Asqırmaq burun selikli qişasını narahat edən hissəciklər səbəbindən meydana gələn və ciyərlərdəki havanın çox sürətli şəkildə burun və ağızdan çölə çıxması vəziyyətidir. Asqırmanın sürəti saatda 160 kilometrə qədər çata bilər. Səbəbinin parlaq işığa ani olaraq məruz qalmaq, istiliyin ani dəyişməsi, soyuq hava əsməsi, qismən dolu mədə, viral infeksiyalara reaksiya olduğu hesab edilir.
Ümumiyyətlə asqırmanın məqsədi burun ilə əlaqəli yolları açmaqdır. Bununla belə allergiyalar və bəzi xəstəliklər də bu refleksə səbəb ola bilər. Asqırma beynin beyin sapı hissəsindən nəzarət edilir.
Həmçinin maraqlı bir məlumat olaraq yatdığınızda heç vaxt asqıra bilməyəcəyinizi deyə bilərik. Bunun səbəbi REM atoniyası adı verilən vəziyyətdir. Bu vəziyyətdə olarkən neyronlar xəbərdar edicilərə reaksiya verə bilmədiyi üçün asqırma prosesi də baş vermir. Amma əgər xəbərdar edicinin şiddəti artsa fərd əvvəlcə oyanacaq, ondan sonra asqıracaq.
daha ətraflı...
Alimlər "qırılma" baş verdikdə hüceyrələri yaşlandıran molekulyar mexanizmi aşkar etdilər və onu bərpa etməyə nail oldular. Tədqiqatın nəticələri 19 dekabr 2013 tarixində Cell jurnalında yayımlandı.
Yaşlanma prosesində əsas rolu öz DNT-ləri olan mitoxondrilər oynayır. Onlar funksiyalarını yaxşı yerinə yetirə bilmədikdə altshaymer və diabet kimi qocalıq xəstəlikləri meydana gəlir. İndiyəcən hesab edilirdi ki, bu xəstəliklər mitoxondri DNT-sində baş verən, geri çevirilməsi mümkünsüz olan mutasiyalarla bağlıdır.
Harvard Tibb Məktəbindən olan David Sinclair və həmkarları sirtuinlər adlanan gen qrupunu araşdırdılar. Onlar, SIRT-1 geni olmayan siçanlardan birini ələ aldılar. Siçanlarda yaşlanma əlamətlərinə rast gəlinirdi, bununla belə hüceyrələrdəki bütün zülalların səviyyəsi, mitoxondrial DNT-nin kodlaşdırdığından başqa, normal idi.
Alimlər gördülər ki, yaşlanma prosesinin molekulyar səviyyəsində əsas rolu hüceyrə nüvəsi genomu ilə mitoxondriləri arasındaki koordinasiya pozuntuları oynayır. Nikotinamid-adenin-dinukleotid (NAD) fermenti səviyyəsinin aşağı düşməsi ilə bu tip koordinasiya səhvləri meydana gəlir. O olmadan SIRT-1 kodlaşdırdığı zülal transkripsion faktorların aktivliyini idarə edə bilmir - HIF. HIF-in səviyyəsi artır və beləcə genomlar arası ötürülmədə səhvlər meydana gəlir. Zamanla da hüceyrələrin enerji istehsal etmə qabiliyyəti zəifləyir və orqanizm yaşlanmağa başlayır.
Sinclair və həmkarları NAD hüceyrələrində dəyişərək hüceyrə içindəki genomların ötürülməsi mexanizmini bərpa edən maddəni tapdılar. Onlar, bu maddəni həftə ərzində iki yaşlı siçanlara verdilər və gəmiricilərin əzələ toxumasının 6 aylıq siçanlardakı kimi olmasını təmin etdilər.
Bundan başqa tədqiqat ərzində yaşlanma və xərçəng xəstəliyi arasındaki əlaqəyə rast gəlindi. Yaşlanma prosesində iştirak edən HIF amilinin xərçəng xəstəliyinin meydana gəlməsində də rol oynadığı məlum oldu.
Qaynaq: SMH , Cell
daha ətraflı...
Alimlər dəqiqlik və bütövlük baxımından əvvəlki "kopiyaları" üstələyən yeni neandertal genomu versiyasını əldə etdilər. Yeni genom kəsişmə prosesində nəinki bizim əcdadlarımız və denisovalar, hətta Homo erectus'dan təkamülləmiş naməlum bir qədim insan növü izləri daşıdığını göstərdi. Tədqiqatın nəticələri 18 dekabr 2013 tarixində Nature jurnalında yayımlandı.
Elm adamları 50 min il əvvəl Rusiya, Altayda yerləşən Denisova mağarasında yaşamış neandertal genomunu bərpa etdikdən sonra belə qənaətə gəldilər ki, qədim insanlar dörd növə bölünürdü. Bu mağarada neandertallarla birgə 2010-cu ildə alman genetiklər tərəfindən genomları oxunmuş denisovalar da yaşayırdı.
Leipzig'də yerləşən Təkamül Antropologiyası İnstitutundan (Almaniya) olan Svante Pääbo və həmkarları DNT fraqmentlərini istifadə edərək ayaq barmağı sümüyündən neandertal qadına aid genomu bərpa etdilər. Gözlənilməz olan, bu fosillərdə genom qeydlərinin mükəmməl qorunması idi, bu səbəbdən elm adamları genomu dəqiqliklə və tam olaraq "canlandıra" bildilər.
Əldə olunan ardıcıllığı insan və denisova genomları ilə müqayisə edən alimlər, neandertal DNT-sində bir neçə maraqlı xüsusiyyətə rast gəldilər. Birincisi, genom özündə bir neçə nəsillər ərzində davam edən populyasiya daxili yaxın qohum çarpazlama izləri daşıyırdı. Bu tapıntı neandertalların "nəsli kəsilən" insan növü olduğu iddiasına ciddi arqument hesab edilir. İkincisi isə, mağara sakini olan qadın genomunda kromanyonlara, denisovalara və hələlik haqqında heç nə bilmədiyimiz naməlum insan alt-növünə aid izlərə işarə edən faktlar var.
Kaliforniya Universitetindən olan Montgomery Slatkin deyir:
"Artıq bildiyimiz qədərilə, bir çox çarpazlama epizodu baş vermişdir. Bəlkə də hələlik haqqında bilmədiyimiz daha çox gen ötürülməsi hadisələri olmuşdur. Bu gen qarışmasının yalnız bir dəfə neandertallarla ilk insanların qarşılaşdıqlarında baş verdiyi, yaxud gen ötürülməsinin davamlı olaraq neandertal və insanların yaşadıqları bir-birinə yaxın ərazidə baş verdiyi haqda hələlik məlumat yoxdur."
Qaynaq: Nature , ScienceDaily
daha ətraflı...
Yeni bir araşdırmanın nəticələrinə görə ikiayaqlı tüklü dinozavrlar dimdiklərini uçuş üçün deyil, bərk qidanı daha yaxşı üyütmək üçün təkmilləşdirdilər. Paleontoloqlar belə qənaətə Monqolustandan olan dörd metrlik Erlikosaurus andrewsi növünün kəllə sümüyünü araşdırdıqdan sonra gəldilər. Tədqiqatla əlaqədar məqalə 2 dekabr 2013 tarixində Proceedings of the National Academy of Sciences jurnalında yayımlandı.
Bristol Universitetindən (Böyük Britaniya) olan Stephan Lautenschlager deyir:
"Dinozavrların, dişlərini uçuşda bədən ağırlığı itirmək üçün dimdiklə əvəz etdiyini çoxdan düşünürdük. Əldə etdiyimiz nəticələr göstərir ki, keratin dimdiklər əslində dinozavrlar üçün faydalı idi, çünki qidanı yeyərkən və üyüdərkən kəllə sümüyünü sabitləşdirirdi."
Lautenschlager və həmkarları monqolustanlı Erlikosaurus andrewsi növündən olan otyeyən dinozavrın kəllə sümüyünü araşdırdıqdan sonra bu nəticəyə gəldilər. Bu dinozavrlar "terizinozavrlara", yəni iki ayaq üzərində hərəkət edən tüklü (lələkli), primitiv quruluşlu dimdiyə sahib olan sürünənlərə aid edilir.
Yaxşı qorunmuş erlikozavr kəllə sümüyü fosilini istifadə edərək alimlər növün kəlləsinin 3D modelini bərpa etməyə və beləliklə dimdiyin sürünəndə hansı funksiyası olduğunu anlamağa çalışdılar. Nəticələrə görə, dimdik quruluşu erlikozavrlar üçün sərt bitkiləri üyütmək və parçalamaq üçün lazımlı idi, əsk halda növ qidalana bilməzdi. Digər tərəfdən, əgər növün həqiqətən də dimdiyi var idisə, o zaman yük bərabər olaraq kəllə sümüyünə yayılırdı və dinozavrın qidanı çeynəmək üçün daha artıq gücə ehtiyacı olmalı idi. Görünür ki, kəllə sümüyü və çənənin məhz bu xüsusiyyəti əksər ikiayaqlı dinozavrlarda sonraki nəsillər üçün dimdiyin formalaşmasına zəmin hazırlayırdı.
Bristol Universitetindən olan paleobioloq Emily Rayfield deyir:
"Dinozavrların müasir quşlara çevrilməsi prosesində dimdik təbiət tərəfindən bir neçə dəfə kəşf edilib, bu da adətən dişlərin yoxa çıxması ilə müşayiət olunub. Apardığımız tədqiqat göstərdi ki, dimdik özü hələ dinozavrların təkamülü dövründə meydana gəlib."
Qaynaq: Pnas.org , Phys.org
daha ətraflı...
Yeni bir tədqiqatın nəticələrinə görə neandertallar avropalılardan çox, şərqi asiyalıların genomlarına qatqı təmin ediblər. Bu gen dəstləri orqanizmin UV şüalarına və xərçəng şişinə qarşı müqavimətini artırmağa yardım edir.
İnsanlar kimi neandertallar və denisovalar da Afrikada təkamülləşmişdir, lakin bizdən daha tez Avrasiyaya köç etmişdirlər. Neandertallar və denisovaların genom oxunması layihələrindən aydın oldu ki, bu növlər daha sonralar müasir insanlarla Avrasiyada qarışmışdırlar. Bu səbəbdən müasir insan DNT-lərində digər qohumlara aid 1-4% genlərə rast gəlinir. Xüsusilə vurğulamaq olar ki, müasir insanlar neandertallar və denosivalardan immun sistemi işinə cavabdeh olan genləri almışdırlar.
Molecular Biology and Evolution jurnalında yayımlanan məlumata görə, Şanxayda yerləşən Fudan Universitetindən (Çin) olan Li Jin və həmkarları müasir insan genomunu neandertal və denisovalarınki ilə müqayisə etmək qərarına gəldilər. Nəticədə "neandertallardan qalmış miras" hesab edilən, 18 gendən ibarət olan 3-cü xromosom regionunu aşkar etdilər. Bu genlərdən bəziləri orqanizmin B tipli UV şüalanması, ondaki hialuron turşusu mübadiləsi və xərçəng şişləri artımının yatırılması reaksiyalarına cavabdehdir.
Nəticələrdən biri göstərdi ki, bu gen dəstləri şərqi asiyalıların genomlarına əlavə olunduqda köklü amerikalılar hələ onlardan ayrılmamışdı (15-20 min il əvvəl). Avrasiya ərazisində bu genlərə yapon genomlarının 49%, şərqi çinlilərin isə 65%-ndə rast gəlinir, Avropa və cənubi Asiyada isə bu hal yalnız şərqi Asiya yerliləri ilə nadir qarışmalarda baş verir.
Alimlər qeyd edirlər ki, apardıqları tədqiqat neandertallardan müasir şərqi asiyalılara gen ötürüldüyünü və onların avropalılardan daha çox şərqi asiyalılara yaxın olduğunu təsdiq edir.
Qaynaq: Oxford Journals , ScienceDaily
daha ətraflı...
Qalapaqos tısbağası - müasir dövrdə yalnız Qalapaqos və Aldabra adalarında yaşayan nəhəng quru tısbağasıdır. 16-cı əsrdə qərblilər tərəfindən tapılan bu nəhəng tısbağalara ispanca "tısbağa" mənasını verən "Galapago" adı verilmişdir.
Qalapaqos tısbağaları Çarlz Darvinin də araşdırdığı növlər arasında idi. Yer üzündə yaşamış ən böyük tısbağa növü olduğu hesab edilir. Orta hesabla 175 il yaşaya bilirlər.
Əsasən ot yeyən bu canlılar nadir hallarda həşərat, kərtənkələ, xərçəng, əqrəb və siçanla da qidalanırlar. Uzunluğu 2 metrə qədər çatır. Ağırlığı 1 tondur. Dişiləri 6 həftə davam edən hamiləlik dövrünün ardından təxminən 50-70 yumurta qoya bilir. Amma bunlardan yalnız 7-8 bala həyatda qalır. Bu canlılar asan ov olduqlarından, nəsillərinin kəsilməməsi üçün UNESCO tərəfindən qorunma altına alınmışdır. 7000-11000 Qalapaqos tısbağası yaşadığı hesab edilir. Həmçinin planetimizdə ən uzun həyat sürən canlılardır.
daha ətraflı...
Fotoşəkildə xüsusi bir kimyəvi məhlul içərisində saxlanan insan beyni məşhur fizik Albert Eynşteynə aiddir. Vəsiyyətindən sonra fizikin beyni dövrün məşhur pataloqlarından olan Thomas Harvey tərəfindən çıxardılaraq bu qab içinə yerləşdirilmişdir. Patoloq Thomas Harvey, 1955-ci ildə apardığı yarılma işi əsnasında Eynşteynin beyninin çox sayda fotoşəklini çəkmişdi. Məşhur fizik Albert Eynşteyn, 18 aprel 1955-ci ildə, 76 yaşında aorta anevrizması cırılması səbəbiylə vəfat etmişdir. Hal-hazırda Eynşteynin beyninin qalan hissələri Marylanddəki Milli Sağlamlıq və Tibb Muzeyində saxlanılır.
Eynşteynin beyni fərqli dövrlərdə bir çox elm adamı tərəfindən araşdırılmışdır. Beynin həcminin digər insanların beyin həcmindən heç bir fərqi yoxdur, amma struktur baxımından bəzi kiçik fərqliliklərin olduğu məlumdur. Alimlər, fizikin beyninin girintilərinin daha dərin olduğunu, sağ beyin yarımkürəsindəki pre-frontal korteks hissəsinin daha geniş olduğunu aydınlaşdırmışdırlar. Bu tapıntılar Eynşteynin yüksək zəka qabiliyyətləri və riyazi dahiliyi ilə əlaqələndirilir.
Qaynaq: Oxford Journals
daha ətraflı...
