Ən uzaq və ən qədim qalaktika tapıldı

Astronomlar indiyə qədər gözə dəymiş ən uzaq və ən qədim qalaktikanı tapdıqlarını açıqladılar. z8_GND_5296 adı adı verilən qalaktikanın, kainatın yaranmasından 700 milyon il sonra meydana gəldiyi məlum oldu.

Xabl Kosmik Teleskopu və ABŞ-ın Hawaii adasındakı Keck Rəsədxanasında yerləşən Keck I teleskopu tərəfindən aparılan müşahidələr tarixi bir kəşfə imza atdı. Keck I-in müşahidələrini və Xabl məlumatlarını istifadə edən astronomlar, təxminən 13.1 milyard il əvvəl meydana gəldiyi qeyd edilən z8_GND_5296 qalaktikasını tapdılar.

Nature jurnalında nəşr olunan tədqiqatda iştirak edən ABŞ-ın Texas Universitetindən olan Stiven Finkelşteyn bunları dedi:

"Bu cür kəşflərin həyəcan verici tərəfi, Kainatın əvvəllər nəyə oxşadığı haqqında bizə məlumat verməsindən qaynaqlanır. İşıq sürətinin sabit olması, bu səbəbdən bizə çatması üçün müəyyən zaman alması, bu qalaktikaların bu an olduğu kimi görülməməsinə səbəb olur. z8_GND_5296'nın 13 milyard il əvvəlki halını görürük. Bu zaman, Böyük Partlayışdan bu yana keçən vaxtın yüzdə 95'ini təmsil edir."

Finkelşteyn həmçinin Space.com'a verdiyi açıqlamasında, "z8_GND_5296'nın meydana gəldiyi zaman yaşayan qədim ulduzların ehtimalla hələ də var olduğunu, amma bu gün daha böyük qalaktikaların parçaları halına gəldiyini düşünürük" deyə bildirdi.

Xablın geniş kosmosda qalaktika axtaran CANDELS layihəsi bu günə qədər təxminən 100 min qalaktika kəşf etmişdir. Nature jurnalında dərc edilən yeni tədqiqata görə alimlər bu qalaktikaların 43-nü araşdırmışdır.

Tədqiqata görə  z8_GND_5296 qalaktikası bizim Samanyolu qalaktikasından, ulduz istehsalı baxımından daha məhsuldardır. Samanyoluda hər il Günəşə oxşayan bir və ya iki ulduz formalaşır, yeni tapılan qalaktikanın isə 13 milyard il əvvəlindən bu günə qədər hər il 300 yeni ulduz istehsal etdiyi aydın oldu.

Qaynaq: Nature

daha ətraflı...

"Jurassic Park" reallığa çevrilə bilər

Vaşinqtonda yerləşən Amerikan Təbiət Tarixi və Milli Muzeyində işləyən paleontoloq Dale Greenwalt və tədqiqatçı qrupu yeni tapılmış dişi ağcaqanad fosilinin qarnında qorunmuş qan nümunələri tapdı.

"Jurassic park həqiqətə çevrilə bilər." - Bu sözlərin müəllifi paleontoloq prof. Dale Greenwalt'dur. Tədqiqatın nəticələri PNAS və Nature jurnallarında onlayn dərc edildi. Alimlərin fikrincə, ABŞ-ın Kansas əyaləti sərhədlərində ötən ay tapılmış 46 milyon illik ağcaqanad fosilinin qarnında sıxışmış halda aşkar edilən qan nümunələri köməyi ilə kopyalama üsulu istifadə edilərək qədim dinozavr növləri yenidən həyata qaytarıla bilər.

Dale Greenwalt Nature jurnalına açıqlama verdi:

"46 milyon il əvvəl yaşamış bir qan əmici uçan həşərata aid yaxşı qorunmuş fosil tapmaq böyük uğurdur. Ağcaqanadın qarnı partlamağa hazır bir şar kimi idi. Fosil olduqca yumşaq quruluşdadır. Qarnında çox sayda növə aid hemoqlobini pozulmamış qan nümunələri olduğunu gördük. Əlimizdə, təəssüf ki, bu fosilin qarnındakı qan nümunələrini ayırd edə biləcək texnologiya yoxdur. Növlərə aid qan nümunələri ayırd edilə bilsə qədim dövrlərdə yaşamış növlərə aid DNT kimi çox sayda məlumata sahib ola biləcəyik. Bəlkə də bu növləri kopyalama üsulu ilə yenidən həyata qaytara biləcəyik."

Fosili araşdıran, Oregon Əyalət Universitetində fosilləşmiş həşəratlar sahəsi üzrə mütəxəssis olan paleontoloq prof. George Poinar isə jurnala verdiyi açıqlamada bunları dedi:

"Bu qan əmici ağcaqanadın müasir dövrə qədər məhv olmadan çata bilməsi böyük şansdır. Fosildəki hər detal rahatlıqla görülür. Belə fosillər hər vaxt tapılmır. Məni heyrətləndirən, ilk tədqiqatda fosilin qarın hissəsində onurğalı canlılara aid olan qan birləşmələrinin milyonlarla il keçməsinə baxmayaraq pozulmadan qorunmağı idi. Çox çaşmışdım. Həqiqətən də bu tapıntı olduqca əhəmiyyətlidir. Kim bilə bilər, bəlkə də Jurassic Park öz dinozavrları ilə birlikdə reallığa çevrilə bilər."

Qaynaq: Nature

daha ətraflı...

Yeni fotosintez üsulu

Çinli kimyaçılar, Günəş şüası olmadan biolüminesensiya üsuluyla fotosintez edə bilən bir sistem inkişaf etdirdiklərini açıqladılar. Təcrübə məşhur Chemistry World jurnalında onayn dərc edildi.

Fotosintez gün işığı altında karbondioksid və suyun, karbohidratların quruluş daşı olan qlükozaya və oksigen qazına çevrilməsi əməliyyatıdır. Fotosintez hüceyrəli orqanizmlərdən tutmuş bitki növlərinə qədər bir çox canlı növündə edilir. Fotosintez üçün gün işığı və xlorofil piqmentinə ehtiyac duyulur. Prof. Shu Wang'in başçılıq etdiyi çinli kimyaçı elmi-tədqiqatçı qrup, gün işığı olmayan bir mühitdə luminol adı verilən qan ilə reaksiyaya girdikdə, mavi-yaşıl rəngdə işıq saçan bir amin ilə hidrogen peroksidi, horseradish peroxidase fermenti (HRP) katalizatorunda oksidləşdiyində mavi rəngdə işıq yaydığını fərq etdi. Biolüminesensiya adı verilən bu üsul ilə istilik və radiasiya nisbətinin sıfır olduğu bir mühitdə bitki mənşəli həyat formalarının günəş işığında fotosintez edən həyat formalarına görə daha çox sürətli fotosintez etdiyi aydın oldu. Biolüminesensiya ilə edilmiş bir sistem işıq yayan diode (LED) və fluoressensiya lampalara nəzərən çox daha məhsuldar enerji istehsal edir və bitkilərin ehtiyac duyduğu işığı yayır. Beləcə işıq altında bir bitki forması daha çox sürətli və məhsuldar fotosintez reallaşdırır.

Qaynaq: ChemistryWorld

daha ətraflı...

Neandertalların qida rasionu ürək bulandırır

Qədim insanların (Neandertallar) ot yeyən və özlərini müalicə edə bilən ağıllı növlər olması fikri London Təbiət Tarixi Muzeyindən olan tədqiqatçıların yeni tapıntıları səbəbiylə sorğu-sual edilməyə başladı. Yeni fikrə görə Neandertallar heyvanların mədə məzmunları (ovladıqları heyvanların mədələrində olanlar) ilə qidalanmış ola bilərlər.

Bu mövzuda yeni məlumatlar təmin edən, tədqiqatçıların Neandertal dişləri üzərində tapdıqları və alimlərə bir çox şeylər izah edən tartar idi. Ötən il İspaniyadakı El Sidrón mağarasında tapılan Neandertal dişi fosilinin üzərindəki əhənglənmiş valı araşdırdıqdan sonra tədqiqatçılar, bu nəsli kəsilmiş insan növünün tərəvəzləri bişirdiyi və çobanyastığı kimi acı-şirin tibbi bitkilər istehlak etdiyi nəticəsinə varmışdılar. Başqa bir deyimlə, yaxın zamanda aparılan bu tədqiqatlara görə Neandertallar ağılsız karnivorlar (ət yeyən canlılar) deyildilər.

Barselonadaki Katalan Tədqiqat və Yüksək Tədris İnstitutundan olan Karen Hardy'nin başçılıq etdiyi elmi-tədqiqatçı qrup, Neandertalların balanslı diyetlə qidalandığı və şəfalı bitkilərlə özlərini müalicə etmə qabiliyyətinə sahib olduğu, ağıllı və həssas növ olduğu nəticəsinə gəldi. Tədqiqatda, uzun müddət əvvəl nəsli kəsilmiş bu insanlar haqqındakı dünyagörüşümüzün düzəlişlərə ehtiyacı olduğunu irəli sürdülər.

Amma indi bu "antik tartar" fərziyyəsi London Təbiət Tarixi Muzeyindən olan iki tədqiqatçının Barselona qrupunun tapıntılarına və nəticələrinə meydan oxumasıyla yenidən düyünləndi. Observer jurnalında yayılan xəbərdə "Dişlərlə bağlı tədqiqatlar Neandertalların özlərini müalicə edə bilən, tərəvəz yeyən müdriklər olduğunu sübut etmir" deyilir. Neandertalların dişlərində tapılan bu mikroskopik ot və bitki qırıntılarına fərqli izah vermək lazım oldu.

Laura Buck və Chris Stringer'in Quaternary Science Reviews'un son sayında nəşr edilən məqalələrində, Stringer, Neandertal dişində tapılan kiçik bitki qırıntılarının tamamilə fərqli bir qaynaqdan gəlmiş ola biləcəyini izah edir. Bu bitki qalıqları, bəlkə də Neandertallar tərəfindən ovlanmış və yeyilmiş cüyür, bizon ya da başqa ot yeyənlərin mədə məzmunundan qaynaqlana bilər.

Stringer deyir: "Iniut, Cree və Blackfeet'in də daxil olduğu müasir ovçu-yığıcı insan qəbilələri, kafi C vitamini qaynağı olduğu üçün cüyür kimi heyvanların mədə məzmununu yeyirlər. Məsələn, Inuit qəbilələrində bir heyvanın mədə məzmunu krem pendirdən çox da fərqli olmayan qida kimi qəbul olunur."

Ot yeyən heyvanların mədə məzmunları haqqındakı ən əhəmiyyətli hissə mədələrinin, bu ot yeyənlərin ovlanıb öldürülmələrindən qısa bir müddət əvvəl həzm etdikləri bitki qalıqlarıyla dolu olmasıdır. Bunlar çeynənilərək yeyilsə də, bəzi ot qalıqları mədəyə sərt formada düşə bilər. Bu ot yeyən canlılar qısa bir müddət sonra insanlar tərəfindən ovlanır ya da təbii səbəblərdən ölür, daha sonra yeyilir və mədədə olan bu bitki qalıqları qədim insanların dişlərinə ilişir.

Buck: "Səhv olan fikir, bizim əvvələr Neandertalların ağıllı şəkildə qidalanan canlılar olması fikrimizdir. Əslində, həmin bitki qalıqları sadəcə Neandertalların öldürdükləri bəzi heyvanların mədə məzmunlarının qida rasionuna çevrilməsi ilə əlaqəli ola bilər. Neandertal Avropada soyuq zaman dilimləri ərzində yaşadı və bunu qeyd etmək lazımdır ki, hal-hazırda Şimal bölgələrdə yaşayan Inuit kimi bir çox ovçu-yığıcı insanlar öldürdükləri heyvanların mədə məzmunlarını yeyirlər. Bir başqa deyimlə bu, ümumiyyətlə soyuğa uyğunlaşma təmin etmiş növlər tərəfindən qəbul olunmuş davranışdır. Əgər böyük bir ot yeyən canlını ovlamaq üçün müəyyən bir vaxt itirmiş və təhlükəyə atılmış olsaydınız, mədə içindəki məzmunlar kimi doyuzdurucu qida qaynağını əldən verməzdiniz. Neandertal dişlərindəki bitki qalıqları onların ağıllı ot yeyən canlılar olması iddiasını təsdiqləmək üçün yetərli deyil."


Qaynaq: The Guardian

daha ətraflı...

Ayaqlı ilan fosili

Cins adı: Eupodophis

Növ adı: Eupodophis descouensi

Sinif: Sürünənlər

Yaşadığı dövr: Təbaşir dövrü (92 MİƏ)

Uzunluğu: 85 sm

Saxlanıldığı muzey: Paris Təbiət Tarixi Muzeyi, Fransa

Fosilin tapıldığı yer: al-Nammoura, Livan

Tapıldığı il: 2000

İkinci dəfə araşdırıldığı il: 2008

Növ haqqında məlumat: Təbaşir dövrünün ikinci yarısında yaşamış olan bu ilan növü Eupodophis sahib olduğu üzvləri ilə məşhurdur. Onsuz da ilanların, üzvlərinin təkamül müddəti ərzində inkişafdan qalaraq təkamülləşmiş sürünənlər olduğu məlumdur, Eupodophis isə bunu dəqiq şəkildə təsdiq edən "ara keçid növüdür". Aralıq dənizində yaşamış olduğu hesab edilən bu növ 2 ədəd tam inkişafdan qalmamış ön ayağa malikdir. Qabırğa və onurğalarındaki, digər sürünənlərlə müqayisədə daha qalın sümüklər növün su həyatına adaptasiya olduğunu göstərir. Onurğaya bağlı, olduqca kiçik və korlaşmış omba sümüyü var. Ayaqda lazım olan metatarsal və falanqa sümükləri isə tamamilə yox olmuşdur. Sümük, Qrenoblda yerləşən Avropa İşıq Qaynağı Tədqiqat Mərkəzində, sinkotron radiasiya təsislərində ətraflı analiz edilmiş və təkamül dəyişiklikləri dəqiq olaraq göstərilmişdir. Tədqiqatçıların bir neçə dəfə test etdikləri tədqiqatın nəticələri məlumdur: Növün qəti olaraq qıçları var. Bu qıçlar inkişafdan qalmışdır və bunlardan biri fosil qeydində görülür, digəri isə əhəng daşı içərisinə basdırılmış haldadır. Bu qıçların uzunluğu təxminən 2 santimetrdir. Növün qıçlarının quruluşu Gila canavarı və digər yaxın qohumlarla da müqayisə edilmişdir. Qıçların və qolların rudimentə çevrilməsi HOX genlərində meydana gələn təkamül dəyişikliklərindən qaynaqlanmış ola bilər. Bu rudimentin təkamül səbəbi isə suda hərəkətin daha hidrodinamik hal almış ola biləcəyi, növün qurudan dənizə keçiddə bir ara növ olmasıyla əlaqədar ola biləcəyi hesab edilir.


Qaynaq: Redorbit , BBC News

daha ətraflı...

Kainatımız genişlənmir?

Müasir alimlər tərəfindən qəbul olunmuş məşhur kainatın genişlənməsi nəzəriyyəsi təkzib edilə bilər. Heydelberq Universitetindən olan alman fizik Kristof Vetterix, demək olar ki 100 il bundan əvvəl astronomlara kainatımızın genişləndiyinə dair məlumatlar vermiş qalaktikalarda qırmızı işıq yayılması hadisəsini gözdən keçirmək qərarına gəldi.

Qırmızı işıq yayılması nədir? Hər bir kimyəvi element elektromaqnit dalğalar udur və ya yayır və beləcə hər birisi spektrdə unikal xətt görüntüsü yaradır. Bu, uzaqlaşan obyektlərin radiasiyasının spektral analizi üçün istifadə edilir, misalçün ulduzların. Əgər obyekt uzaqlaşırsa, xəttlər spektrin qırmızı hissəsinə doğru hərəkət edirlər. Bu proses də qırmızı işıq yayılması adlandırılır.

Spektrdə xəttlərin qırmızıya doğru çəkilməsi

Məhz bu hadisəni Edvin Xabbl 1920-ci ildə öz teleskopu vasitəsilə müşahidə etmişdi. Bir çox qalaktikaların yaydığı radiasiya qırmızı işıq yayılması effektini verirdi və getdikcə daha da sürətlənirdi. Bundan çıxarılan nəticəyə görə də qalaktikalar bir-birindən uzaqlaşaraq kainatı şar kimi şişirtməli, yəni genişləndirməli idi.

Prof. Vetterix isə sensasion açıqlamasıyla bunun başqa versiyasını irəli sürdü: qırmızı işıq yayılması hadisəsi qalaktikaların atomlarının daxilindəki hissəciklər, əsasən elektronların kütləsi ilə əlaqəlidir. Əgər atomlar kütlə itirirlərsə spektrdə xəttlər qırmızıya doğru çəkiləcək, kütlə artıqda isə spektral xəttlər bənövşəyi hissəyə çəkiləcək.

Bu fakta əsaslanaraq, Vetterix çox əvvəllər atomların kütləsinin daha az olduğu, lakin sonralar daha da artdığı qənaətinə gəldi və bu hadisəni də qırmızı işıq yayılması ilə əlaqələndirdi. Kütlənin dərəcəsi hər hansı bir qalaktikanın Yerdən nə qədər uzaq və ya Yerə nə qədər yaxın olmağından asılıdır. Tədqiqatın nəticələri Nature jurnalının iyul 2013 buraxılışında dərc edildi.

Vetterixin bu yeni iddiası hələ ki qəti cavablar vermir, əksinə kainatla əlaqədar tapılması lazım olan yeni maraqlı suallar doğurur. Əgər onun yeni nəzəriyyəsi haqlı çıxsa inflyasiya nəzəriyyəsi ilə birlikdə Böyük Partlayış (The Big Bang) nəzəriyyəsi də təkzib ediləcək. Ümumiyyətlə Böyük Partlayış nəzəriyyəsi son illərdə daha çox tənqidə məruz qalır. Bir digər fizik Rocer Penrouz 2012-ci ildə bu nəzəriyyənin etibarsızlığı və bir çox suallara cavab verə bilmədiyi ilə bağlı açıqlama vermişdi.

Başqa bir alternativ fərziyyəyə görə isə kainatın genişlənmə prosesi ilə qalaktikalarda atom kütləsinin artımı prosesi eyni anda baş verə bilər.


Qaynaq: Nature

daha ətraflı...

Bakteriyaların bütöv genomu yenidən kodlaşdırıldı

Yale və Harvard Universitetlərindən olan tədqiqatçılar bakteriyanın bütöv genomunu başdan axıra qədər yenidən kodlaşdırdılar və onu viruslara qarşı daha müqavimətli şəkildə nizamladılar. Bu, gələcəkdə yenidən edilə biləcək kodlaşdırmaların potensial gücünü göstərən ən ciddi nümunələrdən biri oldu. 18 Oktyabr 2013 tarixində Science jurnalında dərc edilən məqalənin müəlliflərindən olan, Yale Universiteti molekulyar biologiya mütəxəssisi prof. Farren Isaacs bunları deyir:

"Bu, genetik kodu kökdən dəyişdirən ilk təcrübədir. Bir orqanizmi yeni genetik kodla yenidən yaratmaq, bioloji funksiyaların üfüqünü güclü istiqamətlərdə genişləndirməyimizi təmin etdi."

Genetik baxımdan yenidən kodlaşdırılaraq yaradılmış bir orqanizm gələcəkdə təbiəti yenidən yaratmağımızın və yeni zülal formaları yaradaraq onları çox müxtəlif məqsədlərlə istifadə etməyimizin mümkün ola biləcəyini göstərir: xəstəliklərə qarşı mübarizədən tutmuş yeni vəsait növlərinin yaradılmasına qədər.

Prof. Isaacs və Harvard Universiteti Tibb sahəsindən olan prof. George Church tərəfindən aparılan bu tədqiqat, sintetik biologiya sahəsində aparılan və illərdir davam edən tədqiqatların nəticəsidir. Sintetik biologiyanın əsas məqsədlərindən biri təbiətdəki bioloji sistemləri yenidən hazırlayaraq faydalı işlər üçün istifadə etməkdir.

Bu işdə tədqiqatçılar biologiyanın əsas qanunlarını dəyişdirdilər.


Zülallar DNT tərəfindən kodlaşdırılırlar, 20 amin turşusundan meydana gəlirlər və hüceyrə içərisində bir çox əhəmiyyətli funksiyanı yerinə yetirirlər. Amin turşuları üçlü kodlar halında, DNT-dəki nükleotidlərin meydana gətirdiyi məlumatla hazırlanır. Üç nükleotiddən ibarət olan bu üç hərf "kodon" adlandırılır və həyatın genetik əlifbasını meydana gətirir.

Yale Universitetindən olan prof. Isaacs və Jesse Rinheart ilə Harvard Universitetindən olan digər tədqiqatçılar təbiətin apardığı işi genişlədərək var olan kodonları genom boyunca dəyişdirib, ardından tamamilə yeni hərflər əlavə edərək təbiətdə olmayan amin turşularını yaradıb yoxsa yarada bilməyəcəklərini öyrənməyə çalışdılar. Bu tədqiqat bir orqanizmin genetik kodunun tamamilə dəyişdirildiyi ilk araşdırma olma xüsusiyyətini daşıyır.


Bu yeni tədqiqatda alimlər E. coli bakteriyasının kodonlarını dəyişdirdilər və onun zülal sintezini dayandıran təbii dayandırma işarəsini aradan qaldırdılar. Bu şəkildə yaradılan yeni genom virusların bakteriyalara qarışmaq üçün istifadə etdikləri təbii zülalların sintezinə mane olaraq, bakteriyaları viruslara qarşı daha müqavimətli hala gətirdi. Tədqiqatçılar daha sonra dayandırma kodonunu başqa amin turşularını kodlaşdıran kodlara çevirərək, bu şəkildə yavaş-yavaş genom meydana gətirdilər.


Bu tədqiqat sayəsində yenidən kodlaşdırılan bakteriya bir çox "ekzotik" zülalı və polimerləri bioloji olaraq istehsal edə bildi. Yeni tapıntı yeni materialların, nanostrukturların, dərmanların yaradılmasında istifadə edilə bilər. Prof. Isaacs açıqlamasında belə dedi:

"Genetik kod universal olduğu üçün, digər orqanizmlərin də genlərini yenidən kodlaşdırmaq mümkün olacaq. Bunun biotexnologiya sənayesi üzərində inanılmaz dərəcədə böyük bir təsiri olacaq və yeni tədqiqat sahələri və imkanları yaradacaq."

Qaynaq: YaleNews

daha ətraflı...