Alimlər Avstraliyada aparılan tədqiqatlarda 3,5 milyard il əvvəlinə aid kompleks bakterial ekosistemin izlərinə rast gəldi. Bu tapıntının, Yerdəki ən qədim həyat nümunəsi olduğu məlum oldu.
Tədqiqatçılar, Qərbi Avstraliyanın Pilbara bölgəsində yerləşən qaya layları üzərində apardıqları tədqiqatda, milyard illər əvvəlinə uzanan həyat izləri tapdı. Guardian'a açıqlama verən Qərbi Avstraliya Universitetindən olan prof. David Wacey, tapıntıların, yer üzündəki həyatın tarixini bir neçə milyon il daha geriyə apardığını dedi. Wacey:
"Pilbara bölgəsi, Yerdə ən az dağılmış qədim qaya strukturlarına sahibdir. Əvvəllər apardığımız tədqiqatlarda 3,45 milyard il əvvəlinə dayanan həyat izləri tapmışdıq. Bu dəfə isə bir az daha geriyə getməyi bacardıq."
Wacey, ekosistemin aşkar edildiyi Dresser qayalığından alınan nümunələrdə qədim bakteriya qrupları tapdıqlarını dedi. Qruplar halında yaşamağa uyğunlaşan bu qədim bakteriya və mikroblar, ehtiyac duyduqları kimyəvi struktura görə qayaların fərqli təbəqələrində yaşamış, işığı sevənləri isə qayaların üst laylarında yerləşmişdir.
Qədim bakteriyaların aid olduğu 3,5 milyard il əvvəlki dövrdə planetin böyük hissəsi okeanlarla örtülmüşdü və temperatur bu günkindən daha yüksək idi. Bakteriyaların meydana gəlməyə başladığı bu dövrdə hələ inkişaf etmiş növlər təkamülləşməmişdi.
Wacey, həmin dövrdə atmosferdə demək olar ki oksigenin heç tapılmadığını, CO2 və metan qazının isə yayılmış olduğunu açıqladı.
Yer üzünün böyük hissəsinin okeanlarla örtülü olduğu dövrdə aktiv vulkanik fəaliyyət yaşanırdı və atmosferdəki sulfid faizi həddindən artıq idi. Yalnız 2,5 milyard il əvvəl nüvəli hüceyrələrə sahib olan canlılar meydana gəlməyə başlamışdı.
Pilbara bölgəsindəki qayalıqların Marsdakı qaya strukturlarına çox oxşadığını deyən Wacey, həmçinin tədqiqatların bizə bir gün başqa bir planetdə həyat olduğuna dair işarələr verə biləcəyini də bildirdi.
Qaynaq: CarnegieScience , ScienceDaily
daha ətraflı...
NASA-nın Goddard Kosmik Mərkəzi tərəfindən hazırlanan animasiyada Marsın 4 milyard il əvvəlki halı süni şəkildə göstərildi. Mars səthində olan kəşfiyyatçı ağıllı robotların və peyklərin göndərdiyi məlumatlarla hazırlanan simulyasiyada 4 milyard il əvvəl səmanın göy rəngə çalan bir rəngdə olduğu, səthdə isə göllər və çayların olduğu görülür. Planetin Yerlə müqayisədə daha kiçik olması, mövqeyi etibarilə daha uzaqda yerləşməsi səbəbindən Marsın zamanla müasir halına doğru dəyişildiyi hesab edilir.
daha ətraflı...
Biology Letters jurnalında dərc olunan araşdırmada, həyatımıza musiqi və dilin ilk dəfə 30 milyon il əvvəl girdiyi bildirilir.
Təqiqatda iştirak edən Andrea Ravignani, Discovery News'a verdiyi açıqlamasında, "Musiqili davranışlar ilk addımlar olaraq qəbul edilə bilər. Buna görə də ilk dil hesab olunurlar" dedi.
Vyana Universitetindən olan bioloq Ravignani və həmkarları, tədqiqatda hecalar, sözlər və musiqi qeydləri arasında əlaqə qurma qabiliyyətini araşdırdılar. Nümunə olaraq, Do-Re-Mi doğru qəbul edilərkən, Do-Re-Fa səslərinin gözlənilən ardıcıllığı verməməsi səbəbiylə səhv qəbul edilməsi göstərildi.
Edilən təcrübədə, hər nə qədər insanlar kimi reaksiya verməsələr də, sincabaoxşar meymunlar kiçik bir otağa qoyuldu və onlara müxtəlif musiqilər dinlədildi. Arabir yeməklə doyuzdurulan meymunlar, bu sayədə darıxmadan təcrübəyə adaptasiya oldular. Təcrübədə, Do-Re-Fa kimi yalnış not ardıcıllığı verildiyində, meymunların səsə daha çox diqqət etdiyi müşahidə edildi.
Sincabaoxşar meymunların təcrübədə səs ardıcıllıqları və dəyişmələrini anladıqları sübut edildi. Təcrübə sayəsində, həm dil, həm də musiqi üçün əhəmiyyət daşıyan bu qabiliyyətin insan və meymunların ən son ortaq əcdadı hesab olunan sincabaoxşar meymunların əcdadlarında 30 milyon il əvvəl ortaya çıxdığı iddiası irəli sürüldü.
Alimlər quşlar kimi səs çıxara bilən sincabaoxşar meymunların və şimpanzelər kimi digər növlərin musiqi mövzusunda düşündüyümüzdən daha çox bacarıqlı ola biləcəyini dedilər. Ravignani şimpanzelərin, onlar üçün hazırladıqları xüsusi zərb alətlərinə böyük maraq göstərdiyini bildirdi.
Təcrübə barədə fikirlərini bildirən Wisconsin-Madison Universitetindən olan psixologiya və zoologiya professoru Charles Snowdon bunları dedi:
"Musiqi qabiliyyətinin və qavrayışının qədim insanlarda yaranması yerinə daha qədim bir tarixə malik olması gözləmədiyimiz xəbər deyil."
Qaynaq: ZMEScience
daha ətraflı...
Buqələmunların təkamül keçmişinə aid bir çox məlumata sahib olsaq da, bu qeyri-adi növlərin təkamülü ilə əlaqədar bəzi sirrlər hələ də qalır. Məsələn, buqələmunların bildiyimiz ən qədim əcdadı 60 milyon il əvvəl yaşamış Anqingosaurus brevicephalus adlı bir növdür. Təkamül müddətində, dəyişikliklərini dəqiq olaraq görə bildiyimiz digər növlər arasında 23-13 milyon il əvvəl yaşamış Chamaeleo caroliquarti və 13-5 milyon il əvvəl yaşamış Chamaeleo intermedius növləri bunlardan yalnız bəziləridir. Həmçinin aparılan genetik tədqiqatlar buqələmunların təxminən 100 milyon il əvvəl iquana bənzərlərindən və kələzlərdən ayrılmış bir qrup olduqlarını da göstərir və kələzlər dəstəsinə daha yaxındırlar.
Amma sürünənlərin böyük bir qisminin ən əsas xüsusiyyətlərindən biri olan yumurta qoyma, bu qrupun bəzi növlərində (məsələn şəkildəki Jackson buqələmununda) etibarlı deyil. Bu sürünənlər, eynilə məməlilər kimi doğurlar!
Bu sizi çaşdıra bilər, amma əlimizdə Təkamül Biologiyası var. Hal-hazırda yalnız 2 növ dağ kərtənkələsində və bəzi ilanlarda doğaraq artımı müşahidə edə bilərik, amma fosillərə baxdığımızda bunların sayının 100-dən çox olduğunu görərik. Doğan müasir sürünənlər üzərində aparılan tədqiqatlar, yumurta qoymağa yaxın bir doğuş tipinin çətin şərtlərdə sürünənlərin bəzilərinin nəsillər içərisində keçirə bildiyi təkamül dəyişikliyi olduğunu göstərir. Bu keçidə səbəbin mühitdə olan qida qaynaqları və bunların bu təkamül dəyişikliyini dəstəklədiyi hesab edilir. Dağ kərtənkələləri üzərində aparılan işlərdən, nəsillər içərisində təkamül dəyişikliklərini, həm də doğuş tipi kimi əhəmiyyətli bir təkamül dəyişikliyini gözlərimizlə görə bilərik. Bu keçid, məməlilərin sürünənlərdən təkamülləşməsi faktını dəstəkləyən yüzlərlə dəlildən yalnız biridir.
Üstəlik bu doğuş çox uğurlu şəkildə təkamül keçidini göstərir. Hər nə qədər biz "doğuş" olaraq bilsək də, bu canlıların doğduğu balalar ilk mərhələdə qarında yumurta içərisində, ana rəhmində inkişaf edirlər. Ardından burada yumurtalarından çıxır və "doğulurlar". Yəni, təkamülü göstərə biləcək bir keçid gözümüzün qarşısında reallaşır! Bundan başqa, ətraf şərtləri normal hala qayıtdıqda bu sürünənlər ənənəvi yumurta qoyma üsuluna bir neçə nəsil içərisində yenidən qayıda bilirlər. Bu, mühitə görə təkamül dəyişikliklərinin ən gözəl nümunələrindən hesab olunmalıdır.
Qaynaq: TorontoZoo
daha ətraflı...
Alimlərin 20 min il əvvəlinə aid it dişlərindən əldə etdiyi məlumatlar, itlərin mənşələrinin hesab edildiyi kimi Orta Şərqə deyil, Avropaya aid olduğunu və ilk dəfə Avropalı ovçular tərəfindən əhilləşdirildiklərini göstərdi. Yeni tapıntılar qədim canavarların əhilləşərək ovçu itlərə doğru təkamülləşdiyini bir daha təsdiq etmiş oldu.
Science jurnalına danışan Kaliforniya Universiteti bioloqu Robert Wayne, antik fosillərdən əldə edilən DNT-nin itlərin təkamülü haqqında yeni məlumatlar verdiyini dedi. Wayne:
"Müasir itlərin, hesab etdiyimiz kimi Orta Şərq və ya Asiyada deyil, Avropada təkamülləşdiyinə və təxminən 25 min il əvvəl canavarlardan ayrıldığına əmin olduq."
Science jurnalında dünən dərc olunan tədqiqat nəticələri, insanın ən sadiq dostu olan itlərin qədim dövrlərdə necə əhilləşdirildikləri sualını da gündəmə gətirdi. Tədqiqatçılar itlərin 30 min il əvvəlki dövrdən insanlarla yaşamağa başladığını düşünürlər. Bu dövrdə əhilləşməyin Yaxın Şərq, Afrika, Avrasiya və Asiyanın şərqində baş verdiyi təxmin edilirdi. Necə əhilləşdirildikləri sualına da, canavarların insanlarla yaşamağa başlamasıyla, zamanla qədim ovçu itlərə çevrildikləri cavabı verilir.
Bəzi alimlər isə əhilləşmə prosesinin, əkinçiliyin inkişafıyla başlayan məskunlaşma həyatıyla, insanların atdıqları leşlərlə və itlərin də bu leşlərlə qidalanmasıyla baş verdiyi versiyasını müdafiə edir.
Wayne və həmkarları, tədqiqatda 10 qədim canavar bənzəri heyvanla, səkkiz qədim it bənzəri heyvanın 1.000-36.000 il əvvəlinə aid mitoxondrial DNT (yalnız anadan ötürülən) nümunələrini araşdırdılar. Həmçinin, 77 it, 49 canavar və 4 çaqqaldan DNT nümunələri alındı və DNT izləri təkamül ağacında qruplaşdırıldı. Müasir itlər qruplaşdırmada müasir canavarlarla çox yaxın çıxmasa da, qədim it və qədim canavar DNT-ləri yaxın qohumluq göstərdi.
Nəticələr, itlərin Avropada əkinçilik həyatının başlamasından əvvəl, ovçu-yığıcı Avropalılar tərəfindən 18-32 min il əvvəl əhilləşdirildiyini göstərdi. Wayne, qədim ovçu-toplayıcı insanların öz itləriylə birlikdə fərqli bölgələrə köç etdiyini, Orta Şərq kimi bölgələrdə itlərin canavarlarla cütləşməsi səbəbindən də mənşələrinin səhvən Orta Şərq olduğunu düşündüklərini dedi.
Bundan başqa, Rusiyada və Belçikada tapılan 33-36 min il əvvəlinə aid kəllə sümükləri, itlərə fərqli bölgələrdə əhilləşdirilmə tətbiq edildiyinə işarə etmişdi. Amma qədim insanların bu sınaqları müvəffəqiyyətli olmamışdı.
Qaynaq: Sciencemag , LiveScience , NBC News
daha ətraflı...
Zülal kodlaşdıran genlərdəki silinmələr və əlavələr çərçivə sürüşdürücü mutasiyalara səbəb ola bilər. DNT 3-lü kodlar halında oxunduğu üçün 1 bazis cütünün silinməsi belə, kodların düzülməsini pozaraq mənasız zülal istehsalına yol açaraq genin funksiyasını pozur. Nadir hallarda baş verən bu mutasiyalar bütün genetik funksiyanı tamamilə silə bilər.
Möhkəm olun və kəmərlərinizi bağlayın: Hamımızın dişlərində mina təbəqəsi var, bunu hamımız bilirik. Mina təbəqəsi olduqca möhkəm təbəqədir və əsas vəzifəsi dişlərimizi xarici faktorlara qarşı qorumaqdır. Lakin, bəzi canlıların dişlərində mina təbəqəsi yoxdur. Müasir növlərə və aralarındakı təkamül əlaqələrinə baxdığımızda, belə nəticə ilə qarşılaşırıq: əgər təkamül nəzəriyyəsi doğrudursa və bütün heyvanlar ortaq əcdaddan gəlirsə, mina təbəqəsi olmayan heyvanların da əcdadlarında mina təbəqələri olmalıdır, çünki ən qədim dövrlərə aid növlərdə də bu təbəqəyə rast gəlinir. Bu səbəbdən, təkamül nəzəriyyəsinə görə bu mina təbəqəsi sonradan itirilmiş olmalıdır.
Bu hipotezi elmi olaraq test edək. Mina təbəqəsini yaradan başlıca zülalın adı enamelin zülalıdır. Bəzi balinalar, zirehlilər və qarışqayeyənlərin dişlərində mina təbəqəsi yoxdur və bu canlılar enamelin zülalını istehsal edə bilmirlər. Əgər canlılar ortaq əcdaddan gəldisə və mina təbəqəsi olmayan canlılar təkamül müddəti içərisində bu təbəqəni itirdilərsə, ''enamelin zülalı istehsal etməyən'' canlılarda funksiyasını itirmiş enamelin genləri olmalıdır. Çünki genlər anidən itə bilməzlər, əvvəlcə funksiyasız hala gələrlər, ardından vəziyyətə bağlı olaraq yox ola bilərlər.
Alimlər bir çox canlıların DNT-sini yaxşıca araşdırdılar və bütün məməlilərin enamelin zülalı kodlaşdıran ENAM geninə sahib olduğunu təsdiqlədilər. Enamelin zülalı istehsal etməyən zirehlilərdə funksiyası pozulmuş ENAM geni tapılmışdı. Aparılan tədqiqatlar nəticəsində gen üzərində təsiri olmuş çərçivə sürüşdürücü mutasiyalara rast gəlindi. Çərçivə sürüşdürücü mutasiyalar bu genləri əvvəllər pozmuşdu. Yəni bu canlılar ENAM geninə sahib olduqları halda, yığılan zərərli mutasiyalarla bu zülalı istehsal edə bilmirdilər. Buna görə də dişlərinin minası yox idi.
İndi isə daha möhkəm durun. Bəzi canlıların ENAM genlərinin, eyni nöqtədə meydana gələn çərçivə sürüşdürücü mutasiyalar səbəbindən pozulduğu məlum oldu. Çərçivə sürüşdürücü mutasiyalar olduqca nadir hallarda baş verir. Bir neçə canlının eyni geni, eyni nöqtədəki mutasiyalarla bir-birindən tamamilə ayrı olaraq pozulmuş ola bilməz, bu, riyazi olaraq çox aşağı ehtimaldır. Bu səbəbdən bu mutasiyalar təkamül müddətindəki ortaq əcdadlarda meydana gəlmiş və növlərə ötürülmüş olmalıdır. Məsələn, Manis pentadactyla və Manis tricuspis növlərinin ENAM geninin 1362-ci nukleotidində silinmə mutasiyası var. Bu mutasiya zülal istehsalını pozmuşdur. Digər heç bir canlı növündə bu mövqedə silinmə yoxdur. Bu silinmə, Manis növlərinin ortaq əcdadlarından qalmışdır və bu vəziyyət başqa heç cür izah oluna bilməz.
Bunun kimi ortaq paylaşılan silinmə mutasiyalara daha çox növdə rast gəlinir. Oxşar gen eyni səhv nəticəsində pozulmuşdur. Enamelin zülalını sintez edə bilməyən bu canlıların da ENAM geninə sahib olması, pozucu mutasiyaların tək-tək göstərilə bilməsi və bəzi mutasiyaların ortaq olması yalnız və yalnız təkamülə işarə edir.
Qaynaq: PLoS Genetics
daha ətraflı...
Paleontoloqların 2009-cu ildə ABŞ-da tapdığı yeni dinozavr növü elm dünyasına tanıdıldı. "Lythronax argestes" adı verilən dinozavrdan əldə edilən məlumatlar, nəhəng tirannozavr növünün hesab ediləndən 10 milyon il daha qədim olduğunu göstərdi.
Yuta ştatında 2009-cu ildə kəşf edilən skelet, üzərindəki bütün analiz işləri qurtardıqdan və elmi adı təyin olunduqdan sonra Yuta Təbiət Tarixi Muzeyində sərgiyə qoyuldu. Tədqiqat qrupunda iştirak edən Yuta Universitetindən olan Randall Irmis bunları dedi:
"Əldə etdiyimiz yeni məlumatlar dinozavrlara baxış bucağımızı dəyişdirir."
The Guardian saytına açıqlama verən Irmis, Lythronax'ın quyruğundan başına qədər təxminən 7,5 metr, yerdən uzunluğunun isə 2,5 metr olduğunu bildirdi. Lythronax, milyon illər əvvəl Alyaskada bataqlıqlarla dolu olan Laramidia adasında yaşayırdı.
Tirannozavr nəslinin ən qədim və yeni tapılmış üzvü olaraq təyin edilən Lythronax öz növünün tarixini 10 milyon il daha qədimə daşıdı. Irmis, başında seyrək tükləri olan dinozavrın bu sayədə yatarkən daha rahat olduğunu açıqladı, həmçinin gözlərinin itiliyindən də bəhs etdi.
Gözləri başın ön hissəsində yerləşən Lythronax'ın çox dəqiq görmə qabiliyyətinə sahib və qorxunc ovçu olduğu bildirildi. Kiçik bir burnu olan dinozavr, boğazına doğru uzanan böyük bir ağza sahib idi. Irmis açıqlamasında həmçinin bunları dedi:
"Böyük ehtimalla olduqca vəhşi və qorxunc dinozavr idi."
Qaynaq: The Guardian
daha ətraflı...
