopeykin varlığını təsdiq etmək qeyri-mümkün görünür. Bu sahədə alimlər daha çox Yerə oxşar planetləri tapmağa səy göstərdiklərini gizlətmirlər.

Qaynaq: Nature , ISC
daha ətraflı...

Neandertallar danışa bilirdi?

Beynəlxalq bir tədqiqat qrupunun Neandertal fosilləri üzərində apardığı araşdırmalar müasir insana ən yaxın növün danışma və mürəkkəb dil xüsusiyyətləri inkişaf etdirdiyi fərziyyəsini müdafiə edir.

PLoS One jurnalında 18 dekabr 2013 tarixində yayımlanan tədqiqat hyoid sümüyündəki təkmilləşmənin Neandertallara ünsiyyət qabiliyyəti qazandırdığını göstərir. 1989-cu ildə bu sahədə əldə əldə edilən ilk tapıntılar da inkişaf etdirilir.

Alimlərin 24 il əvvəl İsrailin Kebara mağarasında tapdıqları fosillər danışmaq qabiliyyətinin qazanılmasında böyük rol oynayan hyoid sümüyünün neandertal insanında olduğunu göstərmişdi. Ancaq bir çox homo bölgüsündən olmayan primatlarda da bu sümük danışma təmin edə bilməyəcək şəkildə təkamülləşmişdir.


Elm adamları Neandertalların qırtlaq quruluşunu araşdırmaq üçün 3D X- ray görüntü və mexaniki modelləşdirmə üsullarına əl atdılar. Analizlər Neandertalların hyoid sümüyünün digər sümüklər tərəfindən dəstəkləndiyini, müasir insanlardakı kimi oxşar funksiya yerinə yetirdiyini göstərmiş oldu.

Məqalənin müəllifləri deyirlər:
"Tapıntılar Neandertalların danışma qabiliyyətinə sahib olduğu fikri ilə uyğunluq göstərir."
Alimlər mürəkkəb dillərin təxminən 100 min il əvvəl meydana gəlməyə başladığını düşünürdülər. Əvvəllər müasir insanlar bu qabiliyyəti inkişaf etdirən ilk növ kimi qəbul edilirdi. 1989-cu ildə İsraildə və daha sonra İspaniyada tapılan hyoid fosilləri isə sümüyün tarixinin 500 min il əvvəl yaşamış Homo heidelbergensis'ə qədər uzandığını sübut etdi. Bu növ həm Homo sapiens, həm də Neandertalların əcdadlarından biri idi. Bu da niyə hər iki növün ünsiyyət bacarığına sahib olduğunu uğurlu şəkildə izah edir.

New England Universitetindən olan Stephen Wroe BBC-yə verdiyi açıqlamada dedi:
"Əldə edilən tapıntılar Neandertalların danışa bildiyinə dair qəti dəlil deyil, amma bu iddianı təsdiqləmək üçün əhəmiyyətli bir addımı meydana gətirir."
Almaniyanın Max Plank İnstitutundan olan prof. Dan Dediu isə belə hesab edir:
"Qəti bir nəticəyə gəlmək üçün tezdir, ancaq danışma və dil qabiliyyətinin müasir insandan əvvəlki nəsillərə qədər uzandığını anlayırıq."
Qaynaq: PloS One
daha ətraflı...

January 2, 2014

Yerə oxşar planetdə buludların olduğu təsdiq edildi

"Hubble" teleskopu və digər rəsədxanalar amerikalı planetoloqlara GJ 1214b adlı "superyer" ekzoplanetində buludların olduğunun təsdiq edilməsinə yardım etdi. Ekzoplanet 2009-cu ilin dekabr ayında tapılmışdı. Tədqiqatın nəticələri 31 dekabr 2013 tarixində Nature jurnalında yayımlanan məqalədə dərc edildi.

Bu gün qalaktikamızda təxminən min qədər ekzoplanetin mövcud olduğunu bilirik. Bu planetlərin böyük əksəriyyəti yüksək temperaturlu qaz nəhənglərindən ibarət olan "istiyupiterlər" qrupuna aiddir. Son bir neçə il ərzində alimlər "Hubble", VLT və "Subaru" teleskopları köməyi ilə həmin planetlərdən bir çoxunun görünüşlərini fotoşəkil olaraq əldə etməyə nail olmuşdular. Bununla belə Günəş sistemindən kənar qaz nəhəngləri olan bir neçə planetdə buludlara rast gəlinmişdi.

Chicago Universitetindən (ABŞ) olan Laura Kreidberg və həmkarları ilk dəfə Yerə oxşar planet olan, "superyerlər" qrupunda yer alan GJ 1214b ekzoplanetinin atmosferini müşahidə edərək orada buludların olduğunu təsdiq etdilər. Bu ekzoplanet alimlərin Günəş sistemindən kənar tapdıqları ilk Yerə oxşar planetlərdən biridir.

Ekzoplanetin "düz" spektri alimlərə hələ əvvəldən orada buludların mövcud olduğunu iddia etmək üçün əsas verirdi. Bu fenomenin alternativ izahı da var - planetoloqların bir hissəsi hesab edir ki, GJ 1214b'nin atmosferində hidrogen yoxdur və əsasən CO2 və su molekullarından təşkil olunub.


Kreidberg'in tədqiqatçı qrupu "Hubble"ın alətləri və rəsədxanaların köməyi ilə GJ 1214b'ni infraqırmızı və optik diapazonlarda izləyərək bu hipotezləri yoxlamaq qərarına gəldi. Spektrin yeni məlumatları və planetin ulduzunun parametrləri GJ 1214b'nin atmosferində karbondioksid və su buxarı kimi ağır qaz molekullarının, demək olar ki, mövcud olmadığını göstərdi.

Alimlərin dediyinə görə əldə olunan fakt ekzoplanetin düz spektrinin meydana gəlməsinin səbəbi kimi yüksək hündürlükdə planeti bürüyən sıx qatlı buludlar olduğu iddiasının irəli sürülməsinə icazə verir. Beləcə Kreidberg və tədqiqatda iştirak edən digər həmkarları Günəş sisteminin xaricində yerləşən Yerə oxşar bir planetdə buludların mövcud olduğunu sübut edən ilk planetoloqlar adını qazanmış oldular.

Qaynaq: Nature , Guardian LV
daha ətraflı...

Ruhları biz yox, beynimiz görür

Sifətləri tanıma - ictimai həyatdaki ən vacib bacarıqlarımızdan biridir. İnsandan asılı olaraq bu sistem ehtiyac duyulduğundan daha artıq dərəcədə işləyə bilər, bu da insanın hər yanda "gözlər" və "ağızlar" görməsinə səbəb ola bilər. Beləcə hətta ruhlar olan fotoşəkillərə əsaslı izahlar vermək mümkünləşə bilər.

Bir çox insanlar fövqəltəbii hadisələrin baş verdiyinə inanır və elmin izah verə bilməyəcəyi ruhları gördüyünü düşünür. Görünür bu hadisələr insanın düşüncələrindən daha çox onun beyninin əvvəldən fövqəltəbiilikləri görmə bacarığından qaynaqlanır.

Canlıların funksionallığı üçün lazımlı olan beynin sürətli fəaliyyəti insanda məhdud informasiya çərçivəsində izahlar verməyə çalışır. Bu da səhvən mövcud olmayan obyektlərin həqiqi olduğu illüziyasına gətirib çıxarır.

Misal olaraq insanların qeyri-adi şəkildə sifətlər və obrazlar gördükləri qeyd edilə bilər. Yaşayan insanlar arasında hətta kartof çipsləri üzərində İsa Məsihin sifətini gördüyünü iddia edənlərə rast gəlinir. Bunun səbəbi nədir?

Sifətləri tanıma insan üçün olduqca əhəmiyyətli bir bacarıqdır. Beyin aktivlik qeydləri tədqiqatları göstərir ki, beynin çox böyük bir hissəsi sifətləri tanıma və üzərində işləmə funksiyasını yerinə yetirir. İnsandan asılı olan bu xüsusiyyət normadan artıq işləyə və insanın beynində əslində mövcud olmayan sifətlərin təsvirini verə bilər. Ruhların göründüyü iddia edilən fotoşəkillərin bu sayədə elmi olaraq izah olunması mümkündür.

İnsanlar gündəlik həyatda bir-birləri ilə qarşılıqlı ünsiyyətdə olurlar, bunun üçün də onlar qarşılarındaki həmsöhbətlərinin niyyətlərini anlamalıdırlar. Digər insanların davranışlarına səbəb müəyyən etmə beynin işinin bir sahəsidir, bu səbəbdən bir çox insanlar digərlərinin addımlarında əslində mövcud olmayan xüsusi səbəblər görməyə çalışırlar. Ehtimalla bu tanıma sistemi məhz ruhların mövcud olduqları inancı ilə əlaqəlidir.


Zürich Universiteti hospitalının neyrofizioloqu Bruqqer ruhlarla əlaqədə olduqlarını iddia edən xəstələrində beynin sağ yarımkürəsinin üstünlük təşkil etdiyini gördü.

İnsanın beyni sağ və sol yarımkürələrə bölünür. Sağ yarımkürə sifətləri tanıma, yaradıcı düşünmə, əyani təsvir, musiqi və s. funksiyalarını yerinə yetirir.

Üstünlük təşkil edən yarımkürənin müəyyən edilməsi testlərində bir punkt var. Bu punktda təklif olunan şəkildəki iki sifətdən hansının daha şən olduğu soruşulur.

A şəklindəki sifət sağ yarımkürəyə şən görünür, B şəklindəki isə sol yarımkürəyə gülür. İnsan əyani informasiyanı gözü ilə oxuyur və hər göz onu "üzərində işləmək" üçün beynin əks yarımkürələrinə ötürür, bu səbəbdən şəklin sol yarısı sağ yarımkürəyə göndərilir, sağ yarısı isə sol yarımkürəyə. Hesab edilir ki, sağ yarımkürənin üstünlük təşkil etdiyi insanlar sifətin sol hissəsini daha güclü qəbul edirlər, bu səbəbdən onlara B sifəti A sifətindən daha şən görünür.

Bruqqer bu təcrübəni bir neçə yüz xəstəsi üzərində apardıqdan sonra insanlardan hər birisi paranormal hadisələrə nə dərəcədə inandıqlarını təsvir etdilər. Təcrübənin ən əhəmiyyətli nəticələrindən biri kimi məhz sağ yarımkürənin daha üstün olduğu insanlarda fövqəltəbii hadisələrin yaşanmış olduğu qeyd edilir.

Qaynaq: RİA Novosti
daha ətraflı...

Pişiklərin mənşəyi araşdırılır

Elm adamları Çində apardıqları tədqiqatlarda 5.000 illik fosilləri araşdırdıqdan sonra pişiklərin ilk fermerlər tərəfindən siçan tutmaq üçün istifadə edildikləri və beləcə əhilləşdirilmiş olduqları qənaətinə gəldilər. Yeni tədqiqatla əlaqədar məqalə Proceedings of the National Academy of Sciences jurnalında dərc edildi.

Pişiklərin daha çox üstünlük verilən ev heyvanlarından biri olmasına baxmayaraq keçmişi haqqında kifayət qədər məlumatımız yoxdur. Tarixi Daş dövrünə söykənən bir Çin kəndində aparılan qazıntı işləri isə alimlərə illərdir qaranlıq qalan sualların cavabını göstərmiş ola bilər.

Çinin Quanhucan adlı bir kəndində aparılmış tədqiqatda tapılan 5.300 illik fosillər pişiklərin insanlarla hesab edildiyindən daha uzun müddətdir birlikdə yaşadığını göstərmiş oldu. Tədqiqatda yer alan ABŞ-ın Vaşinqton Universitetindən olan Fiona Marshall deyir: 


"Pişiklərin insanlarla yaşamağa başladığı müddətin ilk sübutunu əldə etdik."

Marshall ovçu-yığıcı qəbilələr tərəfindən min illər əvvəl əhilləşdirilməyə başlanan itlərlə müqayisədə pişiklərin, "fermerlərin əhilləşdirilmiş heyvanları olaraq" insanlarla birlikdə yaşamağa başladığını qeyd etdi. ScienceDaily jurnalının verdiyi xəbərə görə qədim fermerlərin kəndində tapılan pişik sümüklərində çoxlu taxıl qalığına rast gəlinir. Bu tapıntı vəhşi pişiklərin ev pişiklərinə çevrilmə prosesinin dəlili hesab edilir.

Fosil DNT-lərinin hələ araşdırılmamış olması səbəbindən tədqiqatçılar iki ehtimal irələ sürürlər. Çinli pişiklər ya Orta şərqdən gətirilmiş, artıq əhilləşdirilmiş heyvanlar idi, ya da elə fermerlər tərəfindən əhilləşdirilmiş olmalı idilər. ABŞ-ın Missouri Universitetində Genetika sahəsində işləyən Leslie Lyons deyir:


"Vəhşi pişiklər utancaq heyvanlardır... Böyük ehtimalla insanlara siçanlar səbəbindən yaxınlaşdılar və kəndlilər də onları yaxalamağa icazə verdi."

Lyons vəhşi pişiklərin zamanla siçan tutmaqla əhilləşdiyi nəzəriyyəsinin doğru ola biləcəyini bildirir. Bəzi diş fosillərinin köhnəlmiş olması vəhşi pişiklərin uzun illər əvvəl kəndlərdə ilk fermerlər tərəfindən qidalandırıldıqlarını müdafiə edən bir digər tapıntı oldu. Ev pişiklərinə aid tapılmış ilk tarixi tapıntılar 4 min illik qədim Misir rəsmləri idi. Alimlər Quanhucan fosilləri üzərində ediləcək DNT analizləri ilə pişiklərin mənşəyini ortaya çıxaracaqlarına inanırlar.

Qaynaq: ScienceDaily
daha ətraflı...

Bakteriyaların təkamülünü 2 mutasiya təmin etdi

Artıq 25 ildir davam edən, E. coli bakteriyaları üzərində aparılan, "Lenski təcrübəsi" adıyla tanınan təcrübə alimlərə genetik dəyişikliklərin yığılaraq necə yeni növləri yaratdığını müşahidə etməyə imkan yaradır. Yeni bir tədqiqat isə bakteriyaların təkamülündəki 2 vacib mutasiyanı aşkar edir. Tədqiqatla əlaqədar məqalə 30 dekabr 2013 tarixində Proceedings of the National Academy of Sciences jurnalında dərc edildi.

1988-ci ildə Michigan ştatı Universitetindən (ABŞ) olan Richard Lenski və həmkarları Escherichia coli bakteriyalarını qlükoza və digər qida maddələri olan 12 müxtəlif təcrübə qablarına yerləşdirərək təkamül prosesini izləməyə başladılar. Təcrübənin ən vacib nəticələrindən biri 2003-cü ildə, təxminən 31,5 mininci nəsildə əldə edildi.

Alimlər bu qablardan birindəki populyasiyanın sitratlarla (duzlar və limon turşusu efirləri) qidalanmağa başladığını görmuşdülər, bu da populyasiyanın digərləri ilə müqayisədə daha aktiv nəsil artırmağına səbəb olmuşdu.  E. coli bakteriyaları sitratlarla qidalanmırdılar, bu səbəbdən alimlər həmin populyasiyanı yeni növ olaraq qiymətləndirmişdilər.

İndi isə Texas Universitetindən (ABŞ) olan Jeffrey Barrick və həmkarları yeni bakteriya növünün təkamülləşməsinə səbəb olan mutasiyaları aydınlaşdırmaq üçün genom analizi texnikası kombinasiyasını hazırladılar. Sayca 70-dən çox olan genetik dəyişikliklər arasında alimlər ən vacib olan 2 mutasiya üzərində dayandılar. Bunlardan biri bakteriyalara sitratları həzm etmə funksiyası qazandırmışdı. Lakin bu funksiya populyasiyadaki ciddi artımı təmin etməmişdi, çünki bakteriyalar hələ sitratla birgə həm də qlükoza ilə qidalanmağa davam edirdilər.

Təcrübənin 1,5 mininci nəslində bakteriyaların genomunda daha bir dəyişiklik baş verdi. İkinci vacib mutasiya bakteriyaların ilk öncə qlükozanı tam həzm etməsinə, ardından isə sitratlara keçid almasına səbəb oldu. Bu iki vacib dəyişiklik bir yerdə isə yeni bakteriyaların artımındaki "partlayışı" meydana gətirmiş oldu.

Qaynaq: Pnas.org
daha ətraflı...
 
Copyright © 2014 Həyatın Təkamülü • All Rights Reserved.
Distributed By MyBloggerThemes | Design By Templateure
back to top