Eynşteynin beyni

Fotoşəkildə xüsusi bir kimyəvi məhlul içərisində saxlanan insan beyni məşhur fizik Albert Eynşteynə aiddir. Vəsiyyətindən sonra fizikin beyni dövrün məşhur pataloqlarından olan Thomas Harvey tərəfindən çıxardılaraq bu qab içinə yerləşdirilmişdir. Patoloq Thomas Harvey, 1955-ci ildə apardığı yarılma işi əsnasında Eynşteynin beyninin çox sayda fotoşəklini çəkmişdi. Məşhur fizik Albert Eynşteyn, 18 aprel 1955-ci ildə, 76 yaşında aorta anevrizması cırılması səbəbiylə vəfat etmişdir. Hal-hazırda Eynşteynin beyninin qalan hissələri Marylanddəki Milli Sağlamlıq və Tibb Muzeyində saxlanılır.

Eynşteynin beyni fərqli dövrlərdə bir çox elm adamı tərəfindən araşdırılmışdır. Beynin həcminin digər insanların beyin həcmindən heç bir fərqi yoxdur, amma struktur baxımından bəzi kiçik fərqliliklərin olduğu məlumdur. Alimlər, fizikin beyninin girintilərinin daha dərin olduğunu, sağ beyin yarımkürəsindəki pre-frontal korteks hissəsinin daha geniş olduğunu aydınlaşdırmışdırlar. Bu tapıntılar Eynşteynin yüksək zəka qabiliyyətləri və riyazi dahiliyi ilə əlaqələndirilir.

Qaynaq: Oxford Journals

daha ətraflı...

Capybara'lar

"Capybara" gəmiricilər dəstəsində təsnif edilmiş bir məməli növüdür. Dünyanın ən böyük gəmiriciləri hesab olunurlar. Vətənləri Mərkəzi Amerika olmasına baxmayaraq, hal-hazırda yalnız Cənubi Amerikada yaşayırlar. Bu heyvanlar əsasən 15-20 fərdlik qruplar halında həyat sürürlər. Qrup içində iyerarxik nizam var. Qrup liderinə digər capybaralar hörmət edirlər. Tək-tək yaşayanları isə qrupdan təcrid olunurlar. Rəngləri tünd-qəhvəyidir. Əsəsən kiçik canlılar ilə qidalanırlar. Lakin bitkiləri yedikləri də görülmüşdür. 

İnsanlarla dostluq etməyi bacaran canlılardır. Yetkin capybara 135 sm uzunluğa, 35 sm hündürlüyə və 65 kq ağırlığa sahib ola bilər. Əsasən 10 il ömür sürürlər. Dişiləri ildə yalnız bir dəfə çütləşir. Dişi capybara yer altına qazdığı çuxurda 130-150 günlük hamiləlik müddətinin ardından 2-8 arası bala doğur. Bu müddət ərzində erkək capybara dişinin qidalanmasından və qorunmasından cavabdehdir. Ana capybara balalarını ən çox 16 həftə əmizdirə bilir, 20-ci həftədən sonra isə onları azadlığa buraxır. 

Capybaralar olduqca yaxşı üzməyi bacarırlar. Suda da ov edirlər. 

Tapılan fosil nümunələri capybaraların 37 milyon il əvvəl siçanbənzəri canlılardan ayrılan qol olduqlarını göstərir. Son illərdə aparılan genom tədqiqatları capybaralar ilə siçanların DNT uyğunluğunun 98% nisbətində olduğunu göstərmişdir.

daha ətraflı...

IQ və yuxu əlaqəsi

Bəzi alimlər, zəkanın ölçü vahidi olan IQ səviyyəsinin daha yüksək olduğu insanlarda orta hesabla yuxu görmənin də artdığını iddia edirlər.

Bu, əlbəttə mübahisəli məsələdir, amma doğrudursa belə yuxu görmədiyiniz üçün ağıl baxımından qüsurlu olmağınızı tələb edəcək bir vəziyyət yoxdur. Çünki yuxularınızı xatırlamaya bilərsiniz, bu da sizin yuxu görmədiyiniz demək deyil. İnsanların böyük əksəriyyəti gördüyü yuxuları xatırlamır. Orta hesabla bir insan, oyandığında xatırlasa da, xatırlamasa da, gündə orta hesabla 7 yuxu görür. Bu yuxuların çoxu yalnız 2-3 saniyə davam edir (oyandığımızda əgər yuxumuzu xatırlayırıqsa, saatlardır yuxu görürük kimi hiss edirik, amma bu belə deyil). Bu səbəbdən yuxuların unudulması normal vəziyyətdir.

Tədqiqatçılar, beyin görüntülərini yuxu müddəti ərzində fasiləsiz təqib edərək, fəaliyyətin müşahidəsi nəticəsində yuxuların sayını tapırlar. Bu sayədə fərd unutsa da, tədqiqatçılar yuxu sayını tam olaraq təsbit edə bilirlər. Bu yuxular üzərində aparılan işlər, IQ səviyyəsi yüksək olan insanlarda yuxu sayının da çox ola biləcəyini göstərir. Amma IQ səviyyəsi yüksək olan bir insan, hər mənada ağıllı və dahi olmaq məcburiyyətində deyil. Çünki bu gün qəbul edilən qanunlara görə, tək bir ağıl növü yoxdur və IQ, bu fərqli ağıl tiplərindən yalnız birini ölçmək üçün nəzərdə tutulmuşdur (onun da etibarlılığı hələ ki mübahisəlidir). Bu səbəbdən, aşağı IQ səviyyəsi ümumiyyətlə analitik zəkanın aşağı-yüksəkliyini göstərir. Bu bəzən birbaşa ünvanlı sosial həyata da təsir etsə də, hər vaxt üçün etibarlı deyil. Bu səbəbdən IQ ilə ümumi zəkanı müqayisə etmək doğru deyil.

daha ətraflı...

"Uçan tülkü" yarasası

Uçan tülkü - (Pteropus; ispanlar hətta onu "Uçan Zorro" adlandırır) nəhəng yarasa növüdür.

Bu canlılar İndoneziyada, Papua-Yeni Qvineyada, Avstraliyada və Madaqaskarda rast gəlinirlər. Bəzi İndoneziya adalarının bütün məməlilərinin yarısını uçan tülkülər təşkil edir.

Yarasanın bu növləri sürü şəklində yaşayırlar. Uçan tülkülər ağaclarda həm sığınacaq tapırlar, həm də qidalanırlar: meyvələrlə, yarpaqlarla və çiçəklərlə.

Bu vegeterian yarasalar xeyirverici canlılar hesab olunur. Çünki həm vəhşi bitkiləri, həm də mədəni bitkiləri tozlandırırlar. Üstəlik toxumlarını da yayırlar. Buna görə də kəndlilər tərəfindən sevilirlər və bəzən də bağlarında saxlanılırlar.

Uçan tülkülərə ona görə tülkü deyirlər ki, onların sifətləri tülkünün sifətinə oxşayır. Uçan tülkünü digər yarasalardan fərqləndirən cəhətlərdən biri də onun qulaq quruluşunun adi məməlilərin qulaq aparatı kimi olmasıdır. Yəni onlar exolokasiyadan istifadə etmirlər. Uçan tülkülər həşəratları ovlamadıqlarına görə exolokasiyaya ehtiyac duymurlar. Üstəlik uçan tülkülərdə digər növlərdən fərqli olaraq həm görmə, həm də iybilmə çox yaxşı inkişaf edib.

Qaynaq: BioFun

daha ətraflı...

Qara dəliyin içində

Deyək ki kosmik gəmimizə mindik və qalaktikamızın mərkəzindəki milyon Günəş kütləsinə sahib olan qara dəliyə doğru yönəldik. Qara dəlikdən bir qədər uzaqda mürərriki dayandıraq, nə baş verəcəyini gözləyək.

Əvvəlcə heç bir təsir hiss etməyəcəyik. Sərbəstdüşmə halında olduğumuzdan bədənimiz və gəmimiz eyni şəkildə çəkiləcək və düşəcək; amma özümüzü ağırlıqsız hiss edəcəyik. Dəliyə yaxınlaşdıqca cazibə qüvvəsinin təsirini artıq hiss etməyə başlayacağıq.

Mərkəzə yaxınlaşdıqca bu qüvvələr artacaq və nəticədə bizi kiçik parçalara (atomlara) ayıraraq qara dəliyin içinə salacaq. Bu təbii ki ölümcül hadisə olardı, amma gəlin fərz edək ki ölümsüzük və ya hətta kiçik hissələrə ayrıldıqdan sonra belə müşahidə etməyə qadirik.

İçəri düşsək nə görərdik? Olduqca qeyri adi, amma eyni zamanda fiziki qanunauyğunluqlar daxilində baş verən təbii hadisələri görərdik. Qara dəliyin qravitasiyası işığı büküb onun yolunu dəyişdirdiyinə görə uzaqlardakı obyektlərin (ulduzlar və s.) görünüşləri içəridə əcaib formalarda təhrif olardı. Sərhədi (qara dəliyə daxil olma) keçdiyimiz anda hər hansı xüsusi bir şey meydana gəlməzdi; keçdikdən sonra da çöldə nələrin baş verdiyini görə bilərdik, çünki çöldəki cismlərdən gələn işıqlar qara dəliyi keçə və bizə qədər çata bilər. Amma çöldən kimsə izləsəydi, qara dəlik içərisində nələrin baş verdiyindən xəbərsiz olardı, çünki artıq içəridəki işıq geri qayıdıb çölə çıxa bilməzdi.

daha ətraflı...

Beyin ağrı hiss edə bilməz

Bədənimizdəki sinirlərin böyük miqdarını saxlayan və bədəndəki bütün proseslərə nəzarət edən, qavrayış, düşüncə, hiss, zəka və s. faktların mərkəzi olan beynimizin özü heç vaxt ağrı hiss edə bilməz. Çünki beynimizdə ağrı reseptorları yoxdur. Burada diqqət yetirilməsi lazım olan bir nöqtə var: Beyin özü bir orqandır. Baş dərinizin altında yatan sinirlər və reseptorlar ağrını beynə çatdırırlar. Bu səbəbdən başınızı bir yerə vurduğunuzda təbii olaraq ağrı hiss edirsiniz. Amma hər hansı bir şəkildə (məsələn narkoz köməyi ilə) kəllə sümüyünüzü açsaq, ardından narkozun təsirini aradan qaldırsaq və beyninizə bıçaq soxsaq (heç bir damara zərər yetirməyərək), beynin özündən asılı heç bir ağrı hiss etməzdiniz (amma təbii ki bıçağın təsiri olan hissənin funksiyası pozulardı, o ayrı).

Bundan başqa daha maraqlı bir məlumat verə bilərik: baş ağrısı beyindən qaynaqlanan ağrı deyil! Çünki, dediyimiz kimi beyin ağrı hiss edə bilməz. Baş ağrısının meydana gəldiyi yerlər beynin yanlarında yerləşən toxumalardakı, qan damarlarındakı, xarici sinirlərdəki və əzələlərdəki ağrılardır. Bəzi hallarda bu damarlar və əzələlər həddindən artıq çox şişir və təzyiq yaradaraq ağrıya səbəb olur. Oxşar şəkildə, həddindən artıq çox əzələ və damar sıxılması da sinirlər üzərində təzyiq yaradaraq baş ağrısına səbəb ola bilər. Amma səbəbi nə olursa olsun, miqren kimi ciddi nevroloji xəstəliklər də daxil olmaqla, heç bir baş ağrısı beynin özündən və beyindəki sinirlərdən qaynaqlanmır.

daha ətraflı...

M83 qalaktikasının qolları

Charles Messier'in məşhur kataloqunda yer alan M83 qalaktikasının spiral qollarından birinə yaxından baxış...

M83, bizə 15 milyon işıq ili uzaqlıqdadır və eynilə bizim qalaktikamız Samanyolu kimi spiral quruluşa malikdir. Gördüyünüz qırmızı sahələr bir çox yeni ulduz istehsal edən kosmik fabriklər - nebulalardır. Əgər Samanyolunun xaricinə çıxıb qalaktikamıza uzaqdan baxa bilsəydik, milyonlarla yeni ulduzun meydana gəldiyi nebulaları görmüş olardıq. Lakin bunu etmək imkanına sahib deyilik və qalaktikamızı ancaq içəridən müşahidə edə bilirik. Amma M83 kimi Samanyolu'na oxşar qalaktikaları bu fotoşəkildə gördüyünüz kimi müşahidə edib öz qalaktikamızın təbiəti haqqında məlumat əldə edə bilərik.

daha ətraflı...