April 30, 2014

İnsan bədəninin yararsız rudimentləri

Əsrlər ərzində alimlər insanın orqanizmindəki, ilk baxışdan lazımsız kimi görünən müəyyən orqanların hansı funksional rolları oynadığını aydınlaşdırmağa çalışırdılar. Bunlar arasında ən yararsızları appendiks, büzdüm sümüyü, tük cildi və ya örtüyü, kişilərdəki məməcik və s. orqan və üzvlər hesab edilir.

Çarlz Darvin öz məşhur "Növlərin Mənşəyi" kitabında təkamül müddətində qorunub qalmış insan orqanizminin "rudimentlərini" qeyd etmişdir. Darvin bu rudimentar orqanların, banisi olduğu təkamül nəzəriyyəsinin ən parlaq dəlillərindən olduğunu iddia edirdi: bu orqanlar əcdadlarda sağ qalmaq üçün vacib idisə, zamanla funksionallıqları itmişdi.

Bioloqlar qeyd edir ki, müxtəlif növlərin orqanizmlərindəki oxşar orqanların varlığı, onların bir vaxtlar ortaq əcdadı bölüşdüklərini göstərir. Rudiment orqanlar növlərarası qohumluq əlaqəsini müəyyənləşdirməyə yardım təmin etməklə yanaşı, həm də hər bir növün təkamül tarixini izah edir.

Rudiment orqanizmin degenerativ və ya korlaşmış formada qorunub qalmış artıq orqan və strukturlarına deyilir. Rudimentlərin təzahürünü alimlər uzunmüddətli təkamül fəaliyyəti ilə açıqlayır: bu orqanlara olan ehtiyac itirilsə də, onların funksionallığına nəzarət edən genlər insan DNT-sində hələ də mövcudluğunu davam etdirir.

Tədqiqatçılar artıq uzun müddətdir ki belə orqanların sirlərini açmağa çalışırlar. Bir çox hipotez və nəzəriyyələr hazırlanır. Hər şeydən əvvəl alimləri rudiment orqanın hər hansı bir əlavə funksiyasının qalıb-qalmadığı ilə bağlı suallar maraqlandırır. Təkamülün müəyyən bir mərhələsində onların hansı rolları olduğunu aydınlaşdırmaq üçün də az zaman israf edilmir.



Appendiks

Otyeyən onurğalı heyvanlarda appendiks orqanı bizdəkindən daha iri və inkişaf etmiş formadadır. Əsas vəzifəsi heyvanlarda çoxlu bitki mənşəli qidaların həzminə yardım etməkdir. İnsan appendiksi isə nəzik bağırsağın yoğun bağırsağa keçidində yerləşən kiçik çıxıntıdan ibarətdir, hansı ki digər canlılardan fərqli olaraq, bizim həzm prosesində iştirak etmir.

Bioloqlar bu rudiment orqanın otyeyən əcdadlarımızdan miras qaldığına artıq əmindirlər. Paleontoloq Alfred Şervud Romerin "Onurğalıların Orqanizmi" kitabında qeyd etdiyi kimi, appendiksin əsas faydası hər il çoxlu sayda appendektomiya əməliyyatı edən cərrahlaradır.





Kişilərin məməciklərə nə ehtiyacı var?

Kişilərdə məməciklərin varlığı qədimdən zarafatlara səbəb olmuşdur. Bir çox skeptiklər, təkamül nəzəriyyəsini şübhə altına salaraq kinayə ilə deyir: "Bəs siz necə düşünürsünüz, əgər kişilərdə məməciklər varsa, bu o demək deyilmi ki, onlar qadınlardan yaranıb?"

Sözsüz ki, bu belə deyil. Sadəcə qadınlar kimi kişilər də embrionun erkən mərhələsində məməciklərə sahib olur. Bu mərhələdə uşağı cinsiyyətsiz hesab etmək olar, çünki yalnız sonraki embrional mərhələlərdə "hormon partlayışı" baş verir və cinsiyyət formalaşır. Lakin embriondaki məməciklər bundan əvvəlki mərhələlərdə meydana gəlir.

Ümumiyyətlə süd vəzilərinə, cinsiyyətdən asılı olmayaraq, bütün məməlilərdə rast gəlinir. Kişilərdəki məməcikləri rudiment hesab etmək olar, baxmayaraq ki onlar da seksual coşma prosesində müəyyən rol oynaya bilər. Həmçinin kişilərin sinəsinin süd istehsal etdiyi ilə bağlı hadisələr qeydə alınıb. Süd vəziləri səbəbinən həm də kişilərdə döş xərçəngi olur - təbii ki, çox nadir hallarda.




Büzdüm

Büzdüm insan və digər quyruqsuz heyvanların onurğasının aşağı hissəsində yerləşir və özü ilə birlikdə bağlı bir neçə rudimentar fəqərələr təqdim edir. Bu rudiment bizə quyruqlu meymunabənzər əcdadlarımızdan qalmışdır. Əcdadlar bu üzvü tarazlığı saxlamaq, ünsiyyət qurmaq və obyektləri tutmaq üçün istifadə edirdi.

Şüurlu insanın əcdadlarının düz yeriməyi öyrəndiklərindən bu yana quyruğa olan ehtiyac azalmış və çıxıntısı təbii seçmə prosesində zamanla yox olmuşdur. Bəzi alimlər büzdüm sümüyünün insan orqanizmindəki əlavə funksiyalarından bəhs edir: bu üzv fiziki yükün distribusiyası, əsasən də oturaq vəziyyətdəki insanın əyilməsində müəyyən rola malikdir. Lakin büzdümün uğurlu cərrahi çıxarılmasına dair kifayət qədər təcrübələr var və belə bir addım xəstələr üçün heç bir mənfi nəticələrə səbəb olmayıb.

Bəzən uşaqlar büzdümdə bir neçə artıq fəqərələrlə doğulur, yəni atavizm hesab edilən kiçik quyruqla. Belə hadisələr insanın sağlamlığına hər hansı bir təsir göstərmir. Buna baxmayaraq orta əsr Avropasında Kilsə belə uşaqlara "İblisin balası" adı verərək, onları anaları ilə birlikdə yandırmağı əmr edirdi.





Piloereksiya effekti

Piloereksiya periferik sinir sonluqlarının stimulyasiyasından yaranır, hansı ki tük follikullarının əzələ sıxılmasına nəzarət edir. Belə olduqda insan bədənindəki tüklər qalxaraq "qaz dərisi" effektini meydana gətirir.


Dərisi qatı tüklə örtülü heyvanlarda bu proses olduqca vacibdir: aqressiya və ya qorxunun səbəb olduğu stimullaşdırmada (təşviq etmə) heyvanın tükləri "biz-biz durur". Bu üsulla potensial rəqib və ya qurbanına sanki daha iri və güclü olduğunu göstərmiş olur.

Təkamül müddətində təbiətdən kənar çıxmış və tük cildinin böyük miqdarından azad olmuş insan isə artıq "tük ürpəşməsinə" və ya " biz-biz duran tüklərə" ehtiyac duymur, lakin rudimentar effekt öz reaksiyaları ilə hələ də qorunur.

Şübhəsiz ki, insan bədənindəki bəzi tüklü hissələr bu gün də əhəmiyyətlidir, bu səbəbdən funksionallıqları olduğu kimi qalır. Məsələn, qaşlar gözü tər damlalarından qoruyur, kişi üzündəki qatı tüklər isə təbii seçmə prosesində üstün seksual xüsusiyyət olaraq qalmışdır. Bundan başqa son tədqiqatların nəticələrinə görə üz tükləri soyuq və şüaya qarşı qoruyucu funksiya yerinə yetirir.

Orijinal məqalə buradadır

Həmçinin oxuyun:

Saqqal dəbi Darvinin təbii seçməsinə əsaslanır
Darvinin iki əsri: Onun və bizim səhvlərimiz
Y-xromosomu və kişilər yox olmayacaq
daha ətraflı...

April 26, 2014

Ən qədim pterodaktil tapıldı

Bir beynəlxalq tədqiqatçı qrup ən qədim pterodaktil qalıqlarına rast gəlib. Nəticədə pterodaktillərin kiçik uçan sürünənlər olduğu məlum olub, hansılar ki təkamül müddəti ərzində sonralar nəhəng heyvanlara çevriliblər.

Bu canlı milyon illər əvvəl, dinozavrların hökm sürdüyü dövrdə Çinin şimal-qərbində uçurdu. Fosilləri 2001-ci ildə Şişuqou formasiyası argillitində tapılmışdı. Əvvəlcə alimlər qalıqların ikiayaqlı dinozavrlar - teropodlara aid olduğunu düşündülər, lakin tam skelet əldə edildikdə fosilin pterozavra aid olduğunu anladılar. Zərif sümükləri səbəbindən bu heyvan dəstəsinin qədim tarixi haqda elmə çox şey məlum deyil.


"Tapıntımız erkən və primitiv pterodaktiloid pterozavrlar - uçan sürünənlərin formasını təqdim edir. Tədqiqat həmçinin göstərdi ki, pterodaktillər ən az 5 milyon il daha qədimdir. Uçan kərtənkələlərin təxminən 163 milyon il əvvəl meydana gəldiyini deyə bilərik", - tədqiqatın başında duran Kris Lyu qeyd edir.


Geniş qanadları ilə birlikdə 1,4 metr uzunluğu olan yeni sürünən Kryptodrakon progenitor (gizli əjdaha) adlandırıldı. Nəslinin davamçıları təkamül müddəti ərzində rahat uçuş üçün əksinə daha zərif qanadlar qazanıb. Yeni tapılmış növün forması onun uçaraq çox böyük məsafələri qətt edə bilmədiyini göstərir.


"Kriptodrakon - Şişuqou formasiyası ərazisində tapdığımız ikinci pterozavr növüdür və Yura dövrünün qarışıq ekosistemi haqda təsəvvürlərimizi dərinləşdirir. Qayalıqlarda qorunub qalmış bu nadir, kiçik, zərif qalıqlar, həmçinin Şişuqou faunası mamençizavr kimi nəhəng canlıların əhatəsində nələrin yaşadığını anlamaq imkanı təmin edir", - Vaşinqton Universitetindən olan Ceyms Klark əlavə edir.

Mamençizavrlar pterodaktillərin ilk əcdadları ilə eyni dövrdə yaşamış iri otyeyən dinozavrlar idi. 15 metr uzunluğu olan boyunları ilə hündür ağaclara boylanıb yarpaqları rahatlıqla qopara bilirdilər. Boyunları köməyilə həm də ətyeyən yırtıcı qohumlarını qorxutmaq üstünlüyünə sahib idilər.

Bundan başqa yaxınlıqda tapılmış digər qalıqlar qədim pterodaktilin zauropod, teropod, qədim tısbağa və digər bir çox canlılarla yaşayış mühitini bölüşdüyünü təsdiq etdi.

Həmçinin oxuyun:

Dinozavrların yaşadığı şərtlərdə insanlar nəfəs ala bilməzdi
İlk yırtıcılar dimetrodonlar idi
Dinozavrlar istiqanlı idilər?
daha ətraflı...

Y-xromosomu və kişilər yox olmayacaq

Yeni tədqiqatların nəticələrinə əsasən, məməlinin kişi cinsindən olmağını müəyyənləşdirən kiçik Y-xromosomu təkcə inkişaf edən embrionun gender əlamətlərini yaratmır. Bu xromosom daha artığına qadirdir.

Məməlilərin cinsi xromosom inkişafı milyon illər ərzində davam edib. Onlar, iki eyni xromosomdan başlanğıc alıb. Y-xromosomu canlının cinsini müəyyənləşdirməklə yanaşı, həm də spermatozoidin formalaşması üçün lazımlı olan genləri daşıyır. Lakin təkamül müddəti ərzində X-xromosomun 2000-ə yaxın geni qoruyub saxlamasına baxmayaraq, Y-xromosomu hələ öz təkamülünün başlanğıcında genetik materialının böyük hissəsini itirmişdi və hal-hazırda sahib olduğu gen sayı 100-dən azdır.

İndi isə bu versiya iki elmi qrupun apardığı tədqiqatlarla təkzib edildi. Başda Vaythed İnstitutundan olan Deniel Bellotun durduğu son araşdırmaların nəticələrinə görə, Y-xromosomun genləri kişilərin sağ qalması üçün həddindən artıq vacibdir. Xromosomda olan onlarla gen reproduktiv sistemin tərkibini təyin etməklə kifayətlənmir, həm də digər bəzi vacib əlamətlərə nəzarət edir.

Əldə edilmiş nəticələr göstərir ki, dişilərdən fərqli olaraq, erkəklərdə bütün bədəndə gen ekspressiyasının müxtəlif modelləri müşahidə edilə bilər. Bu isə təkcə hormon səviyyəsindəki fərqliliklərlə deyil, elə Y-xromosomun özünün mövcudluğu ilə əlaqəlidir.

Aparılmış tədqiqatlar sayəsində kişi və qadınların xəstəlikləri niyə fərqli şəkildə keçirdikləri aydınlaşdırılmış ola bilər. Alimlər nəticələrə əsaslanaraq gələcəkdə yeni müalicə üsulları yaradılmasının mümkün olacağını qeyd edirlər. 

Hələlik alimlər kişi və qadın hüceyrələri fərqliliklərinin biokimyəvi kataloqunu tərtib etməyi planlaşdırır. Bu üsulla onların həyat qabiliyyətindəki fərqlilikləri, gen ekspressiyasını və protein produksiyasını qiymətləndirmək istəyirlər.

Qeyd edək ki, daha əvvəl Pen Ştatı Universitetindən olan alimlər kişi xromosomunun məhv olmağının səbəbini tapdıqlarını bildirmişdilər. Onlar, belə qənaətə gəlmişdilər ki, buna səbəb, hər iki cinsdə rast gəlinən X-xromosomdan fərqli olaraq, Y-xromosomun sürətlə təkamül keçirməsidir. Bu sürətləndirilmiş təkamül isə Y-xromosomundaki ciddi miqdarda gen yox oluşuna gətirib çıxarmışdı. Lakin son tədqiqatlar Y-xromosomun təkamül sürətininin bir o qədər də sürətli olmadığını təsdiq etdi.

Həmçinin oxuyun:

Süni xromosom hazırlanaraq hüceyrəyə yerləşdirildi
Spermatozoid və yumurtanın "sirli tanışlığı" aydınlaşdırıldı
Kişi və qadın beyni arasında fərq tapıldı
daha ətraflı...

April 25, 2014

Həyat və ölüm arasındaki "sərhəd" nədir?

115 yaşlı qadından alınan qan hüceyrələrinin araşdırılması, həyatla ölüm arasındaki "sərhədin" müəyyənləşdirilməsi işində yardım təmin etdi. O sərhəd ki, yaş artdıqca hətta ən sağlam insanlarda belə peyda olur.

Ölüm - həyatın qaçılmaz hissəsidir. Bununla, elə ya belə, hamı razılaşır. Lakin bəzi insanlar risk edərək, ölümün də aşıla biləcək bir hadisə olduğunu deməkdən çəkinmirlər. Dünyanın ən yaşlı qadınından alınan qan hüceyrələri üzərində aparılan tədqiqatlar bizi, yaşlanma və ölümün sirrini açmağımıza bir qədər də yaxınlaşdırdı.

Hendrike van Andel-Şipper 1890-cı ildə doğulmuş və müəyyən bir dövrdə dünyanın ən yaşlı qadını olmuşdur. O, 2005-ci ildəki ölümünə qədər yaddaş və şüurunu itirməmiş, sağlam olmağı ilə fərqlənmişdir. Onun qan dövranı sistemində heç bir xəstəlik qeydə alınmamışdır. Qohumlarının dəstəyi ilə van Andel-Şipper bədənini tədqiqatlar üçün elmə miras qoymuş və öz qalıqları vasitəsilə əldə edilmiş hər bir elmi tapıntının öz adı ilə dərc edilməsini israr etmişdir.

Alimlər, qadının qanı və digər toxumalarını diqqətlə araşdıraraq, onların yaş artdıqca hansı dəyişikliklərə uğradığını anlamağa çalışdılar. Əldə etdikləri nəticələrə görə, insan ömrünün uzun və ya qısa olması kök hüceyrələrinin yeni toxumalar istehsal etmə bacarığının müddətindən asılıdır, orqanizmin sağlamlığı ideal vəziyyətdə olsa belə. Kök hüceyrələri tükənmə mərhələsinə, başqa deyimlə, öz "həyatlarının" sərhədinə yaxınlaşdıqda, yavaş-yavaş ölməyə başlayır. Bununla da əlaqəli olaraq, insan orqanizminin həyat üçün vacib toxuma və hüceyrələri bərpa etmə bacarığı zəifləyir.

Nəticələrə əsasən, van Andel-Şipperin ağ qan hüceyrələrinin (leykositlər) təxminən üçdə ikisi yalnız iki kök hüceyrələri tərəfindən istehsal olunurdu. Bütün digər hüceyrələrsə, orqanizm yaşlandıqca tükənib məhv olurdu.

Yeni doğulmuş insan təxminən 20 000 qan hüceyrəsinə sahib olur, bunlardan 1000-i isə aktiv vəziyyətdə qalaraq, davamlı yeni qanı istehsal edir. Lakin orqanizm yaşlandıqca aktiv kök hüceyrələrinin sayı azalır; hüceyrənin tam tükənmə mərhələsinə çatmasına qədər telomerlər "ixtisar olunmağa" davam edir.

Həmçinin oxuyun:

Yaşlanma prosesi dal-dalı getdi
Süni qan erası başlayır
Ölüm riskini proqnozlaşdırmaq mümkündür
daha ətraflı...

April 20, 2014

Saqqal dəbi Darvinin təbii seçməsinə əsaslanır

Yeni bir tədqiqatın nəticələrin görə saqqal saxlama dəbinin ardında Çarlz Darvinin təbii seçmə nəzəriyyəsi dayanır. Avstraliyalı alimlər saqqal çoxluğunun cəlbediciliyi azaltdığı və nəticədə marağın daha az saqqallı və ya təmiz qırxılmış üzlərə artdığı qənaətinə gəliblər.

Hipotezlərini təsdiqləmək üçün alimlər eksperiment keçirməyi qərara aldılar. Eksperimentdə qadın və kişilər üz cəlbediciliyini "dörd saqqal tipi" ilə qiymətləndirməli idilər. Nəticələr göstərdi ki, təmiz qırxılmış üzlər əgər nadirdirlərsə, daha cəlbedici görünürlər. Əldə edilən faktlar təkamül nəzəriyyəsinin əsas hadisələrindən birini - daha nadir xüsusiyyətlərin üstünlüyünü əks etdirir.

Tədqiqatda könüllü 1453 qadın və 213 kişi iştirak etdi. Onlardan müxtəlif kişi üzü tiplərini qiymətləndirmələri istənildi. Birinci qrupa qalın tüklü, ikinci qrupa təmiz qırxılmış kişi üzləri göstərildi. Üçüncü qrupa isə qarışıq üz tiplərini qiymətləndirmək təklif olundu - təmiz qırxılmış və ya az tüklü üzlərdən, saqqallı və ya uzun saqqallı üzlərə qədər.

Qadınlar kimi, kişilər də təmiz üzlərin çoxluq təşkil etdiyi mühitdə saqqallıların daha cəlbedici olduğunu bildirdilər. Eynən oxşar vəziyyət qalın saqqallı üzlərin çox olduğu mühitdə baş verdi - bu dəfə təmiz üzlülər üstünlüklü mövqeyə keçid aldılar. Alimlər belə nəticəyə gəldilər ki, nadir fenotipə meyl kişi bığı və saqqalı dəblərindəki davamlı dəyişikliklərdə vacib rol oynayır.

"Geniş və qalın saqqallar yenidən dəbə minir. Bəlkə də saqqal populyarlığı öz pik nöqtəsinə qədər qalxıb. Saqqal dəbini eksperimentin əsası kimi götürərək belə qənaətə gəldik ki, onun hərəkətverici qüvvəsi seçmənin tezlikli əks asılılığıdır", - Cənubi Uels Universitetindən olan Rob Bruks qeyd edir.

Həmçinin oxuyun:

Yaşanmış qorxu irsən ötürülür
Oksitosin kişilərdə bağlılıq yaradır
Körpələr sağ qalmaq üçün gecələr oyanır
daha ətraflı...

April 18, 2014

Spermatozoid və yumurtanın "sirli tanışlığı" aydınlaşdırıldı

Yumurta hüceyrə və spermatozoid bir-birini necə tanıyır? Hansı mexanizm sayəsində yumurta hüceyrə bir spermatozoidi qəbul etdikdən sonra digərləri üçün "bağlanır"? Müasir dövrə qədər sirləri açılmamış bu suallar nəhayət cavablandırıldı.

Yumurta hüceyrə və spermatozoid qarşılaşıb birləşdikdə döllənmə baş verir, daha sonra embrion meydana gəlir. Lakin bu "tanışlıq" prosesinin hansı üsulla baş verdiyi bu günə qədər sirr olaraq qalırdı.

İndi isə tədqiqatçılar yumurta hüceyrə üzərindəki proteini müəyyənləşdirməyə nail olublar, hansı ki spermatozoidin üzərindəki digər bir proteinlə qarşılıqlı əlaqəyə girərək, nəticədə hər iki hüceyrənin bölünməsinə gətirib çıxarır.

Yumurta hüceyrə proteini qədim romalıların nigah və məhsuldarlıq tanrıçasının şərəfinə "Yunona", kişi proteini isə sintoistlərin ziyarətgahının şərəfinə "İdzumo" adlandırılıb. Hər iki proteinin, insan da daxil olmaqla, məməlilərin artımında ən vacib rolu oynadığı məlum olub. Onların xarakterinin aydınlaşdırılması gələcəkdə sonsuzluğun müalicəsi metodikasının inkişaf etdirilməsi ilə yanaşı, həm də yeni kontraseptiv vasitələrin hazırlanmasını təmin edə bilər.

"Yunona və İdzumonun qarşılıqlı əlaqə proseslərini araşdıraraq, yumurta hüceyrə üzərindəki reseptor-proteinlərlə spermatozoid üzərindəki proteinlərin qaynaşması anında nəyin baş verəcəyini artıq dəqiqləşdirdik", - Sanger İnstitutundan olan Qevin Rayt qeyd edir.

Hal-hazırda alimlər sonsuz qadınların yumurta hüceyrələrini araşdıraraq, onların Yunona reseptorlarında qüsur olub-olmadığını öyrənməyə çalışırlar. Bu günə qədər sonsuzluq hadisələrinin cəmi 20%-i müasir tibb tərəfindən izah edilmiyib.

İdzumo proteini 2005-ci ildə yapon alimlər tərəfindən tapılıb, amma qadın yumurta hüceyrəsində onun ortağını aşkar etmək indiyə qədər mümkün olmamışdı. Sanger İnstitutundan olan mütəxəssislər İdzumonun süni versiyasını yaradaraq, onun hansı yumurta hüceyrə proteini ilə qarşılıqlı əlaqəyə girdiyini təcrübi olaraq göstərməyə nail olublar. Alimlər həmçinin əlavə edirlər ki, döllənmə prosesi baş verdikdən dərhal sonra Yunona proteini yumurta hüceyrədə "yoxa çıxaraq", sanki digər spermatozoidlərdən özünü qorumağı təmin edir.

Həmçinin oxuyun:

Süni qan erası başlayır
Yeni nəsil spermalar: Transgenik heyvanlar
Körpələr sağ qalmaq üçün gecələr oyanır
daha ətraflı...

"Yerin əkizi" adına layiq planet kəşf edildi

2009-cu ilin mart ayında kosmosa buraxılmış kosmik teleskop "Kepler" qalaktikamızda ölçüsü Yerinkinə oxşar planet aşkar edib. Kepler-186f adı verilən planet ulduzundan, Yerin Günəş arasındaki məsafəsi qədər uzaqlıqdadır və böyük ehtimalla bioloji həyat əlamətləri daşıyır.

NASA-dan olan alimlər "həyat zonasında" yerləşən planet aşkar etməyə nail olublar. Cırtdan ulduzu ilə arasındaki məsafə və Yerinkinə oxşar ölçüsü, planetin nəzəri olaraq yadplanetlilər üçün ev ola biləcəyini göstərir. Alimlərin rəyinə görə, Kepler-186f maye sudan ibarət okean və oksigenə sahibdir.

"Bu tapıntı Yerə oxşar belə planetlərin axtarışında vacib addım oldu", - NASA-dan olan Pol Herts qeyd edir.

SETI institutundan olan Eliza Kintana bildirir ki, etdikləri kəşf həyat zonasında yerləşən və Yer ölçüsündəki ilk planetdir. Ulduzu ilə arasındaki məsafə planet səthində mülayim şərtlərin mövcud olduğunu izah edir. Son 20 il ərzində tapılan 1800-ə yaxın ekzoplanetdən cəmi 20-si həyatın yaranması və təkamülləşməsi üçün əlverişli hesab edilən "həyat zonasında" dövr edir, lakin bunlardan hər birisi ölçü baxımından Yeri üstələyir. Son tapılan planet isə Yerə daha çox oxşar olduğu üçün alimlərə artıq ümid verir.

Kepler-186f Yerdən 500 işıq ili uzaqlıqdadır. Ətrafında dövr etdiyi ulduzu Kepler-186 Günəşdən bir qədər kiçik, soyuq və 3 milyard il yaşlıdır. Ulduz sisteminə 5 böyük planet daxildir.

Alimlər hələlik planetin kütlə və tərkibini dəqiq müəyyənləşdirə bilməsələr də, səthinin əsasən sərt qayalıq formasında olduğunu qeyd edirlər. İlkin məlumatlara əsasən planet okeanlar, yüksək oksigen və geniş yayılmış bitki örtüyündən ibarətdir.

Həmçinin oxuyun:

Həyat zonasında yerləşən daha 3 "superyer" tapıldı
Həyat ola biləcək planetlərin sayı daha çoxdur
"20 il içərisində Yerdənkənar həyat tapacağıq"
daha ətraflı...

April 16, 2014

Futuristik hava ekranı təqdim edildi

Fantastik filmlərdən yaxşı tanıdığımız hava ekranları reallığa çevrilir. Bir neçə nəfərin eyni anda istifadəsi üçün nəzərdə tutulan futuristik ekran MisTable görüntünü sisə ötürərək idarə edilir.

Başda professor Sriram Subramanyan və Diyeqo Martines-Plasensia olmaqla, Bristol Universitetindən olan mütəxəssislər hazırladıqları yeni ekranı təqdim ediblər. "Gələcəyin ekranı" hesab edilən MisTable görüntünü əks etdirmək üçün sis örtüyünü istifadə edir.

Ekranın əsas maraqlı xüsusiyyəti budur ki, sisdən ibarət yarışəffaf pərdə meydana gətirir, görüntü də orada əks olunur. Həmçinin, eyni anda bir neçə insanın istifadəsi üçün nəzərdə tutulub. İzlədikdə havada hərəkət edən fantastik görüntü yaradan bu sistem kompüter, proyektor və sis generatorundan ibarətdir.

Bundan başqa MisTable qurğusuna yerləşdirilən Leap MotionKinect texnologiyaları havada uçuşan 3D görüntüyə manipulyasiya etmək imkanı təmin edir.

"MisTable bir çox yeni unikal üsulları ilə sıravi displeylərin potensialını genişləndirir. Personal ekran müxtəlif qarşılıqlı təsirləri olan sferalara keçidi təmin edir. İstifadəçilər bir-birlərinin fəaliyyəti ilə bağlı bildirişlər ala və öz ekranlarından ümumi və ya birgə seksiyaya keçə biləcəklər. Bu, individual məsələlərdən kollektiv fəaliyyətə keçid almaq imkanı yaradır", - Sriram Subramanyan qeyd edir.


Videonu izləmək üçün klikləyin

Həmçinin oxuyun:

Bionik beyin hazırlanacaq
Toxunuş hissiyatlı robot əl hazırlandı
Elektroşok vasitəsilə xatirələr silindi
daha ətraflı...

April 14, 2014

"Axı niyə insanlar təkamülə inanmır?"

Elm tarixində belə bir ikinci nəzəriyyə və yaxud bir fikir yoxdur ki, təkamül nəzəriyyəsi qədər mübahisə obyekti olsun, təkamül nəzəriyyəsi qədər tənqidlərə məruz qalsın. 1859-cu ildə Darvinin inqilabi xüsusiyyətdəki "Növlərin Mənşəyi" kitabının dərc edilməsindən bu yana ya dini qruplar, ya alimlər, hətta mövzuyla çox da maraqlanmayan adi insanlar belə təkamüllə əlaqədar müsbət və ya mənfi fikirlər irəli sürürlər. Hətta bəziləri bir addım daha irəli gedib fikirlərini hərəkətə çevirmək məqsədilə təşkilatlanır və təkamül düşüncəsinə qarşı sanki müharibə elan edirlər. Yaxşı bəs, eyni mübarizə əzminə, məsələn, kvant fizikasında niyə rast gəlinmir? Kvant fizikası da eynilə təkamül nəzəriyyəsi kimi elm ağacının minlərlə budağından sadəcə biri deyildirmi? Küçədə rast gəldiyimiz insanlardan demək olar ki hamısı təkamüllə əlaqədar elə ya belə bir münasibətə sahibkən, niyə kvant fizikası ilə əlaqədar suallar qarşısında susurlar? Belə suallar marağımızı təkamülün insanlar tərəfindən bu cür geniş şəkildə rədd edilmə səbəblərini araşdırmağa yönəldir.

New England Universiteti, Psixologiya bölməsindən olan K.J. Garvey təkamül faktının inkar edilməsinin altında yatan səbəbləri aydınlığa çıxarmaq üçün bir tədqiqat aparıb. Tədqiqata qatılan 62 universitet tələbəsindən bəzi psixoloji şkalaları doldurmaları istənilib. Etdiyi analizlər nəticəsində Garvey maraqlı nəticələr əldə edib.

• Kilsəyə gedənlər və Tanrıya inananlar kainatın və həyatın mənşəyilə əlaqədar təkamülə deyil, müqəddəs kitablara əsaslanan şərhləri daha rahat qəbul edir;
• Bioloji təhdidlər (itlər, ilanlar, alov və s.), tibbi təhdidlər (açıq yaralar, cəsədlər, qan və s.) və sosial ya da mənəvi təhdidlər (tək başına vacib qərarlar vermək, xarici ölkədə tək qalmaq, Tanrını təhqir etmək və s.) qarşısında daha çox qorxu reaksiyası verənlər təkamül nəzəriyyəsindən çox yaradılış versiyasını qəbul edir;

• Xoş olmayan xəbərlər qarşısında (xarab süd içmək, çılpaq ayaqla bir soxulcanı tapdalamaq, qəza sonrası bir insanın bağırsaqlarını görmək və s.) daha çox iyrənmə hissi duyanlar təkamül nəzəriyyəsindən çox yaradılış versiyasını qəbul edir.

Garvey'in araşdırması təkamülün inkar edilmə səbəblərilə əlaqədar qeydə dəyər məlumatlar təqdim edir, amma yenə də kafi miqdarda deyil. Qorxu və iyrənmə hissinə həssaslıq ilə müqəddəs kitab və Tanrı inancı arasındakı əlaqənin daha dəqiq izah edilməsi, bəlkə də, onun araşdırmasına nə qədər dəyər verməyimiz lazım olduğu mövzusunda bizi istiqamətləndirəcək.

Orijinal məqalə buradadır

Həmçinin oxuyun:

Darvinin iki əsri: Onun və bizim səhvlərimiz
Dinin insan təkamülündəki bazisi tapıldı

Elmi və Dini düşüncə arasındaki fərqlər
daha ətraflı...

Yeni materiya forması kəşf edilmiş ola bilər

Alimlər dünyanın ən böyük Adron Kollayderində edilən ən son təcrübələrdə yeni hissəciyin kəşf edildiyini açıqladılar. Z(4430) adı verilən hissəciyin eyni zamanda "tetrakvark" olaraq adlandırılan bir materiya formasının dəlili də ola biləcəyi hesab edilir.

CERN-in Böyük Adron Kollayderində (LHC) aparılan tədqiqatlar Z(4430) hissəciyinin varlığını təsdiqləyib. Maddənin əsas komponentlərindən olan və birləşərək adronları meydana gətirən kvarkların bu günə qədər ikili və üçlü hissəciklər halında bir araya gəldikləri bilinirdi. Ən son təcrübələr isə dörd kvarkın bir araya gələrək "tetrakvark" adı verilən yeni hissəcik meydana gətirdiyini sübut etdi.

Tetrakvark kəşfini test etmək üçün hələlik mürəkkəb kvant hesablamalarının aparılmadığını bildirən Merilend Universitetindən olan Tomas Koen, fizika qanunlarının tetrakvarkın meydana gəlməsinə icazə verib-vermədiyini hesablamaq üçün lazım olan böyüklükdə kompüterlərin də hələlik əldə olmadığını vurğuladı.

Fransa-İsveçrə sərhədində yerləşən 27 kilometrlik Adron Kollayderində aparılan tədqiqatlarda tetrakvarka aid olduğu hesab edilən 4000 min hissəciyin izinə rast gəlinib.

Həmçinin oxuyun:

Antiqravitasiya axtarışları başlandı
Nobel mükafatına layiq kəşfə imza atıldı
Əlvida Big Bang, Xoş gəldin Qara Dəlik?
daha ətraflı...

Süni qan erası başlayır

Alimlər ilk dəfə insan orqanizminə uyğun gələn süni qan əldə etməyə nail olublarQırmızı qan hüceyrələri yaradılması metodikasının inkişafı üçün alimlər bir neçə il sərf ediblər. Mütəxəssislərin rəyinə görə, 20 ildən sonra süni qan donor qanı əvəz edə bilər. 

Aparılmış tədqiqatların nəticəsinə əsaslanaraq, alimlər ilk dəfə real xəstələrə kök hüceyrələrindən hazırlanmış süni qan köçürməyi planlaşdırır. 2016-cı ildə yerinə yetiriləcək eksperiment uğurlu alınsa, süni qanların sənaye səviyyəsindəki istehsalına yeni qapı açılacaq.

"Tibb tarixində ilk dəfə insan orqanizmi tərəfindən qəbul edilən qırmızı qan hüceyrələri yaratmağa nail olduq", - Edinburq Universitetindən (Böyük Britaniya) olan Mark Törner qeyd edir.

Sınaqlarda talassemiyadan əziyyət çəkən üç xəstə iştirak edəcək. Belə xəstələr davamlı qan transfuziyasına (köçürülməsi) ehtiyac duyur. Qan hüceyrələrinin orqanizmdə normal yerləşib-yerləşmədiyini aydınlaşdırmaq üçün xəstələrdən hər birisinə ilk öncə 5 ml qan köçürülməsi planlaşdırılır.

Mark Törner ən yaxşı halda yalnız 20 ildən sonra süni qanın donor qanı tam əvəzləyəcəyini bildirir. Bu səbəbdən, minlərlə insanın həyatını xilas edən donor qan fəaliyyətinin hələlik dayandırılmayacağı qeyd edilir.

Həmçinin oxuyun:

Kök hüceyrələrini əldə etməyin yeni üsulu tapıldı
Yeni nəsil spermalar: Transgenik heyvanlar
Nanomühərriklər canlı hüceyrə içərisində işlədi
daha ətraflı...

April 13, 2014

"Boinq 747", "Təsadüfi Çəkilən Mona Liza Şəkli" və Təkamül ilə əlaqədar digər bənzətmələrə cavablar

"Boing 747", "Təsadüfi Çəkilən Mona Liza Şəkli" və Təkamül ilə Əlaqədar Digər Bənzətmələrə Cavablar

Bu gün, bir çox elm düşməni Təkamül əleyhdarlarının sıxlıqla istifadə etdikləri bir neçə əhəmiyyətli müqayisə səhvindən bəhs etmək istəyirik.Bəzi insanlar çox təəssüf ki məlumat sahibi olmadan fikir sahibi olmaq mövzusunda çox həvəslidirlər və dar görüş bucaqları daxilindən,elm tarixinin ən böyük qaydalarından biri olan Təkamül Qanununu şərh etməyə,hətta mühakimə etməyə çalışırlar.Təbii olaraq, bu da, "Boing 747" ya da "Mona Lisa Şəkli" kimi rüsvayçılıqlarla,gülünclüklərlə və cəhalət nümunələri ilə nəticələnir.Bu yazımızda bu üzücü və tamamilə yanlış bənzətmələrə toxunacaq və əsasında Təkamül Qanununun başa düşülməsi üçün metaforik olaraq istifadə edilə biləcək bu nümunələrin, mövzu haqqında heç bir məlumatı olmayan insanların əlində necə manipulyasiya edilə biləcəyini görəcəyik.Çünki elmdən uzaq bu beyinlər,elmi üsullarla bu qaydanı çürüdə bilməyəcəklərini və Təkamülün bir təbiət gerçəyi olduğunu bildikləri üçün, öz xəyal dünyaları içərisində ancaq bu şəkildə kütlələri elmdən və gerçəklərdən uzaqlaşdıra biləcəklərini düşünməkdədirlər.İlk olaraq mövzuyla əlaqədar olan müqayisələri tanıdaq.


1) "Fırtına nəticəsində yaranan Boing 747" Bənzətməsi

Elm düşmənlərinin xəyallarında canlandırdıqları "Təkamül" bənzətməsi bu şəkildədir:

Qarmaqarışıq və içərisində hər cür vəsait olan bir dəmirlik təsəvvür edin. Bunların arasında təyyarə parçaları,avtomobil parçaları,mühərrik parçaları,dəmir parçaları,ümumilikdə ağılınıza nə gəlirsə hamısı var.Bir gün,təsadüfən,qasırğa hər şeyi vurub alt-üst edir.Küləyin təsiriylə burda olan milyonlarla parçalar dörd bir tərəfə sovrulur,bir-biriylə vuruşur və sonunda qasırğa sona çatdığında,mükəmməl bir şəkildə birləşərək,öz-özlərinə,təsadüfən bir "Boing 747" meydana gətirirlər. Bütün parçaları mükəmməl və möhtəşəm bir şəkildə,yerli yerində.

Təkamül əleyhdarlarına görə yuxarıdakı bu müqayisə,Təkamül nəticəsində yaranan canlıları təsvir etmək üçün istifadə edilməkdədir.İndi,heç bir şərh vermədən,ikinci müqayisəyə keçək:

2) "Təsadüfi Çəkilən Mona Liza Şəkli" Bənzətməsi

Masanın üzərində dayanan rəngli boya,səhvən,yenə masanın üzərində dayanan kağızın üzərinə aşır və təsadüfən rənglər mükəmməl bir nisbətdə qarışaraq bir "Mona Liza" rəsmi meydana gətirirlər.

İkincisi isə daha genişdir və ümumiyyətlə bir yaradıcı gücün varlığını təyin etmək üçün istifadə edilir.O da belədir: Necə ki heç bir şəkil özbaşına ortaya çıxmırsa,insan da (daha böyük ölçüdə kainat da) bir yaradıcıya ehtiyac duymalıdır.Məntiq budur.Bunun bir çox müxtəlif versiyasını eşidə bilərsiniz.

3) "Şimpanzelərin Yazdığı Əsər" Bənzətməsi

Bu da xüsusilə Xristian dünyasında çox rast gəlinən bir müqayisədir və bu şəkildə təsvir olunur:

Düşünün ki tamamilə "şüursuz" (sinir sistemi olan hər heyvan kimi şimpanzelər də son dərəcə şüurlu canlılardır; ancaq burada canlını şüursuz qəbul etməkdədirlər) şimpanzelərə bir kompyuter verib təsadüfi düymələrə basmalarını istəyək. Bu təsadüfi hərflərdən hər hansı bir meymunun Şekspirin "Hamlet" əsərini yazması,bu əsərin özbaşına ortaya çıxması mümkündürmü? Demək hər əsərin bir yaradıcısı olmalıdır ki canlıların da vardır.
Hər nədirsə, nəticədə müqayisənin məqsədi insan növü üçün məna ifadə edən ədəbi bir əsərin təsadüfi basılan düymələrdən meydana gələ bilməyəcəyidir.Bu səbəbdən elm düşmənləri bu düşüncələrin söykənərək Təkamül kimi "təsadüfi" olan bir müddət nəticəsində də,insan kimi mükəmməl (!) bir canlının meydana gələ bilməyəcəyini iddia edirlər.


Bu qədər sərsəmləmə hələlik yetər.Artıq şərhlərə keçək və bunların nə səbəbdən Təkamülü təsvir etməkdən çox uzaq, manipulyativ iddialar olduqlarına bir nəzər salaq.Amma əvvəlcə diqqətinizi çəkmək istədiyimiz bir nöqtə var.Müqayisə hansı şəkildə aparılmış olursa olsun,diqqət yetirsəniz hamısının ortaq nöqtəsi eynidir: Kompleks bir quruluşun bir səfərdə, birdən-birə, özbaşına və şüursuz bir qüvvənin təsiri altında meydana gəlməsi.Ancaq, əhəmiyyətli və diqqət çəkici nöqtə gözdən qaçırılmaqdadır:

Təkamül Qanunu,heç bir zaman kompleks bir canlının,daha sadə olan parçaların ani və təsadüfü birləşməsi nəticəsində meydana gəldiyini iddia etməmişdir,iddia etməməkdədir və iddia etməyəcək! Təkamül Nəzəriyyəsinə görə,Təbii Seçmə daxilində,eyni növün fərqli fərdləri arasında yavaş və pilləli olan bir seçmə mexanizmi vardır.Bu mexanizm təsadüfi deyil; ancaq bu mexanizmə təsir edən ətraf şərtlərinin dəyişməsi,hələlik bildiyimiz qədəriylə təsadüfidir; daha doğrusu o qədər çox parametr,o qədər fərqli şəkildə təsir edir ki bu,həyatın özünə bir təsadüfilik ünsürü əlavə edir.Bu səbəbdən Təkamül də təsadüfi olaraq dəyişən ətraf şərtlərində işləyən bir mexanizm kimi görülür.İnsanların qəsdən ya da bilmədən etdikləri səhv budur.Ancaq bilinməlidir ki,Təkamül Qanununda heç bir zaman,vahidlərin təsadüfi birləşməsindən bəhs edilməz.Digər yazılarımızda bəhs etdiyimiz kimi,aminturşular,karbohidratlar,nuklein turşuları birdən-birə "doğru düzülmə" ilə birləşərək bir canlı meydana gətirməmişlər.Hamısı,çox kiçik addımların uzun illər boyunca seçilib ələnməsi nəticəsində reallaşmışdır.Boing 747 nümunəsində isə,var olan sadə parçalar, "qasırğa" səbəbiylə alt-üst olmuş və təsadüfən bütün parçaların yerli yerinə oturması nəticəsində bir təyyarə ortaya çıxmışdır.Bunun,Təkamül Nəzəriyyəsi ilə heç bir əlaqəsi olmadığı çox açıqdır.

1) Boing 747-ni insan kimi kompleks bir quruluşa bənzədirsinizsə və dəmirlikdəki parçalar bizim hüceyrələrimiz ya da orqanlarımızdırsa,heç bir güc onları təsadüfi və doğru bir şəkildə birləşdirə bilməz.Bunu ancaq elmdən kənar və əsassız,yanlış fərziyyələrlə açıqlaya bilərsiniz (məsələn hər şeyin "Ol!" deyə bir "güc" tərəfindən var edilməsi kimi) və əsla isbat edə bilməzsiniz. Burada üzərindən keçilən mövzu Təbii Seçmədir.Əgər müqayisə içərisində belə bir bənzətmə sırası gözlənilsə:

Boing 747 = İndiki vaxtda yaşayan kompleks bir canlı (İnsan kimi)
Dəmirlikdəki parçalar = Kiçik ölçüdə olanı atomlar

Boing 747 bir insan deyil və dəmir parçaları da atom deyildirlər! İnsanı səhvə aparan nöqtə məhz budur! Boing 747 bir "canlı varlıq" deyil.Çünki Boing 747 və ya onu meydana gətirən hər hansı bir mexaniki parça,canlılığın başlanğıcda keçirdiyi kimyəvi təkamülü keçirməmişdir.Onlar,bizlərin "cansız" olaraq təsnif etdiyi varlıq tipinə aiddirlər.Bu səbəbdən bir Boing 747 vəhşi təbiətdə "yaşamaz". Boing 747 "həyatda qalmağa" ya da "törəməyə" çalışmaz. Bunu bacara bilməyənlər ələnib, bacaranlar varlıqlarını davam etdirməz.Bir varlıq olaraq Boeing 747 (ya da bir şəkil ya da bir Hamlet əsəri) cansızdır,statikdir,müəyyən bir fəaliyyəti yoxdur.Bu səbəbdən onu həyatda tutan xüsusiyyətlərə sahib ola bilməz,zatən bir həyatı da yoxdur.Bu səbəbdən burda Təbii Seçmə və Təkamül işləməz.Beləliklə bənzətmə kökündən səhvdir.

Lakin bənzətməni Təkamül Qanununun lehinə çevirəcək bir gerçək vardır: Heç bir Boing 747 (ya da hər hansı bir başqa təyyarə, avtomobil, maşın, vs.) birdən-birə,olduğu kimi,son vəziyyətində meydana gəlməmişdir! Tam da Təkamül Qanununa uyğun bir şəkildə,uzun bir Təkamül müddətindən keçmişdir. Bunu iki mərhələli araşdıra bilərik:

a) Təyyarənin İstehsal Mərhələləri
b) Təyyarənin Model Olaraq İnkişafı

İkinci bənzətməmizə keçək:

2) Boing 747 kimi, şəkil də canlı deyil və Təbii Seçməyə uğramır,beləliklə Təkamül də işləyə bilməz.Bu səbəblə,Boing 747-ni çürütdüyümüz səbəblərlə,bu bənzətmə də boşa çıxır.Dediyimiz kimi,Təkamül Nəzəriyyəsi tamamilə "təsadüfiliklər" üzərində qurulmamışdır,təsadüfiliklər yalnız mutasiyalarda və ya Krossinqover kimi mexanizmlərdə görünür,bunlar da həyatın gerçəkləridir (necə ki gözlənilməz anda yağışın yağması, təsadüfi bir hava dəyişməsidirsə, bu da elədir). Ancaq mutasiyalar və bənzərləri,Təkamülün kiçik bir parçasını meydana gətirirlər,təməlini meydana gətirmək bir tərəfə qalsın…

3) Şekspir,əlbəttə ki "Hamlet"i təsadüfən yazmamışdır.O bunu çox uzun düşünmə müddətləri və iç dünyasındakı seçmə mexanizmləri nəticəsində var edə bilmişdir.Əslində texniki bir dünyagörüşündən baxsaq Şekspir,Boinqi hazırlayan mühəndislərin etdiyi kimi,"təbiət funksiyası" rolunu boynuna götürmüş və əsərini yaradarkən bir "seçmə" (Təbii Seçmə kimi) tətbiq etmişdir. Belə ki:

Şekspir,sözlər və cümlələr dənizi içərisindən özünü ifadə edə biləcək ən yaxşılarını davamlı bir seçməyə tabe tutmuşdur.İzahat əsnasında ən gözəl,yəni olacağı cümləyə ən "adaptasiya" olan sözləri seçib,digərlərini ələmişdir.Beləcə hər bir hərfi,hər bir sözü,hər bir cümləni yazdıqdan sonra bir "seçmə" tətbiq edərək,sadə bir hərfdən başlayaraq,nəhəng bir əsərə çatmışdır.”Hamlet”, əsla bir səfərdə,son halıyla var olmamışdır.Bəlkə Şekspirin başındakı seçmə,təbiətdəkindən çox daha ardıcıl işləmişdir; ancaq burada problemimiz zaman deyil.Problem,istifadə edilən bənzətmələrin Təkamülə qarşı deyil,Təkamülü dəstəkləyən xüsusiyyətdə olduğu; ancaq təhrif edildiyidir.

Cansızlar Üzərindən Gedərək Doğru Bir Təkamül Bənzətməsi Necə Edilməlidir?

Son olaraq,başlardakı sual işarələrini silmək adına,mütləq ki cansızlıq istifadə edilərək Təkamül təsvir olunacaqsa necə doğru bir bənzətmənin ediləcəyini göstərək:

İlk olaraq eyni növdən fərqli fərdlərin olduğu bir sahə seçilməli, hətta eyni "ailədən" demək bioloji mənada daha doğru olar: Avtomobil sektoru "ailəmiz" olsun.Ayrı-ayrı,Ford,Renault,Opel,Toyota və digərləri də "cinslərimiz" olsun.Hər bir cinsin də,növləri olsun.Məsələn: Toyota Avensis,Ford Fiesta,Opel Vectra kimi.Bu növlərin də,fərqli illərdəki görünüşlərinə,mühərriklərinə,strukturlarına, vs. xüsusiyyətlərinə görə alt növlərinin (mühəndislik diliylə "tiplərinin") olduğunu bilirik.

İlk avtomobil, 19-cu əsrin sonlarında istehsal olundu.Daha sonra bir çox marka (cins),model (növ) və tip (alt növ) çıxarıldı.Ancaq indiki vaxtda,küçələrdə heç 1800-cü illərə aid bir vasitə görmürük, niyə? Çünki vasitələr də, "Təbii Seçmə"yə bənzədə biləcəyimiz bir şəkildə ələnirlər.Texnologiya (çıxara bilmə gücü) və dəyişən insan istəkləri (təbiətdəki təsadüfi dəyişmələrə bənzəyə bilər), hər vaxt daha yaxşı əlavələrə doğru irəliləmişdir.Eyni ailə (avtomobil) içərisində olan fərqli cinslərin (Ford, Renault, vs.) içindəki fərqli növlər belə (Vectra, Astra, Corsa, vs.) "təkamülləşirlər" və müvəffəqiyyətsiz olanlar ələnirlər.

Tanış bir vasitə növü olduğundan bunu Honda Accordda araşdıra bilərik.İlk modeliylə, 2013 modellərinə baxdığımız zaman,arada dağlar qədər fərq görürük.Və seçimlər də, hər vaxt müasir və yeni olanda,yəni eynilə Təbii Seçmə kimi,insan istəkləri də yaxşı olanı seçib,pis olanı ələyir.İndiki vaxtda yollarda heç Ford t-Type (ilk avtomobillərdən biri) görməmə səbəbimiz,tam olaraq budur.Ümumi baxdığımızda, "avtomobil sektorunun", bioloji bir cins kimi təkamülləşdiyini görərik.Görünüşü dəyişir,xüsusiyyətləri dəyişir.Ancaq bir reaktiv təyyarəylə az qala eyni sürətdə gedən Bugatti Veyron,avtomobil ilk olduğunda birdən-birə yaranmamışdır! Zaman içərisində,kiçik dəyişmələrin yığılması və vasitələrin inkişafı,təkamülləşməsi nəticəsində ortaya çıxmışdır.Niyə? Çünki təbiət,heç olmasa bir çox zaman,sadədən mürəkkəbə doğru irəliləyir.

Beləliklə bu,daha həqiqi,daha doğru və daha düz bir bənzətmədir.
daha ətraflı...

April 10, 2014

Körpələr sağ qalmaq üçün gecələr oyanır

Gecələr yuxusuzluqdan əziyyət çəkən gənc analar bəzən belə düşünür ki, körpə sanki bilərəkdən valideynlərinin rahat yuxu almasına maneə olur. Məşhur bioloqun yeni nəzəriyyəsinə görə, analar belə düşünməkdə haqlıdır.

Harvard Universitetindən olan Devid Heyqin nəzəriyyəsinə əsasən, uşaqların gecələr daim oyanıb ağlaması təkamül taktikası ilə əlaqəlidir - ananın tez-tez oyanıb körpəni südlə

qidalandırması fertilliyi (uşaqtörətmə qabiliyyəti) müəyyən qədər azaldır. Bu da qadınların yenidən hamilə qalması ehtimalını aşağı salır. Uşağın yaxın zamanda qardaş və ya bacısı, təkamül dili ilə desək, "həyat və qida ehtiyatlarında rəqibləri" doğulmasa, sağ qalmaq şansı kifayət qədər arta bilər.

Devid Heyq hesab edir ki, körpə, onu döş südü ilə qidalandırması üçün ananı tez-tez oyadaraq faktiki olaraq kontrasepsiya mexanizmini gücləndirir, bu da həyat və qida ehtiyatları uğrunda mübarizədə körpənin sağ qalmaq şansını artırır.

Qardaş və bacıların dünyaya gəlmələri arasında qısa fasilələr olması əsasən uşaq ölümlərinin yüksək olması ilə əlaqəlidir. Bu səbəbdən təkamül prosesində balaların sağ qalmaları üçün yeni mexanizm yaranmış ola bilər: ananın yatmasına maneə ol, davamlı ana südü tələb et - rəqiblərin olan qardaş və bacıların doğulmasın.

"Təbii seçmə nəticəsində körpələrdə davranış stereotipi meydana gəlib. Bunun sayəsində ana orqanizmində uşaqtörətmə funksiyaları zəifləyərək, balaların doğulması arasındaki fasilələrin uzanmasına gətirib çıxarıb", - Devid Heyq qeyd edir.

Alimin hesablamalarına əsasən, körpələr daha çox doğuşdan 6 ay sonra gecələr tez-tez oyanmağa meyllidirlər. Bu müddət isə ananın fertilliyinin yenidən bərpa olunması ilə üst-üstə düşür.

Həmçinin oxuyun:

Mumiyalarda yüksək xolesterin və tatu aşkar edildi
Xərçəng xəstəliyi müalicəsinin yeni strategiyası təqdim edildi
Çoxhüceyrəlilər inkişaf üçün oksigenə ehtiyac duymurdu
daha ətraflı...

April 8, 2014

Xərçəng xəstəliyi müalicəsinin yeni strategiyası təqdim edildi

Göteborg, Uppsala, Linçepinq, Stokholm universitetlərindən və Karolinska İnstitutundan olan isveçli alimlər xərçəng xəstəliyinin yeni müalicə strategiyasını təqdim ediblər. Onlar, MTH1 adlı zülalı yatırdıqda, xərçəng şişinin də məhv olduğunu aydınlaşdırıblar. Bu zülal yalnız xərçəng hüceyrələrində funksionaldır - onların oksidativ stressi aradan qaldırmalarına yardım edir.

Xərçəng şişini məhv etmək üçün alimlər MTH1 zülalının inqibitorlarını istifadə etdilər, hansılar ki şişin aktivliyini aradan qaldıraraq xərçəng hüceyrələrini qorunmasız hala salır.

Son illərdə xərçəng xəstəliyi müalicəsindəki irəliləyişlər xərçəng hüceyrələrində yaranan genetik mutasiyalara istiqamətlənən target terapiyasına işıq tuturdu. Lakin bu üsulda da şiş dəyişilərək dərmanları yeni mutasiyalara qarşı təsirsiz edirdi. Başqa deyimlə, şişin dözümlülüyü təkmilləşirdi.

MTH1 zülalı inqibitorları isə baş verəcək mutasiyalardan asılı olmayaraq istənilən xərçəng hüceyrələrində təsirlidir. Alimlərin rəyinə görə, belə dərmanlara qarşı dözümlülük meydana gəlmir. Bu tapıntı MTH1 zülalının xərçəng hüceyrələrindəki spesifik rolunun aydınlaşdırıldığından sonra əldə edilib

"Konsepsiya bundan ibarətdir ki, xərçəng hüceyrələri dəyişgən maddələr mübadiləsinə sahibdir. MTH1 inqibitorları xərçəng hüceyrələrinin məhv olmasını təmin edir. Xərçəng hüceyrələrindəki bu spesifik mexanizmin kəşfi xərçəng müalicəsində yeni cığır açır", - Karolinska İnstitutundan olan Tomas Heldey qeyd edir.

Yeni strategiya hələlik yalnız laboratuar mühitdə tətbiq edilib, lakin tədqiqatın müəllifləri bir neçə ildən sonra müalicə üsulunun klinikaya qədər gələ biləcəyini bildirirlər.

Həmçinin oxuyun:

Yaşlanma prosesi dal-dalı getdi
Süni xromosom hazırlanaraq hüceyrəyə yerləşdirildi
İmmun sistemi geninin deaktiv edilməsi uzun ömürlülük təmin etdi
daha ətraflı...

April 6, 2014

Beynimizin içindəki kompüter oyunları

İllərdir fiziklər və mühəndislər obyektlərin dünyadakı davranışlarını anlamaq üçün kompüter simulyasiyaları inkişaf etdirməyə çalışırlar. Zəlzələ olmadan əvvəl bir körpünün zəlzələ əsnasında və sonrasındakı halını görmək istəməzdiniz? Super Mario oyunlarında əslində bilmədən davamlı istifadə etdiyimiz simulyasiyalar həyatımızın hər mərhələsində beynimizin içərisindədir. Fotoşəkilə bir daha baxın, oyunun bu hissəsində sisternin gəlməsini, sizin ona doğru qaçma sürətinizə bağlı tullanmağınızı və bir çox oxşar vəziyyətin simulyasiyasını edirsiniz. Simulyasiyalar dünyasına daxil olaq və nələr baş verdiyini görək.

Massaçusets Texnologiya İnstitutundan olan alimlər insanların fiziki dünyanı anlamağa çalışdıqlarında və ya təxmin qurduqlarında, demək olar ki, hamının eyni şeyi etdiyini iddia edirlər. Hamımız bir hadisənin nəticəsi ilə maraqlandığımızda beynimizdə o hadisənin simulyasiyalarını yaradırıq. Tədqiqatçılar insan beyninin fiziki dünyanı dərk etmə məntiqini modelləşdirmək üçün açıq ehtiyat kodlu kompüter oyunlarının fizika mühərrikini istifadə edirlər. Bu mühərrik video oyunlarını daha realistik etmək üçün fizika qanunlarını tətbiq edən proqramdır. Nümunə vermək lazım olsa, Angry Birds'ü götürə bilərik. Fizikanın üfüqi atış və sərbəst düşmə kimi qanunlarının həyata keçirildiyi Angry Birds'ün müvəffəqiyyətinin arxasındakı faktorlardan biri də budur.

Piter Battalya və həmkarlarının təkmilləşdirdiyi video oyun əsaslı kompüter modeli insan beyninin fiziki düşünmə dünyası ilə daha əvvəlki bütün təcrübələrdən daha yaxşı uyğunlaşma göstərir. Tədqiqatçılar təcrübədə iştirakçılardan fiziki qanunların tətbiq olunduğu bəzi təxminlər etmələrini istədilər. Məsələn, külək sürətli əsərsə binanın damındaki daş düşər bilərmi? Düşsə hara düşə bilər? Hər dəfəsində iştirakçıların etdikləri təxminlər kompüter təxminlərilə yaxın çıxdı, amma real dünyanın nəticələriylə çox da yaxınlıq təşkil etmədi.

Bir binanın damından düşən kərpicin 30 metr aşağıda dəqiq hara düşəcəyini müşahidə edərək anlamaq, sözsüz ki, çox çətindir. Bunun üçün insanlar müxtəlif uzunluqda xətkeşlər və hesablama vasitələri icad ediblər. Keçmişə baxdığımızda zəlzələ əsnasında evdə nə olacağıyla əlaqədar yürütdüyümüz təxminlər intuitiv görünür. Bir çox alimin ortaq düşüncəsinə əsasən, indiki vaxtda insanlar dünyanı dərk etmədə göz qərarı ilə etdiyi hesablamalara, bir başqa deyimlə, "baş barmaq qaydalarına" etibar edir.

Başqa bir problem də simulyasiya hesablamalarına güvənməyin nə dərəcədə məntiqli olduğu ilə əlaqəlidir. Hər şeydən əvvəl əgər beynimizdə bir fizika simulyatoru varsa, elə isə əsrlər ərzində bu qədər fizika qanunu niyə kəşf edildi və məktəblərdə niyə hələ də fizika qanunları oxudulur? Cavabın bir hissəsi açıq və qapalı məlumat arasındakı fərqdən qaynaqlanır. Bir quş universitetdə aerodinamika dərsi deyə bilməz, eynən bizim də yeriyə bilmək üçün biofizika oxumağımız gərəkli deyil, amma qapalı məlumat sayəsində düşünmək və yerimək üçün qəti qaydalara ehtiyacımız yoxdur.

Həmçinin oxuyun:

Zaman səyahətçisi internetdə axtarılır
Niyə uşaqlar 7 yaşlarından əvvəlini xatırlamır?
Əlaqənin çətinlikləri
daha ətraflı...

April 4, 2014

Saturnun peyki Enseladda okean tapıldı

Alimlər Saturnun peyki Enseladın səthinin altında maye sudan ibarət böyük okeanın mövcud olduğuna dair ilk dəlilləri əldə ediblər. Tapıntı sayəsində peykin yadplanetli mikroorqanizmlər üçün əlverişli yuva ola biləcəyi hesab edilir.

Planetlərarası zond "Kassini" Saturnun peyklərindən biri olan Enseladda nəhəng maye su okeanının mövcud olduğuna dair məlumatlar təmin etdi. Beləcə yadplanetli yaşayışı üçün əlverişli hesab edilən kosmik cismlər sırasına daha biri əlavə edildi. Bu barədə Amerika Kosmik Agentliyi NASA xəbər yayıb.

Enselad Saturnun altıncı ən böyük peykidir. 1789-cu ildə Uilyam Qerşel tərəfindən kəşf edilmiş, lakin 1980-ci illərin əvvəllərinə qədər ətraflı araşdırılmamışdır. Enseladda okean ola biləcəyinə dair ilk hipotez 2005-ci ildə, Kassini aparatının peykin cənub yarımkürəsində buz və buxar qeyzerlərini qeydə aldıqdan sonra irəli sürülmüşdü. Daha sonralarsa alimlər qeyzer temperaturunun digər regionlarla müqayisədə daha yüksək olduğu qənaətinə gəlmişdilər.

Yeni qravimetrik hesablamalar peykin daxili strukturu haqqında məlumatlar əldə etməyə şərait yaradır. Alimlərin dediyinə görə, okean peykin 30-40 km dərinliyində yerləşməlidir.

Kassini zondu indiyə qədər Enselad ətrafında 19 tam dövr edib. 2010-2012-ci illərdə peykin 100 km-ə qədər yaxınlaşan zond bu məsafədə bir dəfə şimal, iki dəfə də cənub yarımkürə üzərindən keçib. Alimlər həmçinin Enseladın cazibə qüvvəsi təsiri ilə Kassini aparatı sürətinin dəyişildiyini qeyd edirlər.

Həmçinin oxuyun:

Yupiterin peyki Europada "su fışqırdı"
Europaya avtomatik zond göndəriləcək
Yerə oxşar planetdə buludların olduğu təsdiq edildi
daha ətraflı...
 
Copyright © 2014 Həyatın Təkamülü • All Rights Reserved.
Distributed By MyBloggerThemes | Design By Templateure
back to top