Günəş sisteminin ən böyük planeti olan Yupiter son günlər elm ictimaiyyətinin diqqət mərkəzindədir. "Yunona" adlı avtomatik planetlərarası stansiya beş il davam edən kosmik səyahətin nəticəsi olaraq 5 iyul 2016 tarixində planetin orbitinə çatdıqdan sonra, Yerə dərəyli fotoşəkillər göndərmişdi. Kosmik cihaz nəhəng qaz planeti olan Yupiter ətrafında elliptik orbitlə dövrə vurur (atmosferindən beş min kilometr uzaqlıqdan) və oradan yeni məlumatlar ötürməyə davam edir.
Yupiter əbəs yerə nəhəng adlandırılmır. Əgər qaz planetinin içi boş olsaydı oraya 1300 Yer ölçüsündə planet sığdırmaq olardı. Kütləsi Günəş sisteminin bütün digər planetlərinin toplam kütləsindən 2,5 dəfə artıqdır. Onlarla peyki ətrafında fırladır, çox güclü maqnit sahəyə malikdir və beləliklə də özü üçün bir növ "miniatür Günəş sistemi" formalaşdırır.
Gəlin dürüst olaq: Yupiter səfər üçün elə də yaxşı məkan deyil. Bundan başlayaq ki, "qaz şarına" eniş etməyə doğru-düzgün bir yer belə tapa bilməzsiniz. O, praktiki olaraq hidrogen və helium kimi yüngül elementlərdən təşkil olunub.
Əgər səthi olaraq onun strukturunu təsvir etməyə cəhd etsək, təxminən belə görünəcək: qalın və hərəkətli buludlar altında 25 kilometrlik qalınlıqda olan helium qatqılı hidrogen təbəqəsi uzanır. Getdikcə artan təzyiq və temperaturun təsirilə qaz halından maye fazaya keçid alır. Fazalar arasında dəqiq sərhədlər yoxdur və bütün bunlar daha çox od üstündə qaynamaqda olan hidrogen qazanını xatırladır. Planetin atmosferi elə bir səviyyədə "coşğundur" ki, istənilən kosmik gəmini asanlıqla qaranlığa qərq edə bilər.
Yupiterin xarici görünüşünün xarakterik özəllikləri zolaqları və ammiak buludlarından ibarət dəhşətli qasırğalarıdır. Planetin diski artıq bir neçə yüz ildir ki Yer ölçülərində olan nəhəng ləkəni tamamlayaraq, onun görkəmini zənginləşdirir. Bu məşhur atmosfer formasiyası Böyük qırmızı ləkə adlanır. Yupiteri cənginə alan bu qasırğa haqda hələ 17-ci əsrdən məlumdur.
Əsasən helium və hidrogendən təşkil olunmuş Yupiter atmosferi zəhərlidir. Planetdəki radiasiya səviyyəsi isə insan üçün ölümcül hesab olunan miqdardan 1000 dəfə çoxdur. Alimlərin fikrinə görə, Yupiterin "ürəyi" olan nüvəsi Yerdən 1,5 dəfə böyük və kütləcə 10-15 dəfə ağırdır. Hesablamalara əsasən, nüvənin temperaturu 50 000 dərəcəyə qədər qalxa bilər.
Yupiterin, məlum olduğu qədərilə, 67 peyki var ki, bu da Günəş sistemi planetləri arasında mütləq rekorddur. Lakin astronomlar bu peyklərdən yalnız ən böyük dördü ilə yaxından maraqlanır - İo, Europa, Qanimed və Kallisto. Bu peyklər Qalileo Qaliley tərəfindən 16-cı əsrdə kəşf olunub.
Bu dördlü haqqında bu gün bildiklərimizi eşitsəydi, məşhur italyan alim heyrətə gələrdi. Məsələn, İoda aktiv vulkanlar müşahidə olunur, Kallisto presslənmiş buz və qayalıqlar qarışığından təşkil olunub, Europa isə yaraşıqlı buz səthinin altında gizlədiyi maye okeanı ilə fəxarət hissi duya bilər.
Həmçinin oxuyun:
* Yer Yupiterin qoyub getdiyi "tullantılardan" yaranıb
* Fantastikanın belə təxmin edə bilmədiyi 5 qeyri-adi planet
* Qanimeddə həyat ehtimalı yüksəkdir
daha ətraflı...
Bəşəriyyət tarixinin bütün dövrlərində peyğəmbərlər və falçılar, sirr deyil ki, elm xadimlərindən daha məşhur olublar. Gələcəkdən xəbər verənlər arasında bir şəxs var ki, digərlərindən daha çox marağa səbəb olur. O, beş əsr əvvəl yaşamış Nostradamusdur. Həqiqətənmi bu insan inanılmaz bacarıqlara malik olub? Yoxsa Nostradamus sadəcə işini yaxşı bilən şarlatandan artığı deyil?
Kahinin həyatı
Nostradamusun proqnozlarının sirrini anlamaq üçün onun şəxsiyyəti və yaşadığı dövrü araşdırmaq lazımdır. Kahin XVI əsrin əvvəllərində, Fransada notarius ailəsində anadan olub. Həyatından qaranlıq məqamlər çoxluq təşkil edir. Nostradamusun adı belə həqiqi deyil. Katolisizmi qəbul etmiş yəhudilərin nəslindən olan Nostradamusun əsl adı Mişel de Nostrdam olub. Məşhur fransızın hələ uşaqlıq dövrlərindən başlayaraq gələcəkdən dəqiq xəbərlər verməsi ilə bağlı şayələr var.
Gənc olarkən Mişel de Nostrdam əsas fəaliyyəti kimi tibb sahəsini seçib. 1529-cu ildə Monpelye universitetinin tibb fakültəsinə qəbul olur. Müəllimləri ilə elə də yaxşı yolda getməyi bacarmasa da, təhsilini başa vurur. Artıq 1534-cü ildə o, doktor dərəcəsi alır. Təsdiqini tapmamış versiyalara əsasən, valideynləri də həkim olduğundan və hersoqun sarayında xidmət etdiyindən belə uğura nail olur. Ehtimal olunur ki, məşhur valideynləri bacarıqlı mistifikatorun sadəcə beynində olub, yəni onları uydurub. Həqiqət nə olursa olsun yalnız bir məqamı dəqiqliklə vurğulamaq olar: Nostradamus hərtərəfli və bilikli adam olub. Tibblə yanaşı o, yaşadığı dövrdə hələ psevdoelm hesab edilməyən əlkimya və astrologiya ilə də yaxından maraqlanırdı. XVI əsrdə əlkimya və kimya, astrologiya və astronomiya arasındaki radikal fərqləri ayırd edə bilmirdilər.
Nostradamus çətin dövrdə yaşayırdı. Aclıq, müharibələr, xəstəliklər, inkvizisiya - bütün bunlar XVI əsr Fransasının ayrılmaz hissəsi idi. Dövrün ən böyük fəlakətlərindən olan və avropa əhalisinin üçdə birini qırmış taun xəstəliyindən 1537-ci ildə Nostradamusun həyat yoldaşı və iki övladı vəfat edir. Bütün bunlar doktor Mişel de Nostrdamın təkcə tibblə deyil, eyni zamanda okkultizmlə də məşğul olmağına yekun təsirlərini edə bilərdi.
Əminliklə demək olar ki, Nostradamus bütün həyatını bu xəstəliklə mübarizəyə həsr edib. O, xəstəliyin profilaktikası ideyalarını müdafiə edərək, Eks-an-Provanse şəhərinin epidemiyaya yoluxmasının qarşısın alıb. Bununla yanaşı "qara ölümün" dərmanını tapmağa çalışsa da, təcrübələrində uğura nail ola bilməyib. Onu təcrübələri ilə ən ciddi maraqlanan isə sözsüz ki, Müqəddəs inkvizisiya olub. Kilsə nümayəndələrinə izahat verməkdən çəkinən Nostradamus Fransanı tərk edərək, bir neçə il Almaniya və İtaliyada gizlənmək məcburiyyətində qalır. Fransaya geri döndükdən sonra təbiblik sahəsinə davam edir. Tezliklə Mişel de Nostrdam ikinci dəfə Anna Ponsard Jemelye ilə ailə həyatı qurur və bu nigahdan altı uşağı doğulur.
Mistik irs
Heç də təəccüblü deyil ki, Nostradamus hələ həyatında şöhrət sahibi olur. 1555-ci ildə ilk işi olan "Kəhanətləri" dərc etməyə nail olur. Bu kitab Senturi adlanan seçmələr təqdim edirdi. Kitab on Senturidən ibarətdir, hər birisi özündə yüz katreni (poetik formada yazılan dördmisralı rübai) cəmləşdirir.
Yeri gəlmişkən. Katrenlər elə bir dildə yazılıb ki, Nostradamusun müasirləri belə onu tam anlaya bilmir. Nəsihətnamələrin dili olduqca bərbəzəklidir. Beləliklə də katrenlərdəki istənilən söz bir neçə məna verə və müxtəlif formalarda şərh edilə bilər. Nostradamusun düşüncələrinə nəyə görə bu qədər təmtəraqlı don geydirdiyini anlamaq olmur. Ehtimal etmək olar ki, Kilsənin diqqəti mərkəzinə düşməmək üçün, lakin daha sadə versiya var. Mişel de Nostrdam bilərəkdən, proqnozlarının daha dumanlı və mistik olmasından ötrü, anlamaqda çətinlik yarada biləcək dildə yazmış ola bilər. Bu versiyanı dəstəkləyən bir vacib fakt mövcuddur: Nostradamusun işlərinin xarakterik özəlliyi proqnoz edilən hadisələrin konkret tarixinin olmamasıdır.
1555-ci ildə tale kahinin üzünə gülür. Belə ki, həmin il kral II Henrixin şəxsi münəccimi kimi saraya dəvət olunur. Nostradamusun bu monarxın adı ilə bağlı proqnozu ən məşhurlarındandır. 1559-cu ildə iki toyun üst-üstə düşdüyü səbəbindən təntənəli şənliklər keçirilirdi. Henrixin qızı II Filipplə, bacısı isə Savoyya hersoqu ilə nigaha daxil olurdu. Əlamətdar olaraq, zadəgan dueli təşkil olundu, kral özü də burada iştirak etdi. Dueldə kralın rəqibi olan qraf Qabriel de Montqomerinin sınmış nizəsinin qəlpəsi onu başını zədələdi. Ağır travma alan monarx beləliklə vəfat etdi.
Nostradamus birinci Senturinin otuz beşinci katrenində yazırdı:
"Döyüş meydanında, tək savaşda
Gənc şir Qoca şiri əvəz edəcək.
Rəqib gözlərini birində iki yara ilə qızıl qəfəsdən keçcək deşəcək,
Daha sonra əzablı ölümlə vəfat edəcək."
Bu katrenin fərqli təfsirləri də var, lakin mənaları çox oxşardır. Kralın dəhşətli ölümü Nostradamusa şöhrət qazandırır. Xüsusilə bu kəhanətdən sonra bir çoxları Nostradamusun fövqəltəbii istedada malik olduğuna inanmağa başlayır.
Elə isə bu məşhur dördmisralı proqnoz nəyi gizlədir? Həqiqətən də qraf Montqomeri "köhnə şirdən" - II Henrixdən cavan idi, iki yaşlıq fərqləri var idi. Ən maraqlısı isə "qızıl qəfəs" və "göz"-dür. Məlum olduğu qədərilə, duel vaxtı kral qızılı zirehdə döyüşüb, nizə isə onun gözlərini deyil, sağ gözünün üst nahiyəsini deşərək, kəlləyə daxil olub. Kəhanətə elə də böyük əhəmiyyət verməmək üçün başqa bir səbəb budur ki, həmin dövrlərdə adlı-sanlı şəxslərin bir-birini duelə dəvət edərək, dəyərli qiyafələrdə döyüşməsi və ölməsi nadir hal deyildi. Beləliklə peyğəmbərin kəhanətini istənilən zadəgan döyüşünə aid etmək olar.
Nostradamusun sonuncu gələcəkdən xəbəri ən məşhuru hesab olunur. 1566-cı ilin 1 iyulunda Mişel de Nostrdam öz tələbəsi olan Jan-Eme de Şavinyiyə deyir: "Günəş doğanda məni artıq diri görməyəcəksən!" Ertəsi gün də vəfat edir. Onun sözlərinin xüsusi bacarıq, yoxsa kor təsadüf olduğunu ola bilsin ki heç vaxt öyrənməyəcəyik.
Dəccalın gəlişi
Nostradamusun işləri çoxlu sayda apokaliptik kəhanətdən ibarətdir. Yaşadığı dövrü və şərtləri nəzərə alsaq, dini mövzuya tez-tez müraciət etməsini anlamaq olar. Bununla yanaşı onun proqnozlarında bir çox müəmmalar yer alır.
Nostradamus ənənəvi dinlərin iddia etdiyindən fərqli olaraq bir deyil, üç dəccalın gələcəyini yazırdı. "Pau Nay Oloron damarlarında alov çoxdur, nəinki qan..." - kəhanətlərindən biri belədir. Hesab edilir ki, Pau Noy Oloron anaqrammadır və dəccallardan birinin adını gözləyir. Əgər hərflərin yerini lazımi qaydada dəyişsək, Napaulon Rai (Napoleon Roi) alınacaq. Bonapart haqqında Nostradamusun başqa bir kəhanəti də var:
"İtaliya yaxınlarında hökmdar doğacaq,
İmperiyaya baha başa oturacaq.
Ətrafındaki insanlara baxcaq, deyəcək,
O, şahzadə deyil ki, qəssab."
Korsika (Napoleonun doğum yeri) Fransadan daha çox İtaliyaya yaxındır. Nostradamus royalist idi və özünü imperator elan edən şəxsə qarşı xoş münasibət bəsləyə bilməzdi.
Alimlər bu gün də Nostradamusun əsərlərinin həqiqi olub olmadığını müzakirə edirlər. Ehtimal olunur ki, bir çox dördmisralı qeydlər müəllifin ölümündən sonra davamçıları tərəfindən əlavə olunub. Fransız tarixçisi Piter Lemesurye Nostradamusun gələcəyi görən olmadığını bildirir. Onun əsərləri əsasında alim belə qənaətə gəlib ki, bütün proqnozları tsikliklik (təkrarçılıq) nəzəriyyəsinə dayanır. Tədqiqatçılar bununla yanaşı Nostradamusun bəzi kəhanətlərini özündən əvvəlki daha qədim yazıçılardan oğurlamış ola biləcəyini istisna etmirlər.
Peyğəmbər ikinci dəccalın gəlişini belə təsvir edir:
"Ac heyvanlar çayları aşacaq,
Düşərgənin böyük hissəsi Hister'ə qarşı çıxacaq,
Reyn Almaniya uşağına diqqət verdikdə
Nəhəngi dəmir qəfəsdə daşıyacaqlar."
Katrenin mümkün tərcümələrindən biri məhz belə səslənir. Müəmmalı Hister obrazı Üçüncü reyxin lideri Adolf Hitleri simgələyir, bir çoxları belə düşünür. Tənqidçilər isə vurğulayır ki, söhbət Dunay çayının qədim adından gedir - İstr. Dəqiq tərcümə olmadığından və mənası anlaşılmaz olaraq qaldığından bu katreni anlamaq çətin məsələdir. Şəkk-şübhəsiz bu kəhanətin doğruluğuna inanmış yeganə insanlar nasistlər özləri olub.
"İl 1999, yeddinci ay.
Böyük kral Anqolmuanı diriltməkçün və
Marsdan əvvəl də, sonra da xoşbəxt olmaqçün
Səmadan iri dəhşət kralı enəcək."
1999 tarixi aydındır ki, mistik çalarlıq daşıyır. Üç doqquzu çevirsək, 666 alacağıq ki, bu da Şərin rəqəmi hesab olunur. Nostradamusun yazdıqlarına əsasən, dəccal iyirmi yeddi illik qanlı müharibədən sonra məhv ediləcək. Əsərlərində dəccalın adını Mabus deyə qeyd edir. Naməlum əlçatmaz üsullarla bəziləri bu sözdə Səddam Hüseyn adını görməyi bacarır. Nəzəriyyəni dəstəkləyən ən böyük fakt iraqlı liderin hakimiyyətdə olduğu müddətin iyirmi yeddi il təşkil etməsidir. Banan respublikalarından birinin adi diktatorunun necə dəccal olduğunu anlamaq çətindir. Eyni uğurla Pol Potu, Kim İr Seni və İdi Amini də iblisin nökərləri adlandırmaq olar.
Nostradamusun boynuna atılan kəhanətlərdən bəziləri də bunlardır: 11 sentyabr, Xirosima və Naqasaki bombardmanı və hətta Kennedinin qətli. II Henrixin ölümü ilə bağlı proqnozda yenə hər hansı bir məntiq görmək olardı, orta əsr Fransasında gündəmdə ABŞ gələcəyi və prezidentlərindən birinin qətli mövzusu olduğunu təsəvvür edə bilmək üçünsə xüsusi istedad tələb olunur.
Uydurulmuş peyğəmbər
Nostradamusun gələcəklə bağlı dedikləri niyə bu qədər diqqətə səbəb olur? Görünür ki, sualın cavabı bir o qədər Nostradamusda deyil, əsasən insan şüurundadır. Diqqət edilsə, Mişel de Nostrdamın işləri bütövlüklə neqativ çalarlıqdadır. O, müharibələri, qətlləri, dağıntıları və fəlakətləri təsvir edir. Bu tematika isə hər zaman cəmiyyətin maraq dairəsindədir.
Kəhanətlərə skeptik yanaşmağa daha bir səbəb var. Nostradamusun tərəfdarları bəlkə kobud bir səhvə yol verirlər. Onlar, Nostradamusun uzaq gələcəyi təsvir etdiyini düşünürlər. Lakin Nostradamusun ismarıclarını, onun yaşadığı zaman kontekstində dəyərləndirmək daha məntiqli olardı. Yazdıqları anlaşılması çətin olan cümlələr həmin dövrün hadisələrinin "qapalı proqnoz cəhdləri" ola bilərdi. XVI əsrdə yaşamış bir insan çətin ki XX əsrin taleyi ilə maraqlansın.
Mişel de Nostrdamın dünyaca məşhurlaşmasının əsas səbəbi isə adi təsadüfilikdir. Onun ölümündən sonra tələbəsi Jan-Eme de Şavinyi əlindən gələni edir ki, ustadının kəhanətləri nəşr olunsun və populyarlaşsın. Şavinyinin səyləri olmasaydı, böyük bir ehtimalla Nostradamus yaddaşlarda sıravi kral münəccimi kimi qalacaqdı.
Orijinal məqalə buradadır
Həmçinin oxuyun:
* Nostradamusdan daha az məşhur Azimov...
* Alim: "Xristianlığın yaranması meteorit düşməsi ilə əlaqəlidir"
* İllüminatlar kimdir?
daha ətraflı...
Mif-1: "Ayaq üstə su içmək zərərlidir, çünki ayaq üstə dayanarkən içdiyimiz su birbaşa onikibarmaq bağırsağa keçir, mədədə kifayət qədər qalmır və bu səbəbdən mədə turşusu ilə qarışmır, içərisindəki bakteriyalar ölmür."
Mif-2: "Ayaq üstə dayanan bir insanın qəbul etdiyi maye qida birbaşa onikibarmaq bağırsağa keçir. Mədənin kiçik əyriliyinə uyğun gələn hissəsində Waldeyerin mədə yolu adlanan nov vardır. Maye qidalar bu yoldan keçərək kiçik bir açıqlığı olan mədə çıxacağından onikibarmaq bağırsağa keçir. Yəni insanların ayaq üstə qəbul etdikləri su və maye qidalar mədədə qalmadan birbaşa onikibarmaq bağırsağa keçir."
Həqiqət: Duruş vəziyyətiniz ilə su içməniz arasında heç bir əlaqə yoxdur. Bu tamamilə yanlış bir məlumatdır və ayaq üstə su içənlərin xəstəliklərə tutulma tezliyinin çox olduğunu göstərən heç bir elmi araşdırma yoxdur. Bu səbəbdən arqument uydurmadır və tamamilə mənasız bir fərziyyədir.
Məlumat-1: Su, son dərəcə axıcı bir mayedir. Mifi yaradanların iddia etdiyi şəkildə, bir qatı maddə kimi hərəkət etmir. Mədə hansı vəziyyətdə olursa olsun, qida borusundan keçib mədəyə çatan su turbulent axın nəticəsində çalxalanacaq və mədə turşusuyla normal bir şəkildə qarışacaq. Bəhs edilən "birbaşa keçid" yalnız qatı və kiçik parçalar üçün etibarlı ola bilər ki bu da mədənin formasından ötəri doğru olmayacaq. Aşağıda mayeylə dolu bir mədənin sxematik görünüşü göstərilməkdədir:
Məlumat-2: Mədədə "mayelərin keçdiyi" bir "Waldeyerin Mədə Yolu" adlı nov yoxdur. Bu tamamilə uydurma bir termindir. Anatomiya və bəzən cərrahi elmlərdə "Waldeyer Fassiyası" olaraq təyin olunan "fascia of Waldeyer" ya da "Waldeyer's Fascia" termini var. Ancaq bunun mədədə suyun axını ilə hər hansı bir əlaqəsi yoxdur və düz bağırsaq nahiyəsində yerləşir. Bəzi mənbələrdə, qida borusunun sonu (mədənin girişi) ilə onikibarmaq bağırsağ arasındakı ən qısa məsafə olaraq təyin olunsa da bu səhvdir. Bu iki nöqtə arasındakı ən qısa məsafə "curvatura ventriculi minor" adlanır. Bu səbəbdən mədədə tapıldığı iddia edilən yol və ya xüsusiləşmiş nov bir xəyal məhsuludur.
Məlumat-3: Mədənin forması, duruş vəziyyətindən asılı olaraq demək olar ki heç dəyişmir. Əlbəttə, çəki miqdarına və orqanların anlıq vəziyyətilə əlaqədar olaraq hərəkətlərimiz müxtəlif orqanların bir qədər sıxılmasına və ya gərgin hala gəlməsinə səbəb ola bilər; ancaq bunun hər hansı bir prosesə nəzərəçarpan dərəcədə təsir etməsi mümkün deyil. Üstəlik bu dəyişmə olsa belə, su axışının və patogenlərin öldürülməsinin bununla bir əlaqəsi yoxdur. Ayaq üstə dayanan insanın mədəsi aşağıdakı kimi görünür və bu şəkildən də görülə biləcəyi kimi mədəyə düşən suyun, mədə turşusu ilə qarışması üçün çox zaman olacaqdır. Əgər bir mayenin udulduqdan sonra yolu necə keçəcəyi və qıvrımlardan necə sıçrayaraq axacağı düşünülsə, nə demək istədiyimiz (və arqumentin axmaqlığı) dəqiq bir şəkildə görüləcəkdir. Qaldı ki mədə forması, insandan insana olduqca dəyişir. Buna görə bir ümumiləşdirmə aparılması qeyri-mümkündür.
Məlumat 4: İnsanlar, təkamül müddətində sonradan iki ayaq üzərinə qalxmış növlərdir. Anatomiyamız hal-hazırda da 4 ayaq üzərində yeriməyə adaptasiyalıdır; iki ayaqlılığa hələ də tam olaraq uyğun deyilik (fəqərə yırtıqları, kürək ağrıları, bel ağrıları, vs. buna əyani misaldır). Bu vəziyyətdə, həzm sistemimiz də əsasən digər 4 ayaqlı heyvanlarınkına bənzəməkdədir və bu şəkildə adaptasiya olmuşdur. Belə olan halda, ən uyğun su içməyin 4 ayaq üzərində olduğunumu gözləmək lazımdır? Əlbəttə xeyr. Eynilə ayaq üstə su içmənin zərərli olduğunu söyləmək kimi, 4 ayaq üzərində su içmənin ən uyğun olduğunu söyləmək də axmaqlıq olacaq. Çünki mayelərin həzm edilməsinin və ya detoksikasiyasının duruş vəziyyəti ilə hər hansı bir əlaqəsi yoxdur.
İstinad buradadır
daha ətraflı...
Tiktaalik roseae 2004-cü ildə Kanadanın şimalında yerləşən Ellesmere (Elsmir) Adasında tapılmışdır. Tiktaalik balıqlarda olduğu kimi primitiv çənəyə, pulcuqlara və üzgəclərə sahib olmaqla bərabər balıqların edə bilmədiyi şəkildə üzgəclərini quruda hərəkət etmək üçün istifadə edə bilirdi. Buna müvafiq olaraq quru onurğalılarında gördüyümüz amma balıqlarda müşahidə olunmayan inkişaf etmiş döş qəfəsi, boynu və müasir timsahlarınkı kimi başı olsa da eynilə balıqlar kimi suda da yaşayırdı. Yəni həm suda həm də quruda yaşayan canlılara aid bir çox xüsusiyyətə sahib idi və bu baxımdan, keçid fosillərinə gözəl bir nümunə olmaqdadır.
Təkamül əleyhdarları, Tiktaalikin başının Alligator sinensis timsahına, fosilin digər hissələrinin isə eyni layda olan balıqlara aid olduğunu, tapıntılarını ən məşhur elmi jurnal olan "Nature"də nəşr edən mütəxəssislərin insanları aldatmaq üçün yalan danışdıqlarını və saxta bir fosili təbliğ etməyə çalışdıqlarını söyləyirlər. Amma bunu, heç bir elmi təhlil və ya etibarlı arqumentlə dəstəkləyə bilmir, yalnız "elə olduğuna inanmanızı" gözləyirlər. Halbuki iddialarının əsassızlığı, taksonomiya və fosillərdən cüzi anlayışı olanlar üçün son dərəcə aydındır:
1. Timsahların ən erkən əcdadlarına 225 milyon il əvvəldə rast gəlməkdəyik. Müasir timsahlar isə 84 milyon il əvvəl, Alligator sinensis isə yalnız 700.000 il əvvəl təkamülləşmişdir. Tiktaalik isə 375 milyon il əvvəl, yəni var olmuş bütün timsahlardan öncə yaşamış bir heyvan növüdür.
2. Timsahlar dinozavrlara gedəcək budaqdan ayrılmış bir heyvan qrupudur. Dinozavrlar, 250 milyon il əvvəl təkamülləşməyə başlamış bir üst dəstədir. Bu səbəbdən Tiktaalikin dinozavrların erkən dövründə onlardan ayrılaraq təkamülləşən timsahlarla bir əlaqəsi mümkün deyil.
3. Timsahlar Sürünənlər Sinifinə aiddirlər. Sürünənlər diapsid canlılardır. Yəni kəllənin üst qismində, göz yuvalarından əlavə, hər tərəfdə 2 dənə olmaqla cəmi 4 dənə böyük oyuq/çuxur vardır. Bu çuxurlar, bütün sürünənlərdə və quşlarda müşahidə edilir. Fotoşəkildən görə biləcəyiniz kimi, Alligator sinensisdə də bunlar vardır. Bu çuxurları olmayan bir canlının timsah, xüsusilə də Alligator sinensis olması qeyri-mümkündür. Ancaq aşağıdakı Tiktaalik kəlləsinə baxdıqda, yalnız bir dəlik olduğunu görürük:
Təkcə sonuncu fakt Tiktaalikin balıqlarla sürünənlər arasında bir keçid növü olduğunu təsdiq edir. Çünki balıqlar, "anapsid" heyvanlardır. Kəllələrində dəlik yoxdur. Sürünənlər, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, diapsid canlılardır. Tiktaalik isə, bunların tam ortasında, hər iki tərəfdə 1 dənə olmaqla cəmi 2 dəliyə malikdir (göz yuvaları istisna olmaqla). Yalnız göz xəttinin üzərindəki dəliklərə sahib olan bu cür canlılara "eurapsidlər" adı verilməkdədir. Eynilə Tiktaalik kimi, digər bütün eurapsidlərin (plesiosaurlar və bənzərləri) nəsli kəsilmişdir. Ancaq eynilə digər nümunələr kimi, Tiktaalik də çox maraqlı keçid növüdür.
Aradakı fərqlərin siyahısı bu şəkildə yüzlərlə olacaq şəkildə çoxaldıla bilər. Yəni Tiktaalikin başı bu timsahınkına bənzəsə də çənə quruluşu daha primitivdir və onunla heç bir əlaqəsi yoxdur. Ayrıca fosillərin tapılmasından sonrakı illərdə, bir neçə institut və universitetlərdə aparılan paralel araşdırmalarda, fosilin bütün parçalarının bir-biriylə uyğun və qəti olaraq tək bir növə aid olduğu dəqiqləşdirilmişdir. Digər tərəfdən özündən əvvəl təkamülləşmiş şüa üzgəcli balıqlar, solekantlar, ağciyərli balıqlar, Eustenopteron, Panderichthis ilə özündən sonra təkamülləşmiş olan Acanthostega, Ichtyostega və Tulerpeton ilə birlikdə sudan quruya çıxan canlılar arasında möcüzəvi bir ara-keçid növü olduğu bütün elm ictimaiyyəti tərəfindən qəbul edilməkdədir.
daha ətraflı...
Qızlıq pərdəsi, bir çox inkişaf etməmiş (və hətta inkişaf etmiş) cəmiyyətdə mədəni mənalar yüklənmiş olan, əslində bioloji baxımdan son dərəcə sadə bir orqandır. Ancaq cinsi münasibətlərə açılan qapının "kilidi" olaraq irəli sürüldüyü üçün, bəlkə də layiq olduğundan daha çox mənanı çiyinlərində daşımaqdadır. Bu yük, təbii ki sadə bir orqan üzərinə deyil, o orqanı daşıyan qadınların üzərinə düşməkdədir. Görəsən bu üzv qadınların bədənində nə səbəbdən vardır? Həqiqətən hər hansı bir mənası varmı? Təkamül müddətində nəyə görə meydana çıxmış və qorunmuşdur? Bu mövzuyla əlaqədar bir neçə məqbul sayıla bilən fərziyyə mövcuddur; ancaq bunların heç biri kifayət qədər güclü deyil və daha çox araşdırmaya ehtiyac duymaqdadır.
Qızlıq pərdəsi, hələlik bilindiyi qədəriylə, yalnız insanlarda yetkinlikdə də qoruna bilən bir strukturdur! Kaliforniyada yerləşən Scripps Oceanography İnstitutunda çalışan, Stanford Universiteti məzunu Dr. Alistair Hobday və həmkarlarının 23 Avqust 1996-cı ildə "Medical Hypothesis" jurnalının 49-ci nömrəsində nəşr olunan məqalələrinə görə, daha əvvəl edilən bir çox araşdırmanın nəticələrinə əsasən, insanlar qızlıq pərdəsinə sahib olan yeganə heyvan növüdür. Ancaq bəzi yeni doğulmuş inəklərdə və spanyel cinsindən olan itlərdə də bənzər strukturlar müşahidə edilmişdir. Lakin burada diqqətə alınmalı nöqtə budur ki, bir çox məməlidə bu pərdə embrioloji dövrdə meydana gəlməkdə və sonra apoptoz (proqramlı hüceyrə ölümü) mexanizmiylə yox olmaqdadır. Afrika fillərində qızlıq pərdəsi olsa da cütləşmə zamanı deyil doğum əsnasında zədələnməkdədir.
Ən Güclü Şərhlərdən Biri...
İndiyə qədər ortaya atılan ən güclü fərziyyələrdən biri belədir: Bu orqan, insan iki ayaq üzərinə qalxmadan, meymunlarla olan ortaq atamızdan ayrılmamızdan dərhal sonra təkamülləşmiş, heç olmasa əhəmiyyət qazanmış ola bilər. Daha sonra əcdadlarımız iki ayaq üzərinə qalxmışdır və bu səbəblə hamiləlik müddəti də qısalmışdır. Normal halda digər canlılarda doğumdan əvvəl apoptoz mexanizmiylə yox edilən bu orqan, hamiləliyin qısalmasıyla birlikdə nisbi olaraq tam inkişaf etməmiş körpələrin doğulması nəticəsində, gələcək nəsillərə ötürülmüşdür. Yəni normal halda 12-14 ay ana bətnində qalması lazım olan balalar, hamiləliyin qısalması nəticəsində 9 ay müddətində qalmağa başlamışdır və ümumiyyətlə hamiləliyin son aylarında yox olan qızlıq pərdəsi, bu yeni təkamül nəticəsində (iki ayaq üzərinə qalxmaq və hamiləliyin qısalması) yox edilə bilmədən qalmışdır. Daha sonra Cinsi Seçmə sayəsində qorunan bu orqan, irəli yaşlara qədər qalmağa meylli hala gəlmişdir. Bilavasitə olaraq uşaqlıq yolunu qoruyan qızlıq pərdəsinin Təbii Seçmə tərəfindən də dəstəklənməkdə olduğu və infeksiyaya yoluxma ehtimalını azaldaraq qadınlara çoxalma üstünlüyü təmin etdiyi düşünülməkdədir.
Nəticə
Bu mövzu, bizim cəmiyyətimizdə də son dərəcə əhəmiyyət kəsb edən bir mövzudur. Ancaq bilinməsi lazım olan elmi fakt belədir: Qızlıq pərdəsi, bioloji olaraq çox ciddi bir məna ifadə etmir və hələ də rudimentləşməmiş olmasının səbəbi isə Cinsi Seçmə ola bilər(bir çox xalqlarda kişilərin bakirə qadınlara üstünlük verməsinə görə). Bu səbəblə, insanların insanlıqdan çıxaraq qadınlara qarşı bəzi aqressiv davranışlara meyl etməsi, savadsızlıq və cahillikdən irəli gəlməkdədir. Hətta bəzi mədəni əlaqələrdə məna daşımış olsa belə, müəyyən zəka səviyyəsinə, mədəniyyətə və təhsilə sahib fərdlərdə bu tip sadə bioloji faktların, həyati ictimai əlaqələrə təsir etməsinə imkan verilməməlidir. Biz, insanın zəka mövzusunda ən inkişaf etmiş heyvan olduğunu bilir və qəbul edirik. Və insanın sahib olduğu davranışların və ictimai əlaqələrin də, bu zəkaya uyğun səviyyədə inkişaf etməsinə çalışmalıyıq.
Bu quruluşun funksiyasıyla əlaqədar araşdırmalar hələ də davam etdirilməkdədir və qəti cavablar, daha ətraflı araşdırmalardan sonra verilə biləcəkdir.
daha ətraflı...
Görəsən nəyə görə bəzi yumurtalar ağ, digərləri isə qəhvəyidir? Toyuqlarda yumurta qabığının rənginə təsir edən amillər hansılardır? Qabıqların rəng fərqiylə əlaqədar olaraq Cornell Universitetində çalışan Tro V. Bui belə deyir:
"Qabıq rənglərini genlər təyin edir. Tükləri və qulaq seyvanları ağ olan toyuqların yumurtaları ağ olur. Tükləri qırmızı və ya qəhvəyi olub, qulaq seyvanları qırmızı olan toyuqların yumurtaları da qəhvəyi olur. Əsasən Pasxa yumurtası toyuğu kimi tanınan Ameraucana cinsindən olan toyuqların yumurtaları isə mavi rəngdədir."
Toyuq yumurtalarının tərkibi və qabıqları, çoxalma kanalının ən sonunda meydana gəlir. Qabığa mavi rəng verən piqmentlər oosianinlərdir. Bunlar, ödyaranma prosesində əmələ gələn əlavə məhsullardır. Yumurtalara qəhvəyi rəngi isə qan hüceyrələrinin parçalanması zamanı meydana çıxan porfirinlər verir. Maraqlıdır ki, qabıqlara rəng verən bu piqmentlər yumurtlamadan yalnız bir neçə saat əvvəl yumurtaya əlavə olunur.
Yəni yumurtanın rəngi, toyuğun tük rənginin təyin olunmasından başqa elə bir qiymətli məlumat vermir. Ancaq ağla gələ biləcək başqa suala da cavab verək: bu rənglər yumurta qabığının sərtliyinə və ya keyfiyyətinə təsir edirmi? Dr. Bui belə cavab verir:
"Qabıqların keyfiyyəti toyuğun cinsindən, başqa sözlə yumurtanın rəngindən asılı deyil. Ancaq daha gənc olan toyuqların daha sərt qabıqlı yumurtalara sahib olduqlarını bilirik. Qəhvəyi yumurtlayan toyuqlar böyük olmağa meyllidirlər və daha çox qidalanmaya ehtiyac duyurlar. Buna görə də onların saxlanması üçün daha çox xərc tələb olunur."
İnsanların qidalanması baxımından da əhəmiyyətli bir sual meydana çıxır: Bəs bu yumurtaların tərkibində və ya dadında hər hansı bir fərq var? Əgər sadə bir cavab istəyirsinizsə; xeyr, demək olar ki qəhvəyi yumurtaların omeqa-3-lə digərlərinə nisbətən çox az miqdarda zəngin olmasını nəzərə almasaq başqa heç bir fərq yoxdur. Eyni zamanda yumurtanın sarısı və ləzzəti arasında da nəzərə çarpan fərq müşahidə edilməmişdir.
daha ətraflı...
Elm 21-ci əsrdə sürətlə irəliləyərkən, sizcə də bu "meymun məsələsini" geridə buraxmaq vaxtı gəlmədimi? Bəli, yəqin ki bir aslandan, pələngdən, qartaldan və digər ucaldılmış heyvanlardan təkamülləşmiş olsaydıq, bu mübahisələrin çoxunu yaşamamış olacaqdıq. Ancaq mövzu "yaramaz meymunlar" olduğu zaman, qəbul etmək ağır olur. İlk anda belə bir reaksiyanın verilməsi son dərəcə anlaşılandır; ancaq bu reaksiyanın uzadılması qəbul edilə bilən deyil. Kainatda sürət sərhəddi olduğunu öyrənmək sizi dərin xəyal qırıqlığına uğrada bilər; ancaq inadla "Xeyr, işıq sürəti keçilə bilər, fiziklər yalan danışır." deyə bilməzsiniz, deməzsiniz. Eyni şey, bioloqlar üçün də keçərlidir. Hətta bütün bioloqlar bir yerdə yalan danışmağa qərar verəcək olsa belə, genlər yalan danışmaz. Əgər ki milyonlarla fizioloji, anatomik, genetik, paleontoloji, morfoloji dəlil sizə çatmırsa (ki bu sizin probleminizdir, elmin deyil), xromosomlarımızın təqdim etdiyi gerçəyi qəbul etmək məcburiyyətindəsiniz:
Ən yaxın qohumlarımız olan meymunların 48, bizim 46 xromosomumuzun olması, təkamül müddətində əcdadlarımızdakı 48 xromosomdan 2 dənəsinin bir-birinə qarışmaq/birləşmək məcburiyyətində olduğunu göstərməkdədir. Əks halda xromosomlardakı say fərqi izah edilə bilməz. Yəni, ya hüceyrələrimizin içərisində bir-birinə qarışmış kimi görünən xromosomlar tapmamız lazımdır, ya da insanın digər meymunlarla ən yaxın qohum olduğu iddiasında bir səhv var deməkdir. Elm adamları, bunu "təkamülün keçmək məcburiyyətində olduğu ən böyük imtahan" olaraq təyin etmişdir. Və təkamül, bu imtahanı mübahisəyə yer buraxmadan böyük uğurla keçmişdir:
Şimpanzelərdə, qorillalarda və oranqutanlarda 2A və 2B olaraq adlandırılan iki ayrı xromosom, insanda bir-birinə qarışaraq bir xromosom olmuşdur. Bizdəki bu xromosom, "2-ci Xromosom" olaraq bilinir. Bu bir hekayə və ya təkamülü doğru göstərmək üçün uydurulmuş iddia deyil! Hər xromosomun ən uc qismində telomerlər, orta qismində isə sentromer adı verilən xüsusi gen qrupları yerləşir. Şəkildə göstərdiyimiz 2A və 2B xromosomlarında bunu görürük. Ucdakı qırmızılar telomerlər, ortadakı mavilər isə sentromerlərdir. Heç bir xromosomda bu düzüm pozulmur. Məsələn insanın digər bütün xromosomları bu şəkildədir. "Təsadüfə baxın" ki 2-ci xromosomumuz istisnadır! Bu xromosomumuz, şəkildə sağ tərəfdə göstərdiyimiz kimi "anormal" (ancaq təkamül tərəfindən nəzərdə tutulan) şəkildədir: Əcdadlarımızdakı iki xromosomun təkamül müddətində qarışmasıyla yaranan bu xromosomun uclarında telomerlər, hər iki uc ilə orta qisim arasında, heç olmaması lazım olan yerdə isə bir cüt sentromer (mavilər) vardır. Daha sonra, orta qisimdə heç olmaması lazım olan bir yerdə, qarışmadan ötəri təxminən 2 qat uzun bir telomer bölgəsi vardır! Həm də şimpanze, qorilla və oranqutanlardakı 2A və 2B xromosomları daha yaxından araşdırıldığında, həqiqətən də bunların üzərində olan genlərin vəzifələrinin, bizim 2-ci xromosomumuzdakı ilə eyni olduğu görülmüşdür; yəni bizdəki 2-ci xromosomun, başqa bir qarışma ya da səhvin məhsulu olması mümkün deyil! Həm də bu xromosomdakı səhv yerləşmiş sentromerlər və ortadakı telomerlər, yenə təkamülün nəzərdə tutduğu kimi, funksiyasız hala gəldikləri üçün rudimentləşmişdir! Yəni tək bir xromosom, demək olar ki 100% dəqiqliklə təkamül gerçəyini təsdiqləməkdədir!
İndi düşünməmiz lazım olan, şimpanzelərlə qohum olub olmadığımız deyil, onlara layiq olduqları hörməti göstərib göstərmədiyimizdir. Yəni problem, onların bizə layiq olub olmadığı deyil; bizim onlara layiq olub olmadığımızdır.
daha ətraflı...
Təkamül əleyhdarı olan elm düşmənləri, təkamül biologiyasının yayılmasını məhdudlaşdırmaq və insanların həqiqəti öyrənməsinə maneə törətmək üçün onların ən həssas və şəxsi duyğularına hücum edirlər. Duyğu istismarıyla yalanlarını birləşdirərək, həqiqəti gizlətməyə çalışırlar. Buna minlərlə nümunə göstərmək olar, lakin bu yazımızda toxunacağımız ən məşhurlarından biri, "Darvin türklərə düşmən idi, onları aşağı irq olaraq görür və yox olmaları lazım olduğunu düşünürdü!" cəfəngiyyatıdır.
Darvin heç vaxt belə bir şey düşünməyib, heç türk xalqlarıyla çox maraqlandığını ya da məlumat sahibi olduğunu belə sanmırıq. Bu iddianın əsaslandığı söz, təhrif edilən bir neçə sətirdən ibarətdir. Bu səbəbdən öz şərhimizlə Darvinin türklərlə əlaqədar spesifik mənfi fikirlər ifadə etdiyini iddia edən bu yalanı ifşa etmək istəyirik.
İddianın orijinalı və mənbəyi
Əvvəlcə, bu təhrif edilmiş məzmunun mənbəyi olan, Harun Yəhya tərəfindən yazıldığı iddia edilən Yaradılış Atlası adlı kitabın 1-ci cildinin 606-cı səhifəsində yazılanlara baxaq:
"Darvin irqçi və Türk düşməni idi. W. Grahama yazdığı 3 iyul 1881-ci il tarixli məktubunda, irqçi düşüncəsini belə ifadə etmişdi: "(...) Avropalı irqlər olaraq bilinən mədəni irqlər, həyat mübarizəsində TÜRK BARBARLIĞINA qarşı qalib gəlmişdirlər. Dünyanın çox da uzaq olmayan bir gələcəyinə baxdığımda, BU CÜR AŞAĞI İRQLƏRİN çoxunun mədəniləşmiş yüksək irqlər tərəfindən eliminasiya ediləcəyini (yox ediləcəyini) görürəm."" (Harun Yəhya, Yaradılış Atlası 1, səh. 606)
Darvin əslində nə dedi?
Darvinə aid, türklərlə əlaqədar belə ifadələrin yer aldığı heç bir mənbə yoxdur. Elm düşmənlərinin iddialarını əsaslandırdıqları bu nəşrlərin ən əsas xüsusiyyəti, şüurlu şəkildə edilən tərcümə səhvlərindən ibarət olmalarıdır. İndi, Darvinin məktublarını toplayıb analiz etməklə məşğul olan Darvin Correspondence Project'in (Kembric Universiteti lahiyəsi) nəşr etdiyi, 1881-ci ilin 3 iyulu tarixli Darvindən Uilyam Qrehemə göndərilən orijinal məktuba nəzər yetirək. Bu məktubun orijinalı Kembric Universitetinin saytından əlavə, eyni zamanda John Murray Mətbəəsi tərəfindən nəşr olunan, Darvinin oğlu Frensis Darvin tərəfindən 1887-ci ildə nümayiş olunan "Darvinin həyatı və məktubları, Avtobioqrafik hissə ilə birlikdə" başlıqlı əsərin 1-ci cildində də yer alır.
İndi isə xüsusilə əhəmiyyətli hissə olan son paraqrafa diqqət edək:
Sarı rənglə qeyd edilən hissənin tərcüməsi belədir:
"Bundan yalnız bir neçə əsr əvvəl Türklər tərəfindən məcbur edilərək, Avropalıların nələri riskə atdığını və indi belə bir fikrin nə qədər gülünc olduğunu xatırla. Qafqaz irqləri olaraq bilinən daha mədəni irqlər mövcudluq mübarizəsində Türkləri tamamilə məğlubiyyətə uğratmışdır."
Falsifikatorların yaydığı və təkrarən gündəmə gətirdiyi tərcümələrdə orijinal mətndə olmayan "Türk barbarlığı" sözünün əlavə olunduğunu görürük. Məqsədləri bəllidir: insanların milli duyğularını istismar edərək, özləri kimi nadanlar yaratmaq, həqiqəti təhrif etmək, manipulyasiya yoluyla insanları aldatmaq və daha nə qədəri... Bu üsulla Darvinin türklərə barbar və aşağı irq deyərək təhqir etdiyi təbliğatına vəsait hazırlamış olurlar.
Burada insanları "hollow" sözü ilə aldatmağa çalışırlar. Bu cümlələri oxuduqdan sonra "Turkish hollow" sözlərilə Darvinin nə demiş ola biləcəyini anlamaq üçün lüğətə müraciət edə bilərsiniz. Bəzi ingiliscə-azərbaycanca lüğətlərdə ilk mənası "içi boş, dəlik, boşluq, oyuq" olan bu sözün bəzi digər lüğətlərdə yan mənaları "riyakar, hiyləgər, saxta" olaraq verilir. Bəzi lüğətlərdə isə digər mənalar arasında "əhəmiyyətsiz, dəyərsiz və yalançı" tərifləri də verilməkdədir. Lakin heç bir yerdə "barbar" deyə bir tərcümə yoxdur! Bu, açıq-aşkar saxtakarlıqdır.
İngilis dilini yaxşı bilməyən insanlar sözü "Turkish hollow" olaraq oxuyur, yəni "Türk boşluğu" olmalı şəklində düşünürlər. Ancaq yuxarıdakı təriflərin heç biri, "Türk boşluğu" mənasını verərək istifadə edilə bilməz: türk dəliyi? türk oyuğu? türk əhəmiyyətsizi? türk yalançısı?.. Bu səbəbdən, bunun "barbarlıq" olduğunu fərz etmiş ola bilərlər. Xoş niyyətlə yanaşaraq, parallel kainatda "içi boş" və "barbar" sözlərinin sinonim kimi istifadə edilə biləcəyini fərz edə bilərik. Lakin Darvin, sanki sözlərinin təhrif ediləcəyindən agah olub, "hollow" sözünü bir başqa şəkildə də istifadə edir: "beaten ... hollow"
İngiliscə "beat somebody hollow" deyimi (buna ingilis dilində "phrase" ya da "idiom" deyilir), "birini tamamilə və ya asanlıqla məğlubiyyətə uğratmaq" mənasını verir. Darvin, "beaten Turkish hollow" dediyi üçün, mübahisəsiz olaraq bu, "Türklər tamamilə məğlubiyyətə uğradı" kimi tərcümə edilməlidir. Əgər ki cümlənin "beat" hissəsi bilərək və ya bilməyərək tərcüməyə daxil edilməsə, yuxarıda ifadə etdiyimiz problemlər meydana gələr; çünki ingiliscənin bir deyimini deyil, yalnız bir sözü tərcümə etmiş olarıq. Aşağı səviyyədə belə ingilis dili dərsi almış olan hər kəs, məsələn, "fall" sözü (düşmək) ilə "fall apart" (həyatı məhv olmuş) və ya "fall fast asleep" (dərin yuxuya getmək) deyimlərinin eyni olmadığını bilir. Yəni "fall fast asleep", "sürətli yuxuya düşmək" kimi tərcümə edilə bilməz. Eyni şəkildə, "beat hollow" içərisindəki "beat" (məğlub etmək, döymək) ilə yuxarıda mənalarını açıqladığımız "hollow" sözünü də bir-birindən ayrı tərcümə etmək olmaz. Bu səbəbdən Darvinin türkləri (türk xalqlarını) alçaldan hər hansı bir sözündən bəhs etmək gülüncdür. Bu, tamamilə məlumatsızlığın və ya qəsdən təhrif etmənin nəticəsidir. Niyə bu qədər inadla yayılmasının səbəbi isə məlumdur.
Aşağı irqlər? Yuxarı irqlər?
Keçək qırmızı xətlə işarələnmiş 2-ci hissəyə:
"(...) Dünyanın çox da uzaq olmayan bir gələcəyinə baxsaq, Dünya səviyyəsində daha aşağı saysız irq, daha mədəniləşmiş irqlər tərəfindən ortadan qaldırılmış olacaq."
Burada gözə dəyən ilk şey, Darvinin "lower race" (aşağı irq) sözləridir. Bu, elm düşmənlərinə əsas versə də, "cherry picking" (söz seçmə) oyununun xoş nümunələrinin biridir. Çünki bütöv cümlə oxunmalıdır, yalnız "aşağı irq" sözlərinə baxaraq nə demək istədiyi aydın ola bilməz. Cümlənin davamı Darvinin "aşağı" sözündəki məqsədinin nə olduğunu göstərir: "higher civilized races" (yüksək sivilizasiya/mədəniyyət səviyyəsindəki irqlər). Əgər ki "yüksək" qiymətləndirməsi, "sivilizasiya səviyyəsi" üçün istifadə edilibsə, "aşağı" qiymətləndirməsi də, sivilizasiya səviyyəsi üçün istifadə edilmiş olmalıdır. Cümlədə "higher" (yüksək) ilə "civilized" (mədəni) sözləri arasında vergül yoxdur (bu səbəbdən "higher" və "civilized", irqlər üçün istifadə etdiyi 2 ayrı qiymətləndirmə deyil, bir-birinə bağlıdır).
Amma nadanlar bunu aşkar bir şəkildə mənfi məna və nifrət yüklü "alçaq" sözü kimi tərcümə ediblər. Açıq aydındır ki, Darvinin "alçaq irqlər" dediyini iddia edirlər. "Lower" sözü, lüğətlərdə "alçaq" olaraq tərcümə edilmir. Bu sifətin kimlərə yaraşdığını düşünməyi oxucularımızın öz öhdəsinə buraxırıq.
Darvinin qətiyyən irqçi olmadığını Biql səfəri əsnasında bacısı Ketrin'ə yazdığı 1833-cü il tarixli məktubdakı bu cümlələrdən də asanlıqla görə bilərik:
"Seçkilərdə də görüldüyü kimi, köləliyə qarşı başlamış həssaslığın davamlı olaraq artdığını müşahidə edirəm. İngilislər köləliyi tamamilə aradan qaldıran ilk Avropa xalqı olsa, bu onun üçün nə qədər öyünüləcək bir şey olar! İngiltərədən ayrılmazdan əvvəl köləliyin olduğu ölkələrdə yaşadıqdan sonra bütün düşüncələrimin dəyişəcəyi mənə deyilmişdi; bu an fərqində olduğum tək dəyişiklik, zənci xarakteri haqqında məndə daha yüksək bir təqdirin meydana gəldiyidir. Belə şən, səmimi, dürüst sözlü və sağlam, əzələli bədənlərə sahib bir zənci görüb, ona qarşı mehribanlıq duymamaq qeyri-mümkündür."
Darvin bunları nə vaxt demişdi? 19-cu əsrdə Amerikanın ən əhəmiyyətli təbiətşünas alimlərindən olan, yaradılışçı Luis Agassiz'in zəncilərlə ağların ayrı növlər olduğunu və Tanrı tərəfindən ayrı-ayrı yaradıldığını dediyi dövrdə... Elm düşmənlərinin irqçiliyi çox uzaqda axtarmasına ehtiyac yoxdur.
Hər şey bir yana, Darvinin bu mövzuda nə dediyi, nəyə inandığı və nə düşündüyünün elm üçün ən az səviyyədə belə əhəmiyyəti yoxdur Eynilə, bizim şəxsi fikirlərimizin elm üçün dəyərsiz, qiymətsiz və əhəmiyyətsiz olduğu kimi! İstədiyimizi düşünə bilərik, istədiyimizə inana bilərik, istədiyimizi iddia edə bilərik. Lakin əhəmiyyətli olan, bunların elmi analizidir. Elmi olaraq hər hansı bir sübutu və ya təcrübəsi yoxdursa, heç bir etibarlılığı da yoxdur. Bu qədər sadə.
Darvin insanın təkamülündən bəhs edən "İnsanın mənşəyi və Cinsi seçmə" kitabında belə yazır:
"Bu günki insan irqləri, rəng, saç, kəllə forması, bədən nisbətləri və sair baxımdan fərqli olmaqla birlikdə, tam diqqətə alınsa, bir çox nöqtədə bir-birlərinə böyük ölçüdə oxşayırlar. Bunların bir çoxu elə əhəmiyyətsiz ya da tamam ayrı xüsusiyyətdədir ki, mənşələri başqa olan növlərin və ya irqlərin onları müstəqil olaraq qazanmış olması, olduqca qeyri-mümkündür. Eyni düşüncə, ən fərqli insan irqləri arasındakı zehni oxşarlığın çox müxtəlif istiqamətləri üçün də, eyni ölçüdə və ya daha çox etibarlıdır."
Yaşadığı dövrü düşündüyümüzdə, Darvinin sözlərinin necə dəyərli olduğu aydın olacaq. Darvin yalnız özümüzü tanımağımızı təmin etmədi. Eyni zamanda bütün insanları, bir yerdə, bütün canlılığı saxlayan "ehtişamlı" bir Təkamül Ağacının sıravi bir budağına yerləşdirə və bütün budaqları bir-birinə bağlaya bilməyimizi təmin etdi. Belə bir elmi həqiqəti və həyat düşüncəsini formalaşdırmış bir insana qarşı belə təhriflər etmək həqiqətən də "alçaqlıq" deyilsə, bəs nədir?
Orijinal məqalə buradadır
Həmçinin oxuyun:
İnsanda dəri rəngi təkamülü və tük azalması
Saxta fosil nədir?
"Harun Yəhya"nın saxtakarlıqları
daha ətraflı...
XX əsrin ən məşhur fantast-yazıçılarından biri Ayzek Azimovun sözlərinə inansaq, bir neçə həftə əvvəl geridə qoyduğumuz 2014-cü ildə artıq hər birimiz psixiatrlara müraciət etməyə başlamalıydıq. Eyni zamanda biokimyaçı olan Azimov, 1964-cü ildə dərc etdiyi essedə gələcəyin, daha doğrusu məhz 2014-cü ilin nəyə oxşadığını proqnoz etməyə çalışmışdı.
Buna səbəb isə Kvins, Nyu-Yorkda təşkil olunmuş "Anlaşma dünyası" adlı ilk beynəlxalq sərgi idi. Həmin sərgi hələ də yaddaşlardadırsa, bu, sadəcə, onun gələcəklə bağlı proqnozlarından qaynaqlanmalıdır. Orada təqdim edilmiş futuristik texnologiyaların bəziləri hələ geniş istifadədə deyil. Heç uçan avtomobillər və sualtı evlərlə rastlaşmaq imkanına sahib olmusuzmu? Azimovun 50 illik proqnozlarına nəzər yetirək.
1. "Kommunikasiyalar video-eşitməli olacaq və siz, zəng edən adamı eşitməklə bərabər, onu həm də görmüş olacaqsınız"
İki abonent arasında ilk transkontinental videozəng 20 aprel 1964 tarixində, Bell Systems (daha sonralarsa Bell Laboratories) şirkətinin hazırladığı texnologiya köməyilə baş tutmuşdu. Fantast Azimov, çox güman ki, Skype və Apple FaceTime kimi proqramların bu gün mövcudluğundan çox, onların ucuzluğuna heyran qalardı. 1964-cü ildə Vaşinqtondan Nyu-Yorka edilmiş 3 dəqiqəlik videozəng 16 dollar dəyərində idi, indiki kursla isə bu, 118 dollara bərabərdir.
2. "Antarktikada yerləşən meteoroloji stansiya da daxil olmaqla, Yerin istənilən nöqtəsinə bilavasitə zəng edə biləcəksiniz"
Əlavə şərhə ehtiyac yoxdur. Sadəcə telefonunuza istədiyiniz ölkənin kodunu yığın. Antarktikanınkı 672 olsa da, bəzi regionlarının kodu Yeni Zelandiya ilə eynidir (+64).
3. "2014-cü ildə robotlar hər yerə yayılmayacaq və çox da keyfiyyətli olmayacaqlar, lakin mövcud olacaqlar"
Robotics (robot texnikası) sözü ingilis dilinə məhz cənab Azimovun səyilə daxil olub. Hələlik intellektual robotlar hazırlamağa nail olmamışıq ki, xidmətçilərin işini lazımi qədərilə əvəz edə bilsinlər. Lakin bu gün, maraqlıdır ki, Azimovun qeyd etdiyi hadisələr baş verməkdədir - bəzi layihələr var ki, imtahan vermə qabiliyyəti olacaq dəmir-tələbələri təkmilləşdirmək, həkimləri əvəz edəcək robot-cərrahlar üzərində işlər aparmaq və dəmir əllərdən kulinar şedevrlər yaratmaq hədəfləri güdür.
Azimovun mövzu ilə bağlı başqa bir zamanı qabaqlamış açıqlaması isə "miniatür kompüterlərdir". Bu gün smartfon adı ilə tanınan bu kompüterlər müasir həyatımızın əvəzolunmaz hissəsinə çevriliblər. Azimov hesab edirdi ki, bu minikomplar robotların beyni olacaq. Lakin şəhərdə azdıqda və ya yeni bir şəhəri öyrənmək üçün xəritədən yardım istədikdə, smartfon bizim də beynimiz kimi fəaliyyət göstərmiş olmurmu? Bəlkə "peyğəmbər" robot dedikdə elə bizləri nəzərdə tutub?..
4. "Televiziyanın vəziyyətində isə divar ekranları adi teleradioaparatları əvəz edəcək, habelə 3D görüntülər göstərə bilən şəffaf kublar yaranacaq"
Azimovun proqnozlarının ən diqqətəlayiq aspekti budur ki, o, tez-tez hər hansı bir texnologiyanı qeyd edir, lakin bu texnologiyanın səbəb olacağı entuziazmı həddindən artıq şişirdirdi.
Fantast-yazıçı buna layiqdir: düz ekranlı televizorlar ənənəvi televiziya radioaparatlarını əvəz edib, 3D texnologiyalar isə kub formasında olmasa da, elektronikanın müxtəlif sərgilərinə artıq bir neçə ildir ki, əlavə edilib.
Lakin 3D texnologiya publikanı gözlənildiyi kimi heyran qoya bilmədi. 2014-cü ilin iyul ayında BBC, cəmiyyətdə olan az marağı nəzərə alaraq, 3D proqramların buraxılmasını dayandırdı.
5. "Ay ilə əlaqə saxlamaq bir qədər narahat olacaq. 2014-cü ilədək Marsa pilotsuz gəmilər endiriləcək"
Əlbəttə ki, Azimov gələcəyi dəqiqliklə görməli deyildi. Görünür ki, kosmik eranın inkişafı dövrü ona, Ayda quracağımız bazalarla bağlı optimistik proqnozlar verməyə əsas yaradırdı. Düşünürdü ki, peykimizlə əlaqə qurduqda, cəmi 2,5 saniyəlik siqnal gecikməsi baş verəcək.
Lakin Azimovun "2014-cü ilədək Marsa aparatlar göndərəcəyimiz" proqnozu özünü necə lazımdır doğruldub. Heyf ki, fantast marsoxod Cuiosity-nin tvitter səhifəsini görə bilmədi...
6. "Avto-yeməklər hazırlayan və suyu isidərək, qəhvəyə çevirən mətbəx qurğuları inkişaf etdiriləcək"
Avtomat qəhvə aparatları artıq mövcuddur.
Azimovun maya və yosunlardan hazırlanan geniş və müxtəlif dadlı məhsullarla ("saxta hind quşu əti" və ya "psevdo-steyk") bağlı proqnozu isə iki il əvvəl reallaşıb. Alimlər laboratoriyada yetişdirdikləri ilk kotleti təqdim ediblər. İnsanların bu qidaları bəyənəcəklərini düşünən Azimov yanıla da bilərdi, çünki laboratoriya kotletinin dadını yoxlayanlar, onun "kafi miqdarda yağı olmadığını" deyirdilər.
7. "Robotlaşdırılmış beyinli avtomobillərin hazırlanması üçün çoxlu səylər göstəriləcək"
Elə bu yaxınlarda Mercedes-Benz öz pilotsuz (sürücüsüz) avtomobilinin konseptini təqdim etdi. Hər il səylər göstərilir. Amma, hər halda fantastın "robotlaşdırılmış beyinləri", "avtomatik idarə olunan maşınlardan" daha təhlükəsiz səslənir.
8. "Dünya əhalisinin hamısı bütün ölçülərdə gələcəyin texniki yeniliklərindən zövq ala bilməyəcək. Bu texnikalar bu günlə müqayisədə insanların daha az hissəsi üçün əlçatan olacaq. Maddi olaraq onlar indikindən daha yaxşı yaşasalar da, ümumiyyətlə daha böyük ölçülərdə geri qalacaqlar"
Ayzek Azimovun bu proqnozla zamanı qabaqladığını vurğulamaq olar. Fantastın proqnozlarının sayı daha çoxdur, onların bəziləri tam, digərləri isə müəyyən qədər həyata keçib. Onun, əhali sayının artması və doğum üzərində nəzarətlə bağlı xəbərdarlıqları isə başqa bir məqalənin mövzusu olsa yaxşıdır.
Texnologiyaların hamı üçün bərabər istifadəyə verilməyəcəyi təqdirdə, faydası kimi, eyni zamanda daha artıq zərərinin də ola biləcəyini peyğəmbərcəsinə proqnoz etmiş Azimov, bəlkə də psixoloji problemləri olmuş Nostradamusdan, nədənsə, daha az məşhurdur.
Həmçinin oxuyun:
"Məryəmin cənnətdə olmasına dair heç bir sübut yoxdur"
Ən məşhur elmdən kənar əfsanələr
"Interstellar" və zaman səyahəti mövzusu
daha ətraflı...
Bir neçə saat sonra artıq geridə qoyacağımız 2014-cü ildə elm dünyasında olduqca maraqlı hadisələr baş verdi. Elmi kəşflərlə zəngin olduğunu düşündüyümüz bu il ərzində Yer və kosmosla bağlı vacib məlumatlara yiyələndik, genetika və biologiya kimi sahələrdə inqilabi nailiyyətlərə imza atdıq. Bununla yanaşı bəzi falsifikasiyalar və ya yalnışlıqla edilmiş saxta kəşflərlə də qarşılaşdıq. 2014-cü ilin ən vacib elmi kəşfləri və maraqlı hadisələrini sizlərə təqdim etmək istəyirik. Ümidvarıq "Həyatın Təkamülü"-nün seçimi ilə razı qalacaqsınız.
1. Marsa bir addım da yaxın
Növbəti 10-15 il ərzində Marsda ilk insan koloniyasını qurmağı planlaşdıran və eyni zamanda canlı yayımlı televiziya proqramı olan "Mars One" layihəsi üçün ilk işlərə başlandı. Qırmızı planetdə bəşəriyyəti təmsil etmək istəyən könüllü 1058 nəfər seçildi. Növbəti illərdə isə əlavə testlərin nəticəsindən asılı olaraq onların içindən 4-ü seçilərək, 2023-ci ildə Yerə qayıtmamaq şərti ilə Marsa göndəriləcək.
2. Qara dəlik mövcud deyil
Britaniyalı fizik Stiven Hokinq böyük ulduzların enerji tükənməsinin nəticəsi olaraq meydana gələn Qara Dəliklərin əslində bildiyimiz mənada mövcud olmadığını ya da onları düzgün anlamadığımızı irəli sürdü. Bu iddiasına səbəb Qara Dəliklərin ətrafındaki kvant-qravitasion effektlərin, Qara Dəliyin "hadisələr üfüqü" adlanan, xarici və daxili aləmləri arasındaki sərhədini deformasiya etdiyi, buna görə də belə bir obyektin sərhədinin dəqiq müəyyənləşdirilə bilinmədiyi, dolayısıyla da mövcud olmadığıdır. Hokinqin etdiyi kəşf faktlara əsaslansa da, bəzi alimlər tərəfindən birmənalı qarşılanmadı.
3. Şanssız dinozavrlar
Yer tarixi ərzində burada yaşamış növlər arasında, həqiqi mənada ən "şanssız" canlıların dinozavrlar olduğu bəlli oldu. Bildirildi ki, 65 milyon il əvvəl Yerlə toqquşaraq, dinozavrların məhvinə gətirib çıxaran asteroid bir qədər əvvəl və ya sonra düşsəydi, dinozavrlar bu gün də Yerdə hökm sürəcəklərdi. Asteroid toqquşmasından təxminən 250 min il əvvəl vulkanik aktivliklər səbəbindən dinozavrların qida qaynaqları tükənmişdi, buna görə də asteroid düşdükdə özləri əldən düşmüş vəziyyətdə idilər. Bu araşdırmadan bir neçə ay sonra isə dinozavrların qırılmasına səbəb olan əsas amilin asteroid deyil, elə vulkanik püskürmələr olduğu sübut edildi.
4. İçimizdəki nanomotorlar
Biokimyaçı və biomühəndislər ilk dəfə insanın canlı hüceyrəsi içərisinə mikroskopik sintetik nanomotorlar yerləşdirərək, ultrasəs və maqnit dalğaları köməyilə onları idarə etməyə nail oldular. Bu irəliləyiş sayəsində yaxın gələcəkdə xərçəng və digər xəstəliklərə qarşı inqilabi müalicə metodu yaradılacağı bildirildi.
5. Faydalı marixuana
Bəlkə də ilin ən gözlənilməz xəbərlərindən biri psixoaktiv vasitə olan marixuananın insan orqanizminə faydası olduğunun tapılması oldu. Belə ki, marixuananın tərkibindəki əsas psixoaktiv komponent tetrahidrokannabinolun (THK) bağırsaqda yerləşən immun hüceyrələrini İİV-dən (insanda immunçatışmazlığı virusu) qoruduğu, ən azı isə xəstəliyin inkişafını yavaşlatdığı təsdiq edildi.
6. Enselad altındaki okean
Saturnun planetinin peyki olan Enseladın qabığının təxminən 30-40 km dərinliyində maye sudan ibarət okean olduğu sübut edildi. İsti okeana sahib Yupiterin peyki Europadan sonra, Saturn ətrafında dövr edən Enseladın da ölü olmadığı aydın oldu və hipotetik olaraq yadplanetli həyatının yuvası ola biləcəyi ehtimalı artdı.
7. Donora qarşı süni qan
Alimlər ilk dəfə insan orqanizminə uyğun gələn süni qan istehsal etməyə nail oldular. Yaxın gələcəkdə süni qanın donor qanı tam əvəz edəcəyi açıqlandı. Bu sayədə sənayə istehsalı səviyyəsindəki süni qan erasına qapı açmış olacağıq.
8. Yerin əkizi
İlin ən sevindirici xəbərlərindən biri də bu oldu ki, indiyə qədər aşkar edilmiş planetlər arasında Yerə ölçü, şərtlər və ulduzu ilə arasındaki məsafə baxımlarından ən çox oxşayan, "Kepler-186f" adlı ekzoplanet tapıldı. Heyfsləndirən məlumat isə onun Günəş sistemindən nə az nə çox, 500 işıq ili uzaqlıqda yerləşdiyi oldu.
9. Yarısüni həyat
2014-ün sensasion xəbəri ilk dəfə tamamilə yeni və yarısüni genetik koda sahib orqanizmin yaradılması oldu. Alimlər, plazmid adıyla tanınan DNT-nin dairəvi hissəsini sintezləyərək, onu E. coli bakteriyasının hüceyrəsinə yerləşdirməyi bacardılar. Nəticədə digər bakteriyalardan heç də fərqlənmədən çoxala bilən yeni orqanizm yaradılmış oldu.
10. "Fila" komet üzərində
İlin ən mühüm nailiyyəti bəlkə də son on illiyin ən vacib nailiyyətlərindən oldu. Belə ki, avropalı alimlər 10 il davam edən kosmik səhayətin sonunda ilk dəfə bir komet (məhz Churyumov-Gerasimenko kometi) üzərinə aparat endirməyə nail oldular. "Rozetta" missiyasının məqsədi Günəş sisteminin keçmişi, kometin anatomik xarakteristikaları və Yerdə suyun mənşəyi sahələrində araşdırmalar aparmaq idi. Şanssızlıqdan "Fila" adlı eniş aparatı kometin bir qədər təcrid olunmuş ərazisinə düşərək, Günəşdən lazımi enerjini toplaya bilmədiyi üçün məcburən yuxu rejiminə keçid almalı oldu. Lakin alimlər aparatı ilişib qaldığı yerdən çıxaracaqlarına əmin olduqlarını bildirdilər.
daha ətraflı...
İnsanların əksəriyyətini elm qane etmir və bunun başlıca səbəbi ziyalı olmadıqları deyil, infantil (uşaqlıq dövrünün xüsusiyyətlərini saxlayan) düşüncə və xasiyyətə sahib olduqlarıdır.
Psixoloqlara çoxdan məlumdur ki, rasional kateqoriya kimi "bilik" həyatımızın istənilən sferasında çox az rola malikdir. Psixologiyada hətta belə bir xüsusi termin mövcuddur ki, insan üçün faydalı olan hər hansı bir şeyin daxili qeyri-rasional xoşagəlməzliyini xarakterizə edir - müqavimət. O cümlədən, elmə qarşı müqavimət maariflənmə yoxluğundan və ya savadsızlıqdan bir o qədər də qaynaqlanmır; əsasən, insanın bu biliklərə yiyələnmək istəmədiyindən dolayı meydana gəlir. İnsan üçün yaradana, ruha, qeyri-maddi aləmə və s. inanmaq daha rahat və komfortludur, çünki psixologiya nöqteyi-nəzərindən bu qərar daha bəsit və təhlükəsizdir. "Əgər tanrı yoxdursa, mən və yaxınlarımın qayğısına kim qalacaq", "məni incidən insanı kim cəzalandıracaq", "niyə yaşayıram", "kimə (nəyə) bel bağlaya bilərəm" və ya "əgər ölsəm cənnətə filan düşməyəcəm, sadəcə yox olacam", "çəkdiyim əzabların qarşılığında mükafatlandırılmayacam", "əgər tanrı yoxdursa, demək hər hansı bir etik norma da yoxdur, istədiyimi edə bilərəm" və s. - bir çox insanlar acı reallıq çərçivəsində bu suallarına cavab tapmağı bacarmırlar.
Amerikalı tədqiqatçıların gəldiyi qənaətə görə, cəmiyyətdə elmi biliklərə qarşı yönləndirilmiş kütləvi xoşagəlməzliyin və batil inancların sürətlə yayılmasının ən vacib səbəblərindən biri, müasir elmi nəticələrin insan psixikasının anadangəlmə xassə və meyllərilə, habelə ictimai şüura oturuşmuş stereotiplərlə uyğunsuzluq təşkil etməsidir. Beləliklə, "elmə qarşı müqavimət" adını almış fenomen inkişaf etməkdədir.
Son bir neçə il ərzində bu mövzunu maraqlandıran bir çox araşdırmalar aparılıb. Nəticələrə əsasən, "elmə qarşı müqavimətin" bəzi aspektləri, göründüyü qədərilə, bütün xalqlara və mədəniyyətlərə xasdır və bunların mənşəyi uşaq psixikasının dərin xüsusiyyətlərində gizlənir.
Əslində "körpələr dünyaya tam biliksiz göz açır" demək yalnış olardı. Onlar çox yaxşı dərk edir ki, əşyalar qalın, müəyyən bir sıxlıqda və zamanda sabit olurlar (bəli, körpələrdə zaman anlayışı da var, sadəcə bir qədər fərqlidir). Anlayırlar ki, insanların bu və ya digər bir hərəkətinin məqsədi var, onların emosiyaları hər hansı bir hadisəyə verdikləri reaksiyadır və s.
Uşaqların bu "təməl bilikləri" olmasa idi, öyrənmə bacarığına da sahib olmazdılar. Amma bu biliklər bir yandan da uşaqlara (dolayısı ilə də bir neçə il sonra uşaq ağlını itirməyən yetkinlərə) zərərlidir, çünki onların "darıxdırıcı" və "anlaşılması çətin olan" elmi məlumatları qavramasına maneəçilik törədir. Bütün əşyaların hər hansı bir dəstək olmadan yerə düşməsi ilə bağlı uşaq təsəvvürü, müəyyən bir yaşa qədər (8-9 yaş) onlara Yerin dairəvi olduğu faktını anlamağa mane olur.
Uşaqlarda olduğu kimi, uşaqlıq ağlını qoruyub-saxlayan yetkin insanlarda da təkamülə qarşı kütləvi "inancsızlıq" bununla əlaqələndirilir ki, uşaq onu əhatə edən ətraf-aləmində bir "məna", kiminsə "məqsədyönlü fəaliyyətini" görməyə meyllidir. Ümumiyyətlə uşaq psixikası olduqca eqosentrikdir - o, özünü bir çox hadisələrin səbəbi, dünyanın mərkəzi kimi görür. Şüursuzca davranır və etdiklərinin mənasını anlamır. Düşünür ki, "əgər valideynləri dalaşırsa, demək burada günahkar o özüdür" və ya "analar uşaqlarını böyütmək üçün yaşayırlar". Ağlına belə gəlmir ki, digər insanlar (ana) yorula, xəstələnə və ya pis əhval-ruhiyyədə ola bilər. Bunların hər birisi uşağın normal və təbii eqoizmi, eqosentrizmi ilə bağlıdır, hansını ki tədricən, əlavə şiddətə yol vermədən, uşağın hansı yaşda olduğunu nəzərə alaraq və mütləq surətdə aradan qaldırmaq lazımdır. Bununla yanaşı uşaqda anadangəlmə, bioloji ümumi üstünlüyə meyllilik var: "Mən - ən yaxşısıyam". Bunun, qismən, uşaqlıq acizliyinə kompensasiya olaraq formalaşdığını demək olar. Bu səbəbdən bizim möcüzəvi şəkildə cənnət bağında tanrı tərəfindən yaradılmış olmadığımız və meymunlardan ayrılaraq təkamülləşdiyimiz qalsın bir yana, bu gün də taksonomiyada meymun qrupu içərisində yer aldığımız kimi faktları qəbul etmək bir çox yetkin insanlara dəhşətli dərəcədə çətin görünür.
"Dörd yaşlı uşaqlar əmindir ki, mövcud bütün əşyalar nəyəsə görə mövcuddur" - bu, bir müddət əvvəl aparılmış xüsusi bir tədqiqatın nəticələridir. Məhz; şirlər ona görə mövcuddur ki, insanlar zooparkda onlara baxsın, buludlar ona görə mövcuddur ki, yağış yağsın və s. Bu tədqiqat həmçinin uşaqların, onları əhatə edən hadisələrə kreasionistik izahlar tələb etmələrinə olan meylliliyini təsdiqləyir (ətraf-aləmdəki hər şeyi bir kimsə və nə üçünsə yaradıb). Eyni xarakteri bəzi yetkin insanlarda da müşahidə etmək olar: "İnsanın həyatında bir məna var", "Başıma gələnlər etdiklərimin qarşılığıdır", "Tanrı insana qaldıra bilməyəcəyi yükü daşıtmaz", "Alın yazısından qaçmaq olmaz", "Bu iş qismətdə var idi" və s. Həyatda bir çox hadisələr həqiqətən əvvəldən "planlaşdırılmış" kimi görünə bilər, lakin bunun "alın yazısı" və ya "qismətlə" deyil, şüursuz uşaqlıq travmaları ilə əlaqəli olduğunu bir çoxlar bilmir.
Uşaq ağlının daha bir özəlliyi dualizmdir. Bu ideyaya əsasən, maddiyyat və mənəviyyat arasında (bədən və ruh, beyin və şüur arasında) prinsipial fərq var. Bütün bu xüsusiyyətlər yetkinlərdə də qorunub-qalaraq, qəribə, bəlkə də mənasız sosial diskussiyaların yaranmasına gətirib çıxarır: heyvanlar, insan embrionları və ya kök hüceyrələri üzərində eksperimentlər aparmaq olarmı, axı onların da "ruhu" ola bilər. Hətta bəzi hallarda vəkillər cinayətkarların törətdikləri cinayətdə günahlandırılmalı olub-olmadıqları sualını qaldırırlar - onlar ki, axır-əvvəl, "beyin fəaliyyətinin əmr etdiyi kimi" davranırlar. Belə çıxır ki, burada günahkar olan insan deyil, onun beynidir...
Bəzi reaksiyalar da müəyyən qədər sivil ənənələrdən qaynaqlanmış olmalıdır. Misal üçün, müasir elmin beşiyi dövlətlərindən biri olan ABŞ-da təkamül nəzəriyyəsinə düşmən kəsilən insanların sayı avropa ölkələrilə müqayisədə daha çoxdur. Lakin digər qütbdə yerləşən Rusiyada "elmə qarşı müqavimət" daha zəifdir.
Elmi ideyalar cəmiyyətdə dəstəklənməyəndə, yetkin insanlarda infantil düşüncə tərzinə meyllilik daha da möhkəmlənir. Əgər belə bir cəmiyyətin elmi ideyaya qarşı "elementar sağlam düşüncəyə" zidd olmayan və pərəstişəlayiq "qaynaqlara" əsaslanan psevdoelmi alternativi varsa, "elmə qarşı müqavimət" olduqca güclənəcək. ABŞ-da təkamül biologiyası və neyrobiologiyanın qarşılaşdığı vəziyyət, faktiki olaraq, belədir: bu elm sahələrinin çıxardığı nəticələr, adlı-sanlı siyasətçilər və din xadimlərinin dedikləri qalsın bir yana, hətta adi uşaq ağlına belə ziddir.
Nəyə görə zidd göründüyünü bu yazı ərzində izah etməyə çalışdıq. Ən azından bir şey təsəlli verir ki, psevdoelm yoluxdurucuları olan kreasionistlər, astroloqlar və metafiziklərin heç bir günahı yoxdur. Günahları varsa belə, bu, təbiidir. Onlar, "beyinlərinin əmr etdiyini" yerinə yetirirlər.
İstinad buradadır
Həmçinin oxuyun:
"Niyə əslində həyat mövcud deyil"
Darvinin iki əsri: Onun və bizim səhvlərimiz
Ruhları biz yox, beynimiz görür
daha ətraflı...
