Showing posts with label Xəbərlər. Show all posts
Showing posts with label Xəbərlər. Show all posts

February 9, 2018

Toksik metalları həzm edərək kiçik qızıl külçələr istehsal edən bakteriya: C. metallidurans



Mis və qızıl kimi ağır metallar, yüksək miqdarda qəbul edildikdə, bir çox canlı üçün zəhərlidir. Lakin bu vəziyyət, özünü zəhərləmədən ağır metallardan ibarət olan qarışıqdan qiymətli elementləri ayıra bilən C. metallidurans bakteriyası üçün keçərli deyil. Bu bakteriyaların ağır metalları qəbul etməsinin maraqlı bir yan təsiri var: kiçik qızıl külçələrin formalaşması. Martin Lüter Universiteti Halle-Vittenberq (MLU), Münhen Texniki Universiteti (TUM) və Avstraliyada yerləşən Adelaide Universitetindən olan bir qrup araşdırmaçı, bakteriya daxilində baş verən bu molekulyar proseslərin necə reallaşdığını kəşf etdi. Araşdırmanın nəticələri, Royal Society of Chemistry tərəfindən dərc edilən "Metallomics" jurnalında nümayiş olundu.


Çubuğa bənzəyən C. Metallidurans, əsasən tərkibində çox miqdarda ağır metal olan torpaqlarda tapılır. Qızıl bakteriyalara mis ilə eyni şəkildə daxil olur. Mis, C. metallidurans üçün həyati əhəmiyyət daşıyan bir elementdir, ancaq yüksək miqdarda qəbul edildikdə zəhərlidir. Mis və qızıl zərrəcikləri bakteriya ilə təmas etdikdə silsilə kimyəvi proseslər ortaya çıxır. Ümumiyyətlə, həzm edilməsi çətin olan bir formada rast gəlinən mis, sonradan bakteriya tərəfindən daha asan həzm edilə biləcək bir formaya çevrilir və beləlikə hüceyrənin daxilinə qədər çata bilir. Eyni hadisə, qızıl qarışıqlarında da baş verir.

Bakteriya daxilində çox miqdarda mis yığıldıqda, normal halda CupA fermenti tərəfindən bayıra çıxarılır. Ancaq qızıl qarışıqları da mövcud olduqda ferment tormozlanır, zəhərli mis və qızıl qarışıqları hüceyrənin daxilində qalır. Mis və qızılın kombinə edilməsi, əslində təkbaşına olduqlarından daha zəhərli bir vəziyyət meydana gətirir. Bu problemi həll etmək üçün, bakteriyalar CopA adlı başqa bir fermenti aktivləşdirir. Bu ferment isə, mis və qızıl qarışıqlarını əvvəlki daha çətin həzm edilən formalara çevrir. Həzmi çətinləşən mis və qızıl, bu yolla bayıra atılır. Beləliklə, bakteriyanın xaricinə həm mis həm də bir neçə nanometr ölçüdə qızıl külçələri çıxarılır.


Geoloji olaraq meydana gəlmiş qədim qızıl filizlərinin parçalannmasından sonra ortaya çıxan ikincili qızıl mədənlərinin formalaşmasında C. Metallidurans açar rolu oynayır. Aşınma səbəbi ilə meydana gəlmiş toksik qızıl parçacıqları, bu bakteriyalar tərəfindən zəhərsiz qızıl parçacıqlarına çevrilir.


Mənbə: bilimfili.com

daha ətraflı...

January 18, 2018

Planetimizin ilk çiçəklərindən biri ilə tanış olun: Montsexia


Bəlli yarpaqları olmasa da, Montsexianın Yerdə meydana çıxan ilk çiçəkli bitkilərdən biri olduğu düşünülür. Çiçəkli bitkilər, yəni elmi dildə "örtülütoxumlular", hal-hazırda ən çox müxtəlifliyə sahib olan bitki qrupudur. Otlardan alma ağaclarına qədər təxminən 300 min növü var. Lakin eyni zamanda 130 milyon il əvvəl ortaya çıxmış ən gənc bitki ailəsidir. 

Çiçəkli bitkiləri düşünərkən, diqqətimizi çox vaxt çiçəyə cəmləyirik: ağlımıza səhləbçobanyastığının görünüşləri gəlir. Əslində örtülütoxumluları xarakterizə edən, adlarından da göründüyü kimi toxumlarının meyvə strukturlarının içində bağlı olmasıdır. Meyvələr həm qiymətli toxumları qoruyur, həm də toxumları inkişafı etmək üçün lazım olan qida ilə təmin edir. 

Fosil qeydlərində örtülütoxumluların görülməyə başlandığı zaman, Təbaşir Dövrünün əvvəlləridir. Bununla birlikdə, Dinozavr Dövrünün sonlarına qədər çox yayılmamışdılar. Sonra isə çılpaqtoxumluların hakimiyyətinə son qoyub, üstün bitki qrupu oldular. 

Olduğu kimi qalmış Montsexia fosili nümunəsi

Arxaefruktusdan Daha Qədim

Çindəki fosillərlə zəngin məşhur Yixian Yaranışı'nda rast gəlinən Arxaefruktus (Lat. Archaefructus sinensis, "qədim meyvə") bitkisi, uzun illər ərzində bilinən ən qədim çiçəkli bitki hesab edilirdi. Bu otabənzər su bitkisi, təxminən 125 milyon il əvvələ aid edildi. Müasir çiçəklərdəki yarpaq və kasacıqlara sahib olmasa da, çiçəklərin səciyyəvi çoxalma orqanları olan dişicik və erkəkciyə sahib idi. 

2015-ci ildə isə bir bitki fosilinin yenidən qiymətləndirilməsi nəticəsində, "fosili olan ən qədim çiçək" adının Arxaefruktusdan alınması gündəmə gəldi. Qeyd olunan fosil 100 ildən də artıq bir müddət əvvəl İspaniyada tapılmışdı. Montsexia (Lat. Montsechia vidalii) olaraq adlandırılan bu canlı, Avropa göllərinin dayaz sularında, tamamilə suya batmış vəziyyətdə yaşayırdı. Fosilləri isə 130-125 milyon il əvvələ aid edildi, yəni böyük ehtimalla Arxaefruktusdan daha yaşlı idi. 

Fosillər Nə Deyir? 

ABŞ, Fransa və Almaniyadan olan araşdırmaçılar, bu kiçik bitkinin 1000-dən çox fosilini analiz etdilər. Yarpaqları və kökləri süxurlardan təmizləmək üçün xlorid turşusu damlalarının tətbiq olunduğu yorucu bir prosesdən sonra, bitkinin qoruyucu üst pərdəsini diqqətlə ağartdılar və nümunəni stereomikroskop, işıq mikroskopu və elektron mikroskopu altında araşdırdılar. Bu ətraflı araşdırma nəticəsində, Montsexia yeni status qazandı: bu kiçik ölçülü və örtülütoxumluların xarakterik xüsusiyyətlərindən məhrum olan bitki, çiçəkli bitki olaraq qəbul edildi. Yarpaqları və nektar istehsal edən orqanları olmasa da, Montsexia meyvə verirdi. Hər meyvənin içində də bir ədəd kiçik toxum olurdu. 
Montsexia meyvələri (A) və toxumu (B)

Fosillər, Montsexianın həyat tərzi barəsində də müxtəlif ipucları verirdi. Aydın olur ki, bu bitki suda yaşayan bir növ idi. Montsexia çiçəkləri suyun üzərində üzmür, tamamilə suyun altında qalırdılar. Hər bir çiçəyin başındakı açıqlıq, suda üzən tozcuqların mayalanma üçün içəri süzülməsinə şərait yaradırdı. Montsexianın başqa maraqlı xüsusiyyəti də kökünün olmaması idi; bu səbəbdən dayaz sularda "gəzişirdi". Sadalanan xüsusiyyətlərin hamısı, hələ də varlığını davam etdirən başqa bir çiçəkli su bitkisi qrupunu xatırladır: Buynuzyarpaq (Lat. Ceratophyllum). Akvarium həvəskarlarının yaxşı tanıdığı bu bitkinin daxil olduğu qrup, görünüşə baxılsa Montsexianın qrupu ilə birlikdə, örtülütoxumluların ilk nümunələrini təmsil edirlər. Bunu Arxaefruktusun həyat tərzi haqqında bildiklərimizlə birlikdə düşününcə, çiçəklərin təkamülünün suda başlamış ola biləcəyi aydın olur. Bu isə çiçəklərin ortaya çıxmasına səbəb olan seçmə təzyiqləri ilə bağlı bəzi suallar doğurur. 

Paleobotaniklər hal-hazırda Montsexia ilə Arxaefruktus arasında əlaqə yaratmalarını təmin edəcək dəlillər axtarır. Örtülütoxumluların təkamül prosesinin daha yaxşı başa düşülməsi baxımından, belə bir əlaqənin tapılması böyük əhəmiyyət daşıyır.


Mənbə: bilimfili.com

daha ətraflı...

January 10, 2018

Alzheymer xəstəliyi beyində necə yayılır?

Qərbdə əqli zəifliyin əsas səbəbi olan Alzheymer, təxminən 47 milyon insanın əziyyət çəkdiyi dağıdıcı bir beyin xəstəliyidir. Təəssüf ki, bu xəstəliyi müalicə etmək və ya amansız inkişafını ləngitmək istiqamətində hələ effektiv müalicə üsuluna sahib deyilik. 

Alzheymer xəstəliyi, beyində beta-amiloidtau adlı iki anormal zülalın toplanması nəticəsində meydana çıxır. Tau zülalı, neyronların və neyron şəbəkələrinin ölümünə səbəb olaraq beyin bölgələrinin bir-biri ilə normal əlaqə yaratmağının qarşısını almağı baxımından xüsusilə əhəmiyyətlidir. Əksər hallarda, tau patologiyası ilk mərhələdə beynin yaddaş mərkəzləri olaraq bilinən entorinal korteks və hippokamp bölgələrində ortaya çıxır. Bu proses, xəstəlik əlamətlərinin meydana çıxmasından bir neçə il əvvəl baş verir. 

Tau getdikcə artaraq bütün beyində görünməyə başlyır. Bu vəziyyət, xəstəlik simptomlarında səciyyəvi irəliləyişə səbəb olur. Başlanğıcdakı yaddaş itkisi, insanın müstəqilliyini itirməsinə səbəb olan düşüncə və davranış pozulmaları ilə müşayiət olunur. Bunun necə baş verdiyi mübahisəlidir. 

Transneyronal Yayılma 

2018-ci il 5 Yanvar tarixində "Brain"də yayımlanan bir araşdırmada, tau zülalının əlaqəli neyronlar arasında yayılmağına dair ilk dəlillər təqdim edilir. Bu çox mühüm addımdır, çünki yayılma erkən mərhələdə dayandırılsa, Alzheymer xəstəliyinin qarşısı da alına və ya inkişafı dondurula bilər. 

"Transneyronal yayılma" ideyası, keçmişdə təklif edilmiş və siçanlar üzərində aparılan araşdırmalarla dəstəklənmişdir. Sağlam bir siçanın beyninə yeridilmiş anormal tau sürətlə yayılmış və siçanda əqli zəifliyə səbəb olmuşdur. Lakin, əvvəllər eyni prosesin insanlarda da baş verdiyi göstərilməmişdir. Yeridilən tau miqdarı nisbətən yüksək və xəstəliyin inkişafı, insanlarda olduğundan daha sürətli baş verdiyi üçün siçanlar üzərində aparılan araşdırmalardan əldə edilən faktlar mübahisəli idi. 

Yeni tədqiqatda, 2 müasir beyin müayinəsi üsulundan istifadə edildi. Bunlardan biri, müəyyən molekulların varlığını aşkar etmək üçün beyni diqqətlə yoxlamağa şərait yaradan pozitron emission tomoqrafiya (PET) idi. Bunun sayəsində, yaşayan xəstələrdəki anormal tauyu birbaşa müşahidə edir və beynin hər bir bölgəsində nə qədər olduğunu dəqiqliklə görə bilirik. 

Digəri isə, beynin qan dövranını canlı şəkildə izləməyə imkan verən funksional maqnit rezonans tomoqrafiyası (fMRT) idi. Bu üsul, bir-biri ilə əlaqə yaradan beyin bölgələrinin ortaya çıxardığı fəaliyyəti müşahidə etməyə imkan verir. İlk dəfə olaraq, eyni insanları hər iki üsulla müayinə edərək, Alzheymer xəstəliyi olan insanlardakı beyin əlaqələrini, anormal tau yayılması ilə birbaşa izah etmək mümkün oldu. 

Beyin əlaqələrini analiz etmək üçün "qrafik analiz" adlı riyazi texnikanın istifadə edildiyi araşdırmada, beyin bərabər ölçülü 598 bölgəyə ayrıldı. Sonra, bölgələr arasındakı əlaqələr sosial şəbəkə kimi araşdırılaraq bir bölgənin əlaqə sayı, neçə "dostluq" qrupuna qatıldığı və beyin bölgələrinin neçəsinin eyni zamanda bir-biri ilə rabitə yaratdığı kimi faktorlar qiymətləndirildi. 

Qrip epidemiyası zamanı yoluxmaq və xəstəliyi başqalarına da yaymaq ehtimalı çox olan insanlar, ictimai əlaqələri yüksək olanlardır. Bənzər şəkildə, transneyronal yayılma fərziyyəsi də əlaqəsi güclü olan beyin bölgələrinin daha çox tau toplayacağını təxmin edir. Nəticə gözlənildiyi kimi oldu. Bu əlaqə, hər bir beyin şəbəkəsində olduğu qədər bütün beyində də mövcud idi. 

Əvvəllər tau zülalının, yüksək metabolik ehtiyac səbəbi ilə və ya qonşu bölgələrdən kömək gəlməməyi nəticəsində müdafiəsiz vəziyyətə düşən beyin bölgələrində ortaya çıxa biləcəyi önə sürülmüşdü. Bu amillər neyronal ölüm baxımından əhəmiyyəti olsa da, araşdırmada anormal tau toplanmasının əsas səbəbləri arasında yer almadı. 

Əlavə olaraq, yüngül dərketmə pozğunluğundan ciddi Alzheymer xəstəliyinə qədər fərqli xəstəlik ağırlığı diapozonunda olan xəstələrə baxaraq, tau toplanmağının səbəbləri nəticələrindən ayrıla bildi. Alzheymer xəstəliyində tau miqdarının artmasının, beyindəki əlaqələrin azalmasına və digər əlaqələrin də getdikcə təsadüfi hal almağına səbəb olduğu görüldü. 

Uzunmüddətli Əlaqələr  

Sonda Alzheymer xəstəliyi tapıntıları, təxminən hər 100.000 nəfərdən üçündə müşahidə edilən proqressiv supranuklear iflic (PSİ) adlı nadir bir xəstəliklə müqayisə edildi. Bu xəstəliyə də tau zülalı səbəb olur, lakin beyin əsası ilə məhdudlaşır. PSİ-də, tapıntıların transneyronal yayılmanı dəstəkləmədiyini ortaya qoydu. Bunun səbəbi, anormal tau patologiyasının qeyd olunan xəstəliklərdəki fərqli quruluşu ola bilər. Tau, Alzheymer xəstəliyində "qoşa spiral liflər", PSİ-də isə "düz liflər" şəklindədir. 

Araşdırma qrupu, PSİ inkişaf etdikcə birbaşa uzunmüddətli əlaqələrin xüsusi olaraq zərər gördüyünü ortaya qoydu. Bu da məlumatın beyində dolayı bir yol tapmalı olduğu mənasını verir. Bu vəziyyət, PSİ xəstələrindən bir sual soruşduqda nəyə görə ləng ancaq doğru cavab verdiklərini açıqlaya bilir. 

Beləliklə, Alzheymer xəstələrində transneyronal yayılmaya dair dəlillər, tau patologiyasının beyində ciddi bir ziyan meydana gətirmədən əvvəl qarşısının alınmasına və yeni müalicə strategiyalarının inkişaf etdirilməsinə dair mühüm fikirlər təqdim edir.


Mənbə: neurosciencenews.com
daha ətraflı...

June 3, 2017

Kambala balığında növləşmə müşahidə edildi


Helsinki Universitetinin alimləri, beynəlxalq elmi əməkdaşlıq layihəsi çərçivəsində kambala balıqları üzərində həyata keçirilən bir araşdırma nəticəsində, indiyədək bir dəniz onurğalısında müşahidə olunan ən sürətli növləşmə hadisəsini kəşf etdi. Əldə etdikləri tapıntının, dəniz canlılarının təkamülü haqqındakı anlayışımızı inkişaf etdirməsi gözlənilir.

Tədqiqatçılar, Baltik Dənizində yaşayan iki kambala qrupunun çox sürətlə, təxminən 2400 nəsildən sonra, müxtəlif növə çevrildiklərini müəyyən edib. Bu, dəniz onurğalılarında müşahidə edilmiş ən sürətli növləşmə hadisəsidir.

Ekoloji Genetik Araşdırma Bölümündən olan tədqiqatçı Paolo Momigliano deyir: "Bu bəlkə də, ekoloji növləşmənin ən yaxşı nümunələrindən biri və seçmənin dəniz mühitində yeni növlər yaratma prosesidir. Çünki növlər, coğrafi baryerlər səbəbindən çox uzun müddət ayrı qalaraq değil, müxtəlif ekoloji bölgələrə adaptasiya etmək yolu ilə təkamülləşiblər"

Kəşfi əhəmiyyətli edən odur ki, yayılmanın qarşısını alan baryerlər dəniz şəraitində nadir hallarda mütləqdir. Başqa sözlə, axınlar balıq sürfələrini uzağa aparır və yetkin balıqlar da üzərək hər yerə gedə bilir. Beləliklə, mütləq coğrafi təcridin olmadığı bir mühit üçün növləşmə modelləri, məsələn, ekoloji növləşmə, dəniz biomüxtəlifliyinin təkamülündə mühüm rol oynayır. Hələ indiyədək dənizdə ekoloji növləşməyə dair dəlillər yetərli deyil.

P. Momigliano: "Araşdırmamız, dənizdəki təkamülün başa düşülməsi baxımından böyük əhəmiyyət daşıyır".

Araşdırmaçılar üçün, inanılmaz dərəcədə sürətli baş vermiş kimi görünən belə növləşmə nümunələrinin tam olaraq necə ortaya çıxdığına dair yeni maraqlı suallar var.

P. Momigliano: "Cavab, sehrli xüsusiyyətlər olaraq verilə bilər. Bunlar seçmə altında olan və eyni zamanda yan məhsul kimi reproduktiv izolyasiyaya səbəb olan xüsusiyyətlərdir. Nəzəri olaraq, belə xüsusiyyətlər üzərindəki seçmə, sürətli növləşmə hadisələrində mərkəzi rol oynayır. İki kambala növünün cütləşmə strategiyaları və çoxalmağa dair xüsusiyyətləri, sehrli xüsusiyyətlər kimi rol oynamış ola bilər".

Araşdırma iki fərqli kambala növünün mövcudluğunu təsdiq edir. Bəs siz bu növləri bir-birindən necə ayırd edə bilərsiniz?

"Onlar morfoloji baxımdan demək olar ki fərqlənmirlər, lakin fərqli kürütökmə davranışları və adaptasiya xüsusiyyətləri var. Hər iki növ qışı daha dərin sularda keçirir və yayda dayaz sahillərdə qidalanır. Yazda isə, növlərdən biri duzluluğu kifayət qədər yüksək olan dərin su hövzələrində neytral üzə bilən yumurtalar buraxarkən, ikinci növ dayaz sahilyanı sularda daha kiçik, lakin daha sərt, yumurtalar buraxır. Bu fərqlər bir müddətdir bilinirdi, ancaq indi, müxtəlif kürütökmə davranışlarına malik kambalaların, fərqli təkamül tarixlərinə malik iki növ olduğunu başa düşürük" deyə Momigliano açıqlayır.

Kambalalar, balıqçılıq üçün iqtisadi əhəmiyyət daşıyır və onların sayı Finlandiya sahillərində nəzərəçarpan dərəcədə azalmışdır. Hal-hazırda Finlandiya sahillərində kambala balığının faizi çox azdır, amma davam etməkdə olan bir tədqiqat göstərir ki, 1970-80-ci illərdə onlar populyasiyanın əksəriyyətini təşkil edib. Kambalalar Finlandiya sahillərində uğurla kürüləyə bilməzdi, çünki onlar yüksək duzluluq tələb edirlər. Böyük ehtimalla şərtlər əlverişli olduqda cənubda çoxalıb, axınla Finlandiya sahillərinə gəlirlər. Yəni bu sahillər eyni dövrdə treska balığı üçün olduğu kimi, kambalanın cənub növü üçün də hovuz populyasiyası (sink population - digər populyasiyalardan immiqrantlar olmadan qarşıdakı illərdə özünü qorumaq üçün kifayət qədər bala verə bilməyən populyasiya) idi. Bu gün biz, demək olar ki, yalnız dibdə yaşayan növlər tapırıq.


Mənbə: 
 1. phys.org/news/2017-05-evolution-fast-laneone-flounder-species.html
 2. www.pnas.org/content/early/2017/05/19/1615109114
daha ətraflı...

October 15, 2016

Kosmik səyahətlərdə növbəti əngəl - ağılsızlıq

Siçanlar üzərində aparılan araşdırmaların nəticələri göstərir ki, kosmik şüalanma beynin neyron şəbəkələrində ciddi və uzunmüddətli pozuntular meydana gətirə və mürəkkəb məsələləri həll etmə potensialını azalda bilər.

Marsa uzunmüddətli uçuş və Qırmızı planetdə yaşayış çoxsaylı fəsadlara yol aça bilər ki, bunların da başında radiasiya dayanır. Kosmosu cənginə alan radiasiya axını qlobal maqnit sahəsi və sıx atmosfer kimi müdafiə sistemləri olmayan Mars planetinin səthinə qədər gəlib çatır. Kosmik gəmi və mars forpostları qurucuları bu məsələyə olduqca ciddi yanaşır və şüalanmanı "pərdələməyin" üsullarını düşünməyə çalışırlar.

Kosmik şüa hissəcikləri müxtəlif kütlə və enerjiyə malikdir və mümkün bütün yollarla onların qarşısı alınır. İnsanları xüsusilə ağır oksigen və titan ionlarından qorumaq çətindir. Kaliforniya universitetindən olan Çarlz Limolinin apardığı tədqiqatın nəticələri optimistik heç nə vəd etmir. Laboratoriya siçanları və siçovullarını şüalanma təsirlərinə məruz qoyub beyində meydana gələn pozuntuları araşdırdıqdan sonra, davranış və əqli bacarıqlarındakı dəyişiklikləri öyrəniblər.

Alimlərin dediyinə əsasən, radiasiyaya məruz qoyma hadisəsindən həm üç, həm də altı ay sonra heyvanlarda əqli problemlər ortaya çıxıb: yaddaş və tədqiq etmə aktivliyi zəifləyib, həyəcanlılıq isə artıb. Bu neqativ dinamika neyron strukturuna da təsirsiz ötüşməyib.

Histoloji preparatlar göstərir ki, şüalanma beyin qabığı neyronlarının morfologiyasını dəyişdirərək, mürəkkəb dendrit şaxələrini azaltmaqla yanaşı həm də sinaptik dəqiqlik və iltihab prosesləri əlamətlərinin zəiflədir. Mütəxəssislər əldə edilmiş nəticələrin gələcəkdə həyata keçəcəyi gözlənilən uzun kosmik səyahətlərin insan beyni üzərindəki təhlükələri mövzusunda əlavə dəlil formalaşdırdığını qeyd edir.

Həmçinin oxuyun:

Kosmos gözümüzü zədələyir?
Kosmosda həyat necə keçir?
Marsın ilk sakinləri uşaq doğmayacaqlar
daha ətraflı...

234 müəmmalı kosmik siqnal qeydə alınıb

Astrofiziklər mənşəyi müəmmalı qalan 234 siqnal əldə etdiklərini bildiriblər. Süd Yolu qalaktikasındakı Günəşə oxşar ulduzlar ətrafından yayılan siqnalların yerdənkənar sivilizasiyalara aid ola biləcəyi ehtimalı xeyli yüksəkdir.

Hipotetik yerdənkənar yaşayışa həsr edilmiş yeni araşdırmanın nəticələri arXiv.org resursunda dərc olunub. Kanadalı astrofiziklərin apardığı iş, alimlərin qeyd etdiyi kimi vurğulasaq "Günəş tipli ulduzların az bir qisminin müəmmalı periodik spektral modulyasiyalarını" əhatə edir. Tədqiqatçılar Apaçi-Pointdə yerləşən 2,5 metrlik teleskopun köməyilə prosesdə ulduz və qalaktikaların fotoşəkilləri və spektrinin genişmiqyaslı araşdırılması metodundan yararlanıblar.

Alimlər əsasən ulduzların intensiv parlaqlığının dəyişkənliyi ilə maraqlanıblar və nəticədə ümumilikdə 2,5 milyon ulduzun göstəriciləri təhlil edilib. Müxtəlif ulduz sistemlərindən 234 sayda qəribə kosmik siqnal əldə edildikdən sonra onların eyni periodları olduğu aydınlaşdırılıb - 1,65 pikosaniyə.  Maraqlısı budur ki, bu siqnalların hər birisi F2-K1 sinfinə aid ulduzlardan, yəni Günəşə oxşar ulduzlardan yayılıb. Mütəxəssislər qeyd edir ki, belə vəziyyəti yerdənkənar aktivlikdən savayı şərh etmək çətindir. Yüksək sivilizasiyalar doğma ulduzlarının parlaqlığını şüurlu şəkildə dəyişdirərək, beləcə özləri haqda kosmosa informasiya göndərmiş ola bilərlər.

Fərz edək ki, bu siqnallar yadplanetlilərdəndir - bu dəfə də başqa bir çətinliklə qarşılaşacağıq. Məsələ burasındadır ki, kosmik texnologiya sahəsində o səviyyəyə çatmadığımız üçün anoloji üsulla onların "kosmik mesajına" cavab verə bilməyəcəyik.

Britaniyalı nəzəri fizik və kosmoloq Stiven Hokinqsə bir müddət əvvəl yadplanetli sivilizasiyalar barədə danışıb. Alim bildirib ki, yerdənkənar sivilizasiyalarla görüş bəşəriyyət və onun tərəqqisinə yaxşı heç nə vəd etmir - əksinə, belə bir görüş bəşəriyyəti növ olaraq yerüzündən silinmə təhlükəsi ilə qarşı-qarşıya qoyur.

Həmçinin oxuyun:

Rusiyalı alimlər qəribə kosmik siqnal qeydə alıblar
"Asgardia" adlı ilk kosmik ölkə yaradılacaq
Ən yaxın ulduz ətrafında "həyat zonasında" yerləşən planet tapılıb
daha ətraflı...

"Asgardia" adlı ilk kosmik ölkə yaradılacaq

Alimlər, mühəndislər və hüquqşünaslardan ibarət beynəlxalq komanda kosmik texnologiyaların inkişafı, yerdənkənar təhlükələrdən müdafiə və planetdə sülhün qorunub saxlanması üçün "Asgardia" layihəsini təqdim edib. Layihənin məqsədi gələcəkdə bəşəriyyət tarixindəki ilk kosmik ölkəni yaratmaqdır.

Paris şəhərində təşkil olunan mətbuat konfransında əslən Azərbaycandan olan rus sahibkarı, Rusiya hava-kosmik hücumundan müdafiə sistemləri konserninin idarədənkənar ekspert şurasının həmsədri, "Almaz-Antey"” konstruktor bürosunun sabiq rəhbəri və Beynəlxalq Aerokosmik Tədqiqat Mərkəzinin (AIRC) təsisçisi İqor Aşurbəyli çıxış edib.

"Asgardia" layihəsi işlərinin startı elə AIRC-nin himayəsi altında baş tutacaq, mütəxəssislər deyir. Layihə çərçivəsində ilk "kosmik ölkənin" yaradılması planlaşdırılır - elə bir ölkə ki, orada insanlar Asqardın skandinav tanrıları kimi Yerin hüdudlarından kənarda da, azad və sülh içində və Yer qanunlarına tabe olmadan yaşaya biləcəklər. "Layihənin elmi və texniki komponentlərini üç sözlə şərh etmək olar - Sülh, Azad Yiyələnmə və Müdafiə", - Aşurbəyli qeyd edir.

Rəsmi saytı artıq fəaliyyətə başlayan layihə insanlara gələcəyin ölkəsinə vətəndaşlıq alma imkanı təklif edir (öz vətəndaşlıqlarını qoruyaraq). İlkin işlərə başlanılsa da, layihə rəsmi olaraq gələn il kosmosa peykin buraxılması hadisəsindən sonra start götürəcək. Daha sonra peyk yeni kosmik ölkənin ilk formal ərazisi kimi tanınacaq. Aşurbəylinin dediyinə əsasən, əgər layihə təsisçilərinə ən az 100 min vətəndaşlıq müraciəti göndərilsə, BMT-yə ölkənin tanınması üçün rəsmi ərizə göndərilməsi işinin hüquqi əsasları formalaşmış olacaq.

İqor Rauf oğlu Aşurbəyli 1963-cü ilin sentyabrın 9-da Bakıda anadan olub. Məşhur azərbaycan neft sənayeçilərindən olan Aşurbəyovların soyundandır.

Həmçinin oxuyun:

Yaponiya kosmik lift inşa edəcək
ABŞ mütəxəssisləri Merkurini partlatmağı təklif edir
Rusiyalı alimlər qəribə kosmik siqnal qeydə alıblar
daha ətraflı...

September 29, 2016

Niyə insanlar bir-birini öldürür?

Şiddətin təbiəti mövzusu ətrafındakı mübahisələr davam edir. İnsanların bir-birini öldürməyini elmi olaraq izah etməyə çalışan bir neçə nəzəriyyə var. Alimlərin gəldiyi son qərar isə təkamül keçmişinə istinad edir.

Fransız maarifçisi Jan-Jak Russo hesab edirdi ki, sivilizasiya yaranmazdan əvvəl insanlar bir-birilə daha yaxşı yola gedirdi. Şiddət davranışının anidən ortaya çıxmasını o, başlıca olaraq özəl mülkiyyət amilinə bağlayırdı. İngilis materialist filosofu Tomas Qobbs isə insanın özünün təbii halda aqressiv olduğunu, sivilizasiya və dövlətinsə tam əksinə olaraq öldürülmə hallarını azaltdığını güman edirdi.

İspaniyalı tədqiqatçı Markos Mendes həmkarları ilə birlikdə hər iki nəzəriyyəni yoxlamaq qərarına gəlib: onlar, bunun üçün riyazi modeldən yararlanıblar. Mütəxəssislər 137 məməli fəsiləsinin ölüm göstəricilərini gözdən keçirməklə yanaşı, həm də qədim dövrlərdə insanların əsasən hansı səbəbdən öldüklərini təhlil ediblər.

Məlum olub ki, məməlilər öz oxşarlarını çox nadir hallarda öldürürlər - bütün ölüm səbəbləri arasında növdaxili öldürülmə cəmi 0,3% təşkil edir. Amma əgər konret olaraq insanaoxşar meymunlar ailəsini götürsək göstərici 1,8%-ə qədər qalxır. Qədim insanlarda isə bu 2%-ə bərabərdir. Bundan savayı sivilizasiyanın insana xarakterik şiddəti aradan qaldırmadığı aydın olub: antik dövrdə yer almış şiddətlə əlaqəli ölüm hadisələrinin sayı ibtidai-icma quruluşundakı göstəricilərdən daha yüksəkdir.

Elə isə insanların özlərinə qarşı şiddətinin səbəbi nədir? Alimlər hesab edir ki, Homo sapiens-in şiddətə olan meyli təkamülləşdikcə artıb. Canlı sübut kimi müasir meymunları görə bilərik: heyvan qrupu nə qədər böyükdürsə, şiddət səviyyəsi bir o qədər yüksəkdir. Geniş və münaqişəli populyasiyaların təbiətdə sağ qalma şansı daha çoxdur, nəinki kiçik və "sülhsevər" qruplar.

Qeyd etmək vacibdir ki, müasir inkişaf etmiş ölkələrdə şiddət səviyyəsi aşağıdır, lakin futuroloqlar gələcəklə bağlı qorxunc proqnozlar verir. Onlar iddia edir ki, demoqrafik tarazlıq yaratmaq üçün gələcəyin hökümətləri "insan ovunu" realiti-şou formasında qanuniləşdirə bilər.

Həmçinin oxuyun:

Niyə spirt düşkünüyük və ya niyə yerə enmişik?
Tənhalıq 14-27% nisbətində irsidir
"Elmə qarşı müqavimətin" psixologiyası
daha ətraflı...

September 27, 2016

Üç valideyndən olan ilk uşaq doğulub

Üç valideyndən genetik material almış ilk körpə Meksikada dünyaya gəlib, New Scientist portalı xəbər verir. İordaniyadan olan cütlük genetik xəstəlik səbəbindən uşaq sahibi ola bilmirdi. Onlar, inqilabi metodika üzərində işləyən ABŞ alimlərinə müraciət ediblər.

Başda Con Çjan olmaqla tədqiqatçılar prosesdə ikinci donor anadan alınmış genetik informasiyadan yararlanıblar. ABŞ-da müdaxilə metodu qadağan olunduğundan mütəxəssislər işi Meksika klinikalarının birində davam etdiriblər.

Abrahim Hassan adı verilmiş uşaq beş ay əvvəl dünyaya gəlib. Mütəxəssislər onun doğumunu inqilabi adlandırırlar. Belə üsul sayəsində genetik xəstəliklər daşıyan qadınlar dünyaya tam sağlam körpələr gətirə biləcək.

İkinci donor ana da daxil olmaqla üç valideyndən süni mayalandırma üsulu ilə uşaq dünyaya gətirmə metodu ilk dəfə 2015-ci ildə Böyük Britaniyada qanuniləşdirilib. Alimlərin dediyinə görə, yeni və təhlükəsiz doğuş texnikası mitoxondrial xəstəliklərdən əziyyət çəkən pasientlərin uşaq həsrətinə son qoyur.

Gözlənildiyi kimi təşəbbüs bir sıra mübahisələr doğurub. Daha əvvəldən adıgedən metodikanı dəstəkləməyənlər ehtiyat edir ki, bu gedişlə insanlar üzərində genetik modifikasiyalar erası başlayacaq.

Həmçinin oxuyun:

Britaniya üç valideynli uşaqları qanuniləşdirdi
Üç valideyndən olan uşaqlar gəlir
Alimlər: "Tezliklə insanlar özlərini mayalandıra biləcəklər"
daha ətraflı...

September 26, 2016

NASA Europada qeyzerlər aşkar edib

NASA-nın təşkil etdiyi press-konfransda çıxış edən astronomlar Hubble kosmik teleskopu köməyilə Yupiterin peyki Europanın səthində meydana gələn və fəvvarə vuran qeyzerlərin unikal fotoşəkillərini əldə etdiklərini bildiriblər.

"Europada qeyzerlərin mövcud olduğunun yeni sübutlarını tapmışıq. Bizim yeni və daha əvvəlki məlumatlarımız göstərir ki, Yupiterin peykinin səthaltında bir neçə kimolemtr buzla örtülmüş duzlu okean mövcuddur. Qeyzerlərin kəşfi bunu deməyə əsas verir ki, tullantılar köməyilə onun tərkibini öyrənə və orada həyat mövcud olub-olmadığını başa düşə bilərik", - Baltimorda (ABŞ) yerləşən kosmik teleskop institutundan olan Uilyam Sparks qeyd edir.

Son illərdə alimlər Europanın altında okean gizlənmiş olduğunu dilə gətirirdilər. Həmin okean peykin səthindəki buzla qaz və mineral mübadiləsi aparır. Bununla yanaşı mütəxəssislər mikrobların yaşaması üçün zəruri maddələrin də orada rast gəlindiyini təsdiq etmişdilər.

Europada qeyzerlərə aid ilk əlamətlər 2012-ci ildə aşkar edilmişdi. Həmin vaxt amerikalı astronom Lorents Ros əldə edilmiş ultrabənövşəyi fotoşəkillərdə peykin bir hissəsində 200 kilometr hündürlüyə uzanan qeyri-adi "parlaq ləkələr" tapmış və bunların yalnız qeyzer fəvvarələri ola biləcəyini açıqlamışdı.

Bu müşahidələr NASA alimlərini cəlb etdiyi üçün 2014-cü ildə Europa ilə bağlı daha bir neçə əlavə araşdırma aparılmışdı. Alimlər Europanı ancaq qeyzer tullantılarını qeydə ala biləcəkləri fonda, Yupiterin diskindən keçdiyi zaman müşahidə edirdilər. Europanın Yupiterə ən yaxın peyklərdən biri olduğu və Yupiterin diskindən hər 3,5 gündən bir keçdiyi üçün müşahidə tədqiqatı çətinliksiz başa çatmışdı.

Ümumilikdə NASA Europanın on keçidini müşahidə etdi. Sparksın dediyinə əsasən, Hubble teleskopu üç fotoşəkildə ultrabənövşəyi diapazonda oxşar izlər və qeyzerlərlə əlaqəli optik alışmalar görməyi bacarıb. Rosun müşahidələrində olduğu kimi, aktivlik bu dəfə də əsasən Europanın cənub yarımkürəsində qeydə alınıb, lakin bir görüntüdə ekvator yaxınlığında da qeyzerlərə aid izlər tapılıb.

Europada həyat var?

Əgər Europada həqiqətən qeyzerlər mövcuddursa, onların köməyilə okean dərinliklərinə dalacaq texnologiya istifadə etmədən tərkibini öyrənməklə yanaşı, yaşayış üçün nə dərəcədə əlverişli olduğunu qiymətləndirmiş olarıq. Alimlər peykin səthi ilə də maraqlanacaq. Qeyzer aktivliyi tullantılarını səthə atmış ola bilər ki, bu da okeanın tərkibini öyrənmək üçün ikinci yoldur.

Nəyə görə Europada qeyzerlər nadir hadisədir? Texas ştatı universitetindən olan Britni Şmidt hesab edir ki, Yupiterin təsirilə Europanın nüvəsini qızdıran axın qüvvələri buzu daimi olaraq parçalaya bilmək üçün elə də böyük gücə malik deyil. Hazırlıq prosesində olan "Europa Missiyasının" başçısı Kurt Nibur isə potensial qeyzer kəşfi sayəsində peykə marağın daha da artmış olduğunu qeyd edir. Buna baxmayaraq göndəriləcək kosmik aparat üçün qeyzerlərin nə dərəcədə təhlükəli olduğunu aydınlaşdırmaq lazımdır. Bu səbəbdən hələlik mütəxəssislər yeni nəsil "James Webb" teleskopunun kosmik startını gözləyirlər.

Həmçinin oxuyun:

Europaya avtomatik zond göndəriləcək
Yupiterin peyki Europada maye halda su tapıldı
Yupiterin peyki Europada su fışqırdı
daha ətraflı...

September 23, 2016

Tənhalıq 14-27% nisbətində irsidir

Tənhalıq - digər insanlarla müsbət emosional əlaqələrin yoxluğu təəssüratı ilə bağlı biopsixososial əlamətdir. İncəsənətdə geniş təmsil olunmasına baxmayaraq, tənhalıq fenomeni zəif empirik bazaya malikdir və adətən mühit təsiri mövqeyindən öyrənilir. Daha əvvəl aparılmış əkizlərlə bağlı araşdırmada alimlər tənhalığa səbəb olan mümkün genləri müəyyənləşdirib, əlamətin irsilik göstəricilərini 37-55% nisbətində qiymətləndirmişdi.

Yeni tədqiqatda alimlər bu dəfə əlli yaşdan yuxarı 10.760 insanın genetik və fenotipik məlumatlarını analiz ediblər. DNT analizindən savayı araşdırmada subyektiv sosial status qiyməti ilə bağlı sorğu da yer alıb. İntervyu alınan kəslər mövzudan kənar üç açıq sualı cavablandırmaları idilər: "Dostluq əlaqələrinizin sizə bəs etmədiyini tez-tez hiss edirsiniz?", "Özünüzü tez-tez rədd edilmiş kimi hiss edirsiniz?""Özününü tez-tez təcrid olunmuş kimi hiss edirsiniz?".

Genetik analiz və sorğu nəticələri müqayisəsi göstərir ki, tənhalığın irsi dəyəri əvvəl hesab edildiyindən daha az, 14-27% aralığında dəyişir. Daha əvvəl təklif olunan genlərdən (BDNF, Rora, IL-1A və s.) heç birinin tənhalıq əlaməti ilə assosiasiya edilmədiyi aydın olub. Üstəlik alimlər tənhalığın neyrotizm və depressiv simptomatika ilə aralarında bir-birinə bağlılıq olduğunu aşkar ediblər. Tənhalığın ekstraversiya, şizofreniya və bipolyar affektiv pozğunluqla isə korrelyasiyası daha zəifdir.

Tədqiqatın müəllifləri qeyd edir ki, tənhalıq böyük ölçüdə poligen əsaslı fenotipik əlamətdir. Öz növbəsində tənhalığın tez-tez yüksək nevrotizasiya səviyyəsi ilə əlaqələndirilməsi bu əlamətin formalaşmasında neqativ affektivlik rolu oynaya bilər. Əldə edilən nəticələrin müsbət ictimai əlaqələrin genetik əsasının müəyyənləşdirilməsi ilə bağlı tədqiqatlarda kömək olacağı hesab edilir.

Həmçinin oxuyun:

Şizofreniyanın təbiəti genetikdir
Seks beyin fəaliyyətini gücləndirir
Yaşanmış qorxu irsən ötürülür
daha ətraflı...

Hokinq: "Bəşəriyyət yerli amerikanların taleyilə üzləşə bilər"

Məşhur britaniyalı fizik və kosmoloq Stiven Hokinq növbəti dəfə bəşəriyyətə xəbərdarlıq edib. Alimin dediyinə görə, yüksək sivilizasiya səviyyəsinə çatmış yadplanetlilər Yer planeti üçün təhlükə daşıyır və onlardan uzaq durmalıyıq.

CuriosityStream portalında nümayiş olunan qısametrajlı sənədli filmdə Stiven Hokinq özünün də nəzarət etdiyi Breakthrough Listen layihəsi haqda danışıb. Filmdə tədqiqatçı Günəşdən 16 işıq ili uzaqlıqda yerləşən Qliza 832 planeti üzərində virtual ekskursiya keçirib. Ekzoplanetin kütləsi Yerinkini 5,4 dəfə üstələsə də, doğma planetimizlə bir sıra vacib xarakteristikalarda oxşarlığı var.

Hər nə qədər oxşar olsa da, Hokinq Qliza 832-də texnologiya yaratmağa qadir intellektual canlıların yaşadığına inanmır - əks təqdirdə özləri haqda məlumatı bizə illər əvvəl ötürmuş olardılar. Sözün qısası, alimin rəyinə görə orada yalnız aşağı səviyyəli canlılar inkişaf edə bilər ki, bu da hələ ehtimal nəzəriyyəsidir. Buna baxmayaraq nəzəri fizik Qliza 832-yə oxşar digər ekzoplanetlərdə yadplanetli sivilizasiyaların mövcudluğu ehtimalını yüksək dəyərləndirir.

Stiven Hokinqin xəbərdarlığı bundan ibarətdir ki, əgər günlərin bir günü həmin planetlərin hər hansı birindən ünvanlı siqnal alsaq, bütün texnika və avadanlıqlarımızı söndürüb, dərhal gizlənməyə tələsməliyik. "Çox inkişaf etmiş yerdənkənar irqlə görüş insanlara yaxşı heç nə vəd etmir", - Hokinq deyir. - "Belə halda bəşəriyyət, avropalı kaloniyaçıların ələ keçirdiyi yerli amerikanların taleyilə üzləşə bilər."

Bununla belə məşhur kosmoloq bildirir ki, bütün risklərə göz yumaraq, yadplanetliləri özümüz tapmağa çalışmalıyıq. Yüz milyon dollara başa gələn Breakthrough Listen layihəsi elə məhz bu mövzuya həsr olunub.

Stiven Hokinq ilk dəfə deyil ki, insanları yadplanetlilərdən çəkinməyə çağırır. Daha əvvəlki açıqlamasında alim planetimizlə birgə insanların kosmik "köçəri" həyat tərzi yaşayan yad sivilizasiyaların qurbanı ola biləcəyini bildirmişdi. Nəinki kosmik köçərilər, ümumiyyətlə yadplanetli həyatına aid heç bir konkret dəlil olmasına baxmayaraq, yaşadığımız kainatın şərtləri bu xoşagəlməz versiyanın diqqətə layiq olduğunu göstərir.

Həmçinin oxuyun:

Hokinq: "Süni intellekt bəşəriyyətin ən böyük səhvi ola bilər"
Stiven Hokinq: Dünyanın sonu mümkündür
Hokinq: "Sağalmaz xəstələrə intihar hüququ verilməlidir"
daha ətraflı...

September 22, 2016

Baş köçürülməsi üzrə sınaq əməliyyatı həyata keçirilib

İtaliya, Turindən olan neyrocərrah Serco Kanavero siçan və it üzərində baş transplantasiyası üzrə sınaq əməliyyatı apardığı ilə bağlı video yerləşdirib.

Serco Kanavero unikal əməliyyat həyata keçirməyi planlaşdırır. Onun məqsədi tibb tarixi ərzində ilk dəfə bir insana baş köçürməkdir. Əməliyyat üçün könüllü də tapılıb - radikal müalicəsi olmayan ağır irsi xəstəlik olan kürək əzələ atrofiyasından (SMA) əziyyət çəkən rusiyalı proqramist Valeri Spiridonov. Tarixi əməliyyatın 2017-ci ildə keçiriləcəyi güman olunur.

Bütün elm ictimaiyyəti Kanaveronun fəaliyyətini böyük maraqla izləyir. İtalyan neyrocərrah indi də siçan və it üzərində apardığı əməliyyatın görüntülərini təqdim edib. Kanavero heyvanların başını tam ayırmayıb, yalnız onurğalarını kəsməklə məhdudlaşıb. İş burasındadır ki, insan üzərində ilk həqiqi baş transplantasiyası üçün ən böyük maneə məhz onurğanın sonraki mərhələdə bərpası hesab olunur. Neyrocərrah qeyd edir ki, eksperiment çərçivəsində polietilenqlikoldan yararlanıb: onu, onurğa beynin zədələnmiş nahiyələrinə yeritdikdən sonra neyronlararası əlaqə bərpa olunub.


Eksperimentə səkkiz siçovul və bir it cəlb olunub. Kanaveronun dediyinə görə siçovullar bir neçə həftə sonra iməkləməyə başlayıblar, it isə sınaqdan üç həftə sonra ayaqları üzərində duraraq, yeriməyə davam edib.

Bununla belə bəzi mütəxəssislər Kanaveronun təcrübəsinə skeptik yanaşır. Amerikalı neyrobioloq Cerri Silverin sözlərinə görə, itin üzərində aparılmış əməliyyat nəzarət qrupu olmadan həyata keçirildiyindən lazımi qədər məlumat təmin etmir. Nyu-York universitetindən olan tibbi etika mütəxəssisi Artur Kaplan isə insan üzərində belə bir əməliyyat keçirə bilmək üçün hələlik kifayət qədər təcrübə toplanmadığından oxşar uğurun yalnız təxminən yeddi-səkkiz ildən sonra həyata keçirilə biləcəyini hesab edir.

Rusiyalı Valeri Spiridonovdan başqa iflic vəziyyətində olan çinli Van Xuanmin də baş köçürülməsi əməliyyatı üçün namizəddir.

Videonu izləmək üçün klikləyin

Həmçinin oxuyun:

İlk avtonom süni ürək köçürüldü
Bionik beyin hazırlanacaq
Qaranlıq mühit eşitməni gücləndirir
daha ətraflı...

September 20, 2016

Yuxusunu almamış insan ictimai təhlükədir

Yuta ştatı universitetindən olan alimlər qeyd edir ki, yuxusunu lazımi qaydada ala bilməmiş insan cəmiyyət üçün təhlükəlidir.

Tədqiqatda iştirak etmiş 839 könüllülər iki qrupa bölünüb. Birinci qrupdan olan iştirakçılara sutkada 6 saat, ikincdən olanlara isə bundan daha az yuxu vaxtı verilib. Daha sonra onların hər birisi tomoqrafiya üsulu ilə araşdırılıb.

Hər iki qrupda da görünüşcə ayıq, lakin beyinləri yuxulu olan şəxslər olduğu aşkar edilib. Alimlər bu şəxslərin kifayət qədər adekvat göründüyünü, buna baxmayaraq beyinlərinin fəaliyyətində güclü tormozlanma müşahidə ediliyini deyirlər.

Yuxuya lazımi qədər vaxt ayıran insanlar istirahət zamanı əvvəlcə mürgüləmə fazasına keçir, daha sonra isə dərin yuxuya dalır. Müntəzəm olaraq yuxu ala bilməyən və yuxudan doymayanlar isə mürgüləmə mərhələsini ötürüb, birbaşa möhkəm yuxu halına keçid alır. Belə insanlarda reaksiya zəifləyir. Onlar, hətta ani olaraq konsentrasiyanı itirə və yuxuya dala bilərlər. Belə vəziyyət isə digər insanların həyatı üçün təhdiddir, xüsusilə də əgər onlar hər hansı bir nəqliyyat vasitəsinin sükanı arxasındadırlarsa.

Daha əvvəlki araşdırmalardan məlum olmuşdu ki, yuxuda olarkən insan və heyvanların beynində "təmizlik işi" aparılır. Sağlam və müntəzəm yuxu da gün ərzində öyrənilən bilikləri beyində daha yaxşı saxlamağa kömək edir. Təxminən bir il əvvəl aparılan tədqiqatın nəticələri isə səhər 10-dan erkən işə və dərsə başlayan insanlarda yorğunluq, diqqətsizlik və həvəssizlik olduğunu göstərmişdi ki, bu da həm karyera, həm də təhsil üçün əlverişsizdir.

Yuxuda olarkən beyin sinaps adlanan neyronlararası əlavə birləşmələrdən təmizlənərək, yeni təəssüratlar üçün yer azad edir. Bu fakt yuxusunu almamış insanın niyə diqqətini toparlaya və yeni informasiyanı mənimsəyə bilməməsini izah edir.

Həmçinin oxuyun:

"Bəs yatmasaq necə olar?"
Körpələr sağ qalmaq üçün gecələr oyanır
İlk dəfə insanın şüuru "söndürüldü"
daha ətraflı...

Alimlər: "Tezliklə insanlar özlərini mayalandıra biləcəklər"

Britaniyalı molekulyar bioloqlar ilk dəfə toxum hüceyrənin mayalanması və onun spermatozoidlə qovuşması mərhələsini ötürərək tam embrion yaratmağa nail olublar ki, bu da gələcəkdə klonlaşdırma prosesini xeyli asanlaşdırmış olacaq.

Bata Universitetindən olan mütəxəssis Toni Perri qeyd edir ki, əldə etdikləri uğur doqma halını almış 150 illik fikri şübhə altına alır. Məlum olduğu kimi, yumurta hüceyrə yalnız spermatozoidlə mayalansa yararlı embrion formalaşdırıb, sağlam nəsil təmin edir. "İndiyə qədər embrionun normal inkişaf edə bilməsi üçün yumurta hüceyrənin spermanı ancaq yenidən proqramlaşdırmalı olduğunu düşünürdük", - deyə Perri bildirir.

Kərtənkələ, balıq və bir çox həşəratlar kimi bəzi canlılar partenogenez bacarığına malikdirlər - iki yumurta hüceyrənin bir-biri ilə qovuşması ya da dişi cinsi hüceyrənin, "natamam" xromosom dəstinə baxmayaraq, spontan olaraq inkişaf etməsi nəticəsində özlərini dölləndirirlər. Belə çoxalma növü məməlilərə qətiyyən xarakterik deyil və hətta nəzəri olaraq belə buna qadir heyvan növü tapmaq qeyri-mümkündür.

"Süni partenogenez" eksperimentlərinə 2000-ci illərin əvvəllərindən başlanılıb. Alimlər toxum hüceyrəni "kimyəvi" yolla aldatmağa çalışırdılar. Onlar, qida mühitinə stronsium xloridi əlavə edərək, embrionun inkişafı proqramına təkan verirdilər. "Fokus" özünü doğrultsa da, bu "natamam" embrionlar bir neçə bölünmə mərhələsindən sonra ölürdülər.


Bu səbəbdən alimlər belə qənaətə gəlmişdilər ki, yumurta hüceyrə yeni həyatın yaranması prosesinə başlanğıc verə bilən və ata/ana DNT-sini qovuşduran, həmçinin onları epigenetik izlərdən təmizləyən xüsusi və unikal mexanizmlərə malikdir.

Mütəxəssislərin yeni tədqiqatı nəticəsində isə məlum olub ki, bu özəlliklər yumurta hüceyrəyə spermatozoidləri və hətta hazır kişi cinsi hüceyrələrini "yenidən proqramlaşdırmağa" kömək edir, onları partenogenotların "natamam" DNT-silə qovuşdurub, artıq yararlı embrion halında inkişafı prosesini sürdürür. Alimlər izah olunan prosedurun müvəffəqiyyətlə həyata keçirildiyi və təcrübələrin 24%-ndə sağlam, praktiki olaraq digərlərinən heç nə ilə fərqlənməyən siçan balalarının doğulduğunu, bunun da klonlaşdırma işinə yeni töhfələr verəcəyini deyirlər.

Təbii və "süni" siçanlar indi bir-biri ilə eyni çəki, ölçü, intellekt göstəriciləri nümayiş etdirib, eyni müddətdən bir eyni xəstəliklərə tutulub, uğurlu şəkildə cütləşir və sağlam nəsil təmin edirlər. Onları təbii siçanlardan fərqləndirən yeganə detal genlərinin nə qədər müddətdən bir oxunmasıdır - görünür, partenogenez "atadan" alınan DNT-də epigenetik izlərin təmizlənməsinə gətirib çıxarmır ki, bu da genomlarının bəzi hissələrinin oxunmasını dəyişdirir.

Perri və həmkarları prosedurun qazandırdığı uğurun tezliklə insanın özünü dölləndirə biləcəyi texnologiyanın yaradılmasına yol açacağını qeyd edirlər. Tibbdə belə irəliləyiş bunun üçün vacibdir ki, sağlam döllərin öldürülməsi ilə bağlı etik problemlərə yol açmadan "təmiz" embrional kök hüceyrə xəttləri əldə etmək mümkün olacaq. Bununla yanaşı partenogenez nadir xəstəliklərin mənşəyinin daha tez öyrənilməsi kimi mövzularda yaxşı vədlər verir. Əgər yaşasaydı Firidun İsfəndiyari bütün bunlara heyranlığını gizlədə bilməzdi.

Həmçinin oxuyun:

Yeni nəsil spermalar: Transgenik heyvanlar
Spermatozoid və yumurtanın "sirli tanışlığı" aydınlaşdırıldı
Britaniya üç valideynli uşaqları qanuniləşdirdi
daha ətraflı...

September 12, 2016

Təsdiq olundu: Mobil telefonlar spermanın sağlamlığı üçün təhlükəlidir

Cins və digər şalvarların cibində smartfon gəzdirmək heç də təhlükəsiz deyil, alimlər deyir. Avstraliyalı alimlərin apardığı metaanaliz işləri nəticəsində məlum olub ki, radioşüalanma spermatozoid miqdarının stabil şəkildə azalmasına yol açır.

Smartfonlar gündəlik həyatımızda mühim rol oynayır. Mobil əlaqə vasitələri bir vaxtlar iddia edildiyi kimi beyinə zərər yetirməsə də, onların insan orqanizminə bir çox təsiri hələ də yaxşı öyrənilməyib. Nyukasl Universitetindən olan Con Eytken və həmkarları radioşüalanmaların reproduktiv sistem üzərindəki təsirləri ilə bağlı daha əvvəl aparılmış 27 tədqiqatın nəticələrini bir yerə toplayıb, bir daha gözdən keçirmək qərarına gəliblər.

Reproduction jurnalında dərc edilən məqalədə alimlər təxminən 1500 kiçik eksperimentdən ibarət 27 iri tədqiqatdan 21-in nəticələrinin neqativ olduğunu qeyd edirlər. Məsələn, bu araşdırmaların 15-də spermatozoidlərin hərəkətindəki dəyişikliklər öyrənilib və bunların da 11-i hərəkətin yavaşladığını göstərib. Yeddi təcrübə işində aktiv oksigen formaları araşdırılıb ki, bunların da hər birisində artım müşahidə olunub. Beş təcrübədən dördü hüceyrələrdə yüksək DNT zədələnməsi səviyyəsinin olduğunu sübut edib.

Mütəxəssislərin araşdırdığı işlərin əksəriyyəti spermatozoidlərin hərəkətinin 8%, sağlamlığının isə 9% düşməsi ilə müşayiət olunub. Bununla belə alimlər radioşüalanmanın neqativ təsirlərinin əsasında yer alan molekulyar mexanizmləri hələlik yaxşı anlamadıqlarını əlavə edirlər.


Həmçinin oxuyun:

Elektron siqaretlər almağa dəyməz
Y-xromosomu və kişilər yox olmayacaq
Alkoqol gözdə cəlbediciliyi artırır
daha ətraflı...

August 30, 2016

Rusiyalı alimlər qəribə kosmik siqnal qeydə alıblar

Rusiyalı alimlər qəribə kosmik siqnal qeydə alıblar. Siqnalın təbii mənşəli ola bilməsinə ehtimal yoxdur.

Rusiyadan olan astronomlar HD164595 ulduzundan müəmmalı siqnal alıblar. Siqnal RATAN-600 teleskopu köməyilə 2,7 sm dalğa uzunluğunda aşkar edilib. Bu hadisə hələ 2015-ci ildə baş vermişdi. Siqnalın qeyri-adiliyi bundan ibarətdir ki, həddindən artıq güclüdür: siqnal tipik pulsardan 8-10 dəfə güclü olub. Alimlər hadisəyə şərh verməkdə çətinlik çəkir və siqnalın təbii mənşəli olmasının mümkünsüzlüyünü bildirirlər.


Alimlər maraqlı nəticələr əldə etdikdən sonra dünyadaki həmkarları ilə bölüşmək qərarına gəliblər. Rusiyalı alimlərdən məktub alan astronom Pol Qilster siqnal barədə ictimaiyyətə danışıb.

HD164595 ulduzu Günəşin analoqu hesab edilir və astronomik ölçülərlə yaxınlıqda - 95 işıq ili uzaqlıqda yerləşir. 2015-ci ildə astronomlar ulduz ətrafında "yanar neptun" adlı planeti kəşf etmişdilər. Kütləsi Yerdən 13 dəfə artıq olan ekzoplanet, ulduzu ətrafındaki tam dövrünü 40 Yer günü müddətinə başa vururdu. Mütəxəssislərin rəyinə görə, "yanar-neptunda" həyatın inkişafı mümkün deyil. Buna baxmayaraq, SETI və METI (yerdənkənar sivilizasiyalara əlaqə yaratmağa çalışan tədqiqat mərkəzləri) siqnalla maraqlanıb, ATA teleskopu köməyilə HD164595-i izləməyə başlayıblar.

Siqnalın həddindən artıq güclü olması onun təbiət mənşəli və ya yerəoxşar sivilizasiyalar tərəfindən buraxıldığı versiyasını istisna edir (əgər əlbəttə siqnal bilərəkdən Yerə göndərilməyibsə). Alimlərin rəyinə görə, "məktubun" müəllifləri yalnız Kardeşev şkalasındaki II və III kateqoriyalı sivilizasiyalar ola bilər. Söhbət doğma ulduzunun enerjisinə bütövlüklə yiyələnməyi bacarmış ya da qalaktika səviyyəsində elektik istehlakı olan yüksək sivilizasiyalardan gedir.

Həmçinin  oxuyun:

Alimlər: "Nə olursa olsun, yadplanetli sivilizasiyalarla əlaqə yaratmalıyıq"
20 il sonra yadplanetlilərlə ilk əlaqə yaradılacaq
Marsda həyatın ilk sübutları - alimlər isə tələsmir
daha ətraflı...

August 27, 2016

Yer qədimdə supernova partlayışına məruz qalıb

2,7 milyon il əvvəl baş vermiş supernova partlayışı Yerdəki qlobal buzlaşma dövrü və ilk insan əcdadlarının peyda olması ilə üst-üstə düşüb. Okean çöküntüləri analizi maraqlı nəticələr təmin edib.

Cəmi bir neçə milyon il əvvəl, Yerdən 300 işıq ili uzaqlıqda supernova (ifrat yeni ulduz) partlayıb. Uzaq əcdadlarımız olsa bilsin ki, partlayışın gur işartısını izləyib, ondan zövq alıblar. Lakin tezliklə partlayışın atdığı hissəciklər buludu Günəş sistemini zəbt edib. Həmin partlayışın izlərini bu gün də tapmaq olar: 2004-cü ildə alimlər Sakit okean dərinliklərindən çıxarılmış çöküntü süxurlarında supernova tozları aşkar etmişdilər.

Münhen Texniki Universitetindən olan Şon Bişop və həmkarları süxurları yenidən analiz ediblər. Bu sayədə supernovanın dəqiq vaxtını müəyyənləşdirməyə nail olublar ki, bu da həmin dövrdə Yerdəki həyatın hadisədən necə təsirləndiyi mövzusundaki suallara cavab gətirə bilərdi. Məqalənin müəllifləri partlayışın 2,7 milyon il əvvəl baş verdiyi və növbəti 800 min il müddətində davam etdiyini qeyd edirlər.

Maraqlısı budur ki, həmin zaman aralığında (2,6 milyon il əvvəl) Yerdə kaynozoy erasının neogen dövrü başa çatmışdı. Qlobal temperatur nəzərə çarpacaq dərəcədə düşür, nəsilkəsilmələri baş verirdi. Xüsusilə Afrika meşə sahələrinin azalması ehtimalla insan növünün təkamül səhnəsinə çıxmasında böyük rol oynayıb.

Alimlər qədim çöküntü süxurları nümunələrinin tərkibindəki, yarımparçalanma dövrü 2,6 milyon il təşkil edən Fe60 radioaktiv izotop miqdarının qiymətləndirməsi işinə başlayıblar. Bu izotop yalnız supernovaların istilik-nüvə reaktorlarında meydana gəlir, lakin kimyəvi olaraq digərlərindən heç nə ilə fərqlənmir. Bu səbəbdən Yerə düşdükdən sonra izotop maqnetitin tərkibinə daxil olub. "Ulduz tozunun planetimizdə peyda olması və okean bakteriyaları tərəfindən sintezləşdirilmiş maqnetit kristallarına düşməsi fikri mənim üçün sadəcə heyrətamizdir," - deyə Şon Bişop qeyd edir.

Buna baxmayaraq Günəş və planetlərinin supernova qalığı buludları arasından keçdiyi uzun müddət sirr olaraq qalır. Müasir təsəvvürlərə əsasən, bu tip "ölüm ayağında olan" ulduzların atdığı maddə inanılmaz sürətlə yayılır - saniyədə 5-10 min kilometr. Bununla belə həmin maddəyə Günəş sistemi arasından keçmək üçün təxmini milyon il lazım olub? "Burada bir müəmma var", - Bişop sözlərinə əlavə edir. - "Bunu izah etməli və anlamalıyıq."

Həmçinin oxuyun:

Qravitasiya dalğalarının mövcudluğu təsdiq edildi
Kainatdaki həyatı qamma-partlayışlar məhv edir
Antimaddə hara yox oldu?
daha ətraflı...

Mayaların astronomik bilikləri daha dərin idi

Məlum olub ki, mayalar Günəş sistemi planetlərinin hərəkəti sahəsində daha dərin biliyə malik idilər. Onlar, bir çox astronomik prinsipləri Kopernik və onun heliosentrik modelindən daha əvvəl anlamışdılar.

Məşhur Drezden kodeksi maya sivilizasiyasına aid tapılmış dörd əlyazma kitabdan biridir. Adıgedən sənədin 1200-1250-ci illərə aid olduğu güman olunur. Alimlərsə bu yazılının daha qədim tarixə söykənən orijinalın kopiyası olduğunu düşünürlər. Kitab 74 səhifədən ibarətdir: burada maya xalqının dini və elminə aid çoxsaylı məlumatlar yer alır.

Arxeoloq Gerardo Aldana Drezden kodeksindəki Venera lövhəcikləri ilə yaxından maraqlanıb. Lövhələrdə Veneranın hərəkəti və hindilər tərəfindən tərtib edilmiş təqvim təsvir olunub. Bu günə kimi bu məlumatlar alimlər üçün dəyərsiz olsa da, Aldana bunun belə olmadığını ortaya çıxarıb. O, maya heroqliflərinin yeni tərcümə üsullarından yararlanaraq, kiçik lövhələrdə yazılmış informasiyaların dərin astronomiya biliyi nümunəsi olduğunu anlayıb.

Məlum olub ki, Venera lövhəciklərində Venera planetinin fəzada uzunmüddətli vəziyyəti mövzusuna dair məlumatlar mövcuddur. Qeyd etmək vacibdir ki, yüz və min illər sonra meydana gələn səhvlər nəzərə alınıb. Mayalar hər necəsə bilirdi ki, Veneranın göydə dövrünü başa vuraraq, müşahidələrin başlandığı nöqtəyə qayıtması 584 yox, 583.92 gün davam edir. Planetlərin mövqelərini hesablamaq üçün istifadə olunan düsturlar bu məlumatlar əsasında yaradılıb.

Aldana hesab edir ki, belə hesablama sistemi planetlərin Günəş ətrafında dövr etdiyi ideyası olmadan yaradıla bilməzdi. O, maya alimlərinin bu biliklərlə avropalı həmkarlarını bir neçə əsr qabaqladığını bildirir.

Günəşi sistemimizin mərkəzi cismi kimi görən heliosentrik model ideyası hələ Qədim Yunanıstanda formalaşıb, lakin tam təsdiqi polşalı alim Nikolay Kopernikin (1473-1543) adı ilə bağlıdır. Onun yaratdığı sistem elmi inqilabın başlanğıcı hesab olunur.

Həmçinin oxuyun:

Maya sivilizasiyasının yox olma səbəbi nədir?
Cəhalət qurbanı olan filosof qadın: İsgəndəriyyəli Hipatiya
Misir ehramlarının daşları necə daşınılırdı?
daha ətraflı...
 
Copyright © 2014 Həyatın Təkamülü • All Rights Reserved.
Distributed By MyBloggerThemes | Design By Templateure
back to top