12 il ərzində hamiləlik prosesini araşdıran fotoqrafdan inanılmaz şəkillər!

İsveçli fotoqraf Lennart Nilsson, 12 il ərzində ana bətnindəki dölləri araşdırmış və bu zaman bir-birindən gözəl şəkillər ortaya çıxmışdır! 

Spermatozoidin uşaqlıq borusuna doğru hərəkəti

Görəsən yumurtahüceyrə ilə görüş baş tutacaqmı?

2 spermatozoid yumurtahüceyrəyə daxil olmağa çalışır

Qalib gələn spermatozoid

Qalibiyyətdən sonrakı anlar

8-ci gün: rüşeymin uşaqlığa implantasiyası 

Embrionun beyni inkişaf etməyə başlayır

24-cü gün: embrionda 18-ci gündən etibarən döyünməyə başlayan ürəkdən başqa heç bir sistem inkişaf etməyib

4-cü həftə

5-ci həftə: üz yavaş-yavaş formalaşır və göz, ağız, burun dəlikləri inkişaf etməyə başlayır

40-cı gün: artıq cift formalaşır

8-ci həftə: sürətlə böyüyən embrion qoruma altındadır

16-cı həftə: döl artıq hərəkətlənməyə başlayır

16-cı həftə

Qığırdaqlardan sümüklər inkişaf etməyə başlayır

Döl artıq xaricdən gələn səsləri qavraya bilir

19-cu həftə

20-ci həftə: dölün boyu artıq 20sm civarındadır və tükləri uzanmağa başlayır 

24-cü həftə

26-cı həftə

6-cı ay: körpəmiz artıq uşaqlığı tərk etməyə hazırlaşır

36-cı həftə: Dünya ilə tanış olmağa cəmi 4-5 həftə qalıb...

daha ətraflı...

Homoseksuallıq və genlər arasında əlaqə tapıldı

Los-Ancelesdəki Kaliforniya Universitetinin alimləri hesab edirlər ki, cinsi oriyentasiyada müşahidə olunan variasiyalarda epigenetik amillər, xüsusilə DNT-nin tamlığını pozmadan bəzi genlərin aktivliyini dəyişən kimyəvi modifikasiyalar həlledici rol oynaya bilər. Araşdırmanın nəticələri "homoseksuallıq geni"nin hansı səbəbdən indiyə qədər tapılmamasına aydınlıq gətirir.  

1993-ci ildə Dean Hamerin rəhbərliyi altında ABŞ Milli Elmi-Tədqiqat İnstitutunda çalışan bir qrup alimin homoseksuallıq geninin 8-ci xromosomun Xq2 bölgəsində yerləşdiyini bəyan etməsindən sonra bütün elm dünyası tezliklə bu genin tapılacağına ümid edirdi. Lakin indiyədək Hamerin qeyd etdiyi bölgədəki araşdırmalar heç bir nəticə vermədi. Amma identik genoma sahib olan eyni yumurta əkizləri üzərində aparılan araşdırmalar göstərdi ki, əgər onlardan biri homoseksualdırsa digərində də bu ehtimal yalnız 20-50% arasındadır. 

Bundan sonra mövzu barəsində epigenetik yanaşmalar işlənməyə başladı. Məsələ burasındadır ki, xüsusi kimyəvi proseslər DNT-də nukleotid ardıcıllığına təsir etmədən ayrı-ayrı genləri "dayandıra" ya da "işlədə" bilər. DNT-nin konkret bölgələrinə metil qruplarının birləşməsi ilə müşayiət olunan metilləşmə prosesi bunun məşhur nümunəsi sayılır. Bu "epi-markerlər" bütün həyatı boyu öz yerində qalır və bir qayda olaraq, yumurtahüceyrənin spermatozoidlə mayalanması prosesində silinib gedir. Lakin bir sıra son araşdırmalar göstərib ki, markerlər növbəti nəslə ötürülə bilir.  

Professor William Rice və həmkarları 2012-ci ildə apardıqları tədqiqata əsasən belə  hesab edirlər ki, bu "silinməmiş" epi-markerlər qızın atasından və ya oğlanın anasından övladlarına ötürülür. Nəticədə, dölün testosterona qarşı həssaslığını tənzimləyən markerlər, qadını "kişiləşdirib"  kişiləri də "qadınlaşdıraraq" öz həmcinslərinə qarşı cinsi meyl yarada bilər.

Nəticələri araşdıran professor Tuck Ngun, 37 kişi (bunlardan 10-da hər iki, 27-də bir qardaş homoseksual) eyni yumurta əkizinin 140 min DNT sahəsində metilləşmə qanunauyğunluqlarını təhlil etmək qərarına gəlir. Bir neçə təhlil mərhələsindən sonra alimlər proqramlaşdırılmış xüsusi texnikanın tətbiqi sayəsində genomda cinsi oriyentasiya ilə bağlı 5 sahə aşkar edib. Bu sahələr iki gendə lokalizasiya olunub: Genlərdən biri sinir keçiriciliyini, o biri isə immun reaksiyaları təmin edir.

Bu 5 sahənin əhəmiyyətini bilmək üçün, tədqiqatçılar 1-i homoseksual olan əkizləri iki qrupa bölür. Əvvəl bir qrupda konkret epi-markerlər və cinsi oriyentasiya arasındakı əlaqə öyrənilir. Sonra isə əldə edilən nəticələrin digər qrup üzvlərinin cinsi oriyentasiyası haqqında nə dərəcədə informativ olacağı öyrənilir. Və nəticədə bu məlumatlar 67% dəqiqliklə özünü doğruldur.

Eyni yumurta əkizlərinin hansı səbəbdən fərqli metilləşmiş genoma sahib olduğu məlum deyil. Əgər Rice-ın fərziyyəsi doğrudursa, onda ola bilər ki ananın epi-markerləri bir oğlu üçün silinmiş, amma digəri üçün qalmışdır. Və yaxud da, onlar hər iki oğulda silinmiş, ancaq hansısa bir şəkildə ana bətnində olarkən bərpa olunmuşdur. Ngun və Eric Vilain-ın əvvəlki araşdırmaları göstərmişdir ki, dölün ana bətnindəki vəziyyəti, qan dövranı və digər ətraf mühit dəyişiklikləri metilləşmənin xarakterinə ciddi təsir göstərə bilər.

Ekspertlər tədqiqat qrupunun işini yüksək qiymətləndirmiş və eyni zamanda bildirmişlər ki, nəticələr daha çox sayda əkizlər üzərində yoxlanılmalıdır.

Tədqiqatçılar qeyd edirlər ki, nəticələr homoseksualizmin "müalicəsi" və ya hansısa sınaqların keçirilməsi üçün istifadə edilməməlidir. Hər halda, yaxın vaxtlarda uşağın cinsi oriyentasiyasını tənzimləyən preparatların yaranması hələlik gözlənilmir.

daha ətraflı...

İnsan və Meymunlarda 2-ci Xromosom: Digər Meymun Növləriylə Qohumluğa Yönəlmiş Mübahisəyə Yer Buraxmayan Dəlil!

Elm 21-ci əsrdə sürətlə irəliləyərkən, sizcə də bu "meymun məsələsini" geridə buraxmaq vaxtı gəlmədimi? Bəli, yəqin ki bir aslandan, pələngdən, qartaldan və digər ucaldılmış heyvanlardan təkamülləşmiş olsaydıq, bu mübahisələrin çoxunu yaşamamış olacaqdıq. Ancaq mövzu "yaramaz meymunlar" olduğu zaman, qəbul etmək ağır olur. İlk anda belə bir reaksiyanın verilməsi son dərəcə anlaşılandır; ancaq bu reaksiyanın uzadılması qəbul edilə bilən deyil. Kainatda sürət sərhəddi olduğunu öyrənmək sizi dərin xəyal qırıqlığına uğrada bilər; ancaq inadla "Xeyr, işıq sürəti keçilə bilər, fiziklər yalan danışır." deyə bilməzsiniz, deməzsiniz. Eyni şey, bioloqlar üçün də keçərlidir. Hətta bütün bioloqlar bir yerdə yalan danışmağa qərar verəcək olsa belə, genlər yalan danışmaz. Əgər ki milyonlarla fizioloji, anatomik, genetik, paleontoloji, morfoloji dəlil sizə çatmırsa (ki bu sizin probleminizdir, elmin deyil), xromosomlarımızın təqdim etdiyi gerçəyi qəbul etmək məcburiyyətindəsiniz: 

Ən yaxın qohumlarımız olan meymunların 48, bizim 46 xromosomumuzun olması, təkamül müddətində əcdadlarımızdakı 48 xromosomdan 2 dənəsinin bir-birinə qarışmaq/birləşmək məcburiyyətində olduğunu göstərməkdədir. Əks halda xromosomlardakı say fərqi izah edilə bilməz. Yəni, ya hüceyrələrimizin içərisində bir-birinə qarışmış kimi görünən xromosomlar tapmamız lazımdır, ya da insanın digər meymunlarla ən yaxın qohum olduğu iddiasında bir səhv var deməkdir. Elm adamları, bunu "təkamülün keçmək məcburiyyətində olduğu ən böyük imtahan" olaraq təyin etmişdir. Və təkamül, bu imtahanı mübahisəyə yer buraxmadan böyük uğurla keçmişdir: 

Şimpanzelərdə, qorillalarda və oranqutanlarda 2A və 2B olaraq adlandırılan iki ayrı xromosom, insanda bir-birinə qarışaraq bir xromosom olmuşdur. Bizdəki bu xromosom, "2-ci Xromosom" olaraq bilinir. Bu bir hekayə və ya təkamülü doğru göstərmək üçün uydurulmuş iddia deyil! Hər xromosomun ən uc qismində telomerlər, orta qismində isə sentromer adı verilən xüsusi gen qrupları yerləşir. Şəkildə göstərdiyimiz 2A və 2B xromosomlarında bunu görürük. Ucdakı qırmızılar telomerlər, ortadakı mavilər isə sentromerlərdir. Heç bir xromosomda bu düzüm pozulmur. Məsələn insanın digər bütün xromosomları bu şəkildədir. "Təsadüfə baxın" ki 2-ci xromosomumuz istisnadır! Bu xromosomumuz, şəkildə sağ tərəfdə göstərdiyimiz kimi "anormal" (ancaq təkamül tərəfindən nəzərdə tutulan) şəkildədir: Əcdadlarımızdakı iki xromosomun təkamül müddətində qarışmasıyla yaranan bu xromosomun uclarında telomerlər, hər iki uc ilə orta qisim arasında, heç olmaması lazım olan yerdə isə bir cüt sentromer (mavilər) vardır. Daha sonra, orta qisimdə heç olmaması lazım olan bir yerdə, qarışmadan ötəri təxminən 2 qat uzun bir telomer bölgəsi vardır! Həm də şimpanze, qorilla və oranqutanlardakı 2A və 2B xromosomları daha yaxından araşdırıldığında, həqiqətən də bunların üzərində olan genlərin vəzifələrinin, bizim 2-ci xromosomumuzdakı ilə eyni olduğu görülmüşdür; yəni bizdəki 2-ci xromosomun, başqa bir qarışma ya da səhvin məhsulu olması mümkün deyil! Həm də bu xromosomdakı səhv yerləşmiş sentromerlər və ortadakı telomerlər, yenə təkamülün nəzərdə tutduğu kimi, funksiyasız hala gəldikləri üçün rudimentləşmişdir! Yəni tək bir xromosom, demək olar ki 100% dəqiqliklə təkamül gerçəyini təsdiqləməkdədir!

İndi düşünməmiz lazım olan, şimpanzelərlə qohum olub olmadığımız deyil, onlara layiq olduqları hörməti göstərib göstərmədiyimizdir. Yəni problem, onların bizə layiq olub olmadığı deyil; bizim onlara layiq olub olmadığımızdır. 

daha ətraflı...

Futbolda aldadıcı zərbələrin sirri

Futbolçular qapıçını çaşdırıb qol vura bilmək üçün xüsusilə cərimə vəziyyətləri zamanı topa havada istiqamət dəyişdirəcək şəkildə zərbə vurmağa çalışırlar. İstedadlı idmançılara xas olan bu zərbələrin reallaşmasını təmin edən isə topun dönməsi və üzərinə təsir edən aerodinamik qüvvələrdir. Aerodinamik qüvvələr, hava (qaz) molekullarının cismin ətrafında hərəkət edərkən bu cismə təsiri ilə təyin olunur.

Top havada hərəkət edərkən havanı meydana gətirən molekullar topun ön tərəfinə çırpılır və cismi əhatə edərək geriyə doğru hərəkət edir. Əgər top havada hərəkət edərkən eyni zamanda öz ətrafında fırlanırsa topun ətrafında hərəkət edən hava da onunla birlikdə fırlanır. Bu səbəblə hava topun bir tərəfində digər tərəfinə nisabətən daha sürətli hərəkət edir. Yəni topun dönmə istiqaməti ilə havanın hərəkət istiqaməti eynidirsə, hava topun o tərəfində daha sürətli axır. Havanın topun ətrafında fərqli sürətlərdə hərəkət etməsi təzyiq fərqinə gətirib çıxarır. Bu, Bernulli qanunu olaraq bilinir. Havanın daha sürətli hərəkət etdiyi hissədə təzyiq aşağıykən, yavaş hərəkət etdiyi hissədə təzyiq yüksəkdir. Ətrafındakı təzyiq fərqi səbəbiylə topun üzərinə təsir edən qüvvələr balanslı deyil və təzyiqin az olduğu tərəfə doğru dəqiq bir qüvvə ortaya çıxır. Bu qüvvə Maqnus qüvvəsi (effekti) olaraq adlandırılır.

Fırlanan cisimlərə təsir edən Maqnus qüvvəsinin istiqamətini fırlanma istiqaməti təyin edir. Məsələn top, fırlanma oxu yerə paralel şəkildə saat istiqamətindədirsə havada sağa doğru, saatın əksi istiqamətindədirsə sola doğru hərəkət edəcəkdir. Fırlanma oxu yerə perpendikulyardırsa topun üzərinə -dönmə istiqamətinə görə- aşağı ya da yuxarı istiqamətli qüvvə təsir edir. Təbii ki sonda Braziliya milli komandasının məşhur müdafiəçisi Roberto Karlosun 1997-ci ildə cərimə zərbəsindən Fransa komandasının qapısına vurduğu möhtəşəm qolu xatırlatmaq tam yerinə düşər.

daha ətraflı...

Genlərimiz, xəyanət üçün fürsət axtarır

Görəsən xəyanət davranışı genlərimizlə əlaqədar ola bilərmi? Əgər genlərimizlə əlaqədardırsa bunda hansı genlər məsuliyyət daşıyır?

Evlilik; qarşılıqlı cinsi istəyi, bərabərliyi, həmrəyliyi və nəslin davamını təmin edən əlaqə formasıdır. Hər nə qədər nəslimizin davamını təmin etmək üçün evlilik lazım olmasa da ictimai və mədəni səviyyəmiz evliliyi, bir zərurət olaraq bizə təqdim etməkdədir. Buna əks bir davranış sərgiləsək ictimai qınağa məruz qala bilərik.

Xəyanət

Təbiətə baxdığımız zaman, çoxnigahlı (poliqam) və birnigahlı (monoqam) bir çox canlıya rast gələrik. Bu canlıların bəzilərində erkəklər bəzilərində isə dişilər poliqamdır. İnsanlara baxsaq; bioloji olaraq poliqam olmamızın qarşısında heç bir maneə yoxdur. Lakin qeyd etdiyimiz kimi, mədəni və ictimai quruluş buna çox da müsbət yanaşmır. Hər cəmiyyət olmasa da bir çox cəmiyyət birnigahlılığı mənimsəmişdir. Bunun ən əhəmiyyətli səbəbi isə; çoxnigahlılığın ailə həssaslığına və övladların inkişafına pis istiqamətdə təsir göstərməsidir.

Çoxnigahlılığın erkəklər üçün təkamül üstünlüyü olduğunu söyləyə bilərik. Çünki erkəklər dişilərdən daha artıq çoxalma qabiliyyətinə malikdir. Buna görə də daha çox törəyərək genlərini daha çox balaya köçürə bilirlər. Lakin məhdud çoxalma qabiliyyətinə sahib olan dişinin, poliqam əlaqə davranışı sərgiləmə meylində olmasının təkamül üstünlüyü hələ tam olaraq dəqiq deyil.

Cəmiyyətimizdə və digər cəmiyyətlərdə xüsusilə kişilərin daha çox xəyanət etməsinin səbəbi əslində çoxalma instinktdidir. Bu instinkt xəyanətin ən əsas səbəbi olan sədaqətsizliyə gətirib çıxarır. Yekunlaşdırmaq lazım olsa; xəyanətin səbəbi sədaqətsizlik, sədaqətsizliyin səbəbi instinktlərimiz, instinktlərimizin səbəbi isə genlərimizdir. Bəli, bir çox davranışın təməlində olduğu kimi bu davranışın da təməlində genlərimiz yatmaqdadır.

Queensland Universitetində aparılan bir araşdırma xəyanətin yalnız ətraf mühit amilləri ilə açıqlana bilməyəcəyini, bu davranış üzərində genlərin də böyük ölçüdə təsirinin olduğunu göstərdi. Yaşları 18-49 arasında dəyişən və ən azı 1 il nigah münasibətlərinə sahib 7737 Finlandiyalının qatıldığı araşdırmada, araşdırmaçılar kişi sədaqətsizliyinin 62%-nin, qadın sədaqətsizliyinin isə 40%-nin genlərdən qaynaqlandığını ifadə etdilər.

                                                   

Xəyanət Genlərimizlə Əlaqədardırsa Bu Davranışdan Hansı Genlər Məsuldur?

Xəyanət kimi kompleks davranışlar üçün müəyyən bir gen tərif etmək çox çətin olsa da; qadınlarda və kişilərdə bəzi hormonların və bu hormonların reseptorlarının (qəbuledicilərinin) sədaqət duyğusunda təsirli olduğunu söyləyə bilərik. Təbii ki bu hormon və reseptorları anlamamız üçün bunların sintezini tənzim edən genləri araşdırmaq lazımdır.

AVP geni 20-ci xromosomda, AVPR1A geni 12-ci xromosomda yerləşir. AVP geni vazopressin adlanan hormonun sintezini, AVPR1A geni isə vazopressin hormonunun reseptorlarının sintezini tənzim edir.

Bu reseptorların beyində olduğu mövqeyə görə, sədaqət davranışı təsirlənə bilir. Tarla siçanları və dağ siçanlarıyla edilən bir araşdırmada Vazopressin hormonu və reseptorları araşdırılmışdır. Vazopressin hormonu hər iki tip siçanın bədənində mövcud olsa da reseptora bağlanmadığı müddətdə vəzifəsini yerinə yetirə bilmir. Reseptoru olmayan hormon, açarı olmayan kilid kimidir. Monoqam siçanlarda reseptorlar beynin zövq mərkəzindədir və erkək tarla siçanı cinsi əlaqəyə girdiyində bu hormonu reseptorlar qəbul edir. Beləcə erkək duyduğu zövqü eyni bir dişi ilə əlaqələndirməyi öyrənir və davamlı olaraq onunla birlikdə olmaq istəyir. Dağ siçanı erkəklərində isə reseptorlar beynin başqa bir qismində olduğu üçün eyni bir dişi ilə davamlı cinsi əlaqə yaşaya bilmir.

Stokholmda yerləşən Karolinska İnstitutunda aparılan başqa bir araşdırmada, AVPR1A - 334 allelindən 2 dənə olan kişilərin, yoldaşlarına bağlılıq mövzusunda böyük problemlər yaşadığı təsbit edildi. Ayrıca Queensland Universitetində edilən araşdırma, AVPR1A geninin qadınlarda da aldatma meylini gücləndirdiyini göstərdi.

OXT geni oksitosin hormonunun sintezini, OXTR geni isə bu hormonun reseptorlarının sintezini tənzim edir. OXT ilə göstərilən və oksitosin geni olaraq adlandırılan gen 20-ci xromosomda, OXTR geni isə 3-cü xromosomda yerləşir.

Oksitosin hormonu; sevgi bağlarının bərkiməsini, analıq duyğularının oyanmasını, ictimailəşməyi və köməkləşməyi təmin edir. Oksitosin qadınlarda çoxalmada rol oynayan hormon olaraq daha çox bilinməkdədir. Bu hormon doğum əsnasında və sonra ana bədənindəki bir sıra təsirləri səbəbiylə ən əhəmiyyətli analıq hormonları arasında göstərilir. Edilən araşdırmalarda bədəndə oksitosin hormonunun miqdarının artması insanı; sevgi dolu, etibarlı, anlayışlı, mərd və mərhəmətli edərkən, hormonun miqdarındakı azalma bu xüsusiyyətlərdən məhrum bir vəziyyətə gətirir. Ayrıca oksitosin "qucaqlaşma" hormonu olaraq da bilinir və qarşı cinsə bağlanmağı təmin edir. Oksitosini buna görə sədaqət hormonu olaraq da adlandıra bilərik. Oksitosin də reseptorların beyində olduğu yerlərə görə sədaqətliliyə fərqli təsir edə bilir.

DBH geni, 9-cu xromosomda yerləşir və dofamin adı verilən bir maddənin sintezini təmin edir. Dofamin, "xoşbəxtlik hormonu" olaraq da adlandırılır. Aparılan bir araşdırmada, eyni partnyorla davamlı əlaqədə dofamin artımının heç olmadığı və ya çox az olduğu müşahidə edilmişdir. Lakin partnyor dəyişdiyi zaman, beynin daha çox dofamin ifraz etdiyi görülmüşdür. Seks düşkünlərinin həddindən artıq partnyor dəyişdirmə meyli də bu şəkildə açıqlanır. 2010-cu ildə edilən başqa bir araşdırmada isə, 11-ci xromosomda olan və dofamin reseptorlarından birininin sintezini tənzimləyən DRD4 geninin müəyyən bir variantını daşıyanların (DRD4-7R alleli), xəyanətə və bir gecəlik əlaqələrə daha meylli olduğu görüldü. DRD4 geninin bu variantına sahib olanların 50%-i yoldaşlarını aldatmışkən, bu nisbət digərlərində 22%-dir.

Nəticə

Sevgi bağlanmadır. Xəyanət isə bu bağın zəifləyib qopmasıdır. Bu səbəbdən sevgiyə təsir edən hormon-reseptor komplekslərini meydana gətirən genlər, bilavasitə ya da birbaşa olaraq sədaqət duyğusunu və aldatma meylinə də təsir edir. Vazopressin, oksitosin, dofamin və bunlar kimi bir neçə hormon bizim sevgi həyatımızı və yoldaşımıza qarşı sədaqətimizi təşkil edir. Bundan ötəri də insanların və digər canlıların yoldaşlarına hansı səbəbdən sadiq qalıb qalmadığını anlamanın sirri bu bir neçə hormonu və bu hormonların reseptorlarını meydana gətirən genlərdə yatır. Bunu qəti şəkildə unutmamalıyıq; Genlərimiz, xəyanət üçün fürsət axtarır.

daha ətraflı...

Kainatın qarşımıza çıxardığı ən maraqlı 7 fakt

  7. Almaz Planet ( 55 Cancri e )
                                              

30 avqust 2004-cü ildə kəşf olunub. Bu planet Yerdən təxminən 2 dəfə böyük və 40 işıq ili uzaqlıqdadır. Planetin ən nəzərəçarpan xüsusiyyəti tamamən almazdan ibarət olmasıdır. Səth temperaturunun təxminən 1600°S olduğu ehtimal olunur. Çox sürətlə fırlandığı üçün, bu planetdə 1 il 18 saata bərabərdir. Alimlərin planet haqqında dedikləri belədir: “Planetə baxdığınızda qayalıqlarla örtülü bir səth görünür. Lakin kimyəvi strukturu fərqlidir. Su və Qranit təbəqəsi əvəzinə Almaz ilə örtülüdür.”

6. Qaynar Buz Planeti ( Gliese 436 b )

2004-cü ildə Dr.Paul Butler və Geoffrey Marcy'nin rəhbəri olduqları araşdırma qrupu tərəfindən kəşf edilmişdir. Səth temperaturu 400°S -dən çox olmasına baxmayaraq, cazibə qüvvəsinin çox böyük olması, böyük bir təzyiq yaratmaqdadır. Bu təzyiq, su buxarını səth üzərində qatılaşdırıb isti buz kütləsinə çevirir. Bunun nəticəsidir ki, planetin səthində 400°S -də çox qaynar buz kütləsi mövcuddur.

5. Qaranlıq Planet ( Tres 2b )

Tres-2b bizim Günəş sistemimizdən 750 işıq ili uzaqlıqdadır. 21 avqust 2006-cı ildə Kepler Kosmik Peyki tərəfindən aşkar edilmişdir. 2011-ci ildə, bilinən ən qaranlıq planet olaraq qeyd edilmişdir.  Bunun səbəbi, səthinə düşən işığın sadəcə 1%-ni əks etdirib, qalanını udmasıdır. Ətrafında işıq qaynaqları olmasına baxmayaraq, səthi zülmət qaranlıqdır. 

4. Bilinən Ən Böyük Su Kütləsi

Yerdən 12 işıq ili uzaqlıqda olan bu su kütləsi, 2011-ci ildə NASA tərəfindən kəşf olunmuşdur. Aparılan araşdırmalara görə; Bu planetdə, Yerin bütün okeanlarındakı suyun 140 trilyon qatı qədər su mövcuddur. Buxar halında olan su kütləsinin ətrafını, "Kuasar" adlandırılan və ortasında qara dəlik olan cisim bürüyür. Araşdırmanı icra edən qruplardan birinin prezidenti Bradford; etdikləri bu kəşfin, düşünülənin əksinə suyun kainatda hətta ən qədim zamanlardan bəri mövcud olduğu fikrini dəstəklədiyini vurğuladı.

3. Nəhəng Alkohol Buludları ( Sagittarius B )

Sagittarius B adlı bu bulud, 2001-ci ildə kəşf edilmişdir. Qaz və Toz buludlarından ibarət olan Sagittarius B'nin tərkibində milyonlarla litr alkohol mövcuddur. Araşdırma aparan qrupun üzvü Barry Turner, Sagittarius'da tapdıqları bu alkoholun olduqca mühüm olduğunu, kosmosda sərbəst halda mövcud olan mürəkkəb tərkibinin öyrənilməsinin bir çox elmi araşdırmaya təkan verəcəyini vurğulamışdır. Bu buludların yeganə mənfi tərəfi Yerdən olduqca çox, təxminən 26 min işıq ili uzaqlıqda olmasıdır.

2. Bilinən Ən Böyük Quruluş

Kuasar, kainatın uzaq küncündə, ağlasığmaz enerji ilə parıldayan adalara verilən addır. Böyük Kuasar qrupu isə 73 ədəd Kuasardan ibarət olan və təxminən 4 milyard işıq ili genişliyində olan bir struktura sahibdir. Südyolu qalaktikasından 40.000 dəfə böyük olan bu quruluş o qədər böyükdür ki, hal-hazırda bilinən astronomiya modelləri bu quruluşu izah etməkdə aciz qalır.

1. Qaranlıq Maddə və Qaranlıq Enerji

Kainatda müşahidə etdiyimiz bütün cisimlər, planetlər, ulduzlar, kuasarlar və ya qalaktikalar kainatın sadəcə 5%-ni əhatə etməkdədirlər. Digər 95%-lik hissənin; qoxlaya, dada, toxuna, duya və görə bilmədiyimiz, qısaca olaraq, 5 hissiyat orqanımız ilə qəbul edə bilmədiyimiz qaranlıq maddə və qaranlıq enerjidən ibarət olduğu düşünülür. Haqqında yox deyiləbiləcək qədər az məlumata sahib olduğumuz qaranlıq maddə və qaranlıq enerjini müşahidə, test edə bilməsək də, müşahidə olunan cisimlər üzərində yaratdıqları təsir səbəbindən mövcud olduğu qəbul edilir. Qaranlıq maddə və qaranlıq enerji, bilinən fizika qanunlarını və astronomiya teoremlərini sarsıdacaq dərəcədə sirlərlə dolu ola bilər.

daha ətraflı...

Bir Mutasiya, Təkhüceyrəlilikdən Çoxhüceyrəliliyə Təkamüldə Əhəmiyyətli Rol Oynadı!

Təkamül tarixinin ən əhəmiyyətli pillələrindən olan çoxhüceyrəli həyatın təkamülünə doğru atılan ilk addımın, bir gen üzərində meydana gələn nöqtə mutasiya (DNT-nin tərkibində olan azot əsaslarından -T,S,A,Q- birinin digəri ilə əvəz olunması) ilə tətiklənə bildiyi göstərildi. Minnesota Universitetinin Bioloji Elmlər Bölümünün alimləri William Ratcliff ve Michael Travisano tərəfindən 2012-ci ildə nəşr olunmuş çoxhüceyrəli həyatın təkamülünə dair bir araşdırmada, təkhüceyrəli maya göbələklərindən, çoxhüceyrəli primitiv (‘qar dənəsi' adı verilən) strukturların təkamülünün, uyğun şərtlərdə, yalnız 60 gün içində reallaşa bildiyi göstərilmişdi. Araşdırma aparan qrup, işlərinə davam edərək 2015-ci ilin Yanvar ayında yeni məqalə dərc etdilər. Yeni məqalədə, laboratoriyada təkamülləşmiş "qar-dənəsi" hüceyrə yığınlarında ana-bala hüceyrələrin bir-birlərinə birləşmələrinə səbəb olan mutasiyalardan ən əsas olanını təyin edirlər.

Laboratoriyada təkamülləşən çoxhüceyrəli strukturlarda, hüceyrə yığınının, ana-bala hüceyrənin bölünmə sonrası - təkhüceyrəli əcdadlardan fərqli olaraq- ayrılmaması nəticəsində meydana gəldiyi müşahidə edilmişdi.

Yeni araşdırmada alimlər, əcdad təkhüceyrələri və təkamülün ilk 7 günündə seçilmiş sadə çoxhüceyrəli yığınları müqayisə etdilər. Bunu edə bilmək üçün, təcrübə əsnasında hər gün yaranan hüceyrələrin bir qismi "canlandırıla bilər fosil qeydi" şəklində -80 santiqrad dərəcəli dondurucuda saxlanmışdı. Təkamülün iki fərqli mərhələsini təmsil edən, yeni təkhüceyrəli və 7 günlük sadə çoxhüceyrəli yığınlar arasında, hansı genlərin ifadəsinin(*) dəyişdiyinə baxdılar.

Məqalədə, gen ifadəsi nisbətləri təkamül müddətində ən çox azalan 10 gendən 7-sinin, hüceyrələrin səthinə yerləşən və ana-bala hüceyrə ayrılmasında rol oynayan zülalları sintez edən genlər olduqları göstərilir.

Bu 7 gen, təkhüceyrəli əcdadlarda əhəmiyyətli dərəcədə ifadə edilməkdədir. Gen ifadəsi nəticəsində sintez edilən zülallar, ana-bala hüceyrələrin xarici səthlərinin bir-birlərindən fiziki olaraq ayrılmasını təmin edir. Təkamülün yalnız 7-ci günündə seçilmiş sadə çoxhüceyrəli yığınlarda isə, bu 7 gen, əcdad hüceyrələrdəki nümunələrlə müqayisə edildikdə, 3-16 qat arasında, daha az ifadə edilməkdədir. Bunun nəticəsində də 7-ci gün seçilmiş hüceyrə yığınlarında ana-bala hüceyrə ayrılması reallaşmayıb, çoxhüceyrəli strukturlar təkamülləşməyə başlayır.

Araşdırmaçılar, 7 genin ifadə səviyyələrini təşkil edən ACE2 adlı ortaq bir gen olduğunu müəyyən edirlər. ACE2 adlı genin DNT ardıcıllığı araşdırıldıqda, fərqli təcrübə balonlarında müstəqil olaraq təkamülləşən qar-dənəsi strukturlarından yarısında, bu genin mutasiyaya uğramış olduğu göstərilir. Bu mutasiyalar nəticəsində, ACE2 geninin kodlaşdırdığı Ace2 zülalının quruluşu dəyişməkdədir. Quruluşu dəyişən mutant Ace2-zülalı, ifadələrinə nəzarət etdiyi hədəf genləri əvvəlki kimi aktivləşdirmir. Bu genlərdən, ana-bala ayrılmasında rol oynayan 7 ədəd hədəf zülalın miqdarları da böyük nisbətdə düşür.

Bu tapıntı təcrübi olaraq da sübut edilir. Bunun üçün araşdırmaçılar, təkhüceyrəli əcdadlarda ACE2 genini genetik üsullarla tamamən sildilər. Bu təkhüceyrəli strukturların, təcrübədə təkamülləşən sadə çoxhüceyrəli yığınlarda olduğu kimi bir-birlərinə yapışdıqlarını, yəni "çoxhüceyrəliləştikləri" görüldü.

Bununla da kifayətlənməyib, 7 günlük seçmə nəticəsində təkamülləşən sadə çoxhüceyrəli yığınlarda mutasiyaya uğramış funksiyasız ACE2 genini, bu dəfə, mutasiyaya uğramamış əcdad ACE2 gen kopyası ilə dəyişdirən araşdırmaçılar, təkamülləşmiş çoxhüceyrəli yığınların, təkhüceyrəli əcdadlar kimi davrandıqlarını göstərirlər.

Qısaca olaraq, çoxhüceyrəli yığınların təkamülündə yalnız bir gen üzərində meydana gələn tək bir hərf dəyişməsi ilə, çox əhəmiyyətli bu təkamül "sıçramasının" ilk addımının, təxminlərdən daha sadə bir genetik dəyişmə ilə atıla biləcəyini göstərməkdədir.

Qeydlər:

Şəkil: Sol-üst şəkildə ACE2 geninin funksional oldugu (mutasiyaya uğramamış) əcdad təkhüceyrələr görünməkdədir. Sağ-üst şəkildə, əlaqədar gen mutasiyaya uğradıldıqda (silindikdə), 'qar-dənəsi' strukturlarına bənzər şəkildə, hüceyrələrin sadəcə bir-birlərinə yapışdığı müşahidə edilməkdədir. Sol-alt şəkildə, 7 gün seçilmə nəticəsində təkamülləşməyə başlayan sadə çoxhüceyrəli 'qar-dənəsi' görülməkdədir - bu hüceyrələrdə ACE2 geni nöqtə mutasiyası ehtiva edir. Sağ-alt şəkildə, 7 gün sonunda təkamülləşmiş soldakı strukturlardan, ACE2 geni funksiyalı (mutasiyaya uğramamış) bir kopya ilə dəyişdirildiyində, təkamülləşmiş yığınlar, əcdad təkhüceyrəli strukturlar kimi (təkhüceyrəli fərdlər olaraq) davranmağa başlayır.

(*) Gen ifadəsi: Genlər DNT üzərində təyin olunmuş hərf (nukleotid) silsiləsidır. Bu hərf silsiləsi, funksional (məsələn ana-bala hüceyrə ayrılmasına cavabdeh) vahidlər olan zülallar sintez edərkən, əvvəlcə ara molekul olan, mRNT (məlumat RNT-si) molekulu sintez edilməkdədir. Əlaqədar mRNT molekulunun sintez edilməsinə ‘gen ifadəsi' adı verilir. mRNT molekulları miqdarındakı artım və ya azalmalar bilvasitə olaraq zülal molekulları miqdarındakı artım və ya azalmalara uyğun gəlməkdədir. Bir zülal miqdarının azalması isə, bu araşdırmada göstərildiyi kimi, əlaqədar funksiyanın (ana-bala hüceyrə ayrılması) reallaşmamasına səbəb olur.

daha ətraflı...