"Qədim misirlilər elektrik istifadə edirdilər" cəfəngiyyatı

Qədim Misir dedikdə, qədim mədəniyyətlə birlikdə həm də sirrli və qeyri-adi uğurların əldə edildiyi bir dövr ağla gəlir. Filmlərdə və bir neçə kitablarda Qədim Misir haqqında bir çox hekayələr gəzir. Bu hekayələrin bəziləri tarixin əhəmiyyətli məlumatlarını qarşımıza qoyur, digərləri isə əfsanələrdən başqa bir şey deyil. Bu əfsanələrdən biri də Qədim Misirdə elektrikin istifadə edildiyinə dair irəli sürülən iddiadır. Bu yazıda bu iddianı araşdıracağıq və niyə belə bir şeyin olmadığını göstərməyə çalışacağıq.

Fotoşəkildə gördüyünüz Misirdə yerləşən bir məbədinin divarındaki şəkildir (əslində ieroqlifdir) və bəzilərinə görə bir növ lampaya oxşayır. Bu görüntülərə baxdığımız zaman həqiqətən də lampaya oxşadığını deyə bilərik, amma unutmayaq ki bu şəkil Qədim Misirdə elektrikin istifadə edildiyinə dair bir dəlil olaraq irəliyə sürülmüşdür. Əslində hər hansı bir şey hər hansı başqa bir şeyə oxşaya bilər, bu onların mütləq eyni şey olduqlarına dair sübut hesab edilməməlidir.

Yuxarıdaki fotoşəkildə gördüyünüz əslində "Dendera İşığı"dır (ya da Dendera Çırağı). Dendera Məbəd Kompleksində yerləşən Hathor məbədindəndir (Hathor o dövrlərdə misirlilərin inandıqları tanrıça idi). "Tanrıların Arabaları" adlı kitabın müəllifi olan Erich von Daniken "The Eyes of the Sphinx" (Sfinksin Gözləri) adlı kitabında bu şəklin bir növ lampanı xatırlatdığını deyrək ilanın nəzik sim, djed sütunun izolyator və balonun qədim lampa olduğunu qeyd etmişdir.

Bunun həqiqətən də bir çıraq və lampa olduğunu sübut etmək üçün hətta oxşarını yaratmağa çalışanlar da oldu. Bununla Qədim Misirdə elektrik əldə edilib işıqlandırma üçün istifadə edildiyi iddiasının irəli sürülməsinə baxmayaraq yeqiptoloqlar bu fərziyyəni rədd edib sadəcə Misir əsatirlərində yer alan bir neçə simvoldan ibarət olduğunu demişdirlər.

Şəkildə görülən ilan səhərlər Günəşi təmsil edən tanrı Harsomtus'un simvoludur və hər gün Günəşin yenidən doğulduğu kimi səmada bir ilan kimi hərəkət edir. Djed sütununa keçək; bunun izolyator olduğu iddiası heç də məntiqli deyil, çünki lampanın şüşəsi onsuz da yaxşı izolyatordur, bu səbəbdən artıq izolyatora ehtiyac yoxdur. Biz baxdığımız zaman yalnız bir djed sütunu, lotus çiçəyi ilə içərisində bir ilanın olduğunu görürük və hər nə qədər bir növ lampaya oxşasa belə, bu bənzətmə yoluyla belə bir iddianı ortaya ata bilmək üçün möhkəm dəlillərin axtarılması və təqdim edilməsi lazımdır. Əgər fürsətiniz olsa və gedib bu məbədi gəzə bilsəniz, bütün divar boyunca bir hekayənin izah edildiyini görə bilərsiniz və bu hekayədə elektrik ilə əlaqədar heç bir şeyə rast gələ bilməzsiniz.

Yaxşı bəs irəli sürülən iddialar sadəcə oxşatmalardan ibarətdir? Bunun bir lampa ola biləcəyinə dair bir başqa iddiayla qarşılaşırıq. Belə deyilir:


"Araşdırılan minlərlə yeraltı məzarlar və piramida boşluqlarında hər hansı bir qara ləkə görülməmişdir..." (Frank Dörnenburg)

Bu qara ləkə (soot) nədir? Əlinizdə bir məşəl olduğunu fərz edin və bunu divara doğru tutduğunuzu düşünün. Bir müddət sonra divarda qara ləkə meydana gələcək. Burada irəli sürülən iddia bu şəkildədir:

Gecələr qaranlıq olarkən və məbədlərin daha da dərinliklərinə endikcə ətrafı görmək çətinləşirdi, bu səbəbdən qədim misirlilər işlərini rahatca edə bilmək üçün atəşi istifadə edərək ətrafı işıqlandırmaları lazım idi, amma belə bir şey etsə idilər hər yerdə bu qara ləkələrə rast gəlmiş olardıq. Yaxşı bəs qədim misirlilər atəş istifadə etmədən bunu necə bacarmış ola bilərlər? Əlbəttə ki elektrik istifadə edərək!

Bu iddia da etibarsızdır (əslində axmaqcasınadır), çünki bu məbədlərdə qara izləri aşkar şəkildə görə bilirik. Bir gün Misirə yollanıb bu məbədləri gəzsəniz, siz də görə bilərsiniz. Gəzdiyiniz yerlərin ləkəsiz olduğunu görsəniz də, oraların hər həftə yaxşıca təmizləndiyini də unutmayın. Bu səbəbdən ləkələr itmişdir.

Bu günə qədər heç bir arxeoloji tədqiqatdan və ya yazılı qaynaqdan qədim misirlilərin elektrik istifadə etdiyinə dair bir sübut əldə edilməmişdir. Eyni zamanda yazının əvvəlində haqqında bəhs etdiyimiz Dendera Məbədi tam Misir məbədi deyil, Misir prinsiplərinə uyğun olaraq inşa edilən Yunan-Roma strukturudur, bu səbəbdən bütün təsvirlər qədim deyil, klassik dövrlərdə yer almış olardı, ancaq klassik müəlliflərin belə bir lampadan bəhs etdiklərinə də rast gəlmirik.

Bu səbəbdən bu cəfəngiyyat da, "İnsanlar qədim dövrlərdə texnologiya ilə tanış idilər, daha üstün idilər" və s. fantastik hipotezlər kimi pərəstişkarlarının dayaqsız və əsassız iddialarına nümunə hesab olunmalıdır.

Bundan başqa, əgər qədim misirlilər belə bir üstün texnologiyaya sahib idilərsə, həmin texnikalara, çox da əhəmiyyətli olmayan məbədlər əvəzinə, niyə daha məşhur və nüfuzlu kəslərin (fironlar kimi) yaşadıqları yerlərdə rast gəlinməmişdir?

Qaynaq: 

Ancient Egypt Online-1
Ancient Egypt Online-2
World Mysteries
Philip Coppens
Tour Egypt