Bizi əhatə edən reallıq holoqram ola bilər

Bizi əhatə edən reallıq holoqram ola bilər - Amerika Energetika Nazirliyinə daxil Fermi laboratoriyasından olan alimlər bu tezisi təsdiq və ya təkzib etmək niyyətindədir. Tədqiqatçılar bu unikal təcrübəni Holometr adlandırır və əgər təsdiqini tapsa elmdə böyük inqilaba səbəb olacağını güman edirlər.

Konsepsiyanın əsasında bu fikir dayanır ki, üçüncü ölçü mövcud deyil - bu, sadəcə holoqram olaraq mövcuddur. Ona aid informasiya isə miniatür ikiölçülü elementlərdə kodlaşdırılmış ola bilər.

"Biz, məkan-zaman kontinuumunun da Plank uzunluğu deyə adlanan öz diskretizasiya səviyyəsinə sahib materiya kimi kvant sistem olub-olmadığına aydınlıq gətirmək istəyirik", - Hissəciklər Astrofizikası Mərkəzinin rəhbəri Kreyq Hoqen qeyd edir.

Kvant nəzəriyyəsinə əsasən, subatom hissəciyin mövqeyinə aid məlumatların əldə edilməsi mümkünsüzdür. Bu, kvant dalğaların yırğalanması səbəbindən baş verir. Əgər məkan-zaman kontinuumu eynən materiya kimi özü ilə birlikdə kvant sistemi təqdim edirsə, demək orada da bu tip yırğalanmaları müşahidə etmək olar.

Yırğalanmaların nəticəsi olaraq subatom hissəciklərin mövqeyi diskretlərə bölünür. Bu diskretlərin aşkar edilməsi Holometr adlanan xüsusi cihazın işidir. Cihaz artıq istismara hazır vəziyyətdədir; bunun köməyilə alimlər kvant yırğalanmaların məkanda yer alıb-almadığını təyin etmək istəyirlər.

Alimlərin əsas vəzifəsi, çox güman ki, fon gurultularının kvant yırğalanmalardan ayırd edilməsi olacaq. Tədqiqatçılar özləri qəbul edir ki, belə gurultuları tamamilə ayırd etmək mümkün deyil, lakin onlar fon gurultularını maksimal qədər boğmaq fikrindədirlər. Təcrübənin nəticələri bizi əhatə edən reallıqla bağlı əvvəllər bildiyimiz hər şeyi yenidən gözdən keçirməyimizə məcbur edə bilər.

Həmçinin oxuyun:

Kvant fenomeni zamanı illüziyalaşdırır

"Pişik diridir, ya ölü?"
Antimaddə hara yox oldu?

daha ətraflı...

Müasir növyaranma və təkamül nümunələri

Mövzu ilə əlaqədar yüzlərlə nümunə göstərmək olar. Bunlardan bir neçə müasir növyaranma nümunəsini sizlərlə bölüşmək istəyirik. Gələcəkdə siyahını bir az da genişlədə bilərik:

1) 1958-1963-cü illər arasında Drosphila paulistorum adlı bir növə aid iki populyasiya, süni seçmə nəticəsində o qədər fərqliləşdi ki, bu illər ərzində iki növə ayrılaraq əvvəllər tamamilə məhsuldar balalar törədərkən, qısır hibridlər törətməyə başladılar. Eyni növdən olmalarına baxmayaraq bir-birlərinə olan cinsi uyğunluqları azalmağa başladı. Bu, Nature jurnalının 1971-ci ildəki bir sayında məşhur Nəzəri Təkamül Bioloqları Theodius Dobzhansky və Pavlovsky tərəfindən nəşr olundu (23: 289-292).

2) 1967-ci ildə Evolution jurnalında (21: 713-719) Doskuin tərəfindən yazılan bir məqaləyə əsasən Epilobium angustifolium adıyla tanınan bir bitki növü, xromosomal cütlənmənin qorunması nəticəsində (poliplodiya) əcdadlarıyla artıq cütləşə bilməyən yeni bir növ meydana gətirdi.

3) Stanley'in 1979-cu ildə "Macroevolution: Pattern and Process" adlı kitabının 41-ci səhifəsində açıqladığı kimi Farer Adalarında yaşayan bir ev siçanı növü daha əvvəl adaya Avropalılar tərəfindən gətirilən adi ev siçanından, 250 ildən az bir müddətdə təkamülləşdi və morfoloji olaraq ciddi fərqliləşmələr fonunda cinsi istəksizlik və məcbur etmələrə qarşı əcdad növlə cütləşməmə vəziyyəti müşahidə olundu.

4) Məşhur Təkamül Bioloqu Ernst Mayr'ın "Populations, Species and Evolution" adlı kitabının 348-ci səhifəsində açıqladığı kimi, Nagubago gölündə yaşayan Sihlid Balıqlarına aid 5 yeni növ son 4000 il iərzində əcdad növdən təkamülləşdi. Təkamülləşmə lokal izolyasiya nəticəsində meydana gəldi. Növyaranma prosesi nəticəsində yeni növlər əcdadlarıyla cütləşə bilməməyə başladılar və morfoloji olaraq dəyişildilər. Kənar müdaxilə nəticəsində bəzi balalar doğulsa belə, bunların qısır olduğu aydın oldu.


5) Yemlik bitkisi, Amerikaya Avropadan 20-ci əsrin əvvəllərində gətirildi. Bir neçə on ildə bitki bütün Qərbi Amerikaya yayıldı. Yayıldığı yeni yerlərdə növyaranma prosesi müşahisə edildi və 1940-cı illərdə, yəni bir neçə on ilə ilk gətirilən bitkilərlə (əcdadları ilə) cütləşə bilməməyə, cütləşsə belə qısır döllər verməyə başladı. Bu tarixdə Vaşinqtonda da iki yeni yemlik növünün təkamülləşdiyi aydın oldu. Bu iki yeni növün isə eynilə Qərbi Amerikadakı hibridlər kimi göründüyü, lakin onlarla cütləşdirilmə müdaxiləsi edildikdə qısır döllər verdiyi aydın oldu. Bu növləşmə hadisəsi, Scientific American jurnalının 1989 fevral nəşrinin 22-ci səhifəsində "A Breed Apart" başlığıyla nəşr olundu.

6) 1800-cü illərin ortalarında Rhagoletis pomonella adlı bir milçək növü yalnız Şimali Amerikada olan yemişan (hawthorn) üzərində yaşayır, cütləşir və yumurtalarını qoyurdu. Amma bundan 150 il əvvəl avropalılar Şimali Amerikaya alma ağaclarını gətirmişdi. Bundan sonra, Rhagoletis'lərin bir hissəsi digərləri ilə eyni mühitdə yetişən alma ağacları üzərində yaşamağa başladı. Bunun səbəbi alma ağaclarının yemişan bitkisi ilə olduqca yaxın qohumluğunun olmasıdır. İndi əhəmiyyətli bir fərqə nəzər yetirmək lazımdır: Alma yemişanla müqayisədə fərqli qoxu verirdi və mövsümi yetkinləşmə dövrü yemişanı qabaqlayırdı.

Alma ağacları yeni bir həyat sahəsi olduğu və hələ ələ keçirilmədiyi üçün ağaclar üzərinə yerləşən Rhagoletis'lər qısa bir müddətdə azadlıq üstünlüklərini istifadə edərək saylarını artırdılar və alma ağacının qoxusunu seçim edə və almanın yerişdiyi dövrdə yumurtalarını qoyaraq dəyişilməyə başladılar. Digər tərəfdə isə yemişan üzərində yaşayanlar həyatlarını əvvəllər olduğu kimi davam etdirirdilər.

Hal-hazırda Şimali Amerikada iki qrup Rhagoletis pomonella yaşayır. Bir qrup yumurtalarını ancaq yemişan üzərindəki meyvələrə qoyur, digər qrup isə ancaq alma ağacları üzərinə. Bundan başqa bu iki bitkinin yetkinləşmə dövrləri bir-birindən fərqli olduğuna görə aralarında coğrafi izolyasiyaya bağlı olmadan ibarət olan cinsi izolyasiya meydana gəlmişdir - yəni iki qrup (variasiya, növ) bir-biri ilə uzun illərdir cütləşmir və hər zaman öz aralarında cütləşirlər. Halbuki ağaclar çox vaxt yaxın bölgələrdə olur.


Tədqiqatçılar bu iki qrupun bir-birindən hər ötən il daha da uzaqlaşdığını və növyaranma yolunda getdiklərini düşünürlər. Hətta artıq bunlara iki fərqli alt növ olaraq baxan alimlər belə var. Çünki bu iki qrupun sürfəyə çevrilmə zamanı, böyümə sürətləri və s. xüsusiyyətləri olduqca fərqliləşib. Belə ki, bir parazit növü yalnız alma üzərindəki qrupa təsir edə bilir, digər qrupa təsir edə bilmir - bu da genetik fərqliləşməyə gətirib çıxarır. Bu, simpatrik növyaranmaya aid gözəl nümunədir.

7) Viruslar və bakteriyalar ən aktual təkamülləşmə nümunələridir. Məsələn HIV virusu 1930-cu illərdə ilk dəfə ortaya çıxmış və 1940-cı illərdə növyaranmaya uğrayaraq HIV-1 və HIV-2 növlərinə ayrılmışdır. Sonradan aparılan bir neçə araşdırma isə bu iki növün bir-birindən ayrı təkamülləşdiyini və insanı yoluxdurduğunu göstərmişdir. Bu, coğrafi izolyasiyadan və yüksək mutasiya sürətindən qaynaqlanır. Daha sonra virus təkamülləşməyə davam etmiş və alt növlərə ayrılmışdır (yəni başqa növyaranmalar də başlamış, lakin indiki vaxtda bunlar tamamlanmamışdır, təkamülləşmə mərhələsindədir). HIV-1-in onlarla alt növünün hamısı Afrikada var; yalnız bir neçə alt növü Şimal Amerika və Avropada da görülür. Məsələn HIV-1B alt növü 1990-cı ilin əvvəlində Tailanddakı üstün növdür. Daha sonra təbii seçmə ilə uduzmuş və yerini HIV-1E alt növünə vermişdir. Rusiyada HIV-1-in 4 alt növü vardır. HIV-1 və HIV-2 arasında qətiyyə gen transferi olmur, amma alt növlər arasında transfer reallaşa bilər. Bəzi insanlar iki virus növünü də daşıyır və heç vaxt bu, iki virusun hibridi ola bilməz. Mövzuyla maraqlananlar üçün Steve Jones'in "Haradasa Bir Balina" adlı kitabını tövsiyə edirik.

8) 1991-ci ildə Canadian Journal of Zoology'nin 68-ci sayının 1747-1760-cı səhifələri arasında Bullini və Nascetti'nin izah etdiyi kimi Phasmatodea dəstəsinə aid bəzi həşəratlar arasında növyaranma meydana gəlmişdir və populyasiyalar bir-biriylə cütləşə bilməyəcək qədər fərqliləşmişdir.

9) Australian Journal of Zoology jurnalının 37-ci sayının 351-353-cü səhifələri arasındakı məqalədə Sharman, Close və Maynes'in izah etdiyi kimi qaya valabilərində (Petrogale cinsi) növləşmə müşahidə olunmuşdur.

10) Evolution jurnalının 45-ci sayının 757-764-cü səhifələri arasında Spooner və digərlərinin izah etdiyi kimi Solanum raphanifolium növünün iki yeni növə təkamülləşdiyi və bu iki yeni növün bir-biriylə cütləşə bilməyəcək qədər fərqliləşdiyi təyin olunmuşdur.

11) 1987-ci ildə nəşr olunan, Yosida'nın "Cytokinetics of the Black Rat" adlı kitabında Rattus cinsindən olan siçanlara ilk olaraq təxminən 5-ci əsrdə rast gəlindiyi və indiki vaxtda bu cinsə aid 137 növ olduğu ətraflışəkildə göstərilir.

12) American Journal of Botany'nin 60-cı sayında Gottlieb'in izah etdiyi kimi Stephanomeria malheurensis adlı bir bitki Oregonun Burns qəsəbəsində bir neçə on ilə iki yeni növə təkamülləşmişdir və bu bitkilər hal-hazırda bir-biriylə cütləşə bilmir.

13) 1940-cı illərdə Primula bitkisi iki yeni növə təkamülləşmişdir və bu növlərdən sıfırdan təkamülləşən qrupa Primula kewensis adı verilmişdir. Bu, 1950-ci ildə Stebbins tərəfindən yazılan "Variation and Evolution en Plants" adlı kitabda izah olunur.

14) 1988-ci ildə American Naturalist jurnalında (131: 911) dərc edilən bir məqaləyə əsasən 2 alim Drosophila melanogaster növündən olan meyvə milçəklərini təcrid edərək cəmi 25 nəsil ərzində 2 yeni növ əldə etmişdir. Bu növlər bir-biriylə məhsuldar döllər verə bilmir.


Siyahını uzatmaq olar... Amma mövzunu hələlik bu sözlərlə nöqtələyək: Təkcə 1987-1991 illər arasında dərc edilmiş məqalələrdə 100-dən çox yeni və müasir növyaranma nümunəsi aşkar edilmiş və müxtəlif elmi jurnallarda yayımlanmışdır.

daha ətraflı...

"Pişik diridir, ya ölü?"

1935-ci ildə nüfuzlu fizik, Nobel mükafatı laureatı və kvant mexanikasının banisi Ervin Şrödinger məşhur paradoksunu hazırlayır.

Alim irəli sürür ki, əgər hər hansı bir pişiyi götürüb, içərisini müşahidə edə bilmədiyimiz və içərisində "cəhənnəm maşını" quraşdırılmış poladdan qutuya yerləşdirsək, bir saat sonra pişik eyni anda həm ölü, həm də diri vəziyyətdə olacaq. Qutu içərisindəki mexanizm belədir: Geyger sayğacı içərisində mikroskopik miqdarda radioaktiv maddə yerləşir, hansı ki bir saata yalnız bir atoma parçalanır - eyni ehtimalla parçalanmaya da bilər. Parçalanma baş versə mexanizm işə düşərək, çəkicin, içərisində sinil turşusu olan qabı sındırmağına səbəb olacaq, dolayısıyla da pişik öləcək. Lakin əgər parçalanma baş verməsə qab sınmayacaq və pişik sağ və salamat qalacaq.

Əgər söhbət pişik və qutudan deyil, subatom hissəciklərin dünyasından getsəydi alimlər pişiyin eyni anda həm sağ, həm də ölü olduğunu iddia edəcəkdilər, lakin makrodünya səviyyəsində belə bir ümumiləşdirmə düzgün olmazdı. Elə isə əsas mövzu materiyanın daha kiçik hissəcikləri olduqda, niyə belə anlayışlara üz tuturuq?

Şrödingerin illüstrasiyası kvant fizikasının əsas paradoksunun izahı üçün ideal nümunə hesab olunur: qanunlara əsasən, elektronlar, fotonlar və hətta atomlar kimi hissəciklər eyni anda iki vəziyyətdə mövcuddurlar ( işgəncə verilən pişiyi xatırlayaq - "diri" və "ölü" vəziyyətlərində). Belə vəziyyətlər superpozisiyalar adlanır.

Arkanzas Universitetindən olan fizik Art Hobson ötən il bu paradoksun həlli üçün şəxsi variantını irəli sürüb. O, bildirir ki, Şrödingerin paradoksunda pişik makroskopik cihaz - nüvənin parçalanması və ya parçalanmamasının müəyyənləşdirilməsi üçün radioaktiv nüvəyə birləşdirilmiş Geygerin sayğacı rolunu oynayır. Belə halda diri pişik "parçalanmamağın" indikatoru, ölü isə "parçalanmağın" göstəricisi olacaq. Amma kvant nəzəriyyəsinə əsasən, pişik eynən nüvə kimi iki "həyat" və "ölüm" superpozisiyalarında da mövcud olmalıdır.

Bunun əvəzinə pişiyin kvant vəziyyəti atomun vəziyyətinə dolaşmalıdır ki, bu da onların bir-biri ilə qeyri-lokal əlaqədə olduğu mənasını verir. Yəni, dolaşıq obyektlərdən birinin vəziyyəti anidən əksə doğru çevrilsə, bir-birindən hansı məsafədə olduqlarından asılı olmayaraq digər cütünün vəziyyəti də eynən belə dəyişiləcək.

Kvant dolaşıqlığı nəzəriyyəsinin ən maraqlı üzü budur ki, hər iki hissəciyin də vəziyyətinin dəyişilməsi ani olaraq baş verir: heç bir işıq və ya elektromaqnit siqnal informasiyanı bir sistemdən digərinə ötürməyə vaxt tapmazdı. Beləliklə, bunun, məkan vasitəsilə iki hissəyə bölünmüş vahid obyekt olduğunu qeyd etmək olar.

Hobsonun göstərdiyi kimi, Şrödingerin pişiyi artıq eyni anda həm diri, həm də ölü deyil - paradoks həll oluna bilər. Ən sadə izah olaraq, əgər parçalanma baş versə pişik öləcək, baş verməsə - yaşamağa davam edəcək.

Həmçinin oxuyun:

Kvant fenomeni zamanı illüziyalaşdırır
İşığın sürəti daha azdır?
Zamanda informasiya mübadiləsi mümkündür

daha ətraflı...

Dinozavrlardan quşlara 50 milyon il

Quşların birbaşa əcdadlarının dinozavrlar olduğu məlumdur. Lakin təkamül metamorfozlarının necə baş verdiyinə paleontoloqlar yalnız bu yaxınlarda aydınlıq gətiriblər. Məlum olub ki, iri qorxunc kərtənkələlərin ölçülərini kiçildərək quşlara çevrilməsi 50 milyon il alıb.

Cənubi Avstraliya Muzeyindən olan Mayk Li və həmkarları ikiayaqlı ətyeyən dinozavrlar olan teropodlara aid qalıqlar üzərində ətraflı analiz işləri aparıblar. Paleontoloqlar yeni nəticələrdən yararlanaraq 238 kq-lıq dinozavrların cəmi 800 qr ağırlığı olan arxeopteriks də daxil olmaqla ilkin quşlara necə təkamülləşdiyini araşdırıblar.

"Heç bir digər dinozavr qrupu miniatürizasiyaya bu qədər uzun müddət sərf etməyib. Dinozavrların quşlara təkamül çevrilməsi prosesi çox mürəkkəb və mərhələlərlə baş verib. Ən maraqlısı budur ki, ilkin quşların növbəti nəsil davamçıları hər dəfəsində əcdadlarından ölçü baxımından daha kiçik olub. Göründüyü qədərilə, kiçik bədən ölçüsü hər təkamül inkişafı mərhələsində öz üstünlüklərinə sahib olub", - tədqiqatın müəllifi olan Mayk Li qeyd edir.

Li və həmkarları tədqiqatda 120 teropod növünə aid skeletlərdəki 1549 ayırdedici cizgini taparaq, aralıqların 50 milyon il ərzində davam etdiyini təsdiqləyiblər: arxeopteriks və müasir quşlara təkamülləşmək üçün qədim dinozavrlara məhz bu qədər vaxt lazım olub. Mayk Li 12 əsas təkamül etapını ayırd etdiklərini izah edir, hansılarda ki hər dəfəsində canlılara yeni anatomik xüsusiyyətlər əlavə olunub. Bu xüsusiyyətlərdən bir neçəsi də bunlardır: ağac həyatına uyğunlaşma, həşəratlarla qidalanma, uçuş texnikasını qavrama və s. Bundan başqa birbaşa quşlara təkamül edəcək dinozavrların digər dinozavrlardan nə az nə çox, düz 4 dəfə sürətli təkamül keçirdiyi aydınlaşdırılıb.

Paleontoloqların dediyinə görə, dinozavrların məhvinə səbəb olan 66 milyon il əvvəlki kütləvi qırılmadan sağ çıxmağın yeganə yolu kiçik ölçülərə sahib olmaq idi. O dövr iri ölçülərə sahib heyvanların nəsil kəsilmələri ilə məşhurdur. Kiçik ölçülərə təkamülləşmiş ilkin quşlar isə nəhəng asteroidin Yerlə toqquşmasından sağ çıxa biləcək qədər şanslı idilər.

Həmçinin oxuyun:

Dinozavrların "bəxti gətirmədi"
Yer tarixinin ən böyük quşu tapıldı
İlk yırtıcılar dimetrodonlar idi

daha ətraflı...

Sintetik yarpaq oksigen problemini aradan qaldıracaq

Yeri yaşamağımız üçün əlverişli sferaya çevirən bitkilərdir. Onlar, bizim nəfəs verdikdə buraxdığımız karbon qazını udaraq, onu oksigenə çevirirlər. Lakin kosmosda və yad planetlərdə bitki yetişdirməyin bir sıra çətilikləri var. Yeni nailiyyət isə belə problemləri aradan qaldıraraq, qarşıya tamamilə yeni oksigen mənbəyi qoyur.

Marsda meşə yetişdirmək istədiyimiz qədər asan olmayacaq. Çəkisizlikdə də bitkilər çox çətin yetişir. Belə halda köməyə yalnız onların sintetik analoqu gələ bilər.

Krallıq İncəsənət Kolleci məzunu Culian Melçiorri yetişdirdiyi ilk süni bioloji yarpağı təqdim edib. Yarpaq bitkilərdə fotosintez prosesinə cavabdeh olan həqiqi xloroplastlardan və ipək zülallarından hazırlanmışdır.

"Xloroplastları bitki hüceyrələrindən çıxarıb ipək materiya içərisinə yerləşdirdim. İdeyam bundan ibarətdir ki, təbiətin effektivliyini texnogen mühitdə istifadə etmək fikrindəyəm", - Culian Melçiorri qeyd edir.

Melçiorri adi bir yarpaq kimi nəfəs alaraq yaşayan ilk fotosintetik materialı yaratdığını hesab edir. Mütəxəssislər bildirirlər ki, sintetik yarpaq həm otaqların havasını təmizləyən dekorativ interyer elementi kimi, həm də kosmik gəmilərin kayutasında oksigen generatoru kimi istifadə ediləcək. Hətta başqa planetləri koloniyalaşdırmağımızda da yardım təmin edə bilər. Material bundan başqa ventilyasiya texnologiyalarında yeni söz deyir. Yarpaq küçənin havasını udub, nəmliyi və karbon qazını oksigenə bərpa edərək, təmiz havanı ofis və yaşayış evi otaqlarına yayacaq.

Həmçinin oxuyun:

Nanomühərriklər canlı hüceyrə içərisində işlədi
Dini tərbiyə almış uşaqlar reallıqla xülyanı ayırd edə bilmir
Minikompüter yaddaş pozğunluğunu müalicə edəcək

daha ətraflı...

Mal əti istehsalı ətraf aləm üçün daha zərərlidir

Amerikalı alimlər hesab edir ki, mal əti ətraf aləmə digər ət növlərindən daha baha başa gəlir. Tədqiqatçılar ilk dəfə mal əti, toyuq əti, donuz əti, yumurta və südün hər bir kalorisinə hansı miqdarda təbii ehtiyat sərf edildiyini müqayisə ediblər.

Qidon Eşel və həmkarları kənd təsərrüfatı, energetika və daxili işlər nazirliklərinin 2000-2010-cu illərə aid məlumatlarını istifadə edərək, obyektiv göstəricilərlə amerikalıların əsas qida rasionunun təbiətə vurduğu zərərin miqdarını hesablayıblar. Bu səbəbdən tədqiqatda balıq əti nəzərə alınmayıb, çünki balıq əti ABŞ vətəndaşlarının dietində cəmi 2% kalori verir.

Məlum olub ki, süd məhsulları, quş ətləri (əsasən toyuq, ördək və hind quşu əti), yumurta və donuz əti təxminən eyni miqdarda torpaq və su ehtiyatları, həm də azot gübrəsi tələb edir, istehsallarında da eyni səviyyədə istixana qazı atılır. Lakin mal əti daha baha başa gəlir: istehsalı üçün 28 dəfə çox torpaq, 11 dəfə çox su və 6 dəfə çox gübrə lazımdır, ətraf aləmə atılan istixana qazlarının miqdarı isə 5 dəfə çoxdur. Təbiət üçün ən sərfəlisi isə bitki mənşəli qidalardır: kartof, düyü və taxıl yetişdirilməsi üçün istənilən ət növündən 2-6 dəfə az ehtiyat tələb olunur.

Vətəndaşların qida meylini daha sərfəli rasiona tərəf çevirmək məqsədilə alimlər əldə etdikləri nəticələri maksimal qədər yaymağa çalışır və hətta istehsal paketləri üzərində nəticələrlə bağlı xüsusi qeydlərin əlavə edilməsi üçün səy göstərirlər.

Həmçinin oxuyun:

Həbləri ataraq biliklərə yiyələnəcəyik
Bitkilər sizi eşidir
Bürokratiya elmi məhv edir

daha ətraflı...

Dinozavrların "bəxti gətirmədi"

Milyon illər ərzində Yerdə hökmranlıq etmiş dinozavrlar nəhəng asteroidin planetimizlə toqquşmasından sonra məhv oldular. Əldə edilmiş yeni nəticələrə əsasən, əgər həmin toqquşma başqa bir dövrdə baş versəydi, dinozavrlar hələ də Yer üzünün hakimi idilər.

Ən son tapıntılar və analitik məlumatlara əsaslanan tədqiqat sayəsində paleontoloqlar təxminən 66 milyon il əvvəl baş vermiş dinozavrların "soyqırımı" hadisəsini bərpa etməyə nail olublar.

10 km uzunluğundaki asteroidin Yerə, hal-hazırki Meksika ərazisinə düşməsindən bir neçə milyon il əvvəl planetimizdə böyük geoloji dəyişikliklər müşahidə edilirdi: vulkanik aktivlik artırdı, dünya okeanının səviyyəsi dəyişilirdi, temperaturda ani sıçrayışlar baş verirdi. Qədim kərtənkələlərin qida zənciri bu dövrdə zəifləmişdi: iqlim dəyişikliyi səbəbindən bitki ilə qidalanan dinozavrların növ müxtəlifliyi ani azalmalara məruz qalmışdı, dolayısı ilə ət yeyən yırtıcı dinozavrların da qida qaynaqları xeyli tükənməli idi. Bu səbəbdən "qatil-asteroidin" yaxınlaşma anına qədər dinozavrlar zəifləmişdi - qida qıtlığı, sağ qalmaq uğrunda davamlı mübarizələr və s. onların həqiqi mənada "əldən düşməsinə" yol açmışdı. Kosmik fəlakətin nəticəsində də milyon illər ərzində planetə hökmranlıq etmiş dinozavrlar məhvə məhkum oldular.

Asteorid toqquşması nəhəng sunami, zəlzələlər, yanğınlar və ani temperatur dəyişikliklərinə gətirib çıxardı. Qlobal qida zənciri nəhayət tənəzzül etdikdə dinozavrlar son sağ qalmaq şanslarını da itirmiş oldular. Sağ qalıb nəsli artırmış növlər isə yalnız uçmağı bacaranlar idi ki, onlar da müasir quşların meydana gəlməsinə səbəb oldular.

Paleontoloqların gəldiyi qənaətə görə, həmin asteroid Yeri cəmi bir neçə milyon il əvvəl, dinozavrların növ müxtəlifliyi baxımından zəngin olduqları dövrdə və ya bir qədər gec, yeni dinozavr növlərinin peyda olduğu dövrdə vursaydı, kosmik fəlakətin nəticələri qədim sürünənlər üçün bir o qədər ölümcül olmazdı və bir çox növlər yaşamağa davam edərdi. Beləliklə, dinozavrları Yer üzünün ən şanssız canlıları adlandırmaq olar.

Həmçinin oxuyun:

Dinozavrların yaşadığı şərtlərdə insanlar nəfəs ala bilməzdi
Dinozavrlar soyuqqanlı deyildi
Ən böyük dördqanadlı lələkli dinozavra aid qalıqlar tapıldı

daha ətraflı...