"Boing 747", "Təsadüfi Çəkilən Mona Liza Şəkli" və Təkamül ilə Əlaqədar Digər Bənzətmələrə Cavablar
Bu gün, bir çox elm düşməni Təkamül əleyhdarlarının sıxlıqla istifadə etdikləri bir neçə əhəmiyyətli müqayisə səhvindən bəhs etmək istəyirik.Bəzi insanlar çox təəssüf ki məlumat sahibi olmadan fikir sahibi olmaq mövzusunda çox həvəslidirlər və dar görüş bucaqları daxilindən,elm tarixinin ən böyük qaydalarından biri olan Təkamül Qanununu şərh etməyə,hətta mühakimə etməyə çalışırlar.Təbii olaraq, bu da, "Boing 747" ya da "Mona Lisa Şəkli" kimi rüsvayçılıqlarla,gülünclüklərlə və cəhalət nümunələri ilə nəticələnir.Bu yazımızda bu üzücü və tamamilə yanlış bənzətmələrə toxunacaq və əsasında Təkamül Qanununun başa düşülməsi üçün metaforik olaraq istifadə edilə biləcək bu nümunələrin, mövzu haqqında heç bir məlumatı olmayan insanların əlində necə manipulyasiya edilə biləcəyini görəcəyik.Çünki elmdən uzaq bu beyinlər,elmi üsullarla bu qaydanı çürüdə bilməyəcəklərini və Təkamülün bir təbiət gerçəyi olduğunu bildikləri üçün, öz xəyal dünyaları içərisində ancaq bu şəkildə kütlələri elmdən və gerçəklərdən uzaqlaşdıra biləcəklərini düşünməkdədirlər.İlk olaraq mövzuyla əlaqədar olan müqayisələri tanıdaq.
1) "Fırtına nəticəsində yaranan Boing 747" Bənzətməsi
Elm düşmənlərinin xəyallarında canlandırdıqları "Təkamül" bənzətməsi bu şəkildədir:
Qarmaqarışıq və içərisində hər cür vəsait olan bir dəmirlik təsəvvür edin. Bunların arasında təyyarə parçaları,avtomobil parçaları,mühərrik parçaları,dəmir parçaları,ümumilikdə ağılınıza nə gəlirsə hamısı var.Bir gün,təsadüfən,qasırğa hər şeyi vurub alt-üst edir.Küləyin təsiriylə burda olan milyonlarla parçalar dörd bir tərəfə sovrulur,bir-biriylə vuruşur və sonunda qasırğa sona çatdığında,mükəmməl bir şəkildə birləşərək,öz-özlərinə,təsadüfən bir "Boing 747" meydana gətirirlər. Bütün parçaları mükəmməl və möhtəşəm bir şəkildə,yerli yerində.
Təkamül əleyhdarlarına görə yuxarıdakı bu müqayisə,Təkamül nəticəsində yaranan canlıları təsvir etmək üçün istifadə edilməkdədir.İndi,heç bir şərh vermədən,ikinci müqayisəyə keçək:
2) "Təsadüfi Çəkilən Mona Liza Şəkli" Bənzətməsi
Masanın üzərində dayanan rəngli boya,səhvən,yenə masanın üzərində dayanan kağızın üzərinə aşır və təsadüfən rənglər mükəmməl bir nisbətdə qarışaraq bir "Mona Liza" rəsmi meydana gətirirlər.
İkincisi isə daha genişdir və ümumiyyətlə bir yaradıcı gücün varlığını təyin etmək üçün istifadə edilir.O da belədir: Necə ki heç bir şəkil özbaşına ortaya çıxmırsa,insan da (daha böyük ölçüdə kainat da) bir yaradıcıya ehtiyac duymalıdır.Məntiq budur.Bunun bir çox müxtəlif versiyasını eşidə bilərsiniz.
3) "Şimpanzelərin Yazdığı Əsər" Bənzətməsi
Bu da xüsusilə Xristian dünyasında çox rast gəlinən bir müqayisədir və bu şəkildə təsvir olunur:
Düşünün ki tamamilə "şüursuz" (sinir sistemi olan hər heyvan kimi şimpanzelər də son dərəcə şüurlu canlılardır; ancaq burada canlını şüursuz qəbul etməkdədirlər) şimpanzelərə bir kompyuter verib təsadüfi düymələrə basmalarını istəyək. Bu təsadüfi hərflərdən hər hansı bir meymunun Şekspirin "Hamlet" əsərini yazması,bu əsərin özbaşına ortaya çıxması mümkündürmü? Demək hər əsərin bir yaradıcısı olmalıdır ki canlıların da vardır.
Hər nədirsə, nəticədə müqayisənin məqsədi insan növü üçün məna ifadə edən ədəbi bir əsərin təsadüfi basılan düymələrdən meydana gələ bilməyəcəyidir.Bu səbəbdən elm düşmənləri bu düşüncələrin söykənərək Təkamül kimi "təsadüfi" olan bir müddət nəticəsində də,insan kimi mükəmməl (!) bir canlının meydana gələ bilməyəcəyini iddia edirlər.
Bu qədər sərsəmləmə hələlik yetər.Artıq şərhlərə keçək və bunların nə səbəbdən Təkamülü təsvir etməkdən çox uzaq, manipulyativ iddialar olduqlarına bir nəzər salaq.Amma əvvəlcə diqqətinizi çəkmək istədiyimiz bir nöqtə var.Müqayisə hansı şəkildə aparılmış olursa olsun,diqqət yetirsəniz hamısının ortaq nöqtəsi eynidir: Kompleks bir quruluşun bir səfərdə, birdən-birə, özbaşına və şüursuz bir qüvvənin təsiri altında meydana gəlməsi.Ancaq, əhəmiyyətli və diqqət çəkici nöqtə gözdən qaçırılmaqdadır:
Təkamül Qanunu,heç bir zaman kompleks bir canlının,daha sadə olan parçaların ani və təsadüfü birləşməsi nəticəsində meydana gəldiyini iddia etməmişdir,iddia etməməkdədir və iddia etməyəcək! Təkamül Nəzəriyyəsinə görə,Təbii Seçmə daxilində,eyni növün fərqli fərdləri arasında yavaş və pilləli olan bir seçmə mexanizmi vardır.Bu mexanizm təsadüfi deyil; ancaq bu mexanizmə təsir edən ətraf şərtlərinin dəyişməsi,hələlik bildiyimiz qədəriylə təsadüfidir; daha doğrusu o qədər çox parametr,o qədər fərqli şəkildə təsir edir ki bu,həyatın özünə bir təsadüfilik ünsürü əlavə edir.Bu səbəbdən Təkamül də təsadüfi olaraq dəyişən ətraf şərtlərində işləyən bir mexanizm kimi görülür.İnsanların qəsdən ya da bilmədən etdikləri səhv budur.Ancaq bilinməlidir ki,Təkamül Qanununda heç bir zaman,vahidlərin təsadüfi birləşməsindən bəhs edilməz.Digər yazılarımızda bəhs etdiyimiz kimi,aminturşular,karbohidratlar,nuklein turşuları birdən-birə "doğru düzülmə" ilə birləşərək bir canlı meydana gətirməmişlər.Hamısı,çox kiçik addımların uzun illər boyunca seçilib ələnməsi nəticəsində reallaşmışdır.Boing 747 nümunəsində isə,var olan sadə parçalar, "qasırğa" səbəbiylə alt-üst olmuş və təsadüfən bütün parçaların yerli yerinə oturması nəticəsində bir təyyarə ortaya çıxmışdır.Bunun,Təkamül Nəzəriyyəsi ilə heç bir əlaqəsi olmadığı çox açıqdır.
1) Boing 747-ni insan kimi kompleks bir quruluşa bənzədirsinizsə və dəmirlikdəki parçalar bizim hüceyrələrimiz ya da orqanlarımızdırsa,heç bir güc onları təsadüfi və doğru bir şəkildə birləşdirə bilməz.Bunu ancaq elmdən kənar və əsassız,yanlış fərziyyələrlə açıqlaya bilərsiniz (məsələn hər şeyin "Ol!" deyə bir "güc" tərəfindən var edilməsi kimi) və əsla isbat edə bilməzsiniz. Burada üzərindən keçilən mövzu Təbii Seçmədir.Əgər müqayisə içərisində belə bir bənzətmə sırası gözlənilsə:
Boing 747 = İndiki vaxtda yaşayan kompleks bir canlı (İnsan kimi)
Dəmirlikdəki parçalar = Kiçik ölçüdə olanı atomlar
Boing 747 bir insan deyil və dəmir parçaları da atom deyildirlər! İnsanı səhvə aparan nöqtə məhz budur! Boing 747 bir "canlı varlıq" deyil.Çünki Boing 747 və ya onu meydana gətirən hər hansı bir mexaniki parça,canlılığın başlanğıcda keçirdiyi kimyəvi təkamülü keçirməmişdir.Onlar,bizlərin "cansız" olaraq təsnif etdiyi varlıq tipinə aiddirlər.Bu səbəbdən bir Boing 747 vəhşi təbiətdə "yaşamaz". Boing 747 "həyatda qalmağa" ya da "törəməyə" çalışmaz. Bunu bacara bilməyənlər ələnib, bacaranlar varlıqlarını davam etdirməz.Bir varlıq olaraq Boeing 747 (ya da bir şəkil ya da bir Hamlet əsəri) cansızdır,statikdir,müəyyən bir fəaliyyəti yoxdur.Bu səbəbdən onu həyatda tutan xüsusiyyətlərə sahib ola bilməz,zatən bir həyatı da yoxdur.Bu səbəbdən burda Təbii Seçmə və Təkamül işləməz.Beləliklə bənzətmə kökündən səhvdir.
Lakin bənzətməni Təkamül Qanununun lehinə çevirəcək bir gerçək vardır: Heç bir Boing 747 (ya da hər hansı bir başqa təyyarə, avtomobil, maşın, vs.) birdən-birə,olduğu kimi,son vəziyyətində meydana gəlməmişdir! Tam da Təkamül Qanununa uyğun bir şəkildə,uzun bir Təkamül müddətindən keçmişdir. Bunu iki mərhələli araşdıra bilərik:
a) Təyyarənin İstehsal Mərhələləri
b) Təyyarənin Model Olaraq İnkişafı
İkinci bənzətməmizə keçək:
2) Boing 747 kimi, şəkil də canlı deyil və Təbii Seçməyə uğramır,beləliklə Təkamül də işləyə bilməz.Bu səbəblə,Boing 747-ni çürütdüyümüz səbəblərlə,bu bənzətmə də boşa çıxır.Dediyimiz kimi,Təkamül Nəzəriyyəsi tamamilə "təsadüfiliklər" üzərində qurulmamışdır,təsadüfiliklər yalnız mutasiyalarda və ya Krossinqover kimi mexanizmlərdə görünür,bunlar da həyatın gerçəkləridir (necə ki gözlənilməz anda yağışın yağması, təsadüfi bir hava dəyişməsidirsə, bu da elədir). Ancaq mutasiyalar və bənzərləri,Təkamülün kiçik bir parçasını meydana gətirirlər,təməlini meydana gətirmək bir tərəfə qalsın…
3) Şekspir,əlbəttə ki "Hamlet"i təsadüfən yazmamışdır.O bunu çox uzun düşünmə müddətləri və iç dünyasındakı seçmə mexanizmləri nəticəsində var edə bilmişdir.Əslində texniki bir dünyagörüşündən baxsaq Şekspir,Boinqi hazırlayan mühəndislərin etdiyi kimi,"təbiət funksiyası" rolunu boynuna götürmüş və əsərini yaradarkən bir "seçmə" (Təbii Seçmə kimi) tətbiq etmişdir. Belə ki:
Şekspir,sözlər və cümlələr dənizi içərisindən özünü ifadə edə biləcək ən yaxşılarını davamlı bir seçməyə tabe tutmuşdur.İzahat əsnasında ən gözəl,yəni olacağı cümləyə ən "adaptasiya" olan sözləri seçib,digərlərini ələmişdir.Beləcə hər bir hərfi,hər bir sözü,hər bir cümləni yazdıqdan sonra bir "seçmə" tətbiq edərək,sadə bir hərfdən başlayaraq,nəhəng bir əsərə çatmışdır.”Hamlet”, əsla bir səfərdə,son halıyla var olmamışdır.Bəlkə Şekspirin başındakı seçmə,təbiətdəkindən çox daha ardıcıl işləmişdir; ancaq burada problemimiz zaman deyil.Problem,istifadə edilən bənzətmələrin Təkamülə qarşı deyil,Təkamülü dəstəkləyən xüsusiyyətdə olduğu; ancaq təhrif edildiyidir.
Cansızlar Üzərindən Gedərək Doğru Bir Təkamül Bənzətməsi Necə Edilməlidir?
Son olaraq,başlardakı sual işarələrini silmək adına,mütləq ki cansızlıq istifadə edilərək Təkamül təsvir olunacaqsa necə doğru bir bənzətmənin ediləcəyini göstərək:
İlk olaraq eyni növdən fərqli fərdlərin olduğu bir sahə seçilməli, hətta eyni "ailədən" demək bioloji mənada daha doğru olar: Avtomobil sektoru "ailəmiz" olsun.Ayrı-ayrı,Ford,Renault,Opel,Toyota və digərləri də "cinslərimiz" olsun.Hər bir cinsin də,növləri olsun.Məsələn: Toyota Avensis,Ford Fiesta,Opel Vectra kimi.Bu növlərin də,fərqli illərdəki görünüşlərinə,mühərriklərinə,strukturlarına, vs. xüsusiyyətlərinə görə alt növlərinin (mühəndislik diliylə "tiplərinin") olduğunu bilirik.
İlk avtomobil, 19-cu əsrin sonlarında istehsal olundu.Daha sonra bir çox marka (cins),model (növ) və tip (alt növ) çıxarıldı.Ancaq indiki vaxtda,küçələrdə heç 1800-cü illərə aid bir vasitə görmürük, niyə? Çünki vasitələr də, "Təbii Seçmə"yə bənzədə biləcəyimiz bir şəkildə ələnirlər.Texnologiya (çıxara bilmə gücü) və dəyişən insan istəkləri (təbiətdəki təsadüfi dəyişmələrə bənzəyə bilər), hər vaxt daha yaxşı əlavələrə doğru irəliləmişdir.Eyni ailə (avtomobil) içərisində olan fərqli cinslərin (Ford, Renault, vs.) içindəki fərqli növlər belə (Vectra, Astra, Corsa, vs.) "təkamülləşirlər" və müvəffəqiyyətsiz olanlar ələnirlər.
Tanış bir vasitə növü olduğundan bunu Honda Accordda araşdıra bilərik.İlk modeliylə, 2013 modellərinə baxdığımız zaman,arada dağlar qədər fərq görürük.Və seçimlər də, hər vaxt müasir və yeni olanda,yəni eynilə Təbii Seçmə kimi,insan istəkləri də yaxşı olanı seçib,pis olanı ələyir.İndiki vaxtda yollarda heç Ford t-Type (ilk avtomobillərdən biri) görməmə səbəbimiz,tam olaraq budur.Ümumi baxdığımızda, "avtomobil sektorunun", bioloji bir cins kimi təkamülləşdiyini görərik.Görünüşü dəyişir,xüsusiyyətləri dəyişir.Ancaq bir reaktiv təyyarəylə az qala eyni sürətdə gedən Bugatti Veyron,avtomobil ilk olduğunda birdən-birə yaranmamışdır! Zaman içərisində,kiçik dəyişmələrin yığılması və vasitələrin inkişafı,təkamülləşməsi nəticəsində ortaya çıxmışdır.Niyə? Çünki təbiət,heç olmasa bir çox zaman,sadədən mürəkkəbə doğru irəliləyir.
Beləliklə bu,daha həqiqi,daha doğru və daha düz bir bənzətmədir.
