R-7 Semyorka - insanlığı kosmosla tanış edən ilk müvəffəqiyyətli roketdir.
SSRİ-nin 1957-ci ildə ilk uçuşunu reallaşdıran bu ballistik roket ilk süni peyk Sputnik'i və kosmosa qalxmış ilk insan Yuri Qaqarini orbitə daşımışdır. Semyorka orjinal adıyla son uçuşunu 1967-ci ildə etmiş olsa da, son versiyası olan Soyuz-2 hal-hazırda Beynəlxalq Kosmik Stansiyası ilə Yer arasındakı daşıma vəzifəsini davam etdirir.
Qaynaq: Evrim Ağacı
daha ətraflı...
Yeni bir tədqiqatın nəticələrinə görə Yer üzündə Perm dövründə yaşamış dimetrodonlar olduqca təkmilləşmiş yırtıcı dişlərə sahib idilər. Aydınlaşdırılmış bu xüsusiyyət "Yerin ilk həqiqi yırtıcısı" adını dinozavrlardan alaraq dimetrodonlara verir. Əlaqədar məqalə 7 fevral 2014 tarixində Nature Communications jurnalında dərc edildi.
Toronto Universitetindən (Kanada) olan Robert Reisz və Kirstin Brink planetdə 280-265 milyon il əvvəl yaşamış bir neçə qədim dimetrodonlara aid fosilləri araşdırdıqdan sonra belə qənaətə gəldilər. Məməlilərin ilk əcdadları kimi, dimetrodonlar da sinapsidlər (qədim dördayaqlılar) qrupuna daxildir.
200-250 kiloqram çəkisi və 2,7-4 metr uzunluğu olan dimetrodonlar o dövrün ən iri yırtıcıları idi. Bu heyvanların nə ilə qidalandığına dair hələlik qəti cavablar yoxdur. Bundan başqa dimetrodonların ov üsulları və ekosistemdəki mövqeləri barədə, demək olar ki, heç bir məlumat yoxdur.
Reisz və Brink elektron analiz mikroskopu köməyilə bir neçə dimetrodon diş nümunəsi üzərində işlər apararaq bu qaranlıq mövzulardan birini aydınlığa çıxarmağa nail oldular. Bu üsul alimlərə onların strukturunu öyrənməyə və müasir yırtıcılarla birgə dinozavr dişləri ilə də müqayisə etməyə fürsət təmin etdi. Nəticədə dimetrodonların kifayət qədər təkmilləşmiş yırtıcı dişlərə sahib olduqları məlum oldu. Diş səthinin nisbətən düz olmasına baxmayaraq yenə də dişlər olduqca iti və ovun bədəninin yumşaq toxumalarını parçalamaq üçün kafi idi.
Həmçinin bu dişlərdə, əvvəllər yalnız dimetrodonların uzaq qohumları olan məməlilərdə rast gəlinən "çeynəmə qabarıqlarının" olduğu aydınlaşdırıldı. Alimlər əldə edilən faktlarla yırtıcı diş təkamülünü daha 40 milyon il geriyə daşımalı olduqlarını qeyd etdilər.
"Dişlər skeletin digər hissələrindən fərqli olaraq heyvanın həyat tərzi mövzusunda daha çox öyrənməyimizə yardım edir. Xüsusi kəllə sümüyü quruluşu olan dimetrodonlar öz iti dişlərini qurbanlarının bədənlərinə asanca keçirə və iri tikələr qopara bilirdilər", - Reisz deyir.
Qaynaq: Nature , ScienceDaily
daha ətraflı...
Britaniya və İtaliyadan olan astronomlar qeyri-adi qəhvəyi cırtdan ulduz tapdıqlarına dair məlumat yaydılar. Ulduzun qeyri-adiliyi atmosferinin üst qatların və buludların böyük miqdarda tozdan təşkil olunduğu səbəbindən qırmızı rəngə bürünməsindən ibarətdir. Əlaqədar məqalə Monthly Notices of the Royal Astronomical Soceity jurnalında dərc edildi.
"Bu, Yerdə görə biləcəyimiz buludlardan deyil. Bu qəhvəyi cırtdanın buludları alüminium oksid və enstatit hissəciklərindən ibarət mineral tozlar ehtiva edən böyük və sıx tüstüləri təqdim edir. Biz təkcə ulduz üzərində buludların olduğunu öyrənmədik, həm də oradaki tozların ölçülərini hesabladıq", - Hertfordshire Universitetindən (Britaniya) olan Federico Marocco deyir.
Marocco və həmkarları UKIDSS infraqırmızı diapazonundan bü günə qədər rast gəlinmiş ən qırmızı qəhvəyi ulduzu tapdıqlarını qeyd edirlər. Onları cəlb edən qəhvəyi cırtdan ulduzlardan biri - ULAS J222711-004547 idi, hansı ki həddindən artıq və qeyri-adi şəkildə qırmızı spektrə sahib idi.
Alimlər əvvəllər belə bir hadisə ilə rastlaşmamışdılar, bu səbəbdən ulduzu daha ətraflı araşdırmaq qərarına gəldilər. Avropa Cənubi Rəsədxanasında yerləşən VLT teleskopu vasitəsilə cıtrdan ulduz üzərindəki müşahidələrə davam etdilər. Teleskopun yüksək keyfiyyəti alimlərə ulduzun qırmızı rənginin səbəbinin səması və nəhəng tozlu buludları olduğunu anlamağa yardım təmin etdi.
Bundan əlavə alimlər buludlardaki hissəciklərin orta ölçüsünü hesablamağa nail oldular. Xüsusi kompyuter alqoritmi köməyi ilə ULAS J222711-004547 spektrinin ən qırmızı hissəsini aradan qaldıraraq hissəciklərin təxminən 0,5 mikrometr ölçüsündə olduğunu aydınlaşdırdılar. Qəhvəyi cırtdan üzərindəki növbəti tədqiqatlarla bu tip ulduzların hava şərtlərinə nəzarət edən qanunların anlaşılacağı hesab edilir.
Qaynaq: Phys.org
daha ətraflı...
Bu davranış pişiklərin təkamül keçmişindən qaynaqlanan instinktiv bir davranışdır. Bunun iki səbəbi var:
Vəhşi pişiklər adətən sahələrini nəcis və sidikləri ilə müəyyən edirlər, beləcə yad heyvanların öz ərazilərinə girmələrinə mane olurlar. Bu səbəbdən vəhşi təbiətdə güclü olan bir pişik (yaquar və ya pələng kimi) ümumiyyətlə öz yeri daxilində nəcisini basdırmır və ətrafda buraxır. Beləcə rəqiblərinə "Mən buradayam" mesajını verir. Amma əgər bir başqasının sahəsində olan və daha gücsüz bir növ o sahədə nəcisləyirsə, nəcisini basdıraraq özünü gizli saxlayır. Müasir ev pişikləri də nəsil xəttində zəif və çəlimsiz pişik qrupu olduqları səbəbindən (əcdadları ilə birlikdə) adətən nəcislərini basdırmağa meyllidirlər və bir instinkt olaraq bu davranış müasir pişiklərə də ötürülmüşdür. Çünki bunu edənlər daha asan gizlənir və yad mühitdəki güclü pişiklər tərəfindən ov olmur. Bu da bizi ikinci səbəbə aparır:
Ovçular öz ovlarını nəcis qoxusundan və yerindən qavraya bilir. Bu səbəbdən zəif pişikkimilər üçün nəcisi ətrafda buraxmaq ciddi səhvdir. Buna görə də vəhşi təbiətdə ov mövqeyindəki bir çox pişikkimilər nəcislərini basdıraraq gizlədir və bu sayədə ovçularından gizlənə bilir. Müasir ev pişikləri də ətrafda ovçu olmamasına baxmayaraq, instinktiv olaraq nəcislərini basdırmağa meyllidirlər və bu sayədə olmayan ovçularından gizlənmiş olurlar. Çox vaxt bizə elə gəlir ki, ev pişikləri davranışlarının tam əksini göstərir, əslində isə hər ev pişiyi öz sahibini güclü və təzyiqçi kimi görür və özünü zəif və təhdid altında hiss edir. Məşhur zooloq və etoloq Desmond Morris'in sözləriylə mövzuya aydınlıq gətirək:
"Narahat edilməyən bir evdə, hər ev pişiyi özünü ev sahiblərinin təzyiqi altındakı bir canlı olaraq hiss edir. Buna görə, normal şərtlər altında, bir çox pişik pişik qumluğuna ya da evin bağçasına öz nəcisini basdıraraq evdəki "ovçudan" özünü qoruyur."
Qaynaq: Evrim Ağacı
daha ətraflı...
Kiçik molekullardan böyük molekulların yaranması üçün zamana ehtiyac var. Lakin milyard illər əvvəlki gənc Yerdə kimyəvi təkamül mexanizmlərinin fəaliyyətə başlaması üçün böyük orqanik molekullardan bolca olmalı idi. Onların formalaşmasına stimul verən nə ola bilərdi? Bəlkə aerozolla havada asılı vəziyyətdə olan adi su damlaları?..
Əslində kiçik molekulların böyük molekullara birləşməsi hardasa pazzl kolleksiyasını xatırladır. Hər bir detal dəqiq şəkildə öz yerində olmalıdır və bu proses ya uzunmüddətli "qarışma", ya da canlı hüceyrədə olduğu kimi məqsədyönlü "yapışma" tələb etməlidir. Və hər iki halda sintez reaksiyalarının baş verməsi üçün enerjiyə ehtiyac olacaq. Bəs görəsən bu proses onu asanlaşdıra və sürətləndirə biləcək fermentlərin mövcud olmadığı dövrdə, həyatın başlanğıcında necə baş verirdi?
Fransa və Britaniyadan olan tədqiqatçılar hesab edirlər ki, böyük orqanik molekulların "ata-baba evi" su damlalarının səthi ola bilər. Alimlər su və hava mühitlərinin sərhədindəki sintez reaksiyalarının axın sürətini analiz edib onların burada kifayət qədər tez inkişaf etdiyini aydınlaşdırdılar.
Təcrübənin müəllifləri sürətləri asan ölçülən reaksiyalara - qeyri-fluoressens molekullardan fluoressens molekulların sintezi reaksiyalarına müraciət etdilər. Reaqentləri (reaktivləri) suda qarışdıraraq oraya yağ əlavə etdilər və hidrofob molekulları ilə sarılan damlalar meydana gətirdilər. Ardından fluoressensiyanın inkişafını qeydə alaraq damlalardaki reaksiyaların axın sürətini qiymətləndirdilər. Həqitədən də belə koaservat köpüklərdə sintez su mühitində olduğundan daha tez baş verirdi. Bundan başqa köpük nə qədər kiçik idisə, reaksiya bir o qədər sürətli gedirdi.
Bunun sirri də sadədir: damla nə qədər kiçikdirsə, səthinin həcmə münasibəti bir o qədər böyükdür. Damlanın səthi isə az qala ikiölçülü düz örtükdür və burada reaqentlərin qarşılaşması ehtimalı üçölçülü həcmdəkindən yüksəkdir. Bu səbəbdən əgər səth böyükdürsə, sintez reaksiyası intensiv olaraq baş verəcək.
Bununla əlaqədar alimlər atmosfer aerozolları - duman, buludlar və suyun havadaki digər formaları ilə maraqlanırlar. Əgər Yerdəki həyatın başlanğıcında bu damlalarda həqiqi orqanik maddələrdən kifayət qədər var idisə, onlar üzərlərində təkcə böyük molekulların deyil, həm də nuklein turşuları və zülalların abiogen sintezlərinin baş verdiyi sahə ola bilərdilər.
Qaynaq: Inside Science
daha ətraflı...
Başda ABŞ olmaqla bir çox ölkədə güc qazanan mühafizəkar axınlar elm tədrisi yerinə doqmatik elementlərin təhsil sistemlərinə girməsi istiqamətində səy göstərməyə başlamışdır. Bu istiqamətdə hədəf alınan ilk elmi anlayış da "təkamüldür". Bir qrup elm akademiyası tərəfindən hazırlanıb bütün IAP üzvü akademiyalarına təqdim edilən "Təkamül Tədrisi Məlumatı"na görə:
"Bu gün kainatın, yer üzünün və canlıların ortaya çıxması və inkişafı haqqındakı elmi dəlillər dünyanın bir çox ölkəsində gizlədilməkdə, təhrif edilməkdə və ya elmin yoxlaya bilməyəcəyi nəzəriyyələrlə qarışdırılmaqdadır".
Biz, aşağıda adları olan Elm Akademiyaları olaraq, dünyanın müxtəlif yerlərində bəzi təhsil təşkilatlarındaki verilən fən dərslərində dünyada həyatın mənşələri və təkamülü mövzusunda elmi dəlil, məlumat və test edilə bilər təlimlərin örtbas edildiyini, inkar edildiyini ya da elmi olaraq yoxlanılması mümkün olmayan təlimlərlə qarışdırıldığını öyrənmiş oluruq.
Səlahiyyətliləri və müəllimləri bütün uşaqları elmi üsullar və görüşlər mövzusunda öyrətməyə və təbiət elmlərini daha yaxşı anlamalarına köməkçi olmağa çağırırıq. Yaşadıqları dünyanın təbiətinə haqda məlumatlar insanları bəşəri ehtiyaclarını qarşılama və planeti qoruma mövzularında daha yetkin edəcək.
Kainatın mənşələri və təkamülü ilə əlaqəli bu planetdəki həyat haqqında olan aşağıdakı dəlillərə söykənən faktların, çox sayda müşahidələrlə müxtəlif elmi intizamların bir-birindən müstəqil təcrübələrindən qaynaqlanan tapıntılarla təsdiqləndiyi mövzusunda fikir ortaqlığına sahibik. Təkamül ilə dəyişmənin incə detalları mövzusunda bu gün hələ cavablandırılmamış suallar olsa belə, elmi dəlillər aşağıdakı nəticələrlə tamamilə uyğunlaşma içərisindədir:
1) Bu andakı görünüşünə son 11-15 milyard ildə təkamül keçirərək gəlmiş kainat içərisində bizim planetimiz təxminən 4,5 milyard il əvvəl meydana gəlmişdir.
2) Meydana gəlməsindən etibarən planet öz geologiyası və ətrafıyla birlikdə saysız fiziki və kimyəvi qüvvənin təsiriylə dəyişmişdir və dəyişməyə davam etməkdədir.
3) Yerdə həyat ən az 2,5 milyard il əvvəl ortaya çıxmışdır. Bundan qısa bir müddət sonra fotosintez edən canlıların təkamülləşməsi, ən az 2 milyard il əvvəlindən başlayaraq atmosferin yavaş-yavaş əhəmiyyətli miqdarlarda oksigen ehtiva edən bir formaya çevrilməsinə gətirib çıxarmışdır. Tənəffüs etdiyimiz oksigeni ortaya çıxarmasının yanında fotosintez müddəti planetimizdə insan həyatının asılı olduğu sabit enerji və qidanın son mərhələdəki qaynağını meydana gətirir.
4) Yerdə ilk ortaya çıxdığından bəri həyat bir çox görünüş almışdır. Bunların hamısı paleontologiya, müasir biologiya və biokimya elmlərinin təyin etdiyi və bir-birlərindən müstəqil olaraq və artan bir qətilikdə təsdiqlədiyi kimi, təkmilləşmə müddətlərini davam etdirməkdədir. İnsanlar daxil olmaqla bu gün yaşayan bütün canlıların irsi şifrələrinin ortaqlığı aydın şəkildə onların ortaq mənşələrinə işarə edir.
Biz, təkamül tədrisi və ümumiyyətlə hər hansı bir elmi məlumat sahəsinin tədrisi məzmununda elmin xüsusiyyətinə bağlı olaraq aşağıdakı bildirişin altına imzamızı atırıq:
Elmi məlumat kainatın təbiətinə bağlı olaraq çox müvəffəqiyyətli olmuş və çox əhəmiyyətli nəticələr doğurmuş bir sorğu-sual formasının məhsuludur. Elm təbii dünyanı müşahidə edərək və test edilə və çürüdülə bilər fərziyyələr meydana gətirərək müşahidə edilə bilər faktlar üçün daha ətraflı şərhlər törədir. Müşahidələr kifayət qədər qənaətbəxş hala gəldiklərində, bu faktları açıqlayan elmi təlimlər inkişaf etdirilir.
İnsanın dəyər və məqsəd anlayışı təbiət elmlərinin əhatəsi xaricindədir. Yenə də, təbiəti qavrayışımızda elmi, ictimai, fəlsəfi, dini, mədəni və siyasi elementlər də iştirak edir. Bu fərqli sahələrin hər biri digərlərinə qarşı diqqətli davranmaq məcburiyyətindədir.
Mövcud sərhədlərini qəbul etməklə birlikdə elm açıqdır və yeni nəzəri ya da təcrübi məlumatlar işığında davamlı olaraq özünü inkişaf etdirir və yeni sahələrə açılır.
İmzası olan elmi akademiyalar və qurumlar:
1. Afrika Elmlər Akademiyası
2. Almaniya Elm və İnsani Elmlər Akademiyaları Birliyi
3. Amerika Birləşmiş Ştatları Milli Elmlər Akademiyası
4. Argentina Dəqiq, Fizika və Təbiət Elmləri Milli Akademiyası
5. Albaniya Elmlər Akademiyası
6. Avstraliya Elmlər Akademiyası
7. Avstriya Elmlər Akademiyası
8. Banqladeş Elmlər Akademiyası
9. Belçika Krallığı Elm, Ədəbiyyat və İncəsənət Akademiyası
10. London Krallığı Birliyi, Birləşmiş Krallıq
11. Bosniya-Herseqovina Elm və İncəsənət Akademiyası
12. Braziliya Elmlər Akademiyası
13. Bolqarıstan Elmlər Akademiyası
14. Çexiya Elmlər Akademiyası
15. Çin Elmlər Akademiyası
16. Academia Sinica, Çin, Tayvan
17. Danimarka Krallığı Elm və İnsani Elmlər Akademiyası
18. İndoneziya Elmlər Akademiyası
19. Mərakeş Krallığı Akademiyası
20. Milli Elm və Texnologiya Akademiyası, Filippin
21. Fələstin Elm və Texnologiya Akademiyası
22. Académie des Sciences, Fransa
23. Cənubi Afrika Elmlər Akademiyası
24. Xorvatiya Elmlər Akademiyası
25. Hindistan Milli Elmlər Akademiyası
26. Hollandiya Krallığı İncəsənət və Elm Akademiyası
27. İran İslam Respublikası Elmlər Akademiyası
28. İrlandiya Krallığı Akademiyası
29. İspaniya Krallığı Dəqiq, Fizika və Təbiət Elmləri Akademiyası
30. İsrail Elm və İnsani Elmlər Akademiyası
31. İsveç Krallığı Elmlər Akademiyası
32. İsveçrə Elm Akademiyaları Konfransı
33. Academia National dei Lincei, İtaliya
34. Yaponiya Elm Şurası
35. Kanada Krallığı Birliyi (RSC): Kanada İncəsənət və Elm Akademiyaları
36. Karib Elmlər Akademiyası
37. Keniya Milli Elmlər Akademiyası
38. Kolumbiya Dəqiq, Fizika və Təbiət Elmləri Akademiyası
39. Kuba Elmlər Akademiyası
40. Qırğızıstan Respublikası Milli Elmlər Akademiyası
41. Latviya Elmlər Akademiyası
42. Litva Elmlər Akademiyası
43. Macarıstan Elmlər Akademiyası
44. Makedoniya Elmlər və İncəsənət Akademiyası
45. Academia Mexicana da Ciencias, Meksika
46. Elmi Araşdırma və Texnologiya Akademiyası, Misir
47. Monqolustan Elmlər Akademiyası
48. Nigeriya Elmlər Akademiyası
49. Özbəkistan Elmlər Akademiyası
50. Pakistan Elmlər Akademiyası
51. Academia Nacional da Ciencias deş Peru
52. Polşa Elmlər Akademiyası
53. Académie des Sciences Techniques, Seneqal
54. Serbiya Elmlər və İncəsənət Akademiyası
55. Sinqapur Elmlər Akademiyası
56. Slovakiya Elmlər Akademiyası
57. Sloveniya Elmlər Akademiyası
58. Şri-Lanka Milli Elmlər Akademiyası
59. Academia Chilena da Ciencias, Çili
60. Tacikistan Respublikası Elmlər Akademiyası
61. Türkiyə Elmlər Akademiyası
62. Uqanda Milli Elmlər Akademiyası
63. Venesuela Milli Fizika, Riyaziyyat və Təbiət Elmləri Akademiyası
64. Yeni Zelandiya Krallığı Birliyi Akademiya Şurası
65. Afina Akademiyası, Yunanıstan
66. Zimbabve Elmlər Akademiyası
67. İnkişaf etməkdə olan Dünya Elmlər Akademiyası (TWAS)
68. Beynəlxalq Elm Şurası (ICSU) İdarə heyəti (IAP-də müşahidəçi qurum)
Qaynaq: Sekulyarizm.org
daha ətraflı...
Kent Universitetindən (Britaniya) olan Stephen Lowry və həmkarları Yarkovsky effekti adı ilə tanınan təsirin təzahürlərini izləyərək, tozu Yerə 2005-ci ildə yapon zondu "Hayabusa" köməyi ilə gətirilən İtokawa asteroidinin ilk dəfə iç hissəsinə baxmağa nail oldular. Tədqiqatın nəticələri 5 fevral 2014 tarixində Astronomy & Astrophysics jurnalında dərc edildi.
Alimlər Çilidə yerləşən Avropa Cənubi Rəsədxanasının (ESO) NTT teleskopu vasitəsilə İtokawa asteroidinin dövrünü müşahidə edərək ilk dəfə bir asteroidin içərisinə göz gəzdirib onun nüvə strukturunun eyni kimyəvi tərkibli olmadığını aydınlaşdırdılar.
19-cu əsrin sonlarında rus mühəndisi İvan Yarkovsky asteroidin səthini Günəş altında qızdırdıqda və gecə onun soyuduğunda asteroidin bir növ "mühərrik" kimi işləyə və zamanla orbitindən uzaqlaşa biləcəyinin fərqinə varmışdı.
Bu fenomenin gücü asteroidin bir neçə xüsusiyyətindən asılıdır - onun əks olunma bacarığı və kimyəvi tərkibi kimi. Kiçik səma cismlərinin kütləsinin hesablanması üçün düşünülən Yarkovsky effekti, onların orbitlərinin necə dəyişiləcəyinin anlaşılması üçün də istifadə edilir. Məqalənin müəllifləri qeyd edirlər ki, bu effektin gücünün dəyişiklikləri üzərindəki fasiləsiz müşahidələr İtokawa asteroidinin səthinin müxtəlif hissələrindəki kimyəvi tərkibin və mineralların fiziki xüsusiyyətlərinin fərqliliklərini ortaya çıxarmalıdır.
NTT teleskopunun alətlərini istifadə edərək Lowry və həmkarları asteroidin fırlanma sürətinin getdikcə artdığını öyrəndilər - hər il onun öz oxu ətrafındaki dövr mərhələsi 0,045 saniyə qısalırdı. Bu, İtokawa'nın "qantelinin" iki yarısının fərqli minerallardan təşkil olunduğunu göstərir.
"İlk dəfə bir asteroidin nüvəsinin nəyə oxşadığı və orada nələrin baş verdiyinə dair məlumatlar əldə etməyə nail olduq. Struktur baxımından İtakowa'nın qarışıq olduğunu öyrəndik və bu tapıntı Günəş sistemindəki obyektlərin davranışlarına nəzarət edən qanunların öyrənilməsi yolunda atılmış böyük addım hesab edilməlidir", - Lowry deyir.
Qaynaq: Phys.org
daha ətraflı...
