Kosmosda həyat necə keçir?

Kosmonavtlar saçlarını necə qırxır? Çəkisizlikdə ağlasaq nə baş verər? Dişlərin yuyulmasından sonra diş məcununu hara tüpürməliyik? Beynəlxalq Kosmik Stansiyası astronavtı Kris Hedfild bütün kosmik sirrlərə aydınlıq gətirir.

Kosmos heyranları məkan deformasiyası, teleportasiya ötürücüləri, plazma silahları və yadplanetli həyatı haqda danışmağı sevir. Bununla yanaşı real kosmik həyatda başqa kifayət qədər maraqlı detallar da var və bunlar haqda yalnız orbital stansiyada olmuş insanlar xəbərdardır.

Kanadalı astronavt Kris Hedfild (açıq kosmosda olmuş ilk kanadalı) hazırladığı videoroliklərində bu sirrlərdən bir neçəsini öz izləyicilərinə təqdim edir: Beynəlxalq Kosmik Stansiyasında həyat necə keçir?

1. Kosmosda nəmli dəsmalı sıxsaq nə olar?

2. Dırnaqları tutduqda onların ətrafa dağılmaması üçün hava kanalından yararlanmaq lazımdır

3. Çörək qırıntılarının ətrafa dağılmaması üçün buterbrod hazırladıqda lavaşdan istifadə etmək lazımdır

4. Dişləri yuduqda məcundan qurtulmağın yeganə yolu onu udmaqdır

5. Astronavt qusduqda mayenin ətrafa yayılmasının qarşısını almaq üçün xüsusi paketlər hazırlanmışdır

6. Saçı qırxdıqda tüklərin dağılmaması üçün saç qırxan aparata tozsoran yerləşdirilmişdir

7. Kosmik desertlər plastik kisələr içərisində saxlanan pudinqlərdir

8. Tərəvəz və göyərti qurudularaq sellofanlara yerləşdirilir. İspanaq yeməzdən əvvəl isə onu yaxşıca islatmaq lazımdır

9. Astronavtlar əl yumaq üçün içərisində hazır sabunlu su olan flakonlar istifadə edir

10. Çəkisizlikdə çərəz qabını açmaq

11. Yuxuda olarkən təsadüfən uçmamaq üçün astronavtlar kayutanın divarına bağlanmış xüsusi geyimlərdə yatırlar

12. Kosmosda nəbadə ağlayasan, çünki sonra yaşdan qurtulmaq baş ağrısı olacaq

Həmçinin oxuyun:

Ən məşhur elmdən kənar əfsanələr
Kosmos gözümüzü zədələyir?
Yüz ildən sonra Mars ikinci Yer olacaq

daha ətraflı...

Antimaddə hara yox oldu?

Alman fiziklər bır sıra eksperiment keçirərək protonun maqnit hərəkətini dəqiq ölçməyə çalışıblar. Tədqiqatlarla müasir elmin ən böyük sirlərindən biri aydınlaşdırıla bilər. Nature jurnalında dərc edilən məqalədə içərisində yaşadığımız dünyanın necə formalaşdığına dair cavabların axtarışından bəhs edilir.

Qəbul edilmiş nəzəriyyəyə əsasən, 13 milyard il əvvəl Böyük Partlayış (The Big Bang) toqquşduqda annihilyasiya oluna biləcək eyni miqdarda maddə və antimaddə doğurub. Sual yaranır: əgər kainatımızın əvvəlki mərhələlərində eyni miqdarda maddə və antimaddə mövcud idisə, həmin antimaddə hara yox oldu və yaşadığımız kainat niyə əsasən maddədən ibarətdir?

Son illər ərzində fiziklər bu sirrin üstünü açmağa çalışırdı. Ən perspektiv istiqamətlərdən biri hissəcik və antihissəciklərin maqnit hərəkətinin müqayisəsidir. Onlar arasındaki hətta cüzi fərq belə mövcud maddə və antimaddə assimetriyasını izah edə bilər.

Alman fiziklərin apardığı genişmiqyaslı tədqiqatlar bu sualların cavablandırılmasına kömək edəcək. Son tədqiqatda alimlər vacib nəticələrə yiyələndiklərini qeyd edirlər. Belə ki, ilk dəfə ayrı protonun maqnit hərəkətini dəqiqliklə ölçməyə nail olublar. Nəticələr Penninq tələsində ələ keçirilmiş hissəcik spektroskopiyası vasitəsilə əldə edilib. Tədqiqatın başında duran Andreas Mozer indiyədək bu vacib ölçünün heç vaxt bilavasitə ölçülmədiyini qeyd edir.

Hazırladıqları məqalədə alimlər protonun maqnit hərəkəti ölçüsünün dəqiqlik dərəcəsinin üç dəfə yaxşılaşdırıldığını bildirirlər -  0,000000003-ə qədər. Beləliklə, son 42 il ərzində ilk dəfə bu cür vacib fundamental konstant dəqiqləşdirilib. Penninq tələsində ayrı hissəcikləri istifadə edən yeni metodika tezliklə antiprotonun maqnit hərəkətinin daha dəqiq ölçülməsində tətbiq ediləcək.

Həmçinin oxuyun:

Antiqravitasiya axtarışları başlandı
İşıqdan materiya əldə ediləcək
Nobel mükafatına layiq kəşfə imza atıldı

daha ətraflı...

Hokinq İngiltərə millisinin uğur düsturunu təqdim etdi

2014-cü il futbol üzrə dünya çempionatında İngiltərə millisinin uğuru hansı faktorlardan asılı olacaq? Məşhur britaniyalı nəzəri fizik Stiven Hokinq bu sualı cavablandırmağa çalışır.

Futbol üzrə 2014-cü il dünya çempionatı 12 iyun-13 iyul tarixləri arasında Braziliyada keçiriləcək. İngiltərə millisi D qrupunda rəqibləri olan Uruqvay, Kosta-Rika və İtaliya komandaları ilə mübarizə aparmalı olacaq. Stiven Hokinq, vətənini təmsil edən İngiltərə futbol millisinin dünya çempionatında qələbə şansını necə artıracağı barədə açıqlama verib. Nəzəri fizik 1966-cı ildən bəri millinin çıxışlarına təsir edən əsas faktorları araşdıraraq, uğurlu oyun göstərmək üçün lazımlı olan optimal şərtləri izah edən xüsusi düstur hazırlayıb.

"Sivilizasiyanın başlanğıcından bəri insanlar dünya quruluşunun nizamına dair biliklərə yiyələnmək üçün alışıb-yanırdılar. Bir çox hadisələrin izahedilməz olduğu fikri onları məmnun etmirdi. Futbol üzrə dünya çempionatı da həmin seriyadan olan hadisədir", - Hokinq qeyd edir.

Tədqiqatın nəticələrinə əsasən, İngiltərə millisi qırmızı formada çıxış etməlidir. Hokinqin dediyinə görə, futbolçular 4-3-3 sxemi (4 müdafiəçi, 3 yarımmüdafiəçi və 3 hücumçu) ilə fizioloji nöqteyi-nəzərindən özlərinə daha əmin olacaqlar. Hokinq izah edir ki, qapıya penalti yerinə yetirildikdə qapıçıların sola və ya sağa tullanması nəticəsində qolun qarşısı 18%-lik ehtimalla alına bilər. İngiltərə millisinin qələbə şansı həm də ekoloji faktorlardan asılıdır.

"Temperaturun 5 dərəcə artması qələbə şansımızı 59% azaldır. Millimiz dəniz səthinin ən az 500 metr hündürlüyü səviyyəsində ikiqat artıq qələbə qazanır", - Hokinq deyir.

Bununla yanaşı fizik matçların İngiltərə vaxtı ilə 15.00-da başlanmasının daha sərfəli olduğunu açıqlayır - belə olduqda qələbə şansı bir neçə dəfə artır. Futbolçuların uğurlu çıxışının isə hakimlərdən asılı olduğunu hesab edir. Statistikasına əsasən, hakimlərin avropalı olduğu qarşılaşmaların 63%-ndə İngiltərə millisi qalibiyyət qazanıb. Bütün bunlara baxmayaraq, Hokinq Braziliya millisini yaxşıca dəyərləndirməyin vacib olduğunu vurğulayır.

"Bütün riyazi və rasional fikirlər burada işləmir - mən ingilisəm və çempionatın finalı yolunda bizim uşaqlara azarkeşlik edəcəm. Lakin Braziliya millisindən çəkinməmək üçün ağılsız olmalısan. Onlar, futbol üzrə bütün əvvəlki çempionatların 30%-i qazanıblar və məlumdur ki, öz vətənlərində oynadıqları səbəbindən iqlim və psixoloji üstünlükləri var", - Hokinq son olaraq əlavə edir.

Həmçinin oxuyun:

Hokinq: "Süni intellekt bəşəriyyətin ən böyük səhvi ola bilər"
Hokinq mərci udduğunu hesab edir
Hokinq: "Qara dəliklər mövcud deyil"

daha ətraflı...

Təkamül nəzəriyyəsinə əlavələr edilə bilər

Amerikalı alimlər ilk dəfə dəniz daraqlılarının genetik şifrəsini oxuyaraq, təkamül nəzəriyyəsinin təməl qanunlarını şübhə altına salıblar.

Florida Universitetindən olan alimlər "dəniz gəlmələri" adlanan daraqlıların strukturunu araşdıraraq, onların genetik şifrəsini oxumağa nail olublar. Tədqiqatın nəticələri göstərib ki, daraqlılar təkamül prosesində unikal sinir sistemi formalaşdırıblar, hansına ki heç bir digər növdə rast gəlinmir.

İndiyəcən hesab edilirdi ki, heyvanlar aləmi nümayəndələrinin sinir sistemi sıravi sinir hüceyrəsindən mürəkkəb beynə qədər inkişaf edib. Lakin daraqlıların yenicə əldə edilmiş genetik məlumatı təkamülün onlar üçün fərqli istiqamət seçdiyini göstərir. "Dəniz gəlmələri" neyronların formalaşmasına cavabdeh olan genlərə sahib deyil. Bununla yanaşı orqanizmlərində sinir impulslarının ötürülməsini təmin edə biləcək kimyəvi maddələr də yoxdur. Onların sinir sistemi digər mexanizmlərlə işləyir.

Bir çox mütəxəssislər əldə edilmiş nəticələrlə heyvanlar aləminin yenidən təsnif edilə biləcəyini bildirir, çünki daraqlıların genetik informasiyası ənənəvi təkamül nəzəriyyəsinə bir sıra dəyişikliklər edilməsinin vacib olduğunu göstərir. Bundan başqa aparılmış tədqiqat sayəsində neyronların formalaşması üçün lazımlı olan və elmə məlum olmayan müxtəlif maddələr kəşf edilmiş ola bilər, bu da tibb sahəsində Altshaymer və Parkinson kimi xəstəliklərin müalicəsində əhəmiyyətli irəliləyişlər etməyimizə gətirib çıxara bilər.

Alimlər əlavə edir ki, daraqlılar həm də möhtəşəm regenerasiya bacarığına malikdir. Onlar, sinir hüceyrələrini bərpa edərək hətta ən güclü zədələri belə sağalda bilirlər.

Həmçinin oxuyun:

Çoxhüceyrəlilərin yeni əcdadı məlum oldu
Çoxhüceyrəlilər inkişaf üçün oksigenə ehtiyac duymurdu
İnsanlar və kalmarların gözü niyə oxşardır?

daha ətraflı...

Yer orqanizmləri Marsda yaşamağa qadirdir

Bioloqlar laboratoriyada Mars şərtlərinə oxşar mühit yaradaraq, oraya metan istehsal edən Yer mikroorqanizmlərini yerləşdiriblər. Tədqiqatın nəticələrinə əsasən Yerin ən qədim və primitiv orqanizmlərindən olan metanogenlər Marsda yaşamağa qadirdir.

Metanogenlər - enerji qaynağı kimi hidrogen və karbondioksid köməyilə metan istehsal edən arxeylərdir. Bu təkhüceyrəli orqanizmlərə bataqlıqlarda, iri buynuzlu mal-qara bağırsağında və ayrılan orqanik materiallarda rast gəlmək olar. Anaerob metanogenlər nə oksigenə, nə də orqanik qida maddələrinə ehtiyac duyur. Onlar həmçinin yerin altında yaşamağa qadirdir, bu səbəbdən də Marsda yaşamağa ən ideal namizədlərdəndir.

Arkanzas Universitetindən olan aspirant Rebekka Mikkol laboratoriyada iki metanogen növünün süni Mars şərtlərindəki davranışını araşdırıb. Mikkolu, hər şeydən əvvəl, Marsın donma və ərimə tsikllarında bu orqanizmlərin sağ qalıb-qala bilməyəcəyi maraqlandırırdı. Təcrübədə arxeylər, onların artması üçün təhlükəli olan aşağı temperaturlara tab gətirməli oldular.

"Marsın səth temperaturu Mars sutkaları ərzində ani dəyişikliklərə məruz qalır: -90°C və 27°C arası. Marsa düşmüş istənilən orqanizm sağ qalmaq üçün bu cür temperatur dəyişikliklərinə uyğunlaşmalıdır. Araşdırılan hər iki metanogen növü Marsın ənənəvi donma və ərimə tsikllarından sağ çıxmağı bacardı, bu isə o deməkdir ki, onlar Qırmızı planetin səthinin altında yaşamağa qadirdir", - Rebekka Mikkol izah edir.

Hipotezlərə əsasən, bu gün də Marsda metan istehsal edən orqanizmlər yaşayır. 2004-cü ildə alimlər Mars atmosferi tərkibində metan tapmışdılar, onun mənşəyi isə hələ də mübahisə mövzusudur. Bioloq Timoti Kral bu versiyalara əsaslanaraq, Mars səthi altında metanogen kimi yadplanetli orqanizmlərin aşkar ediləcəyinin istisna olunmadığını qeyd edir.

Həmçinin oxuyun:

Qədim Mars gölləri həyatı tam dəstəkləyirdi
Marsa aid ən qədim meteoritlər
Marsın ilk sakinləri uşaq doğmayacaq

daha ətraflı...

İşıqdan materiya əldə ediləcək

Alimlər işıqdan materiya əldə edilməsi sxemini təqdim ediblər. Hazırlanacaq xüsusi qurğu sayəsində fotonlar (kütləsi olmayan işıq hissəcikləri) ağır hissəciklərə çevriləcək.

1934-cü ildə Qreqori Breyt və Con Uiler ilk dəfə işıqdan materiya əldə edilməsini izah edən nəzəri əsas hazırlamışdılar. Alimlər o vaxtlar nəzəriyyənin laboratoriya şəraitində yoxlanıla biləcəyinə inanmırdı. Lakin London Krallıq Kollecindən olan nəzəri fiziklər bu yaxınlarda konsepsiyanın necə təsdiq ediləcəyini izah etməyə nail olublar.

Breyt-Uiler prosesində foton cütü hissəcik-antihissəcik cütünə (məsələn, elektron-pozitron cütü) çevrilir. Aparılmış yeni tədqiqat göstərir ki, bu prosesin praktiki yoxlanılması mümkündür. Tədqiqatçılar yeni foton kollayderi qurğusunun planını hazırladılar. Alimlər qeyd edir ki, bu qurğu fizika və kainatın təməllərini araşdırmaq üçün xüsusilə vacibdir. Belə ki, yeni kollayder sayəsində kainatımızın ilk 100 saniyəsində hansı hadisələrin baş verdiyini anlaya bilərik. Bundan başqa qamma-sıçrayışların da təbiətini izah etmək mümkün ola bilər.

Foton kollayderi eksperimenti bir neçə mərhələdən ibarətdir. İlk öncə intensiv güclü lazer elektronları təxmini işıq sürətinə qədər sürətləndirəcək, ardından isə həmin elektronlar nazik qızılı folqaya ötürüləcək. Nəticədə yüksək energetik foton toplusu əldə edilmiş olacaq. Fotonlar xüsusi radiasiya sahəsi olan qızılı boşluğa göndəriləcək. Bu boşluğa ötürülmüş fotonlarla əvvəldən orada yerləşən fotonlar birlikdə çoxlu elektron-pozitron cütü yaradacaq. Beləliklə Breyt-Uiler prosesi təsdiq ediləcək və işıqdan materiya əldə ediləcək.

Mütəxəssislərin rəyinə görə, belə bir eksperimentin reallaşması üçün lazımlı bütün texnologiyalar artıq bu gün mövcuddur. Geriyə qalan isə yalnız optimal laboratoriya tapmaq və tədqiqatçı qrupu bir yerə toplamaqdır.

Həmçinin oxuyun:

Zamanda informasiya mübadiləsi mümkündür
Yeni materiya forması kəşf edilmiş ola bilər
Yaponiya kosmosdan enerji əldə edəcək

daha ətraflı...

Zamanda informasiya mübadiləsi mümkündür

İndiyəcən hesab edilirdi ki, Albert Eynşteynin irəli sürdüyü işıq fotonlarının göndəriləcəyi zaman-məkan tunelləri uzun müddət mövcud ola bilməz. Mütəxəssislərin gəldiyi son nəticə isə elm ictimaiyyətinə yeni ümid verir. Təklif olunan yeni konsepsiya zamanda informasiya mübadiləsini mümkün edir.

Kembric Universitetindən olan fizik Lyuk Butçer qeyd edir ki, zaman-məkanda "köstəbək dəlikləri" (və ya "soxulcan dəlikləri") adı ilə tanınan kosmik tunellər olmalıdır, hansılar ki uzun müddət ərzində açıq vəziyyətdə qalır. Bu vəziyyətdən yararlanaraq onlar içərisindən fotonları gələcək və ya keçmişə ötürmək mümkü ola bilər.

Zaman səyahəti - elmi fantastikanın ən sevilən mövzularındandır, amma nəzəriyyədə alimlər tərəfindən çox ciddi araşdırılır. "Köstəbək dəliyi" ideyası bundan ibarətdir ki, kosmik məkanda xüsusi texnologiyalarla keçmiş və gələcəyi bir-biri ilə bağlayan tunel açılır və onun vasitəsilə çox uzun məsafələri çox qısa müddətə qətt etmək imkanı yaranır. İdeyaya məkan və zaman deformasiyasını əlavə etmək olar. Belə bir tunelin nəyi xatırladacağını təsəvvür etmək üçün əlinizə götürdüyünüz kağızı qatlaya və bir ucunu digərilə birləşdirə bilərsiniz. Albert Eynşteynin bu nəzəriyyəsi eynən kağız kimi, kosmik məkanın da əyilə, bükülə və qatlana bilən, bir sözlə deformasion xüsusiyyətdə olduğunu göstərir.

Lakin alimlər bildirirdi ki, oxşar tunellər çox qısa zaman aralığında mövcud ola bilər. Bu müddət isə nəinki insana, hətta işıq sürətilə hərəkət edən fotona belə oradan keçmək şansı vermir. Bu səbəbdən alimlər bir neçə on ildir zaman səyahətini dilə gətirməkdən çəkinirdi. Yalnız 1988-ci ildə Kip Torn "köstəbək dəliklərinin" daha uzun müddət ərzində açıq vəziyyətdə saxlanması ideyasını irəli sürdü. Hipotezinə əsasən, tunelləri açıq saxlamaq üçün "mənfi enerji" adı ilə tanınan Kazimir enerjisini istifadə etmək lazımdır. Fərziyyə çoxlarının ürəyincə olsa da, heç kim tunel içərisində mənfi enerjinin necə yaradılacağını təsəvvür belə edə bilmədi.

Lyuk Butçer isə apardığı son araşdırmaların nəticələrinə əsaslanaraq Kazimir enerjisinin elə köstəbək dəliklərində ola biləcəyini qeyd edir, dolayısı ilə zaman-məkan tunelləri hesab ediləndən daha artıq müddətdə açıq qala bilər. Hesablamalarına görə belə tunellər hazırlayaraq içəridən fotonlar kimi elementar hissəciklər göndərmək mümkündür.

"Köstəbək dəlikləri" fizikası hələlik yaxşı öyrənilmiş olmasa da, müasir elmi məlumatlara dayanaraq belə bir keçiddən yararlanıb ən azı işıq informasiyasını gələcəyə və keçmişə göndərə biləcəyimizi demək olar.

Həmçinin oxuyun:

Zaman səyahətçisi internetdə axtarılır
Qara dəliyin içərisində yaşayırıq?
Elmi fantastika: İşıq sürətini keçən kosmik gəmilər

daha ətraflı...