Elmi və Dini düşüncə arasındakı fərqlər

Son vaxtlar bəzi elm düşmənlərinin öz yalanlarını elm adı altında məlumatsız insanlara necə təlqin etdiklərinin şahidi oluruq. Təəssüf hissi ilə qeyd etmək istəyirik ki, onların bu yalan və cəfəngiyyat dolu fikirlərinə biliksiz insanlarla yanaşı cəmiyyətin ziyalı təbəqəsi olan həkimlər, müəllimlər və digər savadlı insanlar da inanır. Bu qısa yazımızda sizlərə doğru elmi yanaşmanın necə olduğunu izah etməyə çalışacağıq. Ümid edirik ki yazı əks düşərgədə olan savadlı insanları yenidən düşünməyə vadar edəcək və doğru nəticə çaxarmağa yardımçı olacaqdır.

Elm adamları və dindarlar üçün mühakimə perspektivləri tamamilə fərqlidir. Elm adamı elmi olaraq bilinən üsullara etibar edir. Bu üsullar məlumatı təsdiqləmək üçün məntiqə uyğun olan üsullardır, bunun ən sadə səbəbi elmi üsulun öz özünü təsdiqləyə bilən bir imkan ehtiva etməsidir. Başqa sözlə, elmi bir nəzəriyyə dəlilin onu dəstəklədiyi qədər doğrudur. Elm adamları əvvəldən təyin olunmuş fikirlərlə düşünmürlər.

Elmi üsulda, elm adamı müəyyən bir fenomeni müşahidə edir və bunun altında yatan həqiqəti axtarır; bu baxdığımız şey nədir və bunun verdiyi təsirin səbəbi nədir. Bir neçə ağlabatan fikri qiymətləndirdikdən sonra, hadisəyə ən uyğun şərh verən fərziyyəni tapır. Doğru olduğuna qərar verilən fərziyyə müəyyən təcrübələri keçmək məcburiyyətindədir. Testlər təkrar edilə bilən olmalıdır. Əgər testlər də fərziyyəni təsdiqləyərsə, fərziyyə nəzəriyyəyə çevrilir. Fərziyyə, bir çox yaradılışçı və elm düşmənlərinin dediyi kimi kor təxmin deyil; diqqətli araşdırma və təcrübələrin nəticəsidir. Əgər nəzəriyyə təkzib edilə bilmirsə, qəbul edilir, amma mütləq bir doqma olaraq qalmır; bütün elmi nəzəriyyələr təkrar nəzərdən keçirilir, yeni təcrübə və tapıntılar istiqamətində lazım olarsa dəyişdirilir.

Bu üsul dini üsullarla tam ziddiyət təşkil edir. Dini inanc sahibləri bu mövzuda tamamilə subyektivdirlər; onlar tanrının ya da imanlarının varlığını həssas təcrübələr və elmi üsullarla deyil, inancları ilə isbat etməyə çalışırlar. İnanc, bir fikri hər hansı obyektiv dəlil olmadan qəbul etməkdən ibarətdir. İnanan kəslər inanmaq istədikləri şeyin doğru olduğuna özlərini razı salırlar. Razı olduqdan sonra, elmi tapıntıları araşdırmaq adıyla əvvəldən hazırladıqları inanclarını təsdiqləyən müəyyən dəlillər axtararaq, inanclarına intellektual don geydirməyə çalışırlar.

Bu elmi üsulun tam əksidir. Bir inanc yüksəlməsi meydana gətirdikdən sonra inancını təsdiqləməyən fikirləri rədd etmək (təəssüf ki, inanclıların istifadə etdikləri üsul budur) yalnız elmə deyil, ümumiyyətlə məntiqli düşüncə tərzinə də qarşı bir kin meydana gətirir. Dininin buyurduqlarını şərtsiz qəbul edən kəslər üçün doğru olan, həqiqi şərtlər ilə ən çox uyğunlaşan deyil, əksinə öz dinləri ilə ən çox uyğunlaşan şərtlərdir. Elmdə bəzi həqiqətlər nəzəriyyəni təkzib edirsə, nəzəriyyə ortadan qaldırılır. Dində isə, əgər bəzi həqiqətlər nəzəriyyəni təkzib edirsə həqiqətlər ortadan qaldırılır. Bu nöqtə müəyyən edir ki, dini inanclılar həqiqət yerinə dinlərini üstün tuturlar. Amma heç bir din sübut edilə biləcək həqiqətlərə söykənən təmələ sahib olmadığı üçün, təbii olaraq dinləri təsdiqləyəcək hər hansı bir obyektiv dəlil də mövcud deyil.

Çarlz Darvinin təkamül nəzəriyyəsi meydana çıxdığı illərdən bəri, bir çox inanclı onun nəzəriyyəsinə hücum etmək üçün əlindən gələni etmişdir. Bunlara baxmayaraq, təkamül nəzəriyyəsinin müasir biologiyanın təməli olduğu bir həqiqətdir və bunun xaricində qalan baxışların heç bir dəyəri yoxdur.

Yaradılışçılar tez-tez dünyagörüşlərinin elmi olduğunu deyirlər. Onlar qatı dini fikirlərini, təkamül və yaradılışçılıq mövzusundakı dünyagörüşləri ilə ortaya qoyurlar. Təkamülün doğru olduğu ehtimalını qətiyyən ağıllarına gətirmirlər. Təkamülə qarşı inkişaf etdirdikləri müdafiə məqsədli yalnış düşüncələrini çürütməyə çalışmırlar. Bu bizə, haqqında danışılan kəslərin özlərini motivasiya etmək üçün müraciət etdikləri psixoloji makiyajı nümayiş etdirir. Beləliklə, insan ağlının etdiyi bir səhv hər vaxt düzəldilə bilər, amma kor inancın etdiyi səhv düzəldilməz olduğu kimi, etiraf edilə də bilmir.

"Təkamül təlimi və Yaradılışçılıq" adlı bir digər yazımızı da oxumağınız tövsiyə olunur.