October 31, 2013

Venera Layihəsi

Venera Layihəsi (The Venus Project) - Jak Freskonun gələcəklə bağlı planlarını reallaşdırmaq məqsədiylə qurduğu təşkilatdır. İnternet sayt vasitəsilə yayımladığı video və sənədli filmlərlə cəmiyyəti inkişaf etdirmək və daha irəli daşımaq məqsədi üçün çalışan, qaynaq-əsaslı iqtisadiyyata keçməyi, yenilənə bilər şəhərlərin texnoloji baxımdan yenidənqurulmasını, enerji effektivliyini artırmağı, təbii qaynaq idarəetməsini və inkişaf etmiş avtomatlaşdırılma əhəmiyyətini cəmiyyətə təmin edəcəyi faydaya yönləndirən layihədir. Bu təşkilatın təməli Jak Fresko və Roksana Midouz tərəfindən 1995-ci ildə qoyulmuşdur. Layihənin adı olan Venera, Floridada, Okeechobee gölü yaxınlığında yerləşən, 85.000 m2 sahəyə sahib olan bir araşdırma mərkəzinin adından qaynaqlanır.

Günəş enerjisi ilə işləyəcək texnologiyalar


Venera layihəsi yoxsulluğun, qıtlığın, cəmiyyətdəki hər növ problemin, cinayətlərin və müharibələrin səbəbinin, müasir cəmiyyətin xeyrinə olan texnoloji inkişafları şüurlu şəkildə yavaşladan mənfəət və rəqabət əsaslı iqtisadi sistem olduğunu hesab edir. Jak Fresko, qazanc məqsədi güdən iqtisadi sistem tərəfindən texnologiyanın inkişafında şüürlu şəkildə yaradılan yavaşlamanın "mənfəət"dən xilas edildiyində daha çox insan üçün daha çox qaynaq bolluğu və buna bağlı olaraq daha çox məhsul təmin edəcəyi, həmçinin qıtlıq, yoxsulluq və aclığı aradan qaldıracağı nəzəriyyəsini inkişaf etdirir. Bu yeni kəşf edilmiş iqtisadi model insanların eqoizm, rüşvət və acgözlüyə olan meylini aradan qaldıracaq və bir-birlərinə güvənmə meylini aşılayacaqdır. Fresko hesab edir ki, pula əsaslanan iqtisadi sistem və onun nəticəsində ortaya çıxan əmək fəaliyyəti və rəqabət kimi proseslər insanları həqiqi imkanlarını ortaya qoymaqdan saxlayaraq cəmiyyəti geriyə aparır.



Fresko, insanların daha uzun, sağlam və mənalı bir həyat keçirmələrinin artıq mümkün ola biləcəyinə inanaraq irəli sürdüyü düşüncələrin cəmiyyətdəki insanların böyük əksəriyyəti üçün ən üst səviyyədə fayda təmin edəcək fikirlər olduğunu deyir. O, bütün dünya insanlarının və təşkilatların birləşərək cəmi 20 ilə yeni, daha təmiz və daha inkişaf etmiş dünya qura biləcəklərini iddia edir. Layihəyə görə insanların həqiqi sivilizasiya qura bilmələri, üçün siyasi fikirlərinin və məqsədlərinin yox edilməsi gərəklidir. Fresko, insanlığı nə siyasət, nə dinin xilas edə biləcəyini deyir. Fikirlərinə görə, insanlıq və onun inkişaf etməsi üçün lazımlı olan yalnız elm və texnologiyadır.


Yeni şəhər modeli
Freskonun bu fikirləri Böyük Depressiya illərində formalaşmışdı. Fresko dünyadakı, Böyük Depressiya böhranına oxşar olan, onun qədər də sərt olmayan mövcud iqtisadi vəziyyətin insanları azad bazar iqtisadiyyatı və kapitalizmdən uzaqlaşdıraraq, onların pula əsaslanan iqtisadi sistemə olan etibarlarını yıxacağına inanır. Venera layihəsinin əsas məqsədi, mövcud pul əsaslı iqtisadi sistemin, qaynaq əsaslı iqtisadi sistem vasitəsilə aradan qaldırılmasıdır.


Jak Fresko (d. 13 mart, 1916) 14 yaşında olarkən məktəblərin təhsil sisteminin yararsız olduğunu düşünüb, məktəblə vidalaşmışdır. O vaxtdan bəri evində qurduğu laboratoriyalar sayəsində öz özünü inkişaf etdirmişdir. Sənaye mühəndisi, ixtiraçı, yazıçı və futuristdir. Hal-hazırda 97 yaşı var.

Sayt: thevenusproject.com
daha ətraflı...

Şimpanzelər də "orta yaş böhranı" keçirir

İri meymunları araşdıran bir beynəlxalq tədqiqatçı qrup, bu heyvanların özlərini cavanlıqda çox xoşbəxt hiss etdiyini, orta yaşda isə bu hissin azaldığını və yaşlılıqda yenə artdığını aydınlaşdırdı.

Bu heyvanlarla ən az iki il işləmiş olan baxıcılar, könüllülər və tədqiqatçılardan qısa bir anketi doldurmaları xahiş edildi. İnsanlarda xoşbəxtlik dərəcəsini ölçmək üçün nəzərdə tutulan bu anket primatlara uyğunlaşdırıldı.

Tədqiqat qrupunun başçısı psixoloq prof. Aleksandr Weiss insanlar, şimpanzelər və oranqutanlar arasındakı oxşarlıqların genetikanın və fiziologiyanın sərhədlərini keçdiyini anladıqlarını bildirdi. Məsələn, iri meymunlar da insanlarınkına oxşar sosial təzyiqlər və stress faktorları ilə qarşı-qarşıya qalırlar. Prof. Weiss deyir:


"Təbii ki orta yaşa gələn şimpanzelər birdən-birə qıpqırmızı bir idman avtomobili istəmir. Amma başqa şeylər istəyirlər, məsələn, daha çox dişiylə cütləşmək."


Warwick Universitetindən olan iqtisadiyyat prof. Andrew Oswald da bu işə insanlarda xoşbəxtlik hissini 20 ildir araşdırdıqdan sonra qatıldığını açıqladı:


"Oranqutan və şimpanzeləri gözdən keçirmək istəməyimizə səbəblərdən biri, insanlarda təhsil, gəlir və evlilik kimi faktorları təhvil verdikdən sonra belə U əyrisinin eynilə qalması idi."


Prof. Oswald, meymunlarda da eyni vəziyyətlə qarşılaşdıqlarını deyir. Oswald'a görə bu nəticə orta yaş böhranının həqiqi olduğunu və bioloji baxımdan ən yaxın qohumlarımızda da müşahidə edilə bildiyini göstərir. Bu da böhranın bioloji və fizioloji faktorlarla açıqlana biləcəyini qarşımıza qoyur.

Psixoloq prof. Weiss indi cədvəlin qalan hissəsini ortaya çıxarmaq üçün təkamül prosesinə baxmaq lazım olduğunu hesab edir. Weiss son olaraq bunları dedi:


"Təkamül tariximizə daha yaxından baxmalı, şimpanzelər, oranqutanlar və digər meymun növləri ilə bölüşdüyümüz əcdadlarımızı yaxşıca araşdırmalıyıq."


Qaynaq: DailyMail
daha ətraflı...

October 29, 2013

Yüz ildən sonra Mars ikinci Yer olacaq

Dünyaca məşhur planetoloq və astrobioloq Chris Mckay, NASA-nın Marsın terraform (bir planetin həyat üçün əlverişli hala gətirilməsi) işlərinə 2016-ci ildə başlaya biləcəyi xəbərini açıqladı.

NASA Ames Tədqiqat Mərkəzi müdiri prof. Chris McKay NASA-nın rəsmi internet saytından, Marsda terraform işlərinə 2016-ci ildə başlanacağı xəbərini bütün dünyaya yaydı. Chris McKay hesab edir ki, terraform işləri üçün hətta gecikiblər. Space.com'a açıqlama verən McKay bunları dedi: 

"Artıq bilirik ki Marsda həyat yoxdur, amma bu heç vaxt olmayacağı mənasını vermir. Edəcəyimiz terraform müdaxilələri ilə qarşımızdaki 100 il ərzində Marsı həyat üçün əlverişli planet halına gətirə bilərik. Bunu yerinə yetirə biləcək yetərli texnologiyaya da sahibik. Əslində bu layihəni daha əvvəllər başlamaq lazım idi, hətta gecikmişik."

Həmçinin McKay, Mars planetini həyat üçün uyğun bir mühit vəziyyətinə gətirmək üçün milyardlarla dollar xərclənməsi lazım olacağını da bildirdi.

Qırmızı planeti terraform etmək bir o qədər də asan görünmür. Marsın diametri, Yerin demək olar ki yarısı qədərdir. Planetin Yerlə müqayisədə daha kiçik olması terraform mütəxəssislərini ən çox düşündürən maneədir. Bu səbəbdən ki, planet nə qədər terraform edilirsə edilsin, Marsın cazibə qüvvəsi Yerlə müqayisədə daha zəif olduğundan atmosfer də daim incə olacaq. Planetin dəmir nüvəsinin donmuş halda olması da bir digər problemdir. Yerin ərimiş vəziyyətdə olan nüvəsi Yer ətrafında maqnitosferanın meydana gəlməsinə səbəb olur. Beləcə maqnitosfera Yeri təhlükəli Günəş qasırğalarından qoruyaraq canlıların yaşamağı üçün lazımlı şəraiti təmin edə bilir. Lakin McKay, Marsda maqnitosferanın olmamasının o qədər də böyük problem olacağını düşünmədiyini bildirir. Çünki Günəşdən yayılan zərərli UV (ultrabənövşəyi şüalar) şüalarının böyük bir hissəsinin Yer və Venera tərəfindən, qalan UV miqdarının da Yupiter tərəfindən udulacağı hesab edilir. Xüsusilə Yupiter maqnitosferasının Mars üzərində böyük bir qoruyucu təsiri olduğuna son illərdə daha da əmin olunur. Bu halda, Qırmızı planetə düşən UV şüalarının miqdarı, Yerə düşən miqdarın 3-də 1-i qədər olacaq.

Terraform mühəndislərini narahat edən bir digər maneə, planetin həddindən artıq soyuq olmasıdır. Planetin mövqeyinin Yerlə müqayisədə Günəşdən daha uzaq olması, temperaturun qütblərdə -110 C-yə qədər, ekvatorda isə -60 C-yə qədər düşməsinə səbəb olur. Bu da planetin səthinin altında yerləşən, donmuş halda olan suyun və karbon qazının atmosferə qarışmasına mane olur. Amma terraform mühəndisləri Qırmızı planeti necə isidəcəklərini bilirlər. İstixana qazları ilə. Karbon qazının miqdarının bu planetdə yüksək olmasının böyük üstünlük olduğunu bildirən McKay, açıqlamasında bunları da qeyd etdi:

"Yerdə hal-hazırda karbon qazı sayəsində planetimizin davamlı istiləşməsinə səbəb oluruq. Eyni şəkildə Marsda da torpaq altındakı karbondioksidi sərbəst buraxa bilsək, planeti sürətli şəkildə istilədə bilərik. Əgər bunu bacarsaq həm planet istilənmiş olar, həm də atmosfer qalınlığını artırmış olarıq. İşin ən çətin və xərcli mərhələsi budur."


Planetin istiləşməsiylə birlikdə torpaq altında var olan, ağıllı kəşfiyyatçı robotlar tərəfindən dəfələrlə təsdiq edilən donmuş halda olan su, maye halına çevrilərək planetdə 4 milyard il əvvəl olduğu kimi çayların axmasına, göllərin meydana gəlməsinə səbəb olacaq. Bu mərhələdə dövrəyə, Yerdən göndəriləcək olan "Spirulin" adı verilən sianobakteriyalar girəcək. Bu bakteriyalar hər növ çətin şərtlər qarşısında dayana bilir. Beynəlxalq Kosmik Stansiyasında edilən təcrübələrdə onsuz da müşahidə edilmişdi. Spirulinalar fotosintez yolu ilə karbondioksidi alıb oksigen istehsal etməyə başlayacaq. Beləcə planetin karbon qazı miqdarı azalacaq, oksigen miqdarı isə artacaq. Spirulinalarla bağlı Space.com'a açıqlama verən McKay belə dedi: 

"Spirulinaların olduqca çətin şərtlərə dayanıqlı olduqlarını müşahidə etdik. Bu mavi-yaşıl yosunların oksigen tənəffüs etməsi bizim üçün problem yaradırdı. Amma bu yaxınlarda başladığımız yeni genetik layihədə Spirulinaların DNT-lərində edəcəyimiz yararlı mutasiyalar sayəsində oksigen tənəffüsü etməyən Spirulinalar əldə etməyi planlaşdırırıq. Beləcə, oksigen tənəffüsü etməyən Spirulinalar planetin oksigen miqdarının azalmasına səbəb olmayacaqlar."

Terraform işlərinin son mərhələsində Yerdən gətiriləcək və əkiləcək Şam kimi arılara ehtiyac duymayan ağaclar və bitkilər sayəsində planetdəki oksigen miqdarı daha yüksək sürətlə artacaq. Şam ağaclarının toxumları zəif küləklərlə uzaqlara çata bilir. Həmçinin Şam ağacları su və azot miqdarının az olduğu yerlərdə də yetişə bilir. Beləcə 100-120 ildən sonra astronavt dəbilqələri olmadan Marsda gəzə biləcəyik. McKay isə mövzu ilə əlaqədar son olaraq bunları dedi:

"Hər nə qədər terraform işləri hələlik xəyal kimi görünsə də, insan bunu edə biləcək lazımlı texnologiyaya və bacarığa malikdir. Bunu, Aya ilk insanı endirdiyimizdə təsdiqləmişdik."

Qaynaq: NASASpace
daha ətraflı...

October 28, 2013

"Mars One" layihəsi

Mars One, Marsda yerləşəcək insan koloniyası qurmaq üçün hollandiyalı təşəbbüskar, Bas Lansdorp başçılığında inkişaf etdirilməkdə olan layihədir. 2012-ci il iyun ayında elanı verilən plan bir neçə mərhələdən ibarətdir. 2016-ci ilə qədər bir əlaqə peyki ilə kəşfiyyatçı aparatı və daha sonra 2023-ci ildə daimi yaşayış üçün 4 astronavt göndərmək planlaşdırılır. Daha sonra da hər 2 ildə bir, 4 adamdan ibarət olan qrupların Marsa göndərilməsi layihənin planlarına daxil edilir. Layihə Nobel mükafatı laureatı fizik Gerard't Hooft tərəfindən dəstəklənir. Mars One layihəsi, 2012-ci ilin oktyabr ayında mənfəət məqsədi güdməyən bir vəqf kimi qurulmuşdur.

Mars One layihəsi, ilk baxışda nağıl və ya xəyali ssenari, hətta utopik gələ biləcək bir fikir zənn edilə bilər. Bu fikri reallaşdırmağın, insanoğlunun qaçınılmaz bir məcburiyyəti olduğuna inanan hollandiyalı alimlər necə bir addım atmaları lazım olduğunu düşünüb, həm insanları razı edəcək, həm də həyatlarını bu işə həsr edəcək könüllü namizədlər tapa biləcəkləri bir layihənin təməlini qoydular.

"Qırmızı planet Mars", Günəş sistemində Günəşə ən yaxın olan dördüncü planetdir, Roma mifologiyasındakı müharibə tanrısı olan Marsa həsr edilərək belə adlandırılmışdır. Yüzdə 95-i karbon qazı olan, incə atmosferə sahib olan Marsa, səthindəki dəmir oksid səbəbindən qızılı görünüşə sahib olduğu üçün Qırmızı Planet də deyilir. Radiusu 3.396 km, səthinin sahəsi 144.798.500 km ², Günəşdən uzaqlığı 227.900.000 km, bir gününün müddəti 24 saat 40 dəqiqədir. "Phobos" və "Deimos" adı verilmiş 2 peyki var.

İnsanlığın bir digər planetdə koloniya qurması və yerləşməsi məqsədli Mars One layihəsində iştirak etmək, pay sahibi olmaq və bu fürsəti qaçırmamaq üçün bir çox insanlar, qurumlar, hətta ölkələr dəstək olmağa başladılar. Bütün ciddi və təşkilati dəstəklər real olma, inkişaf etdililə bilmə, hədəflərini genişləndirmə yolunda layihənin olduqca sürətləndirilməsini təmin etdi. Mənfəət məqsədi güdmədiklərini açıqlayan, Mars One layihəsi müəllifi Bas Lansdorp və The Interplanetary Media Group, Yerə geri dönməmək şərti ilə ilk mərhələdə 2 kişi və 2 qadından ibarət olan qrup seçəcəklərini və Marsa göndərəcəklərini bildirdilər. Bundan sonrakı həyatları ərzində hər dəqiqələri davamlı olaraq kameralarla təqib ediləcək və bütün dünya tərəfindən izləniləcək.


Mars One düşərgəsi

Mars One, Marsda ilk insan bazasını qurmağı planlaşdırır. Plana görə, dörd astronavtdan ibarət olan ilk ekipaj Yerlə vidalaşıb Marsa uçacaq, səfər sonunda, 2023-ci ildə isə Marsa enəcək. Hər iki ildən bir bu bazaya göndəriləcək yeni astronavtlarla 2033-ci ildə Mars üzərində yaşayan və işləyən iyirmi adam olacağı hesab edilir. Astronavt seçkiləri prosesi 22 aprel 2013 tarixində başlamışdır. 

Mars One layihəsinin Yol Xəritəsi


2013: bazalardan biri tədris üçün inşa ediləcək.
2014: İlk əlaqə peyki buraxılacaq.
2015: Astronavt seçkiləri prosesi tamamlanacaq. (Dörd nəfərdən ibarət olan altı komanda)
2016: 2,5 ton ağırlığında olan qida vəsaiti daşıma tutumlu, SpaceX - Dragon modulu yanvar ayında hazırlanmağa başlanacaq.
2018: Kəşfiyyatçı aparat baza yerini müəyyənləşdirmək üçün Mars səthində işlərə başlayacaq.
2021: Dragon kapsulası ilə, bir kəşfiyyatçı aparat, iki həyat modulu, iki həyat dəstək modulu və iki dəstək modulu olaraq altı ədəd əlavə modulla birlikdə uçuş edəcək.
2022: Dörd nəfərdən ibarət olan ilk yerləşəcək qrup, "SpaceX Falcon Heavy" raketi ilə yola çıxacaq.
2023: İlk yerləşəcək qrup inkişaf etdirilmiş Dragon kapsulası ilə Marsa eniş edəcək.
2025: Dörd nəfərdən ibarət olan ikinci yerləşəcək olan qrup gələcək.
2033: Koloniya əhalisi sayı 20 nəfərə çatacaq.

İnşa ediləcək Mars One bazası

Mars One layihəsi mütəxəssislər və təşkilatlarla fikir mübadiləsi və texniki-iqtisadi əsaslandırma tədqiqatları apararaq, bu fikrin maliyyə, psixoloji və etik yönlərini müzakirə etdi.

Əgər siz də bu qeyri-adi macəraya qatılmaq və ya ən azı Marsda yaşamağa namizəd olanlar arasında seçim etmək istəyirsinizsə, Mars One layihəsinin internet saytından müraciət edə və ya səsvermədə iştirak edə bilərsiniz.

Sayt: mars-one.com
daha ətraflı...

İnsanda variasiyalar müşahidə edilir?

İnsanlarda indi variasiyaların (təkamülün yaratdığı müxtəlifliklər) yaranmadığını və müşahidə edilmədiyini düşünürsüz? Yanılırsız.

İnsanda da, digər bütün canlılarda olduğu kimi çox geniş genetik variasiya mövcuddur. Bu variasiya, əgər vəhşi təbiətdə yaşasaydıq, bizə ciddi üstünlükləri və ya mənfi cəhətləri təmin edəcəkdi. Bunların seçilməsi və ya uduzması nəticəsində, nəsillərə ötürülən genlərin frekansı dəyişəcəkdi. Beləcə növ fərqliləşəcəkdi. Təkamül də belə baş verir.

Hal-hazırda bu baş verir. Lakin daha yavaş və daha səssiz şəkildə. İnsan, vəhşi təbiətdən özünü təcrid edərək təkamülünü yavaşlatdı, ancaq tamamilə dayandırmadı və yəqin ki heç vaxt da dayandıra bilməyəcək.

Ətrafınıza yaxşı baxın və variasiyaları görməyə çalışın. Nə qədər çox olduğunu, təbiətdə necə fərqli funksiyaları ola biləcəyini və bu səbəbdən təbiətdə düşündüyünüz fərdə hansı üstünlükləri və ya mənfi cəhətləri təmin edə biləcəyini təxmin etməyə çalışın. Beyninizi işlədin.

Yuxarıdaki şəkildə bu variasiyalardan sadəcə birini görürsünüz. Bu, yapışıq-barmaqlılıq (sindaktiliya) vəziyyətidir. Bu nümunə çox aydın olanıdır, bir çox başqa aydın ola bilməyən nümunələr də var: Ətrafınızdakı insanların göz qapaqlarına baxın və fərqliliklərini görməyə çalışın. Qulaqlarına baxın. Çənələrinə və yanaqlarına baxın. Alınlarına və qaşlarına baxın. Qollarına və ayaqlarına baxın. Hara baxırsınız baxın, diqqətli baxdığınızda özünüzü inanılmaz bir müxtəlifliyin içərisində görəcəksiniz. Gördüyünüz müxtəlifliklərin bəziləri insanın gələcək təkamülündə onu üstün mövqeyə daşıya biləcək xüsusiyyətə sahib ola bilər, bəziləri də, təbii ki, təbiət tərəfindən məğlub olunmağa həbs edilə bilər. İnsan üçün yeni şəraitdə faydalı olan hər hansı bir variasiyanın mütləq təkamüllə dəstəklənəcəyini unutmayın. Mövcudluqlarından belə bəzilərimizin xəbərsiz olduğu bu müxtəlifliklər təkamülün xammalıdır.
daha ətraflı...

October 27, 2013

Uçan ilanlar

Biz elə gəlir ki, uçan ilanlara Hollivud filmlərindən və gecə qarabasmalarından başqa heç bir yerdə rast gələ bilmərik. Amma Cənubi və Cənub-Şərqi Asiyada, havada müəyyən məsafə qət edə bilən ilanlar yaşayır.

Uçma qabiliyyətinə sahib olan bu sürünənlər Chrysopelea paradisi növündən olan ilanlardır. Uçuşdan qabaq onlar ağac budaqlarının sonuna sürünüb oradan latın J hərfini xatırladan formada sallanırlar. Uçuş üçün planlaşdırdıqları istiqaməti seçərək müvafiq tərəfə çevrilirlər. Ardından isə budaqda qalan quyruq hissəsi ilə özlərini havaya ataraq, eynən yerdə olduğu kimi, havada da lazım olan yerə istiqamət təyin edirlər. Bu üsulla uçan ilanlar havada hətta 100 metrə qədər məsafə qət etməyə qadirdirlər.

Uçuş müddətində ilanların dairəvi bədəni inanılmaz dərəcədə düz olur. Uçan ilan havada qabırğalarını düz tutur və qarnını içəriyə doğru çəkir. Beləcə bədəninin altında çökük səth yaradır. Bu transformasiya onun bədənini tam aerodinamik formaya çevirir.


Bu gün bu ilan növü haqda bizə çox az şey məlumdur. Lakin, uçuş mexanizmlərini ov prosesində daha tez hərəkət etmək (bir ağacdan digər ağaca keçmək üçün yerə enib yenidən yuxarıya sürünməkdən daha yaxşı və sərfəli yol, bir ağacdan digər ağaca atdanma, süzmə, daha sonra isə üçma xüsusiyyətini inkişaf etdirməkdir) və ya ovçu canlılardan qaçma prosesində təkmilləşdirdikləri hesab edilir. Buna baxmayaraq havada bir çox uça bilən məməlilərdən, misalçün, uçan dələlərdən daha müvəffəqiyyətlidirlər.

Qaynaq: WhyEvolutionIsTruenat-geo.ru
daha ətraflı...

Miller-Urey təcrübəsi ilə əlaqədar əsassız iddialar

İddia 1.

Millerin təcrübəsini etibarsız edən əhəmiyyətli hissə, amin turşularının meydana gəldiyi iddia edilən dövrdə atmosferdə amin turşularının hamısını parçalayacaq qədər oksigen olması idi. Millerin gözardı etdiyi bu hәqiqәt, yaşı 3,5 milyard il olaraq hesablanan daşlardakı oksidləşmiş dəmir və uran yığınlarıyla aydın oldu.

Oksigen miqdarının, bu dövrdə təkamülçülərin iddia etdiyindən daha çox olduğunu göstərən başqa tapıntılar da ortaya çıxdı. Tədqiqatlar, o dövrdə Yer səthinə təkamülçülərin təxmin etdiklərindən 10 min qat daha çox ultrabənövşəyi şüa tәsir etdiyini göstərdi. Bu miqdarda ultrabənövşəyi şüaların atmosferdəki su buxarı və karbon 4-oksidi ayıraraq oksigeni yaratması isə qaçınılmaz idi.


Bu vəziyyət, oksigen nəzərə alınmadan aparılmış olan Millər təcrübəsini tamamilə etibarsız edirdi. Əgər təcrübədə oksigen istifadə edilsəydi, metan karbon 4-oksidə və suya, ammiak isə azot və suya çevriləcəkdi. Digər tərəfdən, oksigenin olmadığı bir mühitdə (hələ ozon təbəqəsi mövcud olmağından) ultrabənövşəyi şüalara birbaşa məruz qalacaq olan amin turşularının dərhal parçalanacaqları da aydın idi. Nəticə etibarilə, qədim primitiv Yerdə oksigenin mövcud olması da, olmaması da amin turşuları üçün məhv edici mühit demək idi.

Cavab 1.

• Yerdə həyatın 3,8 milyard il əvvəl başladığı hesab edilir. Əhəmiyyətli olan məsələ, həyat başlamazdan əvvəlki dövrdə atmosferdə kafi miqdarda sərbəst O2 olub-olmadığıdır. Elm dairəsindəki məşhur fikir həyatın meydana gəlməsindən əvvəl atmosferdəki sərbəst O2 nisbətinin 0,1% və ya daha az olduğu istiqamətindədir. Onsuz da 2,5 milyard ildən daha qədim qayalarda tapılan dəmir və uran miqdarlarından da o zamanki atmosferdə sərbəst oksigenin bu miqdarda olduğu aydın olur. Bunların yanında Yer qabığının mantiya təbəqəsində aparılan kimyəvi tədqiqatlar planetin meydana gəldiyi dövrdə atmosferdə oksigen olmadığını göstərir. Həmçinin 2,3 milyard il əvvəlinə qədər atmosferdəki oksigen miqdarının artmadığı da məlumdur. Atmosferdəki oksigen miqdarı, fotosintez edə bilən canlıların təkamülləşməsiylə birlikdə artmağa başlamışdır. Bununla belə, təxminən 2,5 milyard illik bir qədim qayada oksidləşməmiş serium tapılmışdır, bu da yüksək miqdarda oksigendən ibarət olduğu iddia edilən atmosferin şərtlərinə uyğun deyil.

UV (ultrabənövşəyi) şüaların su buxarı və karbondioksidi parçalayaraq oksigen ortaya çıxardığı ilə əlaqədar deyilənlər isə tamamilə həqiqəti əks etdirmir. Primitiv qədim atmosferdə həyatın meydana gəldiyi hesab edilən dövrdə ozon təbəqəsi onsuz da var idi. Ozonda, suda və su buxarında bol miqdarda oksigen atomları mövcud idi. Amma yuxarıda da qeyd edildiyi kimi, sərbəst oksigen olduqca az miqdarda idi. Miller-Urey təcrübəsində yaranan strukturların parçalanmasına səbəb ola biləcək şey sərbəst oksigendir, su buxarı, ozon və ya digər molekulların içindəki oksigen atomları deyil. Oxşar şəkildə, UV şüaların amin turşularını dərhal parçalayacağı iddiası da həqiqi deyil. Bunun bir səbəbi, həyatın ilk olaraq okeanların dərinliklərində geotermal yarıqların ətrafında, yəni UV şüalarından çox uzaqda başlamış olduğu iddiasıdır. Həmçinin, Yer kürəsinə düşən meteoritlərdə olan amin turşuları bu iddianı etibarsız etməyə yetərli olacaq, çünki bu meteoritlər həm kosmosda, həm də atmosferə girdikdən sonra ozon təbəqəsinə gələnə qədərki mərhələdə Günəşdən yayılan UV şüalarına birbaşa məruz qalırlar.

Bunlardan başqa aparılan digər tədqiqatlarda, UV şüalarına birbaşa məruz qalan RNT və DNT molekullarının azotlu əsaslarının, UV şüalarını absorbsiya edərək molekulun ümumi quruluşunun pozulmasına maneə törətdiyi görülmüşdür. Azotlu əsaslar UV şüası altında, müəyyən bir mənada, qurban verilərək ümumi quruluşun qorunmasını təmin edir. Həmçinin sadə üzvi maddələri olan bir mühit UV şüalarına məruz qaldıqda, bəzi kimyəvi bağların qoparaq yeni bağlar meydana gəlməsinə səbəb olduğu və beləcə daha kompleks molekulların meydana gəldiyi müşahidə edilmişdir.



İddia 2.

Amin turşularının, təcrid edilmədən bu kimyəvi maddələrlə eyni mühitdə buraxılmaları vəziyyətində isə, bunlarla kimyəvi reaksiyaya girib parçalanmaları və fərqli mürəkkəb maddələrə çevrilmələri qaçınılmaz idi.

Həmçinin təcrübə nəticəsində ortaya bol miqdarda sağ-əlli amin turşusu çıxmışdı. Bu amin turşularının varlığı, təkamülü öz məntiqi daxilində belə çürüdürdü. Çünki sağ-əlli amin turşuları, canlı quruluşunda istifadə edilə bilməyən amin turşuları idi. Nəticə etibarilə, Millerin təcrübəsindəki amin turşularının meydana gəldiyi mühit canlılıq üçün əlverişli deyildi, əksinə meydana gələcək molekulları parçalayıcı və yandırıcı turşu məhlulu xüsusiyyətində idi.


Cavab 2.

Miller-Urey təcrübəsində meydana gələn amin turşularının çoxu deyildiyi kimi sağ-əlli deyildi. Stanley Miller, bir reportajda təcrübə nəticəsində əldə edilən sağ-əlli (D amin turşusu) və sol-əlli (L amin turşusu) amin turşularının saylarının bərabər olduğunu açıqlamışdı. Canlılardakı zülalların böyük bir hissəsi L amin turşularından meydana gəlir. D amin turşuları bakteriyların hüceyrə divarlarında tapılır, həm də bol miqdarda. Həmçinin, Yerə düşən meteoritlərdə L amin turşularının D amin turşuları ilə müqayisədə daha çox olduğu müşahidə edilmişdir. Bununla belə, yaranan mühitin dağıdıcı olduğu iddiası da həqiqi deyil. Onsuz da bunu dəstəkləyən və ya izah edən hər hansı bir elmi qaynaq yoxdur, yəni iddia tamamilə uydurmadır.

Görüldüyü kimi, ortaya atılan iddialar tamamilə əsassız və elmdən kənardır. Miller-Urey təcrübəsi vasitəsilə Təkamül Nəzəriyyəsinə hücum etmək istəyirlər, amma insanlara həqiqətləri deyil, arzuladığı şeyləri izah edir və insanları bunlara inandırmağa çalışırlar. Ən əsası, insanları aldadırlar. Bunları şüurlu şəkildə etdikləri üçün iddiaları sadəcə saxtakarlıq adlandırılmalıdır.


Qaynaqlar: ScientificAmericanOxfordJournals

1. Chang, S. 1994. The planetary setting of prebiotic evolution. In S. Bengston, et. Early Lifə on Earth. Nobel Symposium nömrə. 84. Kolumbiya University Press, New York. p. 10-23.
2. Orgel, L. E., 1998. The origin of lifə - how long did itələ taxa? Origins of Lifə and the Evolution of the Biosphere 28: 91-96.
3. Copley, J. 2001. The Story of O. Nature 410:862-864.
4. Turner, G. 1981. The development of the atmosphere. In: The Evolving Earth, et. L. R. M. Cocks. London: British Museum, 121-136.
5. Kump, L. R., J. F. Kasting, M. E. Barley. 2001. Rise of atmospheric oxygen and the "upside-down" Archean mantle. Geochemistry, Geophysics, Geosystems -G3, 2, Paper number 2000GC000114.
6. Rye, R., and H. D. Holland. 1998. Paleosols and the evolution of atmospheric osygen: a critical review. American Journal of Science 298:621-672.
7. Murakami, T., Utsinomiya, S., Imazu, Y. and Prasad, N. (2001). "Direct evidən tərəfindən of late Archean to early Proterozoic anoxic atmosphere from a product of 2.5 Ga old weathering." Earth Planet. Sci. Lett., 184(2): 523-528.
8. Mulkidjanian, A. Y., D. A. Cherepanov and M. Y. Galperin. 2003. Survival of the fittest before the beginning of lifə: selection of the first oligonucleotideliyə polymers by UV light. BMC Evolutionary Biology 3:12.

9. Mullen, Leslie. 2003. Shining light on life's origin.
10. Bernstein, M. P., S. A. Sandford, L. J. Allamandola, J. S. Gillette, S. J. Clemett and R. N. Pərdəyə. 1999. UV irradiation of polycyclic aromatic hydrocarbons en ices: Production of alcohols, quinones, and ethers. Science 283: 1135-1138. Ayrıca baxın: Ehrenfreund, P., 1999. Molecules on a space odyssey. Science 283: 1123-1124.
11. Cooper, G. et/ət al/götür. 2001. Carbonaceous meteorites as a source of sugar-related organic compounds for the early Earth. Nature 414: 879-883. Ayrıca baxın: Sephton, M. A., 2001. Life's sweet beginnings? Nature 414: 857-858.
12. Max P. Berstein, Scott A. Sandford, Luis J. Allamandola, " Life's fara-Flung Raw Materials"Scientific American, İyul 1999, 281:42-49.
daha ətraflı...

October 26, 2013

Ən uzaq və ən qədim qalaktika tapıldı

Astronomlar indiyə qədər gözə dəymiş ən uzaq və ən qədim qalaktikanı tapdıqlarını açıqladılar. z8_GND_5296 adı adı verilən qalaktikanın, kainatın yaranmasından 700 milyon il sonra meydana gəldiyi məlum oldu.

Xabl Kosmik Teleskopu və ABŞ-ın Hawaii adasındakı Keck Rəsədxanasında yerləşən Keck I teleskopu tərəfindən aparılan müşahidələr tarixi bir kəşfə imza atdı. Keck I-in müşahidələrini və Xabl məlumatlarını istifadə edən astronomlar, təxminən 13.1 milyard il əvvəl meydana gəldiyi qeyd edilən
z8_GND_5296 qalaktikasını tapdılar.

Nature jurnalında nəşr olunan tədqiqatda iştirak edən ABŞ-ın Texas Universitetindən olan Stiven Finkelşteyn bunları dedi:


"Bu cür kəşflərin həyəcan verici tərəfi, Kainatın əvvəllər nəyə oxşadığı haqqında bizə məlumat verməsindən qaynaqlanır. İşıq sürətinin sabit olması, bu səbəbdən bizə çatması üçün müəyyən zaman alması, bu qalaktikaların bu an olduğu kimi görülməməsinə səbəb olur. z8_GND_5296'nın 13 milyard il əvvəlki halını görürük. Bu zaman, Böyük Partlayışdan bu yana keçən vaxtın yüzdə 95'ini təmsil edir."


Finkelşteyn həmçinin Space.com'a verdiyi açıqlamasında, "z8_GND_5296'nın meydana gəldiyi zaman yaşayan qədim ulduzların ehtimalla hələ də var olduğunu, amma bu gün daha böyük qalaktikaların parçaları halına gəldiyini düşünürük" deyə bildirdi.

Xablın geniş kosmosda qalaktika axtaran CANDELS layihəsi bu günə qədər təxminən 100 min qalaktika kəşf etmişdir. Nature jurnalında dərc edilən yeni tədqiqata görə alimlər bu qalaktikaların 43-nü araşdırmışdır.

Tədqiqata görə  z8_GND_5296 qalaktikası bizim Samanyolu qalaktikasından, ulduz istehsalı baxımından daha məhsuldardır. Samanyoluda hər il Günəşə oxşayan bir və ya iki ulduz formalaşır, yeni tapılan qalaktikanın isə 13 milyard il əvvəlindən bu günə qədər hər il 300 yeni ulduz istehsal etdiyi aydın oldu.

Qaynaq: Nature
daha ətraflı...

"Jurassic Park" reallığa çevrilə bilər

Vaşinqtonda yerləşən Amerikan Təbiət Tarixi və Milli Muzeyində işləyən paleontoloq Dale Greenwalt və tədqiqatçı qrupu yeni tapılmış dişi ağcaqanad fosilinin qarnında qorunmuş qan nümunələri tapdı.

"Jurassic park həqiqətə çevrilə bilər." - Bu sözlərin müəllifi paleontoloq prof. Dale Greenwalt'dur. Tədqiqatın nəticələri PNASNature jurnallarında onlayn dərc edildi. Alimlərin fikrincə, ABŞ-ın Kansas əyaləti sərhədlərində ötən ay tapılmış 46 milyon illik ağcaqanad fosilinin qarnında sıxışmış halda aşkar edilən qan nümunələri köməyi ilə kopyalama üsulu istifadə edilərək qədim dinozavr növləri yenidən həyata qaytarıla bilər.

Dale Greenwalt Nature jurnalına açıqlama verdi:


"46 milyon il əvvəl yaşamış bir qan əmici uçan həşərata aid yaxşı qorunmuş fosil tapmaq böyük uğurdur. Ağcaqanadın qarnı partlamağa hazır bir şar kimi idi. Fosil olduqca yumşaq quruluşdadır. Qarnında çox sayda növə aid hemoqlobini pozulmamış qan nümunələri olduğunu gördük. Əlimizdə, təəssüf ki, bu fosilin qarnındakı qan nümunələrini ayırd edə biləcək texnologiya yoxdur. Növlərə aid qan nümunələri ayırd edilə bilsə qədim dövrlərdə yaşamış növlərə aid DNT kimi çox sayda məlumata sahib ola biləcəyik. Bəlkə də bu növləri kopyalama üsulu ilə yenidən həyata qaytara biləcəyik."


Fosili araşdıran, Oregon Əyalət Universitetində fosilləşmiş həşəratlar sahəsi üzrə mütəxəssis olan paleontoloq prof. George Poinar isə jurnala verdiyi açıqlamada bunları dedi:


"Bu qan əmici ağcaqanadın müasir dövrə qədər məhv olmadan çata bilməsi böyük şansdır. Fosildəki hər detal rahatlıqla görülür. Belə fosillər hər vaxt tapılmır. Məni heyrətləndirən, ilk tədqiqatda fosilin qarın hissəsində onurğalı canlılara aid olan qan birləşmələrinin milyonlarla il keçməsinə baxmayaraq pozulmadan qorunmağı idi. Çox çaşmışdım. Həqiqətən də bu tapıntı olduqca əhəmiyyətlidir. Kim bilə bilər, bəlkə də Jurassic Park öz dinozavrları ilə birlikdə reallığa çevrilə bilər."


Qaynaq: Nature
daha ətraflı...

Yeni fotosintez üsulu

Çinli kimyaçılar, Günəş şüası olmadan biolüminesensiya üsuluyla fotosintez edə bilən bir sistem inkişaf etdirdiklərini açıqladılar. Təcrübə məşhur Chemistry World jurnalında onayn dərc edildi.

Fotosintez gün işığı altında karbondioksid və suyun, karbohidratların quruluş daşı olan qlükozaya və oksigen qazına çevrilməsi əməliyyatıdır. Fotosintez hüceyrəli orqanizmlərdən tutmuş bitki növlərinə qədər bir çox canlı növündə edilir. Fotosintez üçün gün işığı və xlorofil piqmentinə ehtiyac duyulur. Prof. Shu Wang'in başçılıq etdiyi çinli kimyaçı elmi-tədqiqatçı qrup, gün işığı olmayan bir mühitdə luminol adı verilən qan ilə reaksiyaya girdikdə, mavi-yaşıl rəngdə işıq saçan bir amin ilə hidrogen peroksidi, horseradish peroxidase fermenti (HRP) katalizatorunda oksidləşdiyində mavi rəngdə işıq yaydığını fərq etdi. Biolüminesensiya adı verilən bu üsul ilə istilik və radiasiya nisbətinin sıfır olduğu bir mühitdə bitki mənşəli həyat formalarının günəş işığında fotosintez edən həyat formalarına görə daha çox sürətli fotosintez etdiyi aydın oldu. Biolüminesensiya ilə edilmiş bir sistem işıq yayan diode (LED) və fluoressensiya lampalara nəzərən çox daha məhsuldar enerji istehsal edir və bitkilərin ehtiyac duyduğu işığı yayır. Beləcə işıq altında bir bitki forması daha çox sürətli və məhsuldar fotosintez reallaşdırır.

Qaynaq: ChemistryWorld
daha ətraflı...

October 25, 2013

Neandertalların qida rasionu ürək bulandırır

Qədim insanların (Neandertallar) ot yeyən və özlərini müalicə edə bilən ağıllı növlər olması fikri London Təbiət Tarixi Muzeyindən olan tədqiqatçıların yeni tapıntıları səbəbiylə sorğu-sual edilməyə başladı. Yeni fikrə görə Neandertallar heyvanların mədə məzmunları (ovladıqları heyvanların mədələrində olanlar) ilə qidalanmış ola bilərlər.

Bu mövzuda yeni məlumatlar təmin edən, tədqiqatçıların Neandertal dişləri üzərində tapdıqları və alimlərə bir çox şeylər izah edən tartar idi. Ötən il İspaniyadakı El Sidrón mağarasında tapılan Neandertal dişi fosilinin üzərindəki əhənglənmiş valı araşdırdıqdan sonra tədqiqatçılar, bu nəsli kəsilmiş insan növünün tərəvəzləri bişirdiyi və çobanyastığı kimi acı-şirin tibbi bitkilər istehlak etdiyi nəticəsinə varmışdılar. Başqa bir deyimlə, yaxın zamanda aparılan bu tədqiqatlara görə Neandertallar ağılsız karnivorlar (ət yeyən canlılar) deyildilər.

Barselonadaki Katalan Tədqiqat və Yüksək Tədris İnstitutundan olan Karen Hardy'nin başçılıq etdiyi elmi-tədqiqatçı qrup, Neandertalların balanslı diyetlə qidalandığı və şəfalı bitkilərlə özlərini müalicə etmə qabiliyyətinə sahib olduğu, ağıllı və həssas növ olduğu nəticəsinə gəldi. Tədqiqatda, uzun müddət əvvəl nəsli kəsilmiş bu insanlar haqqındakı dünyagörüşümüzün düzəlişlərə ehtiyacı olduğunu irəli sürdülər.

Amma indi bu "antik tartar" fərziyyəsi London Təbiət Tarixi Muzeyindən olan iki tədqiqatçının Barselona qrupunun tapıntılarına və nəticələrinə meydan oxumasıyla yenidən düyünləndi. Observer jurnalında yayılan xəbərdə "Dişlərlə bağlı tədqiqatlar Neandertalların özlərini müalicə edə bilən, tərəvəz yeyən müdriklər olduğunu sübut etmir" deyilir. Neandertalların dişlərində tapılan bu mikroskopik ot və bitki qırıntılarına fərqli izah vermək lazım oldu.

Laura Buck və Chris Stringer'in Quaternary Science Reviews'un son sayında nəşr edilən məqalələrində, Stringer, Neandertal dişində tapılan kiçik bitki qırıntılarının tamamilə fərqli bir qaynaqdan gəlmiş ola biləcəyini izah edir. Bu bitki qalıqları, bəlkə də Neandertallar tərəfindən ovlanmış və yeyilmiş cüyür, bizon ya da başqa ot yeyənlərin mədə məzmunundan qaynaqlana bilər.

Stringer deyir: "Iniut, Cree və Blackfeet'in də daxil olduğu müasir ovçu-yığıcı insan qəbilələri, kafi C vitamini qaynağı olduğu üçün cüyür kimi heyvanların mədə məzmununu yeyirlər. Məsələn, Inuit qəbilələrində bir heyvanın mədə məzmunu krem pendirdən çox da fərqli olmayan qida kimi qəbul olunur."

Ot yeyən heyvanların mədə məzmunları haqqındakı ən əhəmiyyətli hissə mədələrinin, bu ot yeyənlərin ovlanıb öldürülmələrindən qısa bir müddət əvvəl həzm etdikləri bitki qalıqlarıyla dolu olmasıdır. Bunlar çeynənilərək yeyilsə də, bəzi ot qalıqları mədəyə sərt formada düşə bilər. Bu ot yeyən canlılar qısa bir müddət sonra insanlar tərəfindən ovlanır ya da təbii səbəblərdən ölür, daha sonra yeyilir və mədədə olan bu bitki qalıqları qədim insanların dişlərinə ilişir.

Buck: "Səhv olan fikir, bizim əvvələr Neandertalların ağıllı şəkildə qidalanan canlılar olması fikrimizdir. Əslində, həmin bitki qalıqları sadəcə Neandertalların öldürdükləri bəzi heyvanların mədə məzmunlarının qida rasionuna çevrilməsi ilə əlaqəli ola bilər. Neandertal Avropada soyuq zaman dilimləri ərzində yaşadı və bunu qeyd etmək lazımdır ki, hal-hazırda Şimal bölgələrdə yaşayan Inuit kimi bir çox ovçu-yığıcı insanlar öldürdükləri heyvanların mədə məzmunlarını yeyirlər. Bir başqa deyimlə bu, ümumiyyətlə soyuğa uyğunlaşma təmin etmiş növlər tərəfindən qəbul olunmuş davranışdır. Əgər böyük bir ot yeyən canlını ovlamaq üçün müəyyən bir vaxt itirmiş və təhlükəyə atılmış olsaydınız, mədə içindəki məzmunlar kimi doyuzdurucu qida qaynağını əldən verməzdiniz. Neandertal dişlərindəki bitki qalıqları onların ağıllı ot yeyən canlılar olması iddiasını təsdiqləmək üçün yetərli deyil."


Qaynaq: The Guardian
daha ətraflı...

Ayaqlı ilan fosili

Cins adı: Eupodophis

Növ adı: Eupodophis descouensi

Sinif: Sürünənlər

Yaşadığı dövr: Təbaşir dövrü (92 MİƏ)

Uzunluğu: 85 sm

Saxlanıldığı muzey: Paris Təbiət Tarixi Muzeyi, Fransa

Fosilin tapıldığı yer: al-Nammoura, Livan

Tapıldığı il: 2000

İkinci dəfə araşdırıldığı il: 2008

Növ haqqında məlumat: Təbaşir dövrünün ikinci yarısında yaşamış olan bu ilan növü Eupodophis sahib olduğu üzvləri ilə məşhurdur. Onsuz da ilanların, üzvlərinin təkamül müddəti ərzində inkişafdan qalaraq təkamülləşmiş sürünənlər olduğu məlumdur, Eupodophis isə bunu dəqiq şəkildə təsdiq edən "ara keçid növüdür". Aralıq dənizində yaşamış olduğu hesab edilən bu növ 2 ədəd tam inkişafdan qalmamış ön ayağa malikdir. Qabırğa və onurğalarındaki, digər sürünənlərlə müqayisədə daha qalın sümüklər növün su həyatına adaptasiya olduğunu göstərir. Onurğaya bağlı, olduqca kiçik və korlaşmış omba sümüyü var. Ayaqda lazım olan metatarsal və falanqa sümükləri isə tamamilə yox olmuşdur. Sümük, Qrenoblda yerləşən Avropa İşıq Qaynağı Tədqiqat Mərkəzində, sinkotron radiasiya təsislərində ətraflı analiz edilmiş və təkamül dəyişiklikləri dəqiq olaraq göstərilmişdir. Tədqiqatçıların bir neçə dəfə test etdikləri tədqiqatın nəticələri məlumdur: Növün qəti olaraq qıçları var. Bu qıçlar inkişafdan qalmışdır və bunlardan biri fosil qeydində görülür, digəri isə əhəng daşı içərisinə basdırılmış haldadır. Bu qıçların uzunluğu təxminən 2 santimetrdir. Növün qıçlarının quruluşu Gila canavarı və digər yaxın qohumlarla da müqayisə edilmişdir. Qıçların və qolların rudimentə çevrilməsi HOX genlərində meydana gələn təkamül dəyişikliklərindən qaynaqlanmış ola bilər. Bu rudimentin təkamül səbəbi isə suda hərəkətin daha hidrodinamik hal almış ola biləcəyi, növün qurudan dənizə keçiddə bir ara növ olmasıyla əlaqədar ola biləcəyi hesab edilir.


Qaynaq: RedorbitBBC News
daha ətraflı...

October 24, 2013

Kainatımız genişlənmir?

Müasir alimlər tərəfindən qəbul olunmuş məşhur kainatın genişlənməsi nəzəriyyəsi təkzib edilə bilər. Heydelberq Universitetindən olan alman fizik Kristof Vetterix, demək olar ki 100 il bundan əvvəl astronomlara kainatımızın genişləndiyinə dair məlumatlar vermiş qalaktikalarda qırmızı işıq yayılması hadisəsini gözdən keçirmək qərarına gəldi.

Qırmızı işıq yayılması nədir? Hər bir kimyəvi element elektromaqnit dalğalar udur və ya yayır və beləcə hər birisi spektrdə unikal xətt görüntüsü yaradır. Bu, uzaqlaşan obyektlərin radiasiyasının spektral analizi üçün istifadə edilir, misalçün ulduzların. Əgər obyekt uzaqlaşırsa, xəttlər spektrin qırmızı hissəsinə doğru hərəkət edirlər. Bu proses də qırmızı işıq yayılması adlandırılır.


Spektrdə xəttlərin qırmızıya doğru çəkilməsi
Məhz bu hadisəni Edvin Xabbl 1920-ci ildə öz teleskopu vasitəsilə müşahidə etmişdi. Bir çox qalaktikaların yaydığı radiasiya qırmızı işıq yayılması effektini verirdi və getdikcə daha da sürətlənirdi. Bundan çıxarılan nəticəyə görə də qalaktikalar bir-birindən uzaqlaşaraq kainatı şar kimi şişirtməli, yəni genişləndirməli idi.

Prof. Vetterix isə sensasion açıqlamasıyla bunun başqa versiyasını irəli sürdü: qırmızı işıq yayılması hadisəsi qalaktikaların atomlarının daxilindəki hissəciklər, əsasən elektronların kütləsi ilə əlaqəlidir. Əgər atomlar kütlə itirirlərsə spektrdə xəttlər qırmızıya doğru çəkiləcək, kütlə artıqda isə spektral xəttlər bənövşəyi hissəyə çəkiləcək.

Bu fakta əsaslanaraq, Vetterix çox əvvəllər atomların kütləsinin daha az olduğu, lakin sonralar daha da artdığı qənaətinə gəldi və bu hadisəni də qırmızı işıq yayılması ilə əlaqələndirdi. Kütlənin dərəcəsi hər hansı bir qalaktikanın Yerdən nə qədər uzaq və ya Yerə nə qədər yaxın olmağından asılıdır. Tədqiqatın nəticələri Nature jurnalının iyul 2013 buraxılışında dərc edildi.

Vetterixin bu yeni iddiası hələ ki qəti cavablar vermir, əksinə kainatla əlaqədar tapılması lazım olan yeni maraqlı suallar doğurur. Əgər onun yeni nəzəriyyəsi haqlı çıxsa inflyasiya nəzəriyyəsi ilə birlikdə Böyük Partlayış (The Big Bang) nəzəriyyəsi də təkzib ediləcək. Ümumiyyətlə Böyük Partlayış nəzəriyyəsi son illərdə daha çox tənqidə məruz qalır. Bir digər fizik Rocer Penrouz 2012-ci ildə bu nəzəriyyənin etibarsızlığı və bir çox suallara cavab verə bilmədiyi ilə bağlı açıqlama vermişdi.

Başqa bir alternativ fərziyyəyə görə isə kainatın genişlənmə prosesi ilə qalaktikalarda atom kütləsinin artımı prosesi eyni anda baş verə bilər.


Qaynaq: Nature
daha ətraflı...

October 23, 2013

Bakteriyaların bütöv genomu yenidən kodlaşdırıldı

Yale və Harvard Universitetlərindən olan tədqiqatçılar bakteriyanın bütöv genomunu başdan axıra qədər yenidən kodlaşdırdılar və onu viruslara qarşı daha müqavimətli şəkildə nizamladılar. Bu, gələcəkdə yenidən edilə biləcək kodlaşdırmaların potensial gücünü göstərən ən ciddi nümunələrdən biri oldu. 18 Oktyabr 2013 tarixində Science jurnalında dərc edilən məqalənin müəlliflərindən olan, Yale Universiteti molekulyar biologiya mütəxəssisi prof. Farren Isaacs bunları deyir:

"Bu, genetik kodu kökdən dəyişdirən ilk təcrübədir. Bir orqanizmi yeni genetik kodla yenidən yaratmaq, bioloji funksiyaların üfüqünü güclü istiqamətlərdə genişləndirməyimizi təmin etdi."

Genetik baxımdan yenidən kodlaşdırılaraq yaradılmış bir orqanizm gələcəkdə təbiəti yenidən yaratmağımızın və yeni zülal formaları yaradaraq onları çox müxtəlif məqsədlərlə istifadə etməyimizin mümkün ola biləcəyini göstərir: xəstəliklərə qarşı mübarizədən tutmuş yeni vəsait növlərinin yaradılmasına qədər.

Prof. Isaacs və Harvard Universiteti Tibb sahəsindən olan prof. George Church tərəfindən aparılan bu tədqiqat, sintetik biologiya sahəsində aparılan və illərdir davam edən tədqiqatların nəticəsidir. Sintetik biologiyanın əsas məqsədlərindən biri təbiətdəki bioloji sistemləri yenidən hazırlayaraq faydalı işlər üçün istifadə etməkdir.

Bu işdə tədqiqatçılar biologiyanın əsas qanunlarını dəyişdirdilər.


Zülallar DNT tərəfindən kodlaşdırılırlar, 20 amin turşusundan meydana gəlirlər və hüceyrə içərisində bir çox əhəmiyyətli funksiyanı yerinə yetirirlər. Amin turşuları üçlü kodlar halında, DNT-dəki nükleotidlərin meydana gətirdiyi məlumatla hazırlanır. Üç nükleotiddən ibarət olan bu üç hərf "kodon" adlandırılır və həyatın genetik əlifbasını meydana gətirir.

Yale Universitetindən olan prof. Isaacs və Jesse Rinheart ilə Harvard Universitetindən olan digər tədqiqatçılar təbiətin apardığı işi genişlədərək var olan kodonları genom boyunca dəyişdirib, ardından tamamilə yeni hərflər əlavə edərək təbiətdə olmayan amin turşularını yaradıb yoxsa yarada bilməyəcəklərini öyrənməyə çalışdılar. Bu tədqiqat bir orqanizmin genetik kodunun tamamilə dəyişdirildiyi ilk araşdırma olma xüsusiyyətini daşıyır.


Bu yeni tədqiqatda alimlər E. coli bakteriyasının kodonlarını dəyişdirdilər və onun zülal sintezini dayandıran təbii dayandırma işarəsini aradan qaldırdılar. Bu şəkildə yaradılan yeni genom virusların bakteriyalara qarışmaq üçün istifadə etdikləri təbii zülalların sintezinə mane olaraq, bakteriyaları viruslara qarşı daha müqavimətli hala gətirdi. Tədqiqatçılar daha sonra dayandırma kodonunu başqa amin turşularını kodlaşdıran kodlara çevirərək, bu şəkildə yavaş-yavaş genom meydana gətirdilər.


Bu tədqiqat sayəsində yenidən kodlaşdırılan bakteriya bir çox "ekzotik" zülalı və polimerləri bioloji olaraq istehsal edə bildi. Yeni tapıntı yeni materialların, nanostrukturların, dərmanların yaradılmasında istifadə edilə bilər. Prof. Isaacs açıqlamasında belə dedi:

"Genetik kod universal olduğu üçün, digər orqanizmlərin də genlərini yenidən kodlaşdırmaq mümkün olacaq. Bunun biotexnologiya sənayesi üzərində inanılmaz dərəcədə böyük bir təsiri olacaq və yeni tədqiqat sahələri və imkanları yaradacaq."

Qaynaq: YaleNews
daha ətraflı...

October 21, 2013

Uça bilməyən quşların qanadları

Dəvəquşular, pinqvinlər, Qalapaqos qarabataqları və başqa digər quşlarda uçmaq üçün istifadə edilməyən qanadlar mövcuddur. Bu quşların təkamül keçmişləri araşdırıldıqda bütün əcdadlarının və yaxın qohumlarının uça bildiyi aydın olur. Bu quşlar əvvəllər uçmaq üçün yararlı qanadlara sahib idilər, son bir neçə milyon il ərzində isə bu xüsusiyyətlərini itirdilər. Səbəblər müxtəlifdir: bəziləri ada mühitində qida tapmaq üçün uçusa ehtiyac olmadığı və uzun müddət uçmayaraq quruda qidalandığı üçün, digərləri isə quruda axtardığı qidaların tükənməsi nəticəsində sulara yönəlməsi və getdikcə suda yaşamağa daha çox adaptasiya olması səbəbindən bu orqanlarının funksiyalarını itirmişdirlər. Əlbəttə, bu qanadlar bir anda funksiyalarını itirməmişdir və müasir dövrdə fərqli funksiyalara yiyələnərək təkmilləşmişdir. Məsələn, dəvəquşular sürətli qaçış əsnasında qanadlarını tarazlayıcı üzv kimi, pinqvinlər və Qalapaqos qarabataqları isə suda olarkən qanadlarını üzgəc kimi istifadə edirlər.

Ekoloji təsirlər dəyişməyərək təkamül prosesi bu cür davam etsə, əminliklə deyə bilərik ki, bu qanadlar gələcəkdə etdikləri işi daha da müvəffəqiyyətli edəcək şəkildə təkamülləşəcək və bəlkə də nəsillər sonra Qalapaqos qarabataqlarının qanadları tamamilə üzgəcə çevriləcək. Gələcəkdə alimlər bu qanadlar üzərində tədqiqatlar apardıqda anatomik quruluşun qanad olduğunu, lakin ümumi morfologiyasının üzgəc olduğunu görəcəklər. Bu, bizim bu gün də gördüyümüz rudiment orqanlara gələcəkdə göstərilə biləcək nümunə olacaq.

Sonda isə bunu deyək ki, bir orqan və ya üzvün əsas (təbii) funksiyası itdikdə, onu başqa bir funksiya əvəz etsə belə, həmin orqan və ya üzv rudiment hesab ediləcək.
daha ətraflı...

October 20, 2013

Meyvələr və heyvan məhsulları niyə dadlıdır?

Bir çox insanlar sevdiyimiz meyvələrin və ya heyvan məhsullarının təkamül müddəti ərzində necə dəyişilib bu qədər dadlı, bizə xoş gələn dada sahib olmasını qavramır və bunların əvvəldən insan üçün "hazır vəziyyətdə yaradılmış" olduqlarını düşünür. Bu mövzu "səbəb-nəticə əlaqəsi çaşqınlığı" olaraq adlandırılan, insanların tez-tez düşdükləri bir səhv arqument irəli sürmə vəziyyətindən (məntiq səhvi = logical fallacy) qaynaqlanır. Bəzi insanlar bunun cavabını bilməsə də, elm, təbii ki, bilir.

Bitkilər, əlbəttə ki, digər heyvanlar (şimpanzelər, insanlar və s.) yesinlər deyə meyvə vermirlər. Meyvəli bitkilər təxminən 140 milyon il əvvəl təkamülləşmişdir. Meyvə, bitkinin toxumlarını qorumaq üçün dişi orqanın fərqliləşməsi nəticəsində təkamülləşmişdir. Meyvənin meydana gəlməsini təmin edə bilən bitkilərin toxumları üstünlüklü mövqeyə keçmiş, daha uzun müddət daha etibarlı şəkildə qoruna bilmiş və həm həyatda qalma şansını, həm də artım şansını populyasiyada stabilləşdirmişdir. Meyvələrin dadları (əslində hər şeyin "dadı") içərisindəki kimyəvi quruluş ilə əlaqəlidir. Çünki bu kimyəvi quruluş "tumurcuqlar" dediyimiz və perceptual reseptorlarına (qəbuledicilərinə) sahib olan hüceyrələrə fərqli şəkillərdə bağlanaraq fərqli elektrokimyəvi siqnallar çıxarılmasına səbəb olur. Bu da, beynimizdə müxtəlif dadlar kimi qəbul edilir. "Şirin" ya da "turş" kimi anlayışlar "gözəl yemək" və ya "pis yemək" kimi anlayışlar olaraq qəbul edilmişdir və insan ağlının təkamül müddətində edilən şəxsi seçimlərdir. Necə ki, bir evdə ata albalını xoşlayır, oğlu isə bəyənmirsə, heyvan növləri arasında da "dad anlayışı" bir-birindən fərqlidir. Donuzun öz nəcisi ilə qidalanması bizə iyrənc gəlir, o canlıya görə isə olduqca normaldır. Təbiət şərtlərini insan müəyyən etmir, insanın donuzlara öz ağlı nöqteyi-nəzərdən verdiyi şərhlər də təbiət üçün heç bir şey ifadə etmir. Biz diksinirik deyə donuzun qidalanma üsulu elmi olaraq "iyrənc" ola bilməz.

Uzun sözün qısası, bitkilər müxtəlif kimyəvi maddələrə sahib olan növbənöv meyvələr təkamülləşdirmişdir. İnsanın əcdadları ağaclarda yaşayarkən meyvələrlə qidalanırdı. Meyvələr bizim əcdadlarımızın əsas qida qaynaqları idi, bu səbəbdən ətrafdakı meyvələrin dadını bəyənib yeməyə meylli olanlar qarınlarını doyururdu və digərlərilə, bu meyvələri bəyənməyənlərlə müqayisədə daha üstün mövqeyə keçirdi. Bu səbəbdən nəsillər ərzində dad qavrayışımızın təkamülləşməsi və populyasiyaya içərisinə yeni davranış kimi daxil olması nəticəsində biz müasir dövrdə bu meyvələri olduqca dadlı hesab edirik. Amma növdaxili variasiya səbəbilə bəzilərimiz banan sevir, digərlərimiz isə daha çox portağal. Lakin unutmamaq lazımdır ki, nə banan, nə də portağal, misalçün, bir qurd üçün heç bir məna ifadə etməyən və sadəcə yeyilməməsi lazım olan qidalardır. Yəni meyvələr insan və ya digər canlılar yaşasın deyə mövcud deyillər. Tam əksinə, hər hansı bir növ yaşamaq üçün mühitdə tapılan qaynaqlara möhtacdır və məcburiyyət qarşısında qalalaq onlara uyğun şəkildə təkamülləşir. Yəni, primitiv misal çəkəsi olsaq, meyvələr bizdən yox, biz meyvələrdən asılıyıq. Bu fərqi qavraya bilməyənlər "səbəb-nəticə çaşqınlığı" deyilən məntiq səhvinə yol verirlər.


Keçək arılara. Arılar son 100 milyon ildir (qədim Təbaşir dövründən bəri) bal istehsal edirlər. Bunun səbəbi də çox aydındır: Qida. Yazda bal istehsal edərək vəsait toplayan arılar, qışda bu balı yeyərək qidalanırlar. Amma yenə, təkamül müddəti ərzində insan növü (və bəzi digər növlər) arıların qidalarına əl qoymuşdur və özü üçün istifadə etməyə başlamışdır. Halbuki heç bir arı "insan üçün" bal istehsal etmir. Bu mövzu haqda daha çox dini mənbələr uydurma və elmdənkənar məlumatlar yayırlar. İnsanlar məcburiyyət qarşısında qalaraq, mühitdə tapılan qidanın dadını bəyənməyə möhtac qalaraq təkamül keçirmişdirlər və hər nəsildə balın dadını daha da bəyənərək (uyğunlaşdıraraq) bu günə gəlmişdirlər.

Bitkilər son 140 milyon ildir meyvə verir. Arılar isə son 100 milyon ildir bal istehsal edir. Bütün meymunların ortaq əcdadı olmağa ən yaxın namizəd olan Darwinius masillae (İda) 47 milyon il əvvəl yaşamışdır. Homo sapiens, yəni biz isə 200.000 il əvvəl təkamülləşmişik. İnsan üçün məhsul istehsal etməyi qoyaq bir kənara, bu canlılar bütün meymunların ortaq əcdadından belə qədim dövrlərdən bu işi özləri üçün yerinə yetirirlər. Biz, sonradan təkamül səhnəsinə çıxmış sıravi bir heyvan növündən təkamülləşmiş olan təbiət oğrularıyıq.
daha ətraflı...

Ən qədim sinir sistemi tapıldı

Tədqiqatçılar ən qədim və ən yaxşı qorunmuş sinir sistemini kəşf etmiş ola biləcəkləri xəbərini yaydılar. 520 milyon illik fosil olan sinir sisteminin, hörümçəyə oxşayan bir quruluşa sahib olması diqqət çəkdi.

Yeni tapıntı hörümçəklərin və əqrəblərin əcdadlarının bir vaxtlar qohum olduğunu, lakin yarım milyard il əvvəl fərqli təkamül qollarına ayrıldıqlarını göstərdi. Bir beynəlxalq elmi qrup tərəfindən Nature jurnalında dərc edilən araşdırmaya görə, buğumayaqlıların nəsli kəsilən fərqli bir növü başlarından çıxan pəncəyə oxşar quruluşa sahib idi.

"Alalcomenaeus" adını daşıyan yarım milyard yaşı olan fosil, Çinin cənub-qərbindəki fosillər baxımından zəngin olan Chengjiang şəhərindəki qazıntı sahələrində tapıldı. Alalcomenaeus'un eyni zamanda həm sürünən, həm də suda yaxşı üzə bilən növ olduğu məlum oldu. Sciencedaily saytındakı xəbərə görə, adının yunanca 'megacheirans', yəni 'böyük pəncələr' mənasını verdiyi bu növ bir vaxtlar əsasən dənizdə yaşamış və nəsli kəsilmiş bir buğumayaqlı növü idi.

London Təbiət Tarixi Muzeyindən olan Greg Edgecombe, Alalcomenaeus'un sahib olduğu sinir sisteminin heyvanların əsas qrupları arasında oxşarlıq göstərdiyini və paleontoloqlara aralarındakı əlaqəni tapmaq üçün köməkçi olduğunu bildirdi.


Nature jurnalına açıqlama verən Edgecombe bunları dedi: 

"Sinir sistemi ən etibarlı antik qaynaqlardan biridir. Kambri dövrünə aid olan yaxşı qorunmuş qalıqlar üzərində işlər aparırıq. Anatomik quruluşu yaxşı qorunmuş qalıqlar bizə beyin, sinir sistemi və gözlərə uzanan sinir toxumaları haqqında məlumatlar verir."

Alimlər Alalcomenaeus'u CT (kompüter tomoqrafiyası) yoxlamasından keçirdi və ardından fosilin üzərindəki görünməyən strukturları ortaya çıxarmaq üçün 3D model hazırladılar. Tədqiqatda yer alan, Təbiət Tarixi Muzeyindən olan bir digər alim Xiaoya Ma belə dedi:

"Yeni üsullarla 520 milyon illik canlının mərkəzi sinir sistemini araşdırmaq olduqca həyəcanlı işdir."

Yarım milyard yaşı olan canlının anatomiyasını araşdıran ABŞ-ın Arizona Universitetindən olan Nicholas Strausfeld açıqlama verdi:

"Megacheirans adı verilən canlının müasir atnalı yengəci və əqrəblərinkinə çox oxşayan mərkəzi sinir sistemi olduğunu öyrəndik. Bu məlumat, Kambri dövrünün sonlarında hörümçəklərin əcdadlarının düşmənləriylə oxşarlıq göstərdiklərini sübut edir."


Başından çıxan pəncə quruluşundaki çıxıntıları növün ovu tutmaq və dərk etmək üçün istifadə etdiyini bildirən Strausfeld sözlərinə bunları da əlavə etdi: 

"Pəncələrin mövqeyinə baxdığımızda, hörümçəklərin və qohumlarının dişləmək üçün istifadə etdikləri ağızlarını bu çıxıntılardan təkümulləşdirmiş ola biləcəyini anladıq."

Edgecombe isə son olaraq bunları dedi:

"Müasir canlılar üçün istifadə etdiyimiz üsullar vasitəsilə antik canlıların da təkamül prosesini araşdıra bilirik."


Qaynaq: ScienceDaily , Nature
daha ətraflı...
 
Copyright © 2014 Həyatın Təkamülü • All Rights Reserved.
Distributed By MyBloggerThemes | Design By Templateure
back to top