November 29, 2014

Florida kərtənkələləri 15 il və 20 nəsil ərzində sürətli təkamül keçirdi

Floridadakı adalarda araşdırmalar aparan alimlər yerli bir kərtənkələ növündə sürətli təkamülləşmə nümunəsi təsbit etdilər. Kubadan gətirilən və arealı işğal edən başqa kərtənkələ növü səbəbilə bu yerli kərtənkələlər cəmi 15 ildə təkamül keçirdilər. Bu işğalçı növlərlə təmasa keçmələrindən sonra, yerli kərtənkələlər nəsillər keçdikcə ağacların daha yüksək hissələrində yaşamağa başladılar. Lakin bu, daha nazik budaqlara uyğun olacaq şəkildə, daha güclü bir yapışma (tutma) sahəsi tələb edirdi. Bu kərtənkələlərdə cəmi 15 il ərzində nazik budaqlara daha yumşaq bir şəkildə yapışa biləcək ayaq strukturları təkamülləşdi.

Bu dəyişmə, heyrətamiz sürətdə baş verdi: Kubadan gələn kərtənkələlərin həyat sahələrinə daxil edilməsindən yalnız bir neçə ay sonra, yerli kərtənkələlər ağacların daha yüksək hissələrinə qaçmağa başladılar. 15 il müddətində (bu onlar üçün 20 nəslə uyğun gəlir), ayaqlarının səthləri daha geniş bir sahəni örtəcək şəkildə təkamülləşdi; beləcə daha yapışqan vəziyyətə gəldilər.

"Belə bir dəyişmə görəcəyimizi heç təxmin etmirdik. Lakin keçirdikləri təkamül sürəti və ölçüsü həqiqətən təəccüb doğurur. Bu təkamülü anlaya bilməyiniz üçün belə deyə bilərəm: əgər ki insanların boyu, bu kərtənkələlərin ayaqlarının təkamülləşmə sürətində təkamülləşmiş olsaydı, cəmi 20 nəsildə boy ortalamamız 1.75m-dən 1.93m-ə qalxardı. Başqa deyimlə, məsələn, ABŞ-dakı insanların boy ortalaması, hal-hazırda NBA-dəki basketbolçuların boy ortalamasına bərabər olardı. Hər nə qədər insanlar kərtənkələlərdən daha artıq yaşamış olsalar da, bu təkamül sürəti yenə də təkamülün normal ortalamasına görə çox yüksəkdir", - Austində yerləşən Texas Universiteti Təbiət Elmləri İnstitutunda işləyən və 24 oktyabr 2014-cü ildə Science jurnalında dərc olunan məqalənin baş müəllifi olan Yoel Stuart qeyd edir.

Araşdırılan yerli kərtənkələ Carolina anoles adıyla tanınan yaşıl anoles kərtənkələsidir. Bu canlılar ABŞ-ın cənub-şərqində yaşayırlar. Ərazini işğal edən, Kuba və Baham adalarından gətirilən növ isə qəhvəyi anoles kərtənkələsidir. Qəhvəyi anoles kərtənkələsi Cənubi Floridada ilk dəfə 1950-ci illərdə görülməyə başladı. Böyük ehtimalla, Kubadan idxal olunan əkinçilik məhsullarıyla gətirildilər. O vaxtdan Floridada sürətlə yayılırlar.

Aparılan son araşdırma, bir-birinə rəqib olan növlər arasında müşahidə edilən, təkamülçü bioloqların "xarakterik köçürülmə" adlandırdıqları bir xüsusiyyətin nadir və zəngin nümunələrindən biridir. Belə vəziyyətdə fərqli ekoloji mühitlərdə üstün hala gəlmək istəyən növlərdə, bir-birlərinə üstün gələ bilmələrini təmin edən fərqli xüsusiyyətlər təkamülləşir. Bunun ən klassik nümunəsi, Darvinin araşdırdığı alacəhrələrdir. Qalapaqos Adalarındakı 2 alacəhrə növündə, fərqli qida mənbələrindən istifadə edə bilmək üçün fərqli dimdik strukturları təkamülləşmişdir.

Tədqiqatçılar yaşıl və qəhvəyi kərtənkələlərin eyni qida mənbələrindən və arealdan istifadə etdikləri səbəbindən yaşıl kərtənkələlərin sürətli təkamülünün stimullaşdırıldığını hesab edirlər.

Həmçinin oxuyun:

Dinozavrlar soyuqqanlı deyildi
Dinozavrların yaşadığı şərtlərdə insanlar nəfəs ala bilməzdi
Arxa üzvlərin təkamülü aydınlaşdırıldı
daha ətraflı...

"Yerlilərdən" Marsa 90 min məktub

NASA-nın ilk uğurlu Mars missiyasının 50 illiyi şərəfinə amerikan şirkəti olan "Uwingu" Yer sakinlərindən Qırmızı planetə təxminən 90 min radio-məktub göndərib.

"Uwingu" şirkəti Mars araşdırmalarının 50-ci illiyini qeyd etmək üçün qeyri-adi təklif irəli sürüb. Belə ki, bəşəriyyət tarixində ilk dəfə olaraq yerlilər radio vasitəsilə Marsa məktub göndəriblər.

Bu hadisə Beam Me to Mars layihəsi çərçivəsində, 28 noyabr 1964 tarixində baş tutmuş "Mariner-4" adlı avtomatik planetlərarası stansiyasının kosmosa buraxılmasının 50-ci ilinin qeyd edilməsi məqsədilə həyata keçirilib. Məhz bu kosmik cihaz Mars ətrafında ilk uğurlu uçuşu reallaşdırıb. Bundan başqa yad planetin yaxın məsafədən şəkillərini çəkərək Yerə ötürən ilk cihaz adını da daşıyır.

Aksiyada iştirak etmək üçün könüllülər, həcmindən asılı olaraq, məktublar üçün 5-100$ arası məbləğində ödəniş etməli olublar. Göndərilmiş zarafatyana və ciddi məktublar arasında adlar və fotoşəkillər də yer alıb. Qeyd edilir ki, Qırmızı planetə həmçinin layihəni dəstəkləyən müxtəlif kosmik təşkilatların 25-dən çox loqotipi göndərilib. Məktubların müəllifləri arasında bəzi məşhurlara da rast gəlmək olar.

"Uwingu" şirkəti yığılan vəsaitin digər ambisiyalı layihələrin həyata keçirilməsinə sərf olunacağını bildirib.

Həmçinin oxuyun:

"Mars One" layihəsi üçün 1058 nəfər seçildi
Hindistan Marsa doğru
Qədim Mars gölləri həyatı tam dəstəkləyirdi
daha ətraflı...

Neandertallar və Homo sapiens ayrı növlərdir

Yeni bir tədqiqatın nəticələri bir daha təsdiq edir ki, neandertallar və Homo sapiens fərqli növlər olub.

"SUNY Downstate" tibb mərkəzindən olan mütəxəssislər müasir texnologiyaların köməyilə neandertalların modern insanın alt növünü deyil, tamamilə fərqli növü təmsil etdikləri versiyasına güclü dəlil əldə ediblər. Alimlər Homo sapiensHomo neanderthalensis növlərinin burun müqayisəsi analizləridən sonra belə qərara gəliblər. Qeyd etmək yerinə düşər ki, dəyişkənliklərilə fərqləndiyi üçün burnun forması və ölçüsü antropoloji araşdırmalarda vacib diaqnostik əlamət hesab edilir.

Tədqiqatda antropoloqlar əldə olan kəllə sümüklərini öyrənib, daha sonra isə burun boşluğunun iç strukturunun 3D rəqəmsal görüntüsünü yaradan xüsusi sistemdən yararlanıblar. Ətraflı araşdırmanın ardından neandertalların yuxarı nəfəs yollarının bizimkindən fərqli funksiyaya malik olduğu bəlli olub. Antropoloqlar qeyd edir ki, Homo neanderthalensis'in bədən quruluşu planı da həmçinin insandakından fərqlənir, buna görə də bu iki növü bir-birindən ayırmaq lazımdır.

Əgər neandertallar bu gün də yaşasaydılar, ən yaxın bioloji qohumlarımız şimpanzelər deyil, məhz onlar olacaqdı - genetika da bunu təsdiqləyir. Uzun müddətdir ki, elm ictimaiyyətində nəsli kəsilmiş növ olan Homo neanderthalensis'in bizdən ayrı, yoxsa bizim alt növümüz olduğu mövzusunda müzakirələr gedirdi. Son illərdə tapılan qalıqlar və müasir metodlar sayəsində artıq neandertalların müstəqil növ olduğu versiyası daha çox məşhurluq qazanır.


Neandertalların nəslinin kəsilməsinin əsas səbəbi, müasir elmi tapıntılara əsasən, bizimlə rəqabət apara biləcək gücdə olmamaları idi. Bəzi tədqiqatçılar isə bunun səbəbinin, neandertalların daha soyuq və daha quru iqlimlərdə yaşamalarını mümkünsüz edən spesifik burun quruluşu olduğunu hesab edirlər.

Həmçinin oxuyun:

Neandertallar mərhələlərlə təkamülləşib
Neandertallar bizə genlərinin 20%-i verdi

Siqaret asılılığı neandertallardan qaynaqlanır
daha ətraflı...

November 18, 2014

"Fila" modulu kometdə üzvi birləşmələr tapmışdı

Almaniya Aerokosmik Mərkəzindən (DLR) alınan məlumata görə, "Fila" kosmik cihazı yuxu rejiminə keçmədən əvvəl komet üzərində üzvi birləşmələrə rast gəlib. Nəzəri olaraq, həmin birləşmələrin həyatın yaranması prosesində iştirak etmiş ola biləcəyini demək olar.

"Fila" 67P/Churyumov-Gerasimenko adlı kometin atmosferini araşdırdıqdan sonra molekullar aşkar edib. Onlardan bir hissəsinin tərkibində karbon atomları var ki, bu kimyəvi element olmadan həyatı təsəvvür etmək mümkün deyil. Yalnız dəqiq nəticələr əldə edildikdə, alimlər kimyəvi birləşmələrin tərkibini açıqlayacaqlarını bildirirlər. Bunlar sadə (metanol və ya metan) olduğu kimi, mürəkkəb (aminturşuları) birləşmələr də ola bilər. Əgər alimlər soladolanmış aminturşularını tapsalar, həyatın bizim planetə məhz kometlərlə gətirildiyi versiyasını təsdiq etmiş olacaqlar.

Bununla yanaşı "Fila" modulunun kometdə qazıntı işi apararaq torpaq tərkibi ilə bağlı məlumatlara yiyələndiyi, lakin hələlik alimlər tərəfindən ətraflı araşdırılmadığı qeyd edilir.

Kometlərin zənginliyi bundan ibarətdir ki, Günəş sisteminə aid və minimal dəyişikliyə uğramış relikt maddələri daşıyırlar. Onlar sayəsində Churyumov-Gerasimenko kometi həyatın Yerdə özbaşına yaranmış olduğuna, yaxud kənardan düşdüyünə aydınlıq gətirəcək.

Avropa Kosmik Agentliyi tərəfindən hazırlanmış Rozetta aparatı 2004-cü ilin 2 martında kosmosa buraxılıb. Rozetta zondunun eniş modulu olan "Fila" on illik kosmik səyahətin sonunda 2014-cü ilin 12 noyabrında kometə endirilib. Kometin çökəkliyinə endiyi üçün orada ilişib-qaldığından və lazımi miqdarda Günəş enerjisi ala bilmədiyindən, əsas batareyaları tükənəndən dərhal sonra 15 noyabr tarixində modul yuxu rejiminə keçməli olub. Lakin xoşbəxtlikdən "qəflət yuxusuna" dalmadan əvvəl, əldə etdiyi dəyərli məlumatları Yerə ötürməyi bacarıb.

Həmçinin oxuyun:

"Fila"dan pis xəbər var: Əlaqə kəsildi
"Fila" modulu ilk dəfə komet üzərinə eniş etdi
Hindistan Marsa doğru
daha ətraflı...

November 15, 2014

Gələcəyin seksi

Bu gün seks haqda nəinki yazırlar, onu həm də internetdə nümayiş etdirir və insanları onunla məşğul olmağa çağırırlar. İntimə artıq heç kəs "müqəddəs" münasibəti göstərmir. Bəlkə də bu səbəbdən seks və sevgi iki fərqli qütbə ayrılıb. "Həqiqi sevgi" hələlik müasir texnologiyaların təsiri altına tam düşməyib, seks haqda isə eyni sözləri deyə bilməyəcəyik. Gəlin müasir texnologiyalara və seks prototiplərinə baxıb, onun gələcəkdə necə bir forma alacağını təsəvvür etməyə cəhd edək.

Gender və seksual oriyentasiya

Qərb insanı artıq fərdin gender və seksual oriyentasiyasının doğuşdan təyin edilmədiyinə əmin olub. Bu gün insanların əməliyyatlara üz tutaraq cinslərini dəyişdirməsi, demək olar ki, daha heç kəsi maraqlandırmır. Bundan başqa bir çox transseksuallar skeptiklərə, cinslərini dəyişdirdikdən sonra öz həyatlarının necə yaxşı istiqamətə doğru çevrildiyini sübut etmək üçün qəhrəmancasına maarifləndirmə işləri aparırlar. Bunun ən parlaq nümunəsi Matrix trilogiyasını və Dumanlı Atlas (Cloud Atlas) filmini öz qardaşı Endi ilə birlikdə yaradan Lana Vaçovskidir.


Bir müddət əvvəl Almaniya üçüncü cinsin olduğunu qəbul edən ilk Avropa ölkəsi oldu. Yəni, valideynlər uşağın cinsini dəqiqləşdirdikdə "qeyri-müəyyən" variantını da seçə bilərlər. Uşaq böyüdükdə isə özünü istənilən cinsə aid edə bilər. Bu qanun əsasən hormonları və reproduktiv orqanları bir cinsə 100% aid olmayanlar üçün aktual olacaq.

Dünyanın bir çox ölkələrində homoseksualizm dövlət səviyyəsində qəbul edilir. Bununla yanaşı Facebook, Microsoft, AppleIntel kimi iri texnoloji resurlar da həmcinslərin nigahını dəstəklədiklərini bildirərək, homoseksuallar və transseksualların cəmiyyətin bərabər hüquqlu nümayəndələri olduğunun qəbul edilməsi prosesini sürətləndirirlər.

İnteraktiv porno-oyunlar

Hazırki texniki imkanların səviyyəsini nəzərə alaraq, taktil (sensor) hissləri və qoxuları doğuran və onları birbaşa beynə ötürən kamera və geyimlərin tezliklə reallığa çevriləcəyini deyə bilərik. Ələxsus bununla əlaqəli texnologiyalar artıq mövcuddur. Misal üçün, bu yaxınlarda yarıçılpaq modellər üzərində təqdimatı baş tutmuş Oculus Rift kaskasının bacarıqları, yumşaq dildə desək, heyrətləndirir. Onları insanlardan ayırmaq, demək olar ki, mümkün deyildi. Kaskanın Xbox Kinect-in hərəkətləri kimi fiksə edən qurğularla bağlantısı sayəsində interaktiv porno-oyunlara dalmaq mümkün olur.


Seks və kompüter oyunları

Virtual reallıq texnologiyalarının inkişafı ilə seks kompüter oyunlarının ayrılmaz hissəsinə çevrilə bilər. Oyunçular həm digər istifadəçilərlə, həm də xəyali personajlarla seksual əlaqə yaşaya bilərlər.

Hazırda Yaponiya və Koreyada "virtual partnyorlar" olduqca populyardır, hansılar ki istifadəçi ilə birbaşa əlaqə yarada bilməsələr də, hərəkətlərə reaksiya verə bilirlər. "Ağıl xalları" bağlantısı və hərəkət detektoru köməyilə bir yapon entuziast öz yanında yapon vokaloidi Xatsune Mikunu yarada bilib. Çəkdiyi videoda istifadəçinin sığallama və zərbələrinə personajın reaksiya verdiyini görmək olar.

Virtual oyunun real həyata təsiri bəzən absurd səviyyəyə çatır. Nümunə olaraq, Second Life virtual aləmi istifadəçilərinin evləndiyi, orgiyalarda iştirak etdiyi və hətta real həyartda yad avatarlara qısqanclıq səbəbindən boşandıqları kimi hadisələri qeyd etmək olar.


Robotlar bizi əvəz edir

Süni intellektin, realistik materilların və çevik parametr təyinedilməsinin təkmilləşdirilməsi ilə yaxın gələcəkdə robotlar istifadəçilərin bütün ehtiyaclarını qarşılaya biləcəklər. Bununla da onlar, seks-industriya sahəsi işçilərinin müəyyən hissəsini əvəz edəcəklər. ABŞ-da dünyada ilk dəfə olaraq seks üçün planlaşdırılmış androidlər satışa buraxılıb. Virtual reallıq qurğusu köməyilə robotların xarici görünüşünü dəyişmək mümkün olacaq. Yaponlar artıq mexaniki siluetin prototipini nümayiş etdiriblər, hansının ki üzərinə animasiyalaşdırılmış qız holoqramı yüklənib. Bundan başqa, Lars fon Triyerin "Nimfoman" filminin pornoqrafik səhnələrinin çəkilişi üçün aktyorların sifətini onları əvəz dublyorların vücuduna ötürən texnologiyadan yararlanılıb.

Süni intellekt üzərində çalışan mütəxəssislər əmindirlər ki, insanlar 2050-ci illərdən virtual reallıqdan yararlanmadan robotlara aşiq olacaq, onlarla ailə quracaq və onlara öz həqiqi yoldaşları kimi münasibət göstərə biləcəklər.

Məsafə seks üçün maneə deyil

Çox yaxın zamanda insanların, bir-birlərinin ehtiyaclarını uzaq məsafədən qarşılayacaqlarını təmin edəcək qurğular hazırlana bilər. Məsələn, bu yaxınlarda Dure x kampaniyası hissiyatlı alt paltarların prototipini təqdim edib. Bu alt paltarlarının bəzi hissələri, oraya smartfondan siqnal ötürdükdə vibrasiya effekti meydana gətirir. Interaxon kampaniyası isə beyin dalğalarına reaksiya verə bilən ucuz (200$-dan aşağı) baş halqası istehsal etmək fikrindədir. Hiperrealistik Fleshlight simulyatoru sayəsində məsafə seksinin bu gün də mümkün ola biləcəyini vurğulamaq olar.

Küçələrdən ixtisaslaşdırılmış müəssisələrə

Yeni texnologiyaların yaranması ilə hətta Qərb ölkələrində seks-industriyası sahəsində çalışanlar daha rahat və təhlükəsiz iş şərtlərinə keçid ala biləcəklər. Onlar, kompüter şəbəkələri, onlayn reklam və şəxsi marketinq kimi imkanlardan yararlanaraq, vasitəçilərə ehtiyac duymadan öz karyeralarını yürüdəcəklər.

Orijinal məqalə buradadır

Həmçinin oxuyun:

Seks beyin fəaliyyətini gücləndirir
Seks üçün iki ayaq üzərinə qalxdıq?
Üç valideyndən olan uşaqlar gəlir
daha ətraflı...

"Fila"dan pis xəbər var: Əlaqə kəsildi

Modulun Yerlə əlaqəsi kəsildiyi barədə Avropa Kosmik Agentliyinin (AKA) tvitter hesabında məlumat verilir. "Fila" Churyumov-Gerasimenko kometi üzərində cəmi 56 saat iş apara bildi.

"Eniş modulumuz yuxuya daldı. Şirin yuxular, Fila", - AKA məktubunda yazır. Cihazla əlaqənin Bakı vaxtı ilə 4.36-da kəsildiyi qeyd edilir. Modul yuxu rejiminə keçid alaraq, elmi araşdırma məlumatlarını Yerə ötürməyi dayandırıb. Bu ana qədər isə "Fila" alimləri maraqlandıran, bəşəriyyət tarixində ilk dəfə komet qazılması nəticələri kimi bir çox məlumatları Yerə göndərməyə nail olub.

Buna baxmayaraq modulla əlaqəni yenidən bərpa etmək şansımız qalır. Mütəxəssislər aparatın üzünü lazımi istiqamətə 35° çevirməyə nail olublar. Belə ki, bir neçə gün əvvəl "Fila" kometə eniş etdikdə, qayalarla əhatə olunmuş kölgəli ərazidə ilişib qaldığından, üzərinə yerləşdirilmiş günəş batareyaları ehtiyac duyulan enerjini ala bilməmişdi. Bu vaxt alimlər cihazın komet üzərində cəmi bir neçə gün araşdırma apara biləcəyi barədə pis proqnoz vermişdilər ki, bu da özünü doğrultdu - əsas batareyalar tükəndikdən sonra, "Fila" yuxuya daldı.

"Fila" modulu "Rozetta" aparatı tərəfindən 12 noyabr 2014 tarixində 67P/Churyumov-Gerasimenko kometinə endirilmişdi. Kosmik layihənin əsas məqsədləri Günəş sisteminin keçmişi haqda ətraflı məlumat toplamaq, kometin nüvə parametrlərini müəyyən etmək, onun kimyəvi tərkibini öyrənmək, habelə kometin zamanla aktivlik dəyişikliklərini aydınlaşdırmaqdan ibarət idi.

Həmçinin oxuyun:

"Fila" modulu ilk dəfə komet üzərinə eniş etdi
Yaponiya kosmik lift inşa edəcək
NASA Titana göndəriləcək sualtı gəmini seçir
daha ətraflı...

November 13, 2014

Kainatımızın gələcəyi boş və darıxdırıcı ola bilər

Hələ Nyutonun vaxtlarından elmə məlumdur ki, cazibə qüvvəsi sayəsində materiyanin tərkib hissələri bir-birini çəkib dartırlar. Bu səbəbdən alimlər uzun müddət qalaktikalar və ulduzlar arasındaki məsafənin azalmaqda olduğunu düşündülər. Lakin qırmızı işıq dəyişilməsinin kəşfi və sonraki müşahidələr göstərdi ki, səmadaki bütün obyektlər zamanla Yerdən uzaqlaşır və beləliklə kainat davamlı olaraq genişlənir.

Bu zaman fiziklər gec ya tez cazibə qüvvəsinin bu mübarizədə qalib gələcəyini, kainatın genişlənmə sürətinin azalacağını və "sıxılma" erasının başlanacağını iddia etdilər. Və yenidən yüksək həssaslığa və dəqiqliyə malik ölçmə cihazları alimlərin bütün nəzəri hesablamalarda yanıldıqlarını göstərdi. 1998-ci ildə həyata keçirilmiş təcrübə kainatın genişlənmə sürətinin zamanla nəinki azalmadığını, hətta, əksinə olaraq, davamlı artdığını sübut etdi. Bu kəşf elm ictimaiyyətində elə bir rezonansa səbəb oldu ki, təcrübənin müəllifləri fizika üzrə Nobel mükafatına layiq görüldülər.

Əgər əvvəllər kainatın axır-əvvəl Böyük Partlayışdan (The Big Bang) qabaqki hala qayıdacağı hesab edilirdisə, artıq mövzu davamlı və getdikcə daha da yüksək sürətlə genişlənən məkandan ibarət idi. Bunun da məntiqi sonu nüvə əlaqələrinin zəifləməsi nəticəsində bütün materiyanın dağılması olmalı idi.

Müasir standart kosmik modeldə qəbul edilmiş ən sadə versiyaya əsasən, kosmik məkanda vakuum dəyişilməz energetik sıxlığa malikdir - qara enerji. Bu enerji növü mənfi təzyiqli və antiqravitasiondur. Başqa deyimlə, məhz naməlum qara enerji Günəş sisteminin bütün obyektlərini özündən uzağa itələyərək, sürətlənən kainat genişlənməsinə səbəb olur.

Lakin son bir neçə ay ərzində aparılmış tədqiqatlar belə modeli elmi əsasını şübhə altına saldı. Kosmik mikrodalğa arxa plan şüalanması üzrə araşdırmalar kosmoloji nəzəriyyələrin fundamental hesablamalarının əsaslandığı bir sıra parametrlərə dəyişikliklər gətirməli oldu. Misal üçün, qalaktik qrupların inkişaf sürətinə yenidən nəzər yetirildi.

Ortaya çıxmış uyğunsuzluqları izah etmək üçün iki əsas versiya hazırlandı. Birinci versiyada qaranlıq enerji zamanda dəyişilir və qaranlıq materiya ilə qarşılıqlı əlaqələrə girmir. Digər hipotezə əsasən isə neytrinoların subatom hissəciklərinin kütləsi hesablamalarda bildirildiyi kimi deyil - daha çoxdur.

İtaliya və Böyük Britaniya alimlərinin apardığı qabaqcıl tədqiqatlar üzərində düşünülmüş yeni model isə daha real səbəblər təqdim edir. Portsmutda yerləşən Kosmologiya və Qravitasiya İnstitutunun rəhbəri Devid Vends və həmkarları hesab edirlər ki, qaranlıq enerji yavaş-yavaş qaranlıq materiyanı udmaqla məşğuldur.

"Qaranlıq materiya kainatın inkişafına gətirib çıxaran strukturları dəstəkləyir. Əldə etdiyimiz nəticələrdə gördüklərimiz qaranlıq materiyanın yavaş-yavaş buxarlandığı mənasını verir ki, bu da qalaktikaların sürətini azaldır. Əgər qaranlıq enerji qaranlıq materiya sayəsində artırsa, gələcəkdə kainatımız nəhəng, tamamilə boş və darıxdırıcı yerə çevriləcək", - Vends qeyd edir.

Məqalələrində alimlər qaranlıq materiyanın qaranlıq enerjiyə mümkün çevrilişini izah etsələr də, bu hadisənin hansı səbəblərdən baş verdiyinə aydınlıq gətirə bilmirlər. Yeni hipotezə əsasən, qaranlıq enerjiyə düşən kainat payı bütün kütlə-enerjinin 68,3%-ə bərabərdir. Qaranlıq materiya 26,8%, adi görünən materiya isə kainatın cəmi 4,9%-i təşkil edir.

Həmçinin oxuyun:

Qaranlıq materiya nəhayət tapılmış ola bilər
Kvant hadisələr parallel kainatların sübutu ola bilər
İşığın sürəti daha azdır?
daha ətraflı...

November 12, 2014

Kvant hadisələr parallel kainatların sübutu ola bilər

ABŞ və Avstraliyadan olan alimlərin irəli sürdüyü yeni hipotezə əsasən, kainatda haradasa eynən bizim həyat yolumuzu gedən kopiyalarımız mövcuddur. Sadəcə orada hadisələr fərqli istiqamətdə inkişaf edir. Məsələn, insanlarla dinozavrlar bu gün də bir yerdə yaşayır və ya İkinci Dünya Müharibəsi ümumiyyətlə baş verməyib. Daha əvvəllər də oxşar mövzular irəli sürülmüşdü, yeni hipotezin müəllifləri isə belə yanaşmanın bir çox kvant mexanikası sullarını cavablandıracağına ümid edirlər.

İdeyanın müəllifi Hovard Vayzman bizə məlum kainatın mövcud çoxlu sayda kainatlardan sadəcə biri olduğunu hesab edir. Hipotezə görə, bütün kainatlar realdır və oxşar ssenarilərlə yaşayırlar, onlardan bəziləri isə bizimki ilə oxşardır. Kainatlar arasındaki fərqlilikləri meydana gətirən isə kvant toqquşmalardır - bunlar nə qədər güclüdürsə, kainatlar bir-birindən bir o qədər uzaqlaşaraq, fərqliləşirlər.

"Bizim hipotezimiz kvant dünyasında irəliyə fundamental sıçrayışdır", - Qriffit Universitetindən olan professor Vayzman qeyd edir.

Fizikada bütün hadisələrin bir yerə yığıla bilməyəcəyi hesab edilir. Ağır obyektlərin dünyasında klassik mexanika və Eynşteynin nisbilik nəzəriyyəsi hökm sürür, elementar hissəciklərin aləmi isə kvant mexanikası qanunlarına tabedir. Belə bölünmə alimləri uzun müddətdir ki, narahat edir və onlar yeni fizikaya qapı açmaq üçün Hər Şeyin Nəzəriyyəsini (The Theory of Everything) hazırlamaq üzərində baş sındırırlar.

Klassik və kvant mexanikalarını barışdırmaq üçün edilən daha əvvəlki cəhdlər müxtəlif riyazi strukturların yaradılmasından ibarət idi. Köhnə bir interpretasiya klassik kainatı çoxlu sayda kvant kainatların mövcudluğunun nəticəsi kimi təqdim edir. Bu nəzəri yanaşma 1950-ci ildə amerikalı Hyu Everett tərəfindən izah olunub.


Everettin köhnə hipotezindən fərqli olaraq, Vayzman və həmkarlarının ideyası mövcud klassik kainatların bir-biri ilə davamlı və qarşılıqlı əlaqələrinin olduğunu mümkün sayır. Kainatların hər biri özlüyündə klassik Nyuton fizikası qanunlarına tabedir. Bu kainatların qarşılıqlı əlaqələri isə kvant dünyasına aid edilən hadisələri doğurur.

Alimlər bu əlaqələri riyazi olaraq izah etməyə cəhd ediblər. Misal üçün, kvant fizikasında tunel effekti adı ilə tanınan hadisə mövcuddur: kvant xüsusiyyətlərə sahib hissəcik (məsələn foton) müəyyən energetik baryerdən keçdikdə, öz enerjisinin baryerin enerjisindən daha az olmasını təmin edir - baryer isə mütləq keçilməlidir. Klassik mexanika belə hadisəni şərh etməyə qadir deyil, kvant dünyada isə belə hadisələrə tez-tez rast gəlinir.

Vayzman bildirir ki, öz ssenarisinə əsasən, iki klassik dünya müxtəlif istiqamətlərdən energetik baryerə yaxınlaşdıqda, onlardan biri sürəti artıracaq, digəri isə nəticədə geriyə sıçramış olacaq. Beləcə hərəkətdə olan dünya fəth edilməz kimi görünən baryeri keçəcək və kənardan bu proses sanki hissəciyin kvant tunelləşdirilməsi kimi görünəcək.

"Əlbəttə ki, bütün tapmacalara cavab tapa bilmədik, sadəcə bəzi kvant hadisələrin mövcud çoxlu sayda klassik dünyaların qarşılıqlı əlaqələri ilə izah oluna biləcəyini iddia edirik. Hipotezimiz hələlik kvant dolanışıqlığı hadisəsini izah edə bilmir, bunun üzərində də işlər aparırıq", - Vayzman deyir.

Mütəxəssislər tezliklə yanaşmalarını praktiki olaraq təsdiqləyə biləcək eksperiment barədə düşünməyi planlaşdırırlar.

Həmçinin oxuyun:

"Interstellar" və zaman səyahəti mövzusu
Bizi əhatə edən reallıq holoqram ola bilər
Multikainatda yaşayırıq?
daha ətraflı...

"Fila" modulu ilk dəfə komet üzərinə eniş etdi

On illik kosmik səyahət böyük uğurla yekunlandı: "Fila"  adlı kosmik modul Churyumov-Gerasimenko kometi üzərinə müvəffəqiyyətli eniş edərək, komet səthindən ilk görüntünü Yerə ötürməyi bacarıb.

Yerdən 510 milyon km uzaqlıqda, Mars və Yupiterin orbitləri arasında tarixi hadisə baş verib. Tarix kitablarına əlavə edilə biləcək bu uğur kosmik tədqiqatlar sahəsində yeni cığır açır.

Avropa Kosmik Agentliyi tərəfindən 2004-cü ilin mart ayında 67P/C–G və ya Churyumov-Gerasimenko kometinə istiqamətləndirilən "Rozetta" zondunun modulu "Fila", 12 noyabr 2014 tarixində kometin "Aqilkia" adlı rayonuna uğurlu eniş yerinə yetirib.

Kosmik cihaz "Rozetta" 6,4 milyard km məsafə qətt etdikdən sonra 6 avqust 2014 tarixində 67P/Churyumov-Gerasimenko kometinə çatmışdı. O vaxtdan bu yana kometin 22,5 km uzaqlığında dövr edən cihaz, özündə daşıdığı 100 kq ağırlığındaki "Fila" adlı eniş modulunu komet üzərinə endirməyi bacarıb.

Komet üzərinə endirilmiş modulun Günəş sisteminin keçmişi, habelə Yerdə həyatın yaranmasına səbəb olan şərtlər və suyun mənşəyi ilə bağlı dəyərli məlumatlar qazandıracağı hesab edilir.



Solda - "Fila" modulu tərəfindən çəkilmiş "Rozetta" cihazının şəkliSağda - əksinə

"Fila" modulunun əldə etdiyi 67P/C-G səthinin ilk fotoşəkli

Avropa Kosmik Agentliyindən alınan məlumata görə, modul eniş etdiyi anda kometin səthindən tutub yapışmağı üçün planlaşdırılmış harpunlar hesablandığı kimi açılmayıb. "Rozetta" komandası bu problemin aydınlaşdırılması və aradan qaldırılması üzərində işlər aparır. Lakin enişin tam rahat şəkildə yerinə yetirildiyi və "Fila"nın əla vəziyyətdə olduğu bildirilir.



Harpunlarla bağlı problem aradan qaldırıldıqdan dərhal sonra modul Günəş sisteminin ilk dövrlərində formalaşmış komet maddəsi ilə bağlı araşdırmalara başlayacaq ki, bu da bizə sistemin keçmişi və Yerdə həyatla suyun mənşəyi barədə əhəmiyyətli məlumatlar qazandıracaq.

Həmçinin oxuyun:

Yerlə toqquşmuş asteroid okeanları turşulaşdırdı
Asteroidin "anatomik atlası" tərtib olundu
Dinozavrların "qatili" həyatı kosmosa yaydı
daha ətraflı...

November 8, 2014

"Interstellar" və zaman səyahəti mövzusu

Zaman səyahəti insanların müxtəlif dövrlərdə ən sevdiyi mövzulardan biri olub. Belə səyahət forması fantastların romanlarında və rejissorların filmlərində hər ötən il daha çox əks olunur. Bir neçə gün əvvəl böyük ekranlara çıxmış "Interstellar" (Ulduzlararası) filmi də bu mövzunu elmi fantastika həvəskarlarına yüksək səviyyədə çatdırır.

Hələlik əsas məsələyə qayıdaq: zaman səyahəti. Həqiqətən də belə bir səyahət mümkündürmü, yoxsa bu sadəcə fantaziyası güclü yazıçıların uydurmasıdır? Pis xəbərlərdən başlayaq. Yəqin ki, heç vaxt zamanda keçmişə qayıdıb, Misir ehramlarının necə inşa olunduğunu görməyəcəyik. Son yüzillik ərzində bir çox alimlər zaman səyahətinin yalnız gələcəyə doğru ola biləcəyi ilə bağlı müxtəlif nəzəriyyələr irəli sürüblər. Geriyə, keçmişə dönüş isə xeyli çətin məsələdir. Elə isə mümkünsüzdür, yoxsa...?

Bu gün zaman səyahəti üzrə araşdırmaları tənzimləyən nəzəri elmin bünövrəsini Albert Eynşteyn salıb. Sözsüz ki, Qaliley və Puankare kimi alimlər də bu istiqamətə vacib töhfə veriblər, lakin məhz Eynşteynin nəzəriyyələri bəşəriyyətin zaman və məkan barədə təsəvvürlərini lazımlı yönə dəyişdirmişdi. Məhz bu alimin elmi işləri sayəsində biz hələ də zaman səyahətinin real ola biləcəyinə inanırıq.

Alimlər zamanda sıçrayış etməyin mümkün üsullarından birinin köstəbək dəlikləri (soxulcan dəlikləri) və ya "Eynşteyn - Rozen körpüsü" olduğunu hesab edirlər. Elmi fantastik filmlərdə tez-tez hər hansı bir tunelin zaman və məkanda iki punktu birləşdirdiyi situasiyası göstərilir ki, bu yolla qəhramanlar inanılmaz macəralara atılırlar. Ümumi nisbilik nəzəriyyəsi belə tunellərin mümkünlüyünü dəstəkləyir.


Hələ 1935-ci ildə Eynşteyn öz həmkarı Natan Rozenlə köstəbək dəliklərinin mövcud olduğunu iddia etmişdilər. Amma həqiqətdir ki, o vaxtdan bu günə qədər belə bir tunelə rast gəlməmişik. Bir çox alimlər soxulcan dəliklərinin zaman və məkanda necə bir funksiyaya malik ola biləcəkləri ilə bağlı öz nəzəriyyələrini irəli sürürdülər. Stiven Hokinq və Kip Torn, yəqin ki, bu elm sahəsinə ən böyük töhfə verənlərdəndir. Məhz Kaliforniya Texnologiya İnstitutundan olan nəzəri fizik Kip Torn "Interstellar" filminin ərsəyə gətirilməsi üçün rejissor Kristofer Nolana elmi əsaslı ssenari hazırlamağa yardım edib.

Gəlin bir anlıq təsəvvür edək ki, Eynşteyn haqlı idi və köstəbək dəlikləri həqiqətən mövcuddur. 80-ci illərin sonlarında Kip Torn soxulcan dəliyinin insanlar tərəfindən zaman maşını kimi istifadə edilə biləcəyini bəyan etdi. Eynşteynin ümumi nisbilik nəzəriyyəsinə əsasən, soxulcan dəliyi bir-birindən xeyli aralı məsafədə yerləşən iki nöqtəni birləşdirən qısa körpü rolunu oynaya bilər. Müəyyən köstəbək dəliyi tipləri köməyilə isə nəinki məkanda, hətta zamanda səyahət reallaşdırmaq mümkündür. Özü də ki, həm gələcəyə, həm də keçmişə.

Bunun üçün hər hansı yolla tunelin iki girişindən birini işıq sürətinə çatdırmaq, ardından isə ilkin vəziyyətə qaytarmaq lazımdır. Belə olduqda ikinci giriş (və ya çıxış) hərəkətsiz qalacaq, bu da onun üçün işıq sürəti yığmış digər girişlə müqayisədə zamanın daha sürətli keçdiyi mənasını verəcək. Yəni, girişlərdən biri üçün zaman yavaşlaması effekti meydana gələrkən, digər giriş normal zaman axını ilə mövcudluğuna davam etməli olacaq. Mahiyyətcə, soxulcan dəliyi oxşar manipulyasiyaların ardından indiki zamanla keçmişi birləşdirəcək.

Lakin bu üsulun ciddi məhdudiyyəti var - oxşar köstəbək dəliklərini yaratmaq üçün əlimizdə belə bir texnologiya olsa idi belə, biz, yalnız köstəbək dəliklərini yaratdığımız günə qədər keçmişə qayıda bilərdik. Hər nə qədər çalışsaq da, bu zaman aralığından daha əvvəlinə qayıdış mümkünsüz olardı, çünki daha əvvəlində köstəbək dəliyinə sahib deyildik. Qədim misirlilərin ehramları necə inşa etdiklərini gözlərimizlə görə bilməyəcəyik.

Belə zaman səyahəti üsulunun ikinci çətinliyi isə, bir az əvvəl də oxuduğunuz kimi, tunel girişlərindən birinin işıq sürətini yığmasını təmin etməkdir. 1988-ci ildəki elmi işində Kip Torn həmkarları ilə birlikdə iddia etdi ki, "daha inkişaf etmiş varlıqlar girişlərdən birini qravitasion və ya elektron üsullarla ani olaraq soxulcan dəliyinə yerləşdirərək, belə manevri yerinə yetirə bilərdilər". Bəşəriyyət hələlik bunu reallaşdıracaq səviyyədə deyil. Buna baxmayaraq gələcəyə səfər etməyi öyrənmişik. Birazca.

Son illərdə Eynşteynin möcüzəli nəzəriyyələrinin bəzi aspektlərinin özünü doğrultduğunun şahidi oluruq. Müasir elm dünyasında ən möhtəşəm hadisələrdən biri zaman yavaşlaması mövcudluğunun təsdiq edilməsi oldu. Bütün bu illər ərzində əsaslandığımız təlimlərin dahi alimin nəzəriyyələri olduğuna baxmayaraq, bu hadisənin reallığını göstərən təcrübəni yalnız bir il əvvəl həyata keçirə bildik. Məhz bu fenomen sayəsində gələcəyə səyahət edə bilərik.


Zaman yavaşlaması fenomeni bu ideyaya əsaslanır ki, işləyən saatlar üçün zaman daha yavaş irəliləyir, nəinki dayanmış saatlar üçün. Qravitasion effektlər də həmçinin zamanın irəliləyişinə təsir edə bilir. Obyektə təsir edən cazibə qüvvəsi nə qədər güclüdürsə və obyekt nə qədər sürətlidirsə, təsirə məruz qalmayan digər obyektlə arasındaki zaman fərqliliyi bir o qədər çoxdur. "Interstellar" filmində təsvir olunan qara dəliklər real kosmosda da elə bir ağırlıqda kütləyə sahibdirlər ki, yanlarında yerləşən obyektlər zamanda çox güclü şəkildə yavaşlayırlar.

Kosmik tədqiqat proqramları sayəsində artıq deyə bilərik ki, uzun illərdir özümüz də bilmədən zaman yavaşlaması ilə məşğul idik. Elə bu səbəbdən də Beynəlxalq Kosmik Stansiyasındaki saatlar Yer saatlarından geri qalır. Stansiya çox sürətli hərəkət etdiyindən və ona qarşı cazibə qüvvəsi zəiflədiyindən, onun üçün zaman daha tez gedir. Belə çıxır ki, planetimizin səthinə nə qədər yaxınıqsa, bizim üçün zaman bir o qədər yavaş keçir. Buna görə də Yer saatları ideal dərəcədə üst-üstə düşmür - onlar, dəniz səviyyəsindən müxtəlif hündürlüklərdə yerləşirlər.

Daha bir maraqlı zaman yavaşlaması nümunəsini GPS-peyklərdə müşahidə edə bilərik. Smartfonunuzdaki GPS-çip siqnalları daim Yer üzərində dövr edən 24 müxtəlif peyklərdən alır. Mövqeyinizin təyin edilməsi naviqasion peyklərdən ötürülən sinxronizə siqnallarının qəbulunun vaxt ölçməsi əsasında yerinə yetirilir.

Naviqasion GPS-sistemlərini yaradarkən alimlər aydınlaşdırdılar ki, peyklərin Yer orbiti ilə saatda 14 000 kilometrdən artıq sürətlə hərəkət etdiyi səbəbindən, peyklərə yerləşdirilmiş atom saatları daha tez zaman axışı nümayiş etdirirlər. Bu səbəbdən peyklər hər sutkaya 8 mikrosaniyə itirir. Bu, əlbəttə ki, bir o qədər də çox deyil, amma bu kiçik xəta belə Yerdəki obyektlərin mövqeyini təyin etmə hesablamalarında ciddi səhvlərin meydana gəlməsi üçün kifayətdir. Nəticədə bu tip relyativist effektləri tarazlamaq üçün alimlər peyklərdə vaxt axışına düzəlişlər əlavə edən alqoritmi yazmağa məcbur qaldılar.


Bütün bu kəşflər çox böyük əhəmiyyət daşıyır. Təsəvvür edin ki, bir gün kosmik gəmimizə minmək şansı əldə edib, yüksək sürətlə planetimizdən uzaqlaşsaq, bir müddət keçdikdən sonra isə geri dönsək nələr baş verər. Gələcəyə qayıtsaq. Elmi fantastika kimi səslənir, amma bunların hər birisinin real elmi sübutu var.

Əsas suallar açıq qalır: bu elmi fantastikanı bir gün fəaliyyətə çevirə biləcəyikmi və ya zamanda keçmişə səyahət mümkündürmü? Bu suallara elmin verə biləcəyi cavabları yoxdur, hələlik. Albert Eynşteynin nəzəriyyələri zamanın geri qaytarılmasını istisna edir. Lakin bu, sadəcə kağız üzərindədir. Ola bilsin ki, gələcəkdə planetimizin parlaq zəkalarından biri Eynşteynin səhvə yol verdiyini sübut etsin.

O ki qaldı köstəbək dəlikləri əsaslı zaman maşınlarına - biz, hələlik onların necə qurulduğunu anlamırıq. Öz soxulcan dəliklərimizi də yaratmağı öyrənməmişik. Geriyə yalnız xəyal etmək, fantaziya qurmaq və aramızda gələcəkdən gəlmiş ola biləcək yadplanetliləri axtarmağa davam etmək qalır.

"Interstellar" filmini isə heç olmasa bir dəfə izləməlisiniz, çünki orada toxunulan elmi mövzular bir çoxlarımızı həyatda maraqlandırır. Kristofer Nolan və Kip Tornun birgə əməyi sayəsində bu film sizə köstəbək dəliklərini və qara dəlikləri, zamanın nisbiliyini və çoxölçülü sferanı maksimal qədər elm nöqteyi-nəzərindən nümayiş etdirəcək.

Orijinal məqalə buradadır

Həmçinin oxuyun:

Qara dəliyin içərisində yaşayırıq?
Zaman səyahətçisi internetdə axtarılır
Kompüter modeli zaman səyahətini təsdiqlədi
daha ətraflı...
 
Copyright © 2014 Həyatın Təkamülü • All Rights Reserved.
Distributed By MyBloggerThemes | Design By Templateure
back to top