Avstraliyanın Viktoriya əyalətində tapılan bu kiçik çənə sümüyü fosili yaşayan bütün məməlilərin təkamülünə və mənşəyinə işıq tutur.
Tapıntı ilə bağlı məqalə Monaş Universitetinin saytında dərc olunub. Bishops adı verilən bu yeni məməli növü bizlər də daxil olmaqla bütün məməlilərin əcdadı ola bilər. Təxminən 100 milyon il əvvəl yaşamış olan bu kiçik məməli, o dövrlərdə dinozavrlardan qorunmaq üçün ehtimalla ağaclıq yerlərdə yer altında qazdıqları tunellərdə yaşayırdılar. Çənə fosili yalnız 1,6 sm olan bu kiçik canlının boyu böyük təxminən 15-18 sm ölçüsündədir.
Heyvanın çənə sümüyü fosilini araşdıran antropoloqlar, heyvanın gecələr ortaya çıxıb omnivor (bitkilər, heyvanlar, göbələklər) qidalandığını ifadə edirlər.
"Bishopsun sürünənlərdən plasentalı məməlilərə keçiddə mükəmməl bir nümunə olduğunu düşünürük. Bishopsun çənə quruluşu müasir plasentalı məməlilərə oxşasa da, daha çox sürünənlərin çənə quruluşuna bənzəyir. Bu səbəbdən məməlilərin təkamülündə əhəmiyyətli bir nümunədir", - tədqiqatda iştirak edən Monaş Universitetindən olan antropoloq Karen Yavzki qeyd edir.
Həmçinin oxuyun:
Məməlilərin son əcdadı tapıldı
Nəhəng ördəkburun fosilləri tapıldı
Ən qədim doğan sürünən fosilləri tapılı
daha ətraflı...
Queen Mary Universitetindən olan astronomlar nəhayət ki Günəş yaxınlığında yerləşən Kapteyn ulduzu orbitində dövr edən iki ekzoplanetin tapıldığına dair açıqlama verib. Planetlərdən biri - Kepler b'nin ulduzu ilə arasındaki məsafəsi orada maye suyun və yadplanetli həyatının mövcudluğunu dəstəkləyir. Üstəlik ulduz sistemi Yerdən cəmi 13 işıq ili uzaqlıqda yerləşir.
Hələ 19-cu ərsin sonlarında kəşf edilmiş Kapteyn məlum olan ikinci ən sürətli ulduzdur və qalaktika örtüyünə - qalaktikamız orbitində dövr edən ulduz buludlarına daxildir. Kütlə baxımından Günəşdən 3 dəfə kiçikdir. Bu qırmızı cırtdan ulduzu hətta həvəskar teleskoplarla belə izləmək olar.
Astronomlar Çilidə yerləşən La Silla rəsədxanasındaki HARPS teleskopu spektrometrinin təmin etdiyi məlumatlarla Kapteyn ulduz sistemindəki kiçik yırğalanmaları ölçdülər. Bununla yanaşı tədqiqatda HIRES və PFS kimi daha iri teleskoplardan istifadə edildi.
Məlumatlar əsasında Kapteyn b və Kapteyn c adı verilən iki planet aşkar edildi. Kapteyn b Yerdən minimum 5 dəfə ağırdır, 11,5 milyard il yaşındadır və orbital dövrü 48 Yer gününə bərabərdir. Yəni planet yetərincə istidir ki, səthində maye suyun mövcudluğunu mümkün etsin. Maye su isə, bildiyimiz qədərilə, kainatda həyatın yaranmasını təmin edən əsas maddədir. İkinci planet Kapteyn c özü ilə birlikdə ağır "superyeri" təqdim edir. Bir ili 121 günə bərabərdir. Astronomlar hesab edir ki, Kepler b'dən fərqli olaraq, Kepler c'də şiddətli soyuqlar səbəbindən maye suyun mövcudluğuna ehtimal yoxdur.
Hələlik məlum olan sadəcə planetlərin bəzi xarakteristikalarıdır: təxmini kütlə, orbital dövr və ulduz ilə aradaki məsafə. Alimlər qeyd edir ki, bir neçə il sonra hazır olacaq yeni nəsil əlatlər köməyilə hər iki planetin atmosferi araşdırılaraq, oradaki su və yaşayış kimi ehtimallar təsdiq edilə bilər. Buna baxmayaraq alimlər xüsusilə Kapteyn b'yə daha çox əhəmiyyət verdiklərini gizlətmirlər. Belə ki, yadplanetlilərin evi ola biləcək ən qədim planet Kapteyn b kosmik miqyasda Günəş sisteminin bir addımlığındadır - bizdən cəmi 13 işıq ili uzaqlıqda yerləşir.
Həmçinin oxuyun:
"Meqa-Yer" tapıldı
Qanimeddə həyat ehtimalı yüksəkdir
Həyat ola biləcək planetlərin sayı daha çoxdur
daha ətraflı...
Tezliklə Böyük Britaniyada üç valideyndən olan uşaqlar doğula bilər. Belə ki, mayalanma prosesində uşağın iki gələcək valideyni ilə birlikdə sağlam mitoxondriyə sahib "ikinci ana" da iştirak edəcək. Belə dölləndirmə texnologiyası anadan ötürülən DNT qüsurlarının səbəb olduğu ölümcül xəstəliklərlə mübarizə üçün inkişaf etdirilib. Bu xəstəliklər anadan balaya ötürülən mitoxondri qüsurları ilə ortaya çıxır. Statistikaya əsasən mitoxondri içərisində daşınan xəstəliklər yeni doğulan hər 6500 uşaqdan birində görülür, hansılar ki əzələ distrofiyası, korluq, ürək çatışmazlığı və digər bir çox təhlükəli xəstəlikləri meydana gətirir.
Britaniya insan embriologiyası və dölləndirilməsi idarəsi (HFEA) iki qadının yumurta hüceyrəsi və bir kişinin sperması istifadə ediləcək yeni mayalanma üsulu üçün şərtlər təqdim edir. Belə mayalandırma ilə doğulacaq uşaqlara hər üç valideyndən genetik irsilik ötürüləcək.
"Getdiyimiz istiqamət metodun təhlükəsizliyini təsdiq edir, amma yenə də bizi nələrin gözlədiyini dəqiq proqnozlaşdıra bilmirik, bu səbəbdən hələlik diqqətli olmağa çalışırıq. Sağlam uşaq doğulmayanadək bu texnologiyaların 100% təhlükəsiz olduğunu ifadə edə bilmərik", - HFEA-nın bir yerə topladığı elmi konsiliumun iştirakçılarından olan Robin Lovel-Bac qeyd edir.
Bu üsul həmçinin yeni gen terapiyası növünə qapı açır. Genetik dəyişiklikləri mühim edən metod sayəsində dəyişdirilmiş informasiya nəsillər ərzində ötürülə biləcək. Gen terapiyası əleyhdarları isə bunun gələcəkdə insan üzərində genetik modifikasiyalar aparılmasına qədər inkişaf edəcəyini deyərək, etirazlarını bildirirlər. Buna baxmayaraq alimlər yeni mayalandırma üsulunun nə qədər tez həyata keçsə, insanlar üçün bir o qədər faydalı ola biləcəyini deyirlər. Səhiyyə Nazirliyindən olan Salli Devisin sözlərinə görə, bu, həm də uşaqları ölümdən xilas etməyin çarəsidir.
Yaxın perspektivdə hökümətin dəstəyi ilə tədqiqatlar aparılacaq. Yalnız bundan sonra qanunvericiliyə ediləcək dəyişikliklərin vaxtı aydınlaşdırıla bilər.
"Mitoxondri donorluğu sistemi ağır mitoxondrial xəstəlikləri olan qadınlara da gələcəkdə irsi genetik xəstəliklərdən əziyyət çəkməyəcək uşaqlara sahib olmağa şans yaradacaq", - Səhiyyə Nazirliyi nümayəndəsi sözlərinə əlavə edir.
Həmçinin oxuyun:
Anabioz həyata keçir: Xəstələr dondurularaq müalicə ediləcək
Spermatozoid və yumurtanın "sirli tanışlığı" aydınlaşdırıldı
Yeni nəsil spermalar: Transgenik heyvanlar
daha ətraflı...
Dörd Nobel mükafatı laureatı daxil olmaqla, 30-dan çox məşhur alim müasir maliyyə sisteminin elm qarşısındaki manealəri və təhlükələrinə dair məktub imzalayıb. Alimlərin yazdığına görə, dövrümüzdəki bürokratik sistem elmin nəhəng kəşfləri qarşısında əngəldir və hər kəsi bununla bağlı xəbərdar etmək lazımdır.
Mütəxəssislər qeyd edir ki, hər hansı bir elmi tədqiqatın maliyyələşdirilməsi ilə bağlı yaşanan çətinliklər nəhəng elmi kəşflər üçün maneədir. Alimlərin apardığı bəzi tədqiqatlar uzunmüddətlidir və davamlı maliyyələşdirmə tələb edir. Belə tədqiqatlar insanlıq və onun gələcəyi üçün faydalı olsa da, nə qədər uzun sürsə, bir o qədər artıq maliyyə dəstəyinə ehtiyac duyur. Bu səbəbdən də müasir elm durğunluq təhlükəsi ilə qarşı-qarşıyadır.
Məktubu yazan London Universitet Kollecindən olan geoloq Donald Breyben bu yaxınlarda yeni bir kitab dərc edib. Kitabı son 30 il ərzində elmi tədqiqatları maliyyələşdirməyin necə çətin hal aldığından bəhs edir.
"XX-ci əsrin alimləri öz hənəng elmi kəşflərini müasir maliyyə sistemində edə bilməzdilər. Bu mövzu ilə əlaqəli diskussiyalar hər hansı bir tərəfin güzəştlərə getməməsi səbəbindən axır-əvvəl arxa plana keçir", - Breyben qeyd edir.
Alimin araşdırmalarına görə Maks Plank mövcud sistemin məhdudiyyətləri çərçivəsində enerji kvantını kəşf etmək üçün şans əldə edə, Piter Mitçell isə enerjinin bioloji membranda başqa şəklə düşmə mexanizmini tərtib edə bilməzdi.
Məktubu imzalayan alimlərdən dördü Nobel premiyası laureatı adını daşıyır: Con Holl (fizika üzrə Nobel mükafatçısı, 2005), Dadli Herşbax (kimya üzrə Nobel mükafatçısı, 1986), Harold Kroto (kimya üzrə Nobel mükafatçısı, 2004) və Riçard Con Roberts (fiziologiya və tibb üzrə Nobel mükafatçısı, 1993).
Həmçinin oxuyun:
Universitet mühazirələri darıxdırıcı və faydasızdır
Hokinq İngiltərə millisinin uğur düsturunu təqdim etdi
Televizor seyr etmək insanın təkamülünü gecikdirir
daha ətraflı...
İsveçrə, İtaliya və Böyük Britaniyadan olan alimlərdən ibarət beynəlxaq tədqiqatçı qrup Kepler teleskopu vasitəsilə "Kepler-10c" adı verilən planeti kəşf edib. SuperWASP rəsədxanası köməyilə planetin strukturu araşdırıldıqdan sonra onun tamamilə yeni planet tipinə (Meqa-Yer) aid olduğu aydınlaşdırılıb. Belə ki, "Kepler-10c" Yerdən 17 dəfə ağırdır.
"Kepler" - NASA-nın Günəş sistemindən kənarda - digər ulduz sistemlərində yerləşən Yerə oxşar ekzoplanetləri kəşf etmək üçün hazırladığı astronomik peykdir. Bu, belə məqsədlə hazırlanmış ilk kosmik cihazdır. Aparat, planetlərin hərəkət qanunlarını kəşf etmiş alman riyaziyyatçısı və astronomu İohann Keplerin şərəfinə adlandırılıb.
Sərt səthə malik qeyri-adi planet silisium, dəmir və digər sərt qayalıqlardan ibarətdir. Yerdən təxminən 560 işıq ili uzaqlıqda yerləşir. Öz ulduzu ətrafında bir dövrü 45 Yer gününə bərabər olan "Kepler-10c"-nin diametri 29 min kilometr təşkil edir, bu da Yerin diametrini 2,3 dəfə üstələdiyini göstərir.
Alimlərin dediyinə görə, planetin qeyri-adiliyi bundan ibarətdir ki, bütün nəzəri modellər böyük və eyni zamanda sərt qayalıq səthə malik planetlərin mümkünlüyünü dəstəkləmir, çünki belə nəhənglərin güclü cazibə qüvvəsi sərt materiallardan başqa həm də kainatda çoxluq təşkil edən hidrogen və heliumu planetə cəzb etməli idi. Bu proses də "Kepler-10c"-ni sərt qayalıqlara sahib planetə deyil, daha çox Yupiterə oxşayan qaz nəhənginə çevirlməli idi.
"Belə planetlərin mövcudluğu kainatda həyatın necə inkişaf etmiş olduğu ilə əlaqəli tədqiqatlar üçün yeni üfüqlər açır", - Cenevrə Universitetindən olan Stefan Udri qeyd edir.
"Kepler-10c" ilə eyni ulduz sistemində yerləşən digər planet "Kepler-10b" isə Yerdən 3 dəfə ağırdır. Bu planet ulduzuna o qədər yaxındır ki, onun ətrafındaki dövrü cəmi 20 Yer saatı müddətinə tamamlanır. Nəzəri olaraq bu planetin əsasən maye dəmirdən ibarət olduğunu demək olar.
"Kepler-10c"-nin yaşının təxminən 11 milyard ilə bərabər olduğu bildirilir (müqayisə üçün - Yerin yaşı 4,5 milyard ildir). Belə ağır obyektlərin meydana gəlməsi üçün ağır elementlərə ehtiyac var. Planetin sıxlığı da onun sərtliyindən xəbər verir. Alimlər "Kepler-10c"-nin atmosferə sahib ola biləcəyini istisna etmirlər. Tədqiqat göstərir ki, belə ağır və sərt ekzoplanetlər hələ kainatın başlanğıcında formalaşıb, indiyədək varlıqlarını davam etdirə bilər.
Həmçinin oxuyun:
"Yerin əkizi" adına layiq planet kəşf edildi
Həyat zonasında yerləşən daha 3 "superyer" tapıldı
Fantastikanın belə təxmin edə bilmədiyi 5 qeyri-adi planet
daha ətraflı...
İnsanın xarici görünüşü əsasən onun dəri və saçının rəngi ilə müəyyən edilir. Alimlər uzun müddətdir ki, belə əlamətlərin genetik əsası və təkamülünün axtarışındadırlar. Son 6 il ərzində minlərlə insan üzərində aparılmış tədqiqatlar nəticəsində yalnız sarışınlara xas minimum 8 DNT hissəsi aşkar edilib. Tapılmış bəzi genetik mutasiyalar eyni anda həm dəri, həm də saç rəngini dəyişdirməyə qadirdir. Digər mutasiyalarsa bədənin yalnız bir və ya bir neçə hissəsinin genetik informasiyasını dəyişdirdiyindən, məsələn, saç rəngini dəyişdirə, dəri rəngini isə olduğu saxlaya bilər.
Sarışınların yayğın olduğu Şimali Avropa insanlarında KITLG geni var, hansının ki dəyişikliyi birbaşa saç rəngi ilə əlaqəlidir. Bu gen orqanizmdəki hüceyrələrin düzgün yerləşiminə və spesializasiyasına cavabdeh olan zülalı kodlaşdırır. Stenford Universitetindən olan Devid Kinqsli uzun müddətdir ki, təknukleotidli polimorfizmləri araşdırırdı. Alim, həmkarları ilə birlikdə tikanlı balıqların rəngini məhz bu genin dəyişdirdiyini tapmağa nail olmuşdu. Tikanlı balıqlar buzlaqların çəkilməsindən sonra duzlu göllərdə təcrid olunmuşdular və hər populyasiya bir-birindən ayrı inkişaf edirdi. Suyun şəffaflığından asılı olaraq, balıqlar daha tünd və daha açıq rənglər alırdı.
İndi isə Kinqslinin tədqiqatçı qrupu eyni dəyişikliklərin insanların da saç rənginə təsir etdiyini irəli sürüb. İlk öncə alimlər Niderland və İspaniya sakinlərindən alınan KITLG geninin nukleotid ardıcıllığını ətraflı araşdıraraq, saç rənginə təsir edə biləcək bütün təknukleotidli polimorfizmləri qeyd etdilər. Ardından hər bir polimorfizm hadisəsi üçün iki gen versiyası yaratdılar. Bunlardan birində kodun əsas hərfini saxlayaraq, digərində onu "əks" nukleotidlə əvəz etdilər (adenin-quanin). Bu genlər siçanların hüceyrələrinə yerləşdirildi. Nəticələrə əsasən, belə kiçik dəyişikliklər boz tükləri ağ tüklərlə əvəz etməsə də, çalarlıqda nəzərə çarpacaq qədər açıqlaşma baş verdi.
Laboratoriyada yetişdirilmiş insan hüceyrələri üzərindəki eksperimentlər göstərdi ki, təknukleotidli polimorfizm geni nə aktiv, nə də deaktiv edir, sadəcə onun aktivliyini təxminən 20% azaldır. Bu, saçın daha tünd və ya daha açıq rəng alması üçün kifayətdir. Başqa deyimlə, DNT-nin cəmi bir müəyyən nukleotidinin dəyişdirilməsi ilə çalarlığı fərqləndirmək olar.
Genetika nöqteyi-nəzərindən digər bəzi variasiyalardan fərqli olaraq, sarışınlara aid bütün stereotiplər təsdiqlənmiş deyil. Məsələn, məlumdur ki, kürən saçlı insanların genetik dəyişikliyi onların zülal strukturuna təsir etməklə yanaşı, həm də orqanizmdəki bir çox funksiyalara da təsir edir.
Həmçinin oxuyun:
Qədim avropalı mavi gözlü və qarabəniz idi
Alçaqboylular daha uzunömürlüdür
İnsanın ən qədim genomu canlandırıldı
daha ətraflı...
Xəstəyə ölüm diaqnozu qoyulduqda xəstə həqiqətən də ölü olur? Belə vəziyyətdə xəstəni diriltməyin hər hansı bir üsulu var? Gələcəyin uzun sürən kosmik səyahətlərini 70-80 illik insan ömrü ərzində necə reallaşdıra bilərik? Mütəxəssislərin dediyinə görə, əldə edilmiş yeni tibbi metodika sayəsində bu suallar cavablandırılacaq.
ABŞ-dan olan alimlər tibb tarixində ilk dəfə insanlar üzərində anabiozla əlaqəli kliniki sınaqlar keçirməyi planlaşdırır. Sınaqlar Amerika Dərman və Qida Komissiyası tərəfindən dəstəklənib. Uğurlu nəticələr alınsa, cərrahlar hətta ən ağır yaralı və çoxlu qan itirmiş insanların belə həyatlarını xilas edə biləcəklər. Bununla yanaşı metodika digər sahələrdə - gələcəkdə uzun sürən kosmik səyahətlərdə də istifadə edilə bilər.
Anabioz - orqanizmin elə bir halıdır ki, bu zaman canlılarda bütün həyat prosesləri (maddələr mübadiləsi və s.) o qədər zəifləyir ki, həyat təzahürləri müşahidə edilmir. Termin ilk dəfə 1873-cü ildə alman alimi Uilyam Preyer tərəfindən təklif edilib.
Tədqiqatçıların əsas vəzifəsi ağır yaralı insanların həyatını xilas etməyin üsulunu tapmaqdır. İnsanı süni ölümə salan "bədənin dondurulması texnologiyası" məhz bu məqsədlə inkişaf etdirilir. Bədən dondurulduqda həyati orqanlar bir növ yuxuya dalır və ən mənfi nəticəsi qida çatışmazlığı olur. Bu prosesdə isə həkimlər əlavə vaxt qazanırlar, dolayısı ilə xəstəni xilas etmək şansı da artmış olur.
İnsanı anabioz vəziyyətinə salmaq üçün Pittsburqdan olan həkimlər xəstənin qanını xüsusi duzlu məhlulla əvəz etmək istəyirlər - bu, bədəni içəridən soyudacaq. Süni qan dövranı cihazı köməyilə isə qan sirkulyasiyasını bərpa edərək, insanı yenidən "diriltmək" mümkün olacaq.
Proses, texniki olaraq, belə tətbiq ediləcək. Xəstənin aortasına soyuducu məhlul yeridilir. Məhlul ürəkdən keçərək xilas edilməli olan ilk orqana - beynə çatır. 15 dəqiqə sonra isə xəstənin bədəni 10 dərəcə soyumağa başlayır. Nəticədə xəstə nəfəs almağı dayandırır, ürəyi döyünmür və beyin aktivliyi qeydə alınmır. Faktiki olaraq, ölür. Lakin belə vəziyyətdə hüceyrələrdə maddələr mübadiləsi, demək olar ki, baş vermədiyindən, oksigenə ehtiyac duyulmur. Oksigensiz reaksiyalar müəyyən bir miqdarda enerji hasil edilməsini təmin edir, hansı ki belə vəziyyətdə lazımlı hesab edilir. Normal temperaturlarda hüceyrələr bu cür anaerob vəziyyətdə 2 dəqiqədən artıq yaşaşa bilmir, dondurulmuş vəziyyətdə isə onlar bir neçə saat ərzində sağ qalmağa qadirdir.
Ardından xəstənin bütün aparatlarını söndürərək, onu əməliyyət otağına köçürürlər. Ağır yaraları sağaltmış həkimlər daha sonra duzlu məhlulu bədəndən xaric edərək, qanı geri qaytarır və ən mühim mərhələ hesab edilən "diriltmə" müalicəsinə keçid alırlar.
"Biz, həyatı dayandırırıq. Amma bunu anabioz adlandırmaq daha çox elmi fantasika kimi səslənir. Bunu, təcili qorunub saxlanma və bərpa adlandırardım", - tədqiqatın başında duran cərrah Semüel Tişerman qeyd edir.
"Əgər xəstə öldükdən 2 saat sonra xəstəxanaya gətirilirsə, onu dirildə bilməyəcəyik. Amma əgər xəstəni öldükdən əvvəl anabioz vəziyyətinə salsaq, anatomik problem aradan qaldırıldıqdan sonra xəstə həyata qayıdacaq", - tədqiqatın müəlliflərindən olan Arizona Universitetindən olan Piter Ri deyir.
Canlıları anabioz vəziyyətinə salma texnologiyası hələ 2000-ci ildə inkişaf etdirilib. O vaxt Piter Ri donuzlar üzərində eksperiment aparmışdı. Nəticədə ölümə məhkum olan laboratoriya canlılarının 90%-i uğurla həyata qaytarılmışdı.
"O vaxt eksperimentlər apardıqdan sonra ölümün tərifinin dəyişdiyini anladım. Hər gün işdə xəstələrə ölüm diaqnozu qoyuram. Onlarda heç bir həyat əlamətləri olmur, ürək döyünmür, beyin aktivliyi dayanır. Kağızlara imza atıram, amma yenə də qəlbimin dərinliklərində anlayıram ki, onlar əslində ölməyiblər. Mən, onları müvəqqəti söndürə bilərəm. Amma bunun əvəzinə onları morqa göndərməli oluram. Bunun həlli olduğunu bildiyim üçün çox kədərlənirəm. Biz ki artıq hüceyrələri dondura bilərik", - Piter Ri əlavə edir.
Anabiozla əlaqəli ilk kliniki təcrübələrdə çoxlu qan itirdikdən sonra koma vəziyyətinə düşmüş 10 xəstə iştirak edəcək. Onlar üzərində alınan nəticələr ənənəvi üsullarla sağaldılmağa çalışılacaq bir neçə anoloji xəstə ilə müqayisə ediləcək. Alimlər uğurlu nəticələr alındığı təqdirdə, bunu gələcəkdə digər sahələrdə də istifadə edilə biləcəklərini bildirirlər. Bədənin müvəqqəti dondurulub bir müddət sonra yenidən işlək hala salına bilməsi fikri hələlik yalnız elmi fantastika hesab edilən uzun kosmik səyahətlər mövzusunda yeni ümidlər təmin edir.
Həmçinin oxuyun:
Həyat və ölüm arasındaki "sərhəd" nədir?
İlk avtonom süni ürək köçürüldü
Yaşlanma prosesi dal-dalı getdi
daha ətraflı...
