İllər əvvəl olmasına baxmayaraq, o qədər travmatik bir andır ki, dünənim kimi xatırlayıram: yaşlı bir professor məni sözün əsl mənasında divara "mismarlayıb" niyə məqaləsini rədd etdiyimi soruşdu. Burnundan alov saçaraq bunları dedi: "İnsanların iki ayaq üzərində dayanacaq şəkildə təkamül keçirməsinin səbəbi, uşaqlarını sinələrinə daha yaxın səviyyədə tuta bilməkdir!"
Gördünüz mü? Nə qədər sadədir, elə deyilmi? O qədər aydındır ki, bunu mən də anlaya bilərdim.
İnsanların iki ayaq üzərinə qalxmasıyla əlaqədar yazılar, Nature'da işləyərkən məktub qutuma aralıqlarla düşərdi. İki ayaq üzərinə qalxdıq, çünki qida və alət daşımaq lazım idi, çünki daha irəlini görməyimiz lazım idi, çünki dərimiz daha az günəş şüasına məruz qala bilərdi, çünki göllər və çayları daha asan aşa bilərdik... Hər birisi gözəl hekayələr idi, ancaq hamısının səhvi ortaq idi: təkamülün bir məqsəd güddüyünü eyham edən izahlar, bu səbəbdən təkamülün necə işlədiyinə dair təməl anlayışımıza xəyanət edirdilər.
Təbii seçmə, yəni təkamülün mexanizmi yaddaşa və ya uzaqgörənliyə sahib deyil. İstəkləri yoxdur. Təkamül məqsədlərini ona sonradan biçən bizlərik. Bu səbəbdən canlıların xüsusiyyətləri bizlər tərəfindən əvvəldən qəbul edilə biləcək bir şəkildə təkamülləşməmişdir. Bu cür yanlış anlaşılmaların insan təkamülünü anlamağımızda nə kimi səhvlərə yol açdığını, "Səhvən Var Olan Növlər: İnsan təkamülünün yanlış anlaşılmaları" başlıqlı kitabımda izah edirəm.
Amma bunların heç biri insanların niyə iki ayaq üzərinə qalxdığına istiqamətli şərhlər inkişaf etdirməyimə mane olmur. Mənə görə, hamısı səhvən oldu.
İki ayaq üzərində yerimə (bipedalizm) insan anatomiyasının və davranışının bir çox qəribəliklərindən biridir və bizi ən yaxın qohumlarımız olan böyük insanbənzəri meymunlardan ayıran məhz budur. Həmçinin onlarla müqayisədə daha sosialıq, daha böyük beynimiz var, daha çox bədən yağına sahibik və daha az tüklüyük.
Seksə gəldikdə, bizim qadınlarımızın tüksüz döşləri hər zaman əhəmiyyətli idi, təkcə süd vermək baxımından deyil. Yaxın qohumlarımız olan şimpanzelərin dişilərinin əksinə, bizim dişilərimiz qızışdıqlarını (cinsi fəaliyyətin ən yüksək olduğu vaxtlar) cinsi orqanlarını qabardaraq sərgiləyirlər. Sərgiləməkdən söz düşmüşkən, kişilərin də digər bütün insanabənzər meymunlarla müqayisədə bədən böyüklüklərinə nisbətlə ən böyük penisə sahib olduğunu xatırladaq. Erkək qorilla, yetkin bir kişidən 2 dəfə ağır ola bilər, amma ən şanslı qorillalar belə 2,5-3 sm uzunluqda penisə sahib olur.
Əgər insanların döşləri və penisləri tüksüzlük sayəsində aydın görülmüşdürsə, bipedalizm tərəfindən də dəstəklənmiş olmalıdır. Çünki bipedalizm "ortada nə varsa" göstərir. Bu vəziyyətdə, iki ayaq üzərinə qalxmaq Cinsi seçmənin yan məhsulu ola bilər. Məlum olduğu kimi Cinsi seçmə fərdlərin yoldaşlarını, daxili genetik sağlamlığı əks etdirən ünsürlərin ən yaxşılarına görə seçmələrinə deyilir.
Cinsi olaraq seçilən bəzi xüsusiyyətlər bəzən təsadüfən də şans faktoru ilə meydana gələ bilər. Məsələn bir xüsusiyyət bir başqasıyla əlaqəli olduğu üçün, ilkinə istiqamətli olacaq bir seçmə digərini də özü ilə birlikdə gücləndirə bilər. Erkək tovuz quşlarının nəhəng quyruqları bunun möhtəşəm nümunəsidir. Al-əlvandır və dişiləri cəlb edir, amma bu quyruğu daşımaq üçün böyük miqdarda enerji lazımdır; həmçinin quyruq tovuz quşlarının ovçularından qaçmasını çətinləşdirir. Bipedalizmə keçid də eyni şəkildə düşünülə bilər: təkamül baxımdan seçildi, çünki cinsi xüsusiyyətlərimizi daha çox vurğulamağımızı təmin edirdi, ancaq bizə başqa istiqamətlərdən də üstünlüklər gətirirdi.
Dörd ayaq üzərində yeriyən quruluşa sahib olan bədənin iki ayaq üzərinə qalxacaq şəkildə təkamülləşməsi insan bədəninin tamamilə yenidən təşkil olunmasına səbəb olmuşdur. Bu da, müasir dövrdəki kürək ağrısından əziyyət çəkən fəhlələrin işdən çıxarılmalarına əsas səbəbdir. Adaptasiyadan çox, bipedalizm bir növ "dəhşətli yamaq" olaraq hesab edilə bilər: cazibə qüvvəsinə və məntiqə zidd olan cinsi seçmə nəticəsidir...
İndi, yuxarıda bəhs etdiyim kəslərin yarısından çoxuna bir jest edəcəyəm. Ehtimalla digərlərindən daha yaxşı fikir deyil, hətta daha pis ola bilər. Amma mən heç kimi divara mismarlamayacağam.
Müəllif: Henry Gee (Nature)
Qaynaq: New Scientist
0 şərh var:
Post a Comment