Əlaqənin çətinlikləri

Hətta əgər bir gün insanlığın çoxdan gözlədiyi hadisə baş versə və Yerdən kənar həyat nümunələrinə rast gəlsək, onları başa düşə biləcəyik? Yoxsa "qeyri-insani" şüur elə mürəkkəb olacaq ki, biz heç vaxt onlarla ortaq dil tapa bilməyəcəyik? Bəlkə də heç bir-birimizin fərqinə varmayacağıq?

Hər bir fantastın marağına səbəb olan məsələlərdən biri - elə bu gün məşhur olan astrobiologiya sahəsinin alimi üçün də - yadplanetli canlı nümayəndələrinin nəyə oxşadığı mövzusu ətrafındaki müzakirələrdir. Bizdə olduğu kimi onlarda da iki qol və iki ayaq olacaq, yoxsa onlar on iki baş və on iki qısqaca sahib olacaqlar?.. Təəssüf ki fantastların ağlına daha maraqlı və çətin bir sual gəlmir: bəs onların yadplanetli şüuru necə qurulmuş ola bilər?

Acta Astronautica jurnalının son buraxılışında bu çətinliyi həll etməyin ilk ciddi cəhdlərindən biri haqda bəhs edilir və bizə yad olan canlıların necə qiymətləndirilməsinin üsulları, bəlkə də necə anlaşılması lazım olduğu izah edilir. Buraxılışda unikal tədqiqat layihəsi - COmplexity of Markers for Profiling Life in EXobiology (COMPLEX) haqda danışılır. COMPLEX layihəsinin məqsədi müxtəlif canlı formlarını (təkcə insan və heyvanlar deyil, həm də mikroorqanizmlər və süni sistemlərin) davranış mürəkkəbliyi və intellektual bacarıqlarını göstərən kateqoriya sırası ilə müqayisə etməkdir. Layihənin iştirakçılarından biri, amerikalı tədqiqatçı Denise Herzing deyir: "COMPLEX'in hədəfi bizim hamımızı digər növlərlə qarşılıqlı əlaqələrə hazırlamaqdır, əgər təbii ki onlarla kosmosda qarşılaşsaq."

Əslində bu məsələ istisna oluna biləcək qədər çətindir. Hətta Yerdə, yaxşı tanınan biosferada belə nəyi şüur hesab etməyin lazım olduğu və canlı orqanizmin şüurunun səviyyəsinin necə qiymətləndirilməsi anlaşılmazdır. Bir qayda olaraq, biz ən sadə yolla irəliləyib heyvanlara, şüurları nə qədər insana yaxındırsa, bir o qədər şüurlu deyirik. Mavi balinaların mahnılarını qeydə alaraq aradaki ünsiyyəti xatırlada biləcək siqnalları ayırd etməyə çalışırıq. Qarğaların alətlərdən yararlanmasını izləyərək onu öz təcrübəmizlə, fillər və ya delfinlərin mürəkkəb sosial davranışlarını isə cəmiyyətimizdəki qarşılıqlı əlaqələrimizlə müqayisə edirik.

Lakin hər şeyi antropomorfizm prizmasından görmək - hər şeyi yalnış işıqda görmək, bəlkə də "heyvani şüurun" həqiqi bacarıqlarını qiymətləndirməmək mənasını verir. Bu təxminən delfin üzgəclərinin bacarıqlarını bizim əl və barmaq sümüklərimizin bacarıqları ilə müqayisə edərək qiymətləndirmək kimidir. Belə halda yadplanetli canlılarla görüşümüzdən nə gözləməliyik? Biz sadəcə onları heç də başa düşməyə bilərik.

Qeyd etmək lazımdır ki, COMPLEX layihəsi üzrə aparılacaq işlər üçün Denise Herzing bütün əvvəlki təcrübələri ilə hazırlanmışdır: o, artıq 30 ildən çoxdur ki delfinlərin davranış, intellekt və qarşılıqlı əlaqələrini araşdıran Wild Dolphin Project təşkilatının təsisçilərindən və başçılarından biridir. Bu sularda yaşayan məməlilər ən ağıllı canlılardan biri hesab olunurlar - bəzi mütəxəssilərin rəyinə görə onların intellekti iri primatların intellekti ilə müqayisə edilə bilər.

Delfin intellektinin öyrənilməsi üsulları digər heyvanların da intellektinin öyrənilməsi üçün istifadə edilən standart yanaşmalardan qaynaqlanır. İlk öncə onların bədənlərinin fiziki xarakteristikaları qiymətləndirilir. Daha sonra isə müxtəlif davranış xüsusiyyətləri müşahidə edilir.

"Faktiki olaraq bizim heyvan intellektlərinin qiymətləndirilməsi üçün iki yanaşmamız var. Birincisi - orqanizmin infrastrukturunun, beynin, sinir sisteminin və s. fiziki səviyyəsi. İkincisi - əslində insanlar tərəfindən elə insanlar üçün hazırlanan, fərqli testlər tələb edən qavrayış tədqiqatları", - Denise Herzing əlavə edir.

Qeyd etmək lazımdır ki, son vaxtlar üçüncü yanaşma da yarandı, hansı ki heyvanların siqnal sistemlərini və kommunikasiyasını araşdırır. Bu axın müasir siqnalların ayırd edici və tanıma alqoritmlərinin uğurlarına xeyli borcludur. Məsələn, bu gün artıq delfinlərin uzun vokalizasiyalarını qeydə alıb analiz etmək və onlarda təkcə təkrarlanan elementləri deyil, həm də onların müəyyən istifadə sxemlərini (sintaksis) tapmaq mümkündür. Bir qədər əvvəl belə tədqiqatlar göstərdi ki, sürbədə delfinlər bir-birini "sifətdən" tanıya və bir-biri ilə müxtəlif əlaqələr qura bilər.

Yenə də digər heyvanların intellektlərini qiymətləndirməyə çalışaraq bu məsələyə "insani" və "ədalətsiz" yanaşırıq.

"Sözsüz ki, müəyyən mənada - öz ekzobioloji taxçalarında yaşamağı uğurla bacara bildikləri mənada bütün orqanizmlər şüurludur. Amma digər növlər öz anatomiya xüsusiyyətləri, həyat şərtləri üzərində qurulmuş intellektə sahib ola və bizimkinə heç də oxşamaya bilər. Məsələn, əgər canlının mürəkkəb əl sümüyü yoxdursa, mürəkkəb qurğu inşa edə bilməyərək öz şüurunu heç vaxt göstərməyəcək", - Herzing deyir.

Nəhəng bina inşalarımızın, kompyuter şəbəkəsi qurğularımızın və s. bizim intellekt səviyyəmizin parlaq nümunəsini sərgilədiyi mübahisə edilməməlidir. Lakin termitlərin mühəndislik inşaları da ağlı çaşdırır. Və əgər fərdi olaraq termitlər intellektual kimi görünməsələr də, onların "kollektiv şüuru" bir çox şeyə qadirdir.

Bütün bu suallar və çətinliklər Denise Herzing başçılığındaki COMPLEX layihəsinin qurulmasına səbəb oldu. Astrobioloqlardan tutmuş proqrammistlərə qədər müxtəlif profilləri olan mütəxəssisləri öz yanına çağıran Herzing hər bir canlı orqanizm üçün uyğun olan intellektual səviyyənin universal qiymətləndirmə sistemini hazırlamağı planlaşdırır.

Bu qiymətləndirmə üsulu beş mürəkkəblik kateqoriyasından ibarət olacaq: sinir sistemi, kommunikativ sistem, ayrı-ayrı fərdlər, individual sosial əlaqələr və nəhayət digər növlərlə əlaqələr.

Əlavə etmək lazımdır ki, bu beş kateqoriyalar ilk dəfə məşhur SETI institutunun sifarişi ilə Lori Marino və Kathyrn Denning tərəfindən inkişaf etdirilmişdir. Tədqiqat olaraq COMPLEX layihəsinin iştirakçıları bu parametrlərə görə bizə tanış olan beş "qeyri-insani şüur" nümunələrini qiymətləndirməyə çalışdılar - kommunikativ mütəxəssislər olan delfinləri, heç də pis öyrənmə bacarıqları olmayan osminoqları, məşhur rəqsləri olan arıları, koloniya üçün özlərini qurban verməyə hazır olan mikroorqanizmləri və rəqəmsal hesablamaların mütəxəssisləri olan kompyuterləri.

Nəticədə müəlliflər nümunələrin mənfi və müsbət yönlərini qiymətləndirdilər. Sosial və kommunikativ mürəkkəblik sahəsində ən yüksək xalları arılar və kompyuterlər topladı. Delfinlər, osminoqlar və kompyuterlər sinir sistemi sahəsində yaxşı ballar aldılar, mikroorqanizmlər isə növlərarası kommunikasiya kateqoriyasının çempionu seçildilər.

Lakin bu hələ başlanğıcdır. "COMPLEX canlı orqanizmlərin "şüur" müqayisəsi çətinliyini təkcə insani təsəvvürlərlə məhdudlaşmayan digər baxış bucaqlarından da araşdırmağa çalışacaq" - Herzing deyir. İndi alimlər beş deyil, yüzlərlə növü test etmək üçün qiymətləndirmə parametrlərinin siyahısını genişləndirmək üzərində işləyirlər. Bəlkə də gözləmədiyimiz yerdən şüur əlamətləri çıxacaq. Buna uyğun hər hansı bir əlamət kosmosda tapılsa, ümumiyyətlə belə bir əlaqənin mümkün olduğunu anlamaq üçün biz artıq hazır alətlərə sahib olacağıq.

Həmçinin oxuyun:

Yadplanetlilərə çox yaxınlaşmış ola bilərik
Kosmosda başqa həyat var?
Astrobiologiya: Yerdənkənar təkamül

daha ətraflı...

Niyə uşaqlar 7 yaşlarından əvvəlini xatırlamır?

Aparılmış yeni bir tədqiqatın nəticələrinə görə uşaqlıq amneziyasının başlanğıc nöqtəsi yeddi yaşdır.

Kate Gammon

Bu yaxınlarda təxminən 4 yaşlı qardaşım qızı bütün valideynlərin ehtiyatlandığı bir bədbəxt hadisənin qurbanı oldu: velosipeddən yıxılaraq ön dişini sındırdı və diş ətinin boynunu əhatə edən hissəsini zədələdi. Yaranan ağrı və daha sonrasında dişin çəkilməsi valideynləri tərəfindən çətin qarşılandı, amma xoşbəxtlikdən qızcığazın özünün bu hadisəyə münasibəti şən oldu. "İndi mən bu deşik arasından makaronu uda bilərəm", - tətildə o mənə deyirdi.

Yəqin ki böyüdükdə bu hadisəni daha xatırlamayacaq. O vaxt, daha dəqiq desək ikinci sinifdə oxuduqda yaşadığı bütün bu təcrübə şəkillərdən ibarət dolaşıq xatirələrə çevriləcək.

Bunun səbəbi "uşaqlıq amneziyası" olaraq adlandırdığımız qəribə bir fenomendir. Uşaqlar böyüməyənə qədər üç yaşlarından əvvəl başlarına gələn hadisələri xatırlaya bilirlər, bir az daha böyüdükdə isə bu qəribə avtobioqrafik xatirələr silinir. Yenicə aparılmış tədqiqatlar uşaqlıq amneziyasının başlanğıc nöqtəsinin yeddi yaş hesab edilə biləcəyini göstərir.

Alimlər uzun müddətdir ki bu sirli hadisənin səbəblərini araşdırmağa çalışırlar və dediklərinə görə dilin (ünsiyyətin) bununla müəyyən qədər əlaqəsi var. Amma siçovullar və digər heyvanlar da heç bir ünsiyyət bacarığına sahib olmadan oxşar amneziya sərgiləyirlər. Ötən ilin iyununda kanadalı alimlər mümkün izah irəli sürdülər: onlar bu amneziyanın səbəbinin neyrogenez adı ilə tanınan, uşaqlıq dövründə hippokampdaki yeni hüceyrələrin aktiv inkişafı olduğunu düşünürlər. Beyin böyük miqdarda yeni hüceyrələrin yaranması ilə məşğul olduqda uzunmüddətli ola biləcək xatirələri yaddaşda saxlamır.

Mexanizmlər olduqca müxtəlif ola bilər; bəs hansı anda xatirələrə giriş məhdudiyyəti qoyulur?

Nəticələri Memory jurnalında dərc olunan tədqiqatları çərçivəsində Patricia Bauer və həmkarı Marina Larkina valideynlərdən hər hansı birindən (əksər tədqiqatlarda olduğu kimi əsasən analardan) və üç yaşlı uşaqlardan ibarət bir neçə qrup yaratdılar. Valideynlər uşaqlarına son üç ay ərzində baş vermiş zoopark gəzintisi və ya uşaq bağçası ilə bağlı hadisələrə aid suallar verdi. Alimlər isə bunları videoya çəkdi.

Son altı il ərzində artıq 5, 6, 7, 8 və hətta 9 yaşlarında uşaqlardan ibarət müxtəlif qruplar laboratoriyalara qayıdırdılar və tədqiqatçılar onlara üç yaşları olduqda baş vermiş hadisələrlə bağlı suallar verirdi. Elmi əməkdaşlar həmin hadisələrin detallarını bilirdilər, bu səbəbdən uşaqların nəyi xatırladığını və ya bu haqda nələr dediyini aydınlaşdırmaqda çətinlik çəkmədilər.

Nəticələr necə oldu? Popular Science jurnalına danışan Bauer ikinci intervyudaki 5-7 yaşları olan uşaqların xatirələrin 60%-dən çoxunu xatırladığını dedi. 8 və ya 9 yaşlı uşaqlar isə hadisələrin 40%-i, hətta daha azını xatırlayırdı və həmin hadisələri də dəyişdirib danışırdlar.

"Hesab edirik ki, bu, neyron strukturlarında intensiv inkişaf baş verən dövrdəki əsas bioloji proseslər ilə əlaqəlidir. Bu inkişafın ilk mərhələlərində həmin strukturlar işləyir, amma bir o qədər də effektiv olmur - uşaqlar yaddaşlarını formalaşdırır, lakin təbii proseslər müddətində bəzi xatirələr sönür və məhdud olur. Uşaqlar böyüdükdə isə yaddaş çox effektiv şəkildə işləməyə başlayır", - Bauer qeyd edir.

Valideynlər həmçinin uşaqların baş vermiş hadisələrlə bağlı xatirələrinə təsir edir. Uşaqlarla inkişafi strategiya ilə ünsiyyət quran valideynlər tez-tez belə suallar verir: "Bir az da danış görüm" , "Orada nə oldu?". Beləcə uşaqların öz xatirələrini izah etmələrinə səbəb olurlar. Bauerin dediyinə görə nəticədə uşaqlarda daha köhnə hadisələri əhatə edən xatirələr daha tez formalaşır və bu xatirələr daha dayanıqlı olur.

Bauer növbəti dörd il ərzində uşaq qrupları üzərindəki tədqiqatlarını davam etdirəcək. O, uşaqlara həyatlarının müxtəlif mərhələlərində baş vermiş hadisələrlə bağlı suallar verəcək. Bauer hesab edir ki, ilk xatirələr emosiyalarla əlaqəlidir - pozitiv olduğu kimi, neqativ emosiyalarla da. Bu səbəbdən qardaşım qızının erkən dövrdə diş yonan cihazlar ilə çox xoş olmayan tanışlıq xatirələrini qoruyub saxlaması xeyli mümkündür, amma yeni xatirələr formalaşdırdıqca onlarla olan əlaqəsinin itirilməsi də istisna olunmur.

Qaynaq: Popular Science

daha ətraflı...

Ən məşhur elmdən kənar əfsanələr

Hər bir əlavə mənfi təsirli dərmanlar kimi inkişaf etmiş elm də kütləvi informasiya vasitələri ilə aktiv şəkildə yayılan bir çox inanc və elmdən kənar əfsanələri doğurmuşdur. Bunlar arasında ən məşhurlarını ifşa etməyə çalışacağıq.

Açıq kosmosda insan bədəni dağılır

Fantastik Hollivud filmləri bu əfsanənin yaranması və yayılmasına böyük töhfə veriblər. Həqiqətən də, hansı rejissor ulduzlar arasında effektiv şəkildə dağılan insan bədənindən imtina edərdi?

Əslində açıq kosmosda skafandrsız insan orqanizmi, içərisində yığılan bütün havanın buraxıldığı şərtlərdə (əks təqdirdə daxili və xarici təzyiq arasındaki fərq ağ ciyəri parçalaya bilər) 15-30 saniyə müddətində sağ qalmağa qadirdir. 15 saniyə sonra oksigen ehtiyacı bayılmaya səbəb olacaq, ardından isə boğulma ölümü gətirəcək.

Kosmonavtın açıq kosmosda işlər aparması üçün hazırlanan
kosmik skafandr

Səmadaki ən parlaq ulduz - Qütb ulduzudur

Siriusun ulduz ölçüləri 1,47, Qütb ulduzununki isə 1,97-dir (qiymət nə qədər azdırsa, ulduz bir o qədər parlaqdır). Bundan başqa, Qütb ulduzu (Kinosura və Şimal ulduzları kimi) - yerin müəyyən edilməsi və naviqasiyada əhəmiyyətli rol oynayır, çünki ulduz şimala işarə edir, üfüq üzərində hündürlüyü isə mühitin en dairəsi ilə üst-üstə düşür.

Kinosura - Kiçik ayı bürcünün ən parlaq ulduzudur. Yer orbitinin prosessiyası hər iki yüz ildən bir Kiçik ayı alfasının bir dərəcə sürüşməsinə gətirib çıxarır, bu səbəbdən əvvəllər Kohab, Kiçik ayı betası funksiyasını irsən aldığı kimi, təxminən min il sonra da "şimalı işarə edən" rolunu Alrai'yə, Sefeyin qammasına təhfil verəcək.

Qütb ulduzu üç ulduzdan ibarət sistemini təqdim edir: Qütb A, Qütb B və Qütb Ab ulduzları

Beş saniyə qanunu - tez qaldırılan düşmüş hesab olunmur

Hətta bu qaydadan lazımi şəkildə yararlananlar belə onun nə dərəcədə absurd olduğunu çox yaxşı anlayırlar. Quru döşəmədəki hər növ bakteriyalar yerə düşmüş qida ilə dərhal əlaqəyə keçir və onu korlayırlar, üzərindən beş saniyə və ya beş saat keçməsindən asılı olmayaraq.

Döşəmədən əlavə bakteriyaları olan buterbrodu yemək - bu elə də pisdir? Axı orqanizmin çox da təhlükəli olmayan infeksiya qaynaqları ilə mübarizə aparması immun sisteminin güclənməsinə səbəb olur.

Hər halda bir çox insan hətta yerə düşmüş piroq və ya ət dilimini, əgər yaxşı qorunublarsa ağızlarına atmaqdan çəkinmir. "Beş saniyə qaydası" isə sadəcə bir növ zarafatyana haqq qazandırmadır.

Beş saniyə qaydası - yerə düşmüş qida tez qaldırıldıqda
düşmüş hesab olunmur

Ayın yarısı qaranlıqdır

Əsl cəfəngiyyat - Ay da eynən Yer kimi Günəş tərəfindən hərtərəfli işıqlandırılır. Ayın planetimiz ətrafındaki dövr mərhələsinin öz oxu ətrafındaki dövrün mərhələsinə bərabər olduğu bu anlaşılmazlığın yaranmasına səbəb oldu. Buna görə insanlar Ayın digər üzünü, daha dəqiq desək səthinin 41%-ini kosmosun dərk edilməsi erasının başlamasına qədər görə bilməmişdilər.

Ayın "görünməz" üzü ilk dəfə 1959-cu ildə Sovet istehsalı olan avtomatik planetlərarası stansiya - Luna-3'dən çəkildi. Ay kraterlərinin əsas hissəsi məhz peykin digər tərəfində yerləşir və orada dənizlər demək olar ki yoxdur.

Zond-8'dən Ayın görüntüsü

Sinir hüceyrələri bərpa olunmur

Bu əfsanə siyahının ən "elmi əfsanəsi" hesab oluna bilər, çünki on illərlə alimlərin özləri tərəfindən yayılırdı. Yalnız 1998-ci ildə isveçli və amerikalı tədqiqatçılar yetkin insanlarda neyronların regenerasiyası prosesini araşdırmağa və aşkar etməyə nail oldular.

Əvvəllər hesab edilirdi ki, beynin mürəkkəb strukturu yeni hüceyrələrin yaranması prosesində ciddi zədə ala bilər, lakin yeni faktlar yaddaşın yaranmasına nəzarət edən hissələrin neyronları meydana gətirə biləcəyini göstərdi. Bu tapıntı gələcəkdə Altshaymer xəstəliyi müalicəsinin inkişafına əhəmiyyətli töhfələr verə bilər.

Neyronlar

Göydələndən atılmış qəpik insanı öldürə bilər

Hollivud filmlərinin yaydığı daha bir əfsanə. Məktəbdə öyrədilir ki, sərbəst düşmənin sürətlənməsi yer üzündə düşən obyektin sürətinin davamlı artmasına səbəb olur. Kiçik obyektlərdə bu bir qədər fərqlidir.

Düz qəpiyin aerodinamik xüsusiyyəti səbəbindən havanın qarşıdurma qüvvəsi kifayət qədər güclü olacaq, buna görə də əşyanın yüksək sürətlərə qədər qalxa bilməsi mümkünsüzləşəcək.

Göydələn altında gəzən bir insana yuxarıdan qəpiyin atılması sözsüz ki xoş olmayacaq, amma heç bir ciddi xəsarət də alınmayacaq.

Havada olan qəpik

Meteorlar Yer atmosferinə daxil olduqda sürtünmə səbəbindən yanırlar

Meteoroid Yer atmosferinə girdikdə, yəni meteora çevrildikdə sıxılan hava təzyiqi obyektin temperaturunun qalxmasına səbəb olur. Əksər meteorlar planetin səthinə çatmadan həqiqətən yanır və "düşən ulduzlara" çevrilirlər.

Lakin Yer səthinə düşməyi bacaran kosmik obyektlər praktiki olaraq həmişə çox soyuqdurlar - dərhal buzla örtülürlər. Axı kosmosla uçuş anında onların temperaturu mütləq sıfırdan cəmi bir neçə dərəcə yüksəkdir, bu səbəbdən sıxılan hava meteorun yalnız qabığını yandırır, nüvə isə olduqca soyuq olaraq qalır.

Elə buna görə də yenicə düşmüş meteoritə toxunmaq qətiyyən tövsiyə edilmir - təhlükəli yanıqlara qarantiya verilir. İstidən yox, kosmik soyuqdan.

Yanan meteor

daha ətraflı...

Nuhun dairəvi gəmisi inanclıları narahat etdi

Bu yaxınlarda tapılmış qədim şumer əlyazması əfsanəyə görə dünya faunasını xilas etmiş nəhəng dairəvi gəmiyə dair məlumatlar verir. Əlyazmada izah olunan Nuhun gəmisi İncilin dediklərinə ziddir.

Bir həftə əvvəl gildən hazırlanmış qədim əlyazma lövhəsinin şifrəsinin tapıldığına dair məlumatlar yayıldı. Lövhədə qədim nəhəng gəmi modelinin izah olunduğu aydın oldu. Şumer əfsanələrinə görə "möcüzəvi" gəminin hazırlanmasını babil tanrıları əmr etmişdi. Bu yolla hər canlıdan dişi və erkək olmaqla bir cüt xilas edilməli idi.

Mütəxəssilər əlyazmanın 4.000 il əvvəlinə aid olduğunu aydınlaşdırdılar - ən qədim ekzemplyarın tarixi dini məlumatlara uyğun gəlmir. Əlyazmada çatdırılanlar Nuhun gəmisi haqda formalaşmş ənənəvi təsəvvürlərə qarşı çıxır. Bu səbəbdən Britaniya muzeyi əməkdaşlarının yaydığı məlumat mübahisə və narahatçılıqlara gətirib çıxardı.

Dini kitablara əsasən Nuh bir cüt olmaqla bütün canlı növlərini gəmisinə yerləşdirmiş və yağışın davam etdiyi 40 gün 40 gecə ərzində onları, nəsllərini davam etdirmələri üçün qorumuşdu. İncilin izah etdiyi ölçülərə görə gəminin uzunluğu 137 metr, eni 23 metr və hündürlüyü 13 metrdir.

"Babil gəmisinin" parametrləri bu məlumatlara ziddir. Gildən hazırlanmış lövhədə 70 metr diametri olan qayıq izah olunur. Mesopotamiya tanrıları gəmini kəndir, uzun taxtalar və bitumdan hazırlamağı əmr vermişdi. Babil gəmisi parametr və materiallara görə daha çox balıq ovları üçün hazırlanan dairəvi qayıqlara (korakl) oxşayır. Qədim insanlar belə gəmiləri əsasən Dəclə və Fərat çaylarındaki səyahətləri üçün istifadə edirdi. Bəs dini kitablardaki gəmi ilə nə etməli? Hansı versiya həqiqətə daha uyğundur?

Qədim lövnəni kəşf edən Britaniya muzeyi əməkdaşı İrvinq Finkel hesab edir ki, qədim yəhudilər eramızdan əvvəl 6-cı əsrdə Misirdən çıxdıqda şumer əfsanəsini mənimsəyib dəyişdiriblər, sonralar isə dini kitablara əlavə ediblər. Arxeoloq Noa Viner tapılmış lövhənin Musa əlyazmalarını nə az nə çox, düz min il qabaqladığını deyir.

Lakin Nuh gəmisinin kopiyasını hazırlamaq üçün fond yaradan Kenn Hem arxeoloqla qətiyyən razı deyil. Hem gəminin ilk dəfə dini kitablarda izah edildiyinə, qədim şumerlərinsə məlumatları yəhudilərdən oğurlayıb təhrif etdiklərinə əmindir. Deyir:

"İncil Tanrının ilk sözüdür. Daşqın barədə məlumatlar verən hər bir digər əlyazma Nuh gəmisi haqda olan həqiqətin köçürülmüş və təhrif edilmiş variantlarıdır."

Kenn Hemə dəstək verən facebook iştifadəçiləri yazırlar:

"Bu açıq-aşkar inanclıların qəlbinə şübhə toxumları səpməyi istəyən Şeytanın işidir."

Başqa bir istifadəçi yazır: 

"Yumru gəmi su üzərində dura bilməzdi!"

Qaynaq: NBC News , naked-science.ru

daha ətraflı...

Fantastikanın belə təxmin edə bilmədiyi 5 qeyri-adi planet

Andrew Heaton

TV və filmlərdə bizlərə qeyri-adi yadplanetli dünyalarını göstərirlər və bu planetlərin adətən hər hansı bir "mövzusu" olur. Bir planet - tamamilə nəhəng meşədir, digər planet - geniş qar səhrasıdır, üçüncü planetdə isə nasistlər yaşayır. Lakin məlum olduğu kimi planetlər belə qurulmamışdır. Hamı bilir ki, hər hansı bir real planetin yeganə "mövzusu" - inanılmaz və qorxulu dəhşətdir. Elə bu haqda da danışacam...

№5. İşığı udan acgöz planet

Cəhənnəmi planet formasında təsəvvür etməyə çalışın. Yəqin ki içinizdən biri zalım və qıpqırmızı qızğın qayalar haqda düşünəcək, o dərəcədə közərmiş qayalar ki, Terminatoru belə asanlıqla əridə bilər. Başqa birinizin ağlında işığın, sözün əsl mənasında öldüyü qara nəhəng ölüm kürəsi mənzərəsi peyda olacaq. Təbrik edirəm. Birgə səylərimizlə siz bir az əvvəl TrES-2b adı ilə tanınan uzaqlardaki məşhur nəhəngi təsəvvür etdiz.

TrES-2b planeti

Əjdaha ulduz qrupundaki ulduzlardan birinin ətrafında dövr edən TrES-2b insanın kəşf etdiyi ən qaranlıq planetdir. Nə qədər qaranlıqdır? O, səthinə kənardan düşən ulduz işığının 99%-i udur. Beləliklə o kömürdən də qaradır, qara boyadan da qaradır, keçmiş sevgilinizin soyuq və bağışlamaq bilməyən qəlbindən də qaradır. Və bu planetin nə vaxtsa acacağı inandırıcı deyil, çünki öz ulduzundan cəmi 4,8 milyon km uzaqlıqdadır. Astronomiya standartları ilə bu yan-yana və üz-üzə dayanmış iki insan kimidir.

Bu həm də sizin Robinzon kimi heç vaxt o Zülmət Planetinə endirilməyəcəyiniz və orada tənhalıqdan ağlınızı itirməyəcəyiniz deməkdir... çünki sizi dərhal Günəşin səthindən cəmi beş dəfə zəif TrES-2b'nin temperaturu öldürəcək. Bu istilik planetin qaranlıq səthini zolaqlara, cəhənnəm maqmasından ibarət göllərə ayırmışdır.

TrES-2b demək olar ki qarşısına çıxan bütün işığı udur və planetin keçilməz zülmətini yalnız Yer ölçüsündə olan qızğın ölüm dənizləri pozur. Şeytani istilik səbəbindən planet üzərində buludlar meydana gələ bilmir və alimlərin dediyinə görə bu planetin niyə qapqaranlıq olduğunu izah edir. Amma bu heç cür onun doymaz iştahını izah edə bilmir. Bu üzrə nəzəriyyələr çoxdur. Bəlkə də bu atmosferin (necə olursa olsun) yoxluğu ilə əlaqəlidir. Bəlkə də burada günahkar olan işığı udan hissəciklərdir. Şəxsən mən düşünürəm ki, bu TrES-2b'nin bir-birinin üzərinə asanca uzanan tektonik plitələri həqiqi mənada min illik qaynanmağa olan nifrətdən qaralıblar.

№4. Sauronun Gözündən keçən planet

Sauronun gözü - kosmik tullantıların əhatəsində olan gənc ulduz Fomalqautun aldığı əsrarəngiz addır. Açıq kosmosda onlar bir yerdə nəhəng gözü xatırladır..

Qırpınmayan...

Əbədi...

Sonsuzluğun dərinliklərindən sizi izləyən bir gözü...

Fomalqaut ulduz sistemi

Ulduza insani xüsusiyyətlər bəxş etmək - ah, necə də mənasızdır. Əgər əsl mənzərə daha dəhşətlidirsə, bunun hansı əhəmiyyəti var? Kosmik tullantılar, qayalar, buz və toz bir yerdə bütün Günəş sistemindən təxminən iki dəfə böyük göz diski meydana gətirir. Baxın, görün hansı miqyasları olan obyektlərlə məşğuluq - siz isə elə düşünürsünüz ki, Starbucks'dan olan qız sizə kapuçinonu yalnış hazırlayıbsa, demək bütün gününüz itirilib. İşiniz çox yüngüldür, cənablar.

Yerdən 25 işıq ili uzaqlıqda yerləşən Yupiter ölçülərində olan səma cismi "Fomalqaut b" bu qəddar və amansız tsikli digər bir planetin onu itələyib orbitindən çıxararaq əbədi məhvə sürüklədiyi səbəbindən yaşayır. Bu, əsl kosmik lənətdir və bundan çox layiqli bir kosmik dəhşət janrında film hazırlamaq olar (insanların əvəzinə planetlərlə).

Fomalqaut b adlı səma cismi ulduz ətrafında gözün mərkəzində fırlanır. Nəzərə alsaq ki bu nəhəng kosmik tullantıdaki kiçik qağayıdır, onun tullantılarla addım başı toqquşduğu və planet ölçülərində feyerverklər meydana gətirdiyi fikri olduqca inandırıcıdır.

№3. Buxarlanan planet

KIC 12557548 b - öz ulduzunun onu yavaş-yavaş ölümlə zorladığı planetdir. Yaxşı, bir az abartdım. Onda daha dramatik deyək. Astronomlar gözümüz qarşısında buxarlanan və öz ardında tozlu komet quyruğunu sürüklədiyi ekzoplaneti kəşf etdilər. Bu quyruq qatilin yerlə sürüklədiyi qurbanın yardım istəyərək buraxdığı qanlı izə oxşayır. Yardım isə onsuz da gəlməyəcək...

KIC 12557548 b planeti

İndi bir az elmi dəqiqlik artıraq. KIC 12557548 b planeti öz ulduzu ətrafında bir dövrünü 16 Yer saatı ərzində tamamlayır. Bu da deməkdir ki, planetin səth temperaturu qayalıq və mineralların mövcudluğu üçün olduqca yüksəkdir. Amma bu hələ hamısı deyil. Görünür ki Kainat can verən KIC 12557548 b'yə, onun əriyən dağlarına, maqma çaylarına baxıb bunların az olduğunu qərara almışdır. Bu planetdə nəhəng, demək olar ki kiçik planet ölçülərindəki vulkan püskürmələri görünür. Onlar o qədər güclüdür ki, külü kosmosa uça bilir. Əslində yox, kül kosmik radiasiyadan buxarlanır, çünki KIC 12557548 b'dən heç nə uça bilmir.

KIC 12557548 b'dən bu qədər. Gəl indi səndən danışaq, xüsusi və gözəl olan səndən...

...və KIC 12557548 b'nin səthinə eniş etdikdə başına gələ biləcək bütün digər dəhşətlərdən danışaq.

İlk öncə, səmadan sənə göyün yarısını örtən nəhəng parlaq ulduz baxacaq. Lakin qeyri-adi səmaya diqqət yetirməyə belə vaxtın qalmayacaq, çünki 90%-ı toz bənzəri qayalıqlardan təşkil olunmuş atmosferdə nəfəs almış olacaqsan, daha doğrusu, nəfəs də ala bilməyəcəksən. Ardından, əgər səni dərhal güclü zəlzələlər və vulkan püskürmələri məhv etməsə (halbuki cəmi iki nanosaniyəyə məhv edəcək, amma bu dəfə sənə bir qədər uzun dəhşətli və əzablı dəqiqələr şansı verirəm), hər dəqiqə planetdən kosmosa uçurulub toza çevrilən 10 minlərlə tonn kütlənin başına gələnləri yaşayacaqsan.

№2. Daim edam edilən planet

Kepler-36b'dən Kepler-36c'nin doğuşu

Kepler-36b - Yerdən təxminən iki dəfə böyük kiçik planetdir. Və onu hər zaman və daim Neptuna oxşayan böyük bacısı, qaz nəhəngi Kepler-36c incidir. Planetlərin orbitləri bir-birinə olduqca yaxındır. Təəssüf ki, orbitləri periodik olaraq o dərəcədə yaxınlaşır ki, böyük bacı kiçik bacıya ciddi zərbə endirməli olur. Yaxınlaşma anında Kepler-36c Kepler-36b'yə demək olar ki edam qurur, güllələrin əvəzinə isə onun, bacısını zəlzələlər və vulkan püskürmələrindən ibarət püreyə çevirmək üçün istifadə etdiyi güclü cazibə qüvvəsi var, hansı ki səthi darmadağın edir.

Lakin daha da dəhşətlisi budur ki, kiçik bacının bu cəzadan sonra düzəlməyə bir saniyəsi belə yoxdur. Vulkanlar püskürməyi dayandırdıqda böyük bacı yenidən peyda olur və qəddar zarafatlarına davam edir. Bu da, sanki cədvələ uyğun olaraq hər 97 Yer günündən bir baş verir. Hər 3 aydan bir Kepler-36b tamamilə quruyur və dirilməyə belə zaman tapmır. Böyük bacı Kepler-36c isə bu müddət ərzində daha da qəddarlaşır. Bunun nə ilə qurtaracağını çox yaxşı bilirik.

№1. Üzərində şüşə yağışı yağan planet

HD 189733b planetinin görünüşü aldadıcıdır. İlk baxışdan o yaşayış üçün əlverişli və Yerə çox oxşayan planet kimidir: eynən belə bir mavi kürədir, heç bir halqası, alovları və ayırdedilməz zülməti yoxdur. Hətta orada buludların və hər hansı bir yadplanetli həyatının olduğunu düşünmək olar. Elə isə oraya niyə də uçmayaq?

İş burasındadır ki, HD 189733b planeti əslində planetlər arası səyyahlar üçün kosmik işgəncə yeridir. Həyat üçün tamamilə əlverişsizdir. Bu, həqiqi mənada üzərində süşə qırıntıları yağışları yağan planetdir. 

HD 189733b planeti

Atmosferində mavi rəng yayan silisium hissəciklərinin böyük miqdarı yer alır. Planetin mavi rəngi, temperaturun (vulkan içərisindəki temperatur qədərdir) silisium hissəciklərini şüşəyə çevirdiyində, daha da parlaqlaşır. Ardından isə planet şüşə qırıntılarını hər tərəfə saatda 6.500 km sürətlə atmağa başlayır. Beləcə qlobal şüşə tornadosu meydana gəlir. Bu, o qədər vəhşi bir mövzudur ki, hətta fantastlar belə buna toxunmur. Yəni, hər nə qədər HD 189733b planeti kənardan istirahət üçün möhtəşəm bir yer kimi görünsə də, əslində kainatın ən böyük qum püskürtmə maşınıdır.

Qaynaq: Cracked

daha ətraflı...

Atmosferi oksigenlə zəngin peyk: Rhea

Rhea - Titandan sonra Saturnun ən böyük ikinci peykidir. Diametri 1,528 km, kütləsi 2,49 X 10^ 21 kq-dır. 1672-ci ildə fransız astronom Giovanni Cassini tərəfindən kəşf edilən Rhea ətrafında dövr etdiyi Saturndan 527,040 km uzaqlıqda yerləşir. Saturn ətrafındakı tam bir dövrünü 4 gün 5 saata tamamlayır. Peykin cazibə qüvvəsi Yerinkinin 8 də 1-i qədərdir. Yerdə 80 kq çəkisi olan bir adam bu peyk üzərində çəkilsəydi 10 kq olacaqdı. NASA-nın kosmik cihazı Cassini'dən gələn məlumatlarla silikat strukturlu səthə sahib olduğu aydın olan peykin səth istiliyinin 99 K (-174 ° C) ilə 53 K (-220 ° C) arasında dəyişdiyi ölçülmüşdür.

2010-cu ilin mart ayında Rhea'ya 97 km məsafəyə qədər yaxınlaşan Cassini kosmik cihazı Rhea'da oksigenlə zəngin zərif atmosfer olduğunu, peykin səthində isə su buzu olduğunu aydınlaşdırdı. Cassini'dən alınan məlumatlarda bu zərif atmosferin tərkibində oksigenin 96%, karbondioksidin 3%, geriyə qalan 1%-də isə helium və hidrogen qazlarının olduğu məlum olmuşdur.

Amma planetoloqlar əlverişli şərtlər olsa belə, peykdəki bu atmosferlə bizim nəfəs almağımızın mümkün olmadığını bildirirlər. Çünki oksigen tənəffüs edən canlı orqanizmlərinin, ağciyərləri Yer atmosferinə uyğun olaraq təkamül keçirdikləri üçün azot qazının mövcud olmadığı bir atmosferdə nəfəs almasıyla ağciyərlərin yanmasına və o canlının bir neçə dəqiqə sonra ölməsinə səbəb olacaq.

Həmçinin Cassini kosmik cihazının üzərinə yerləşdirilmiş infraqırmızı spektroskop aparat şəkildə göründüyü kimi peyk səthindəki mavi sahələrdə su buzu təbəqəsi olduğunu sübut edir. NASA Ames Tədqiqat İnstitutundan olan planetoloq Ben Teolis başqa ulduz sistemlərindəki planetlərin ətrafında dövr edən peyklərdə də Rhea'da olduğu kimi oxşar şərtlərin meydana gələ biləcəyini deyir.

Qaynaq:

Wikipedia
Solar Views
Space
DailyGalaxy

daha ətraflı...

"Mars One" layihəsi üçün 1058 nəfər seçildi

Yerə dönüşü planlaşdırılmayan Mars ekspedisiyası təklif edən Mars One layihəsinin təşkilatçıları ilk turun nəticələrinə görə artıq missiyada iştirak etmək üçün müraciət etmiş insanlar arasından ən uyğun 1058-i seçiblər.

İlk iştirakçı qrup 200.000-dən çox ərizənin araşdırılmasından sonra müəyyənləşib. Layihənin təsisçisi Bas Lansdorpun dediyinə görə ilk turun seçkilərini keçmiş namizədlər Qırmızı planetdə qurulacaq ilk insan koloniyası haqda yalnış təsəvvürlər formalaşdırırlar.

"Bizim məqsədimiz kimin fiziki və psixoloji baxımdan Marsda insanlığın ilk təmsilçisi ola biləcəyini aydınlaşdırmaqdan ibarətdir. Bu kəsləri missiyaya bir o qədər də ciddi yanaşmayanlardan ayırmağa çalışırıq." - Bas Lansdorp qeyd edir.

CBS telekanalının verdiyi məlumata görə ilk seçki turunu keçə bilmiş namizədlərin əksəriyyəti ABŞ vətəndaşlarıdır (297 nəfər). İkinci pillədə 75 nəfər namizədlə Kanada yer alır. Üçüncü yerin sahibi 63 namizədlə Hindistan, dördüncü isə 52 nəfərlə Rusiyadır. İkinci tura 107 ölkədən olan namizədlər keçid alıb.

Növbəti seçki prosesləri bir neçə mərhələdən ibarət olacaq. Təşkilatçılar namizədlər arasında Marsda fiziki və psixoloji baxımdan yaşaya biləcək ən uyğunlarını müəyyənləşdirməyə çalışacaqlar. Bununla belə əlavə ərizələrin də qəbul olunması gözlənilir.

Layihənin qanunlarına görə namizədlərin yaşı 18-dən yuxarı olmalıdır, həmçinin məqsədə çatmada qəti qərarlar verə bilən, tez adaptasiya ola bilən və insanlarla yaxşı əlaqələr qura bilən, yaradıcı kəslər olmalıdır. İngilis dili layihənin əsas dili hesab edilir.

Mars One layihəsi 2023-cü ildə Marsa ilk pilotlu ekspedisiyanın yerinə yetirilməsini planlaşdırır. Qonşu planetə göndəriləcək İlk dörd namizəd oranın ilk sakinləri olacaq və həyatlarının sonuna qədər hazırlanacaq bazada yaşayacaqlar.

Qaynaq: RİA

daha ətraflı...

Zəmilərdəki sirli dairələrin müəllifi tapıldı

2013-cü ilin sonlarında fotoqraf Culi Belancer zəmilərdəki qeyri-adi görünüşlü dairələri çəkdikdən sonra fotoşəkillər bu mövzuda yeni mübahisələrə səbəb olmuşdu.

San-Fransiskonun cənubunda yerləşən Çualar adlı kiçik şəhərdə, göründüyü qədərilə, qazon biçən maşınlarla hazırlanmış dairələrin mənası nə idi? Axmaq zarafat? Yadplanetlilərə ünvanlanmış mesaj? Yoxsa yadplanetlilərin bizə mesajı?

Bir müddət sonra zəmilərdəki dairələr elə yarandığı kimi qeyri-adi şəkildə yoxa çıxdıqda diskussiyalar növbəti fazaya keçid aldı. Bəziləri fotoqrafı falsifikasiyada günahlandırdı, digərləri isə sirli dairələrin yadplanetlilərə aid olub-olmadığı haqda müzakirələrə davam etdi.

Nəhayət mübahisələrin ən qızğın yerində xəbər agentliklərindən birinin redaksiyasına anonim zəng gəldi. Zəng edən şəxs qeyri-adi dairələrin müəllifinin dünyaca məşhur çip istehsalçılarından olan NVIDIA şirkəti olduğunu, dairələrdən ibarət rəsminsə yeni məhsullarının reklamı üçün hazırlandığını dedi.

Artıq bu məlumat öz təsdiqini tapdı. Ötən həftənin bazar günü Las Veqasda təşkil olunmuş press-konfransın sərgisində NVIDIA şirkətinin prezidenti Cen-Sun Xuan mobil telefonlar üçün planlaşdırılmış yeni çipin ictimaiyyətə tanıdılması üçün öz marketinq bölməsinə şəxsən belə bir reklam sifarişi verdiyini açıqladı.

Xuan deyir:

"Yeni çipimiz faktiki olaraq uçurum üzərindən körpü döşədi, artıq mobil telefonlar güc baxımından kompyuterlərdən geri qalmayacaq."

Qaynaq: naked-science.ru

daha ətraflı...

Ruhları biz yox, beynimiz görür

Sifətləri tanıma - ictimai həyatdaki ən vacib bacarıqlarımızdan biridir. İnsandan asılı olaraq bu sistem ehtiyac duyulduğundan daha artıq dərəcədə işləyə bilər, bu da insanın hər yanda "gözlər" və "ağızlar" görməsinə səbəb ola bilər. Beləcə hətta ruhlar olan fotoşəkillərə əsaslı izahlar vermək mümkünləşə bilər.

Bir çox insanlar fövqəltəbii hadisələrin baş verdiyinə inanır və elmin izah verə bilməyəcəyi ruhları gördüyünü düşünür. Görünür bu hadisələr insanın düşüncələrindən daha çox onun beyninin əvvəldən fövqəltəbiilikləri görmə bacarığından qaynaqlanır.

Canlıların funksionallığı üçün lazımlı olan beynin sürətli fəaliyyəti insanda məhdud informasiya çərçivəsində izahlar verməyə çalışır. Bu da səhvən mövcud olmayan obyektlərin həqiqi olduğu illüziyasına gətirib çıxarır.

Misal olaraq insanların qeyri-adi şəkildə sifətlər və obrazlar gördükləri qeyd edilə bilər. Yaşayan insanlar arasında hətta kartof çipsləri üzərində İsa Məsihin sifətini gördüyünü iddia edənlərə rast gəlinir. Bunun səbəbi nədir?

Sifətləri tanıma insan üçün olduqca əhəmiyyətli bir bacarıqdır. Beyin aktivlik qeydləri tədqiqatları göstərir ki, beynin çox böyük bir hissəsi sifətləri tanıma və üzərində işləmə funksiyasını yerinə yetirir. İnsandan asılı olan bu xüsusiyyət normadan artıq işləyə və insanın beynində əslində mövcud olmayan sifətlərin təsvirini verə bilər. Ruhların göründüyü iddia edilən fotoşəkillərin bu sayədə elmi olaraq izah olunması mümkündür.

İnsanlar gündəlik həyatda bir-birləri ilə qarşılıqlı ünsiyyətdə olurlar, bunun üçün də onlar qarşılarındaki həmsöhbətlərinin niyyətlərini anlamalıdırlar. Digər insanların davranışlarına səbəb müəyyən etmə beynin işinin bir sahəsidir, bu səbəbdən bir çox insanlar digərlərinin addımlarında əslində mövcud olmayan xüsusi səbəblər görməyə çalışırlar. Ehtimalla bu tanıma sistemi məhz ruhların mövcud olduqları inancı ilə əlaqəlidir.

Zürich Universiteti hospitalının neyrofizioloqu Bruqqer ruhlarla əlaqədə olduqlarını iddia edən xəstələrində beynin sağ yarımkürəsinin üstünlük təşkil etdiyini gördü.

İnsanın beyni sağ və sol yarımkürələrə bölünür. Sağ yarımkürə sifətləri tanıma, yaradıcı düşünmə, əyani təsvir, musiqi və s. funksiyalarını yerinə yetirir.

Üstünlük təşkil edən yarımkürənin müəyyən edilməsi testlərində bir punkt var. Bu punktda təklif olunan şəkildəki iki sifətdən hansının daha şən olduğu soruşulur.

A şəklindəki sifət sağ yarımkürəyə şən görünür, B şəklindəki isə sol yarımkürəyə gülür. İnsan əyani informasiyanı gözü ilə oxuyur və hər göz onu "üzərində işləmək" üçün beynin əks yarımkürələrinə ötürür, bu səbəbdən şəklin sol yarısı sağ yarımkürəyə göndərilir, sağ yarısı isə sol yarımkürəyə. Hesab edilir ki, sağ yarımkürənin üstünlük təşkil etdiyi insanlar sifətin sol hissəsini daha güclü qəbul edirlər, bu səbəbdən onlara B sifəti A sifətindən daha şən görünür.

Bruqqer bu təcrübəni bir neçə yüz xəstəsi üzərində apardıqdan sonra insanlardan hər birisi paranormal hadisələrə nə dərəcədə inandıqlarını təsvir etdilər. Təcrübənin ən əhəmiyyətli nəticələrindən biri kimi məhz sağ yarımkürənin daha üstün olduğu insanlarda fövqəltəbii hadisələrin yaşanmış olduğu qeyd edilir.

Qaynaq: RİA Novosti

daha ətraflı...

İnsan özü bir irqdir

İnsanlar bioloji olaraq tək bir irqdir. Biologiyada irqlər siyasətdəkindən fərqli tərif edilir.

Biologiya daxilində irqlər bir sıra izolyasiya (təcrid) mexanizmləri ilə tanınır. Bir növ içərisindəki fərqli populyasiyaların irq olaraq tərif edilə bilməsi üçün o populyasiyaların bir-birləriylə heç bir əlaqəsinin olmaması lazımdır. Növümüz arasında bəzi kiçik qəbilələr istisna olmaqla bir-biri arasında gen axışı təmin edə bilməyəcək heç bir toplum yoxdur. Yəni sivil təkamül sayəsində əldə etdiyimiz vasitələr və texnologiya irqləri tamamilə aradan qaldırmışdır. Kiçik qəbilələr bioloji irq olaraq hesab edilsələr də, bunların sayının yox deyiləcək qədər az olması ümumiləşdirməni haqsız çıxarmır.

Bu səbəbdən Qafqazlı, Türk, Erməni, Fars, Rus, Ərəb, Kürd, İngilis, Alman, Fransız, İtalyan, Çinli və s. milliyətlərinin və irqlərin bioloji olaraq heç bir mənası, etibarlılığı, dəyəri və əhəmiyyəti yoxdur. Bunlar siyasi məqsədli təriflərdir və təbiət elmləri baxımından vaciblik daşımırlar. Ümumi olaraq müəyyən coğrafiyalara aid, müəyyən fiziki xüsusiyyətləri (dərinin rəngi, göz quruluşu və s. fərqləndirici xüsusiyyətlər) daşıyan fərdlər ayrı irqlərə bölünürlər kimi düşünülsə də, əslində bu insanların bioloji olaraq "irq" hesab edilmələri düzgün deyil. Bu fərqliliklər Homo sapiens'in Afrikadan çıxıb bütün Yer üzünə yayılması əsnasında müvəqqəti olaraq təcrid olunduğu dövrlərdə qazandığı xüsusiyyətlərdir və müasir dövrümüzə qədər coğrafiya çərçivəsində ötürülmüşdür. Bəli, növümüz tarixində müxtəlif vaxtlarda irqlərin meydana gəldiyi, yəni izolyasiyanın meydana gəldiyi dövrlər olmuşdur, amma müasir zamanda bu növ izolyasiyalarına daha rast gəlmirik. Hal-hazırda gördüyümüz müxtəlifliyin səbəbi keçmişdəki izolyasiya və irqləşmə prosesləridir. Lakin 20-ci əsrin əvvəllərindən etibarən bu izolyasiyalar demək olar ki tamamilə yox olmuşdur. Bu gün biologiyada insanlar üçün istifadə edilən "irq" anlayışı yalnız keçmişdə meydana gələn genetik ayrışmanı ifadə etmək məqsədiylə istifadə edilir. Digər tərəfdənsə başqa heyvan populyasiyalarında aydın şəkildə irq anlayışını sezə bilirik.

Ümumiləşdirmək lazımdırsa bunu bildirməyə ehtiyac var: biologiya daxilində irqlər statik olaraq tərif edilə bilməzlər, irq anlayışı dinamik anlayışdır, ətraf mühit və növ şəraitlərinə görə dəyişir. Növümüzün tarixində izolyasiyalar meydana gəlmiş olsa da və müvəqqəti olaraq irqlər meydana gəlsə də, bu irqlərin hal-hazırda davam etdiyini demək düzgün olmazdı. İzolyasiya meydana gəlmədiyi, məhdud bir coğrafiyada çölə tək bir köç də verib və ya almadan cütləşməsinə qərar verilmədiyi müddətdə bioloji olaraq Yerdə insan irqləri deyə bir şey olmayacaq (bu gün yaşayan yerli, kiçik və təcrid olunmuş qəbilələr istisna olmaqla). Belə bir tərif verə bilməyimizin əsas səbəbi ayrıseçkilik etməyən, əksinə populyasiyaları birləşdirən təbiət qanunu - təkamüldür. Müasir dövrdə insan növü daxilində mövcud olan populyasiyaları bölən elm adamlarına rastlamaq çətin məsələdir.


Qaynaq: 

Chicago Journals
EurekAlert
Why Evolution Is True
Race and Genomics
Washington University
Discover Magazine
PBS Nova

daha ətraflı...

Elmi fantastika: İşıq sürətini keçən kosmik gəmilər

Elmi fantastikanın əsərləri arasında vacib yer tutan "Star Wars" serialının məşhur kosmik gəmisi - Millenium Falcon'un filmdə işıq sürətinin  2,5 qatına qədər qalxa bildiyi izah edilir.

Bu sürətin qalaktika miqyaslı səfərlər üçün "yük arabası" kateqoriyasında qiymətləndirilməsinə baxmayaraq, kosmik gəminin qalaktikada gah o yana, gah bu yana, yüzlərlə işıq ili məsafələrini asanlıqla və qısa müddətlərdə keçdiyi bütün diqqətli tamaşaçılar tərəfindən fərq edilmişdir. İşıq sürətini onsuz da nəzəri olaraq keçmək mümkün deyil, amma fərz edək ki keçildi. Buna baxmayaraq məsafələr, sürət və zaman arasında uyğunsuzluq həll olmur. Çünki bir kosmik gəmi işıq sürətinin 2,5 qatına qalxsa da, Yerdən yola çıxdığında Günəşə ən yaxın ulduz olan (4,37 işıq ili uzaqlıqdaki) Alpha Centauri'yə yalnız 2 ildə çata bilər.

Millenium Falcon səyahətçiləri, məsələn Tatooine planetinə, minlərlə işıq ili uzaqdakı Endor'a kifayət qədər qısa bir müddətdə çatırlar. Halbuki belə bir şeyin baş verməsi elmi olaraq mümkün deyil. O gəmidəki hər kəs belə bir səfər tamamlanmadan, ehtimalla, yaşlanma səbəbindən ölmüş olardı.

Qaynaq: Evrim Ağacı

daha ətraflı...

Kvant fenomeni zamanı illüziyalaşdırır

Son əsrlərdə fizika üzrə bir çox kəşflər edilmişdir, lakin bu elm hələ də ikiyə bölünmüş vəziyyətdədir. Elementar hissəciklərin və onların qarşılıqlı təsirinin izahı üçün elm adamları kvant mexanikasına tərəf qaçırlar, əsas rollarını planet, ulduz və qara dəliklər oynayan makrokainatın öyrənilməsi üçün isə Eynşteynin Ümumi Nisbilik Nəzəriyyəsi (ÜNN) istifadə edilir. Amma təbiət hər hansı bir üsulla bu iki dünyanı birləşdirməyə nail olmuşdur; demək, həm subatom dünyanı, həm də nəhəng obyektlərin dünyasını bir yerdə izah etməyə uyğun bir nəzəriyyə mövcud olmalıdır.

Buna baxmayaraq son illərdə riyaziyyatçı və fiziklərin iki nəzəriyyəni birləşdirmə cəhdləri mənasız cavablar almaqla nəticələnir. 1960-cı illərdə alimlər "Wheeler–DeWitt tənliyi" köməyi ilə cazibə qüvvəsi kvant nəzəriyyəsinin başlanğıcını qoyacaq hipotetik kvant sahəsini - mikro və makro kainatların fəaliyyəti və qarşılıqlı təsirini birləşdirən modeli izah etməyə çalışdılar. Amma bu tənliyin həll edilməsi üçün zamanı "mötərizədə" saxlamaq lazım oldu.

"Belə olduqda kainat təkamül keçirməməlidir. Amma biz onun inkişaf etdiyini görürük, bu da, nə olduğundan asılı olmayaraq zamanın iştirak etdiyini və rol oynadığını göstərir" - Turində yerləşən Milli Metrologiya Tədqiqatları İnstitutundan olan Marco Genovese deyir.

1983-cü ildə nəzəri fiziklər Don Page və William Wootters "Wheeler–DeWitt tənliyini" yalnız kvant dolaşıqlığını ağılda tutaraq həll etməyin mümkün olduğunu irəli sürdülər. Bu fenomen bundan ibarətdir ki, bir-birindən böyük məsafələrdə ayrılmış iki və ya daha çox hipotetik hissəciklərin kvantmexaniki vəziyyəti qarşılıqlı olaraq asılıdır və biri digərinə əks olaraq dəyişilir. Vəziyyətin dəyişilməsi bir anda baş verir, demək, heç bir impuls bu müddət ərzində bir hissəcikdən digərinə çata bilməz.

Page və Wootters öz qeyri-adi ideyalarının riyazı həllini təqdim etdilər: hipotezlərinə görə, bütün kainatda saatlar cəngəlli (dolaşıq, qarışıq) vəziyyətdədir, bu səbəbdən kainatın içərisində olan müşahidəçi zamanın axdığını düşünəcək. Amma kainatın sərhədləri xaricindən kainatı izləyən müşahidəçiyə kainatda baş verən hər şey statik və hərəkətsiz olaraq görünəcək.

Bir neçə on ildən sonra Genovese və həmkarları Page və Wootters'in ideyasını xatırladılar və onun görünüşünü gücləndirmək qərarına gəldilər. Alimlər ilk dəfə izah edilmiş effekti cəmi iki fotondan ibarət fiziki kainat sistemində nümayiş etdirdilər. Bu sistemi kiçik miqyaslı model hesab etmək olar, lakin onun funksionallığı artıq hipotezin ağır dəlilini meydana gətirir.

Təcrübədə fiziklər bir cüt dolaşıq fotonları iki fərqli trayektoriyalara ötürdülər. Fotonlar polarizasiyalaşdırılmış (vertikal-horizontal) idilər. İşığın hər iki hissəciyi kvarts materialdan keçərkən və detektorun massivinə daxil olarkən polarizasiya dairəvi hal alırdı.

Bunu təsəvvür etmək çətindir, lakin hər iki dolaşıq hissəcik (müşahidəçinin peyda olmasına qədər) kvant superpozisiyası vəziyyətində olur - yəni vəziyyəti müşahidə ilə ölçməyənə qədər onlar sanki eyni anda həm vertikal, həm də horizontal polarizasiyaya sahib olurlar.

Oyunun sirri bundan ibarətdir ki, kvarts plastinanın qalınlaşmasından asılı olaraq fotonlar onun içindən keçmək üçün daha çox zamana ehtiyac duyurdu, bu da polarizasiyanın daha çox dəyişilməsinə səbəb olurdu. Plastinanın qalınlığı ehtimalla hissəciklərdən birinin hər hansı yalnız bir polarizasiya dəyəri alacağına təsir edirdi.

Təcrübəyə iki fərqli yöndən baxılırdı. Bunlardan birində fiziklər fotonlardan birini horizontal və vertikal polarizasiyalar arasında keçid edə bilən saat və oxu kimi qəbul etdilər. Kvant dolaşıqlığı fenomeni səbəbindən birinci fotonun göstəricilərini müəyyən etmək cəhdləri ikinci fotonun da polarizasiya dəyərinin dəyişilməsinə gətirib çıxarır.

Yəni, "bu fotondan ibarət kiçik kainatda saatı izləyən hər bir müşahidəçi birbaşa onun inkişaf prosesinə daxil olmuş olacaq və daxilində baş verən hadisələrə təsir etməyə başlayacaq". Belə halda, kvant ehtimallarına əsaslanaraq müşahidəçi də əks fotonların polarizasiya dəyərini qiymətləndirə bilər.

Fotonlar qalın kvarts plastinanın içindən keçdiklərinə görə müxtəlif dərəcəli dəyişikliklərə məruz qalırlar, sınağın təkrar, amma bu dəfə daha qalın plastinalardan keçirilməsi isə göstərir ki, ikinci fotonun polarizasiyası zamanla dəyişilir. Yəni, "fotondan ibarət kainat dəyişilir".

Daha sonra təcrübəyə ikinci yöndən nəzər yetirdilər. İkinci dəfə tədqiqatçılar özlərini fotondan ibarət kainatın sərhədləri xaricində yerləşən və sistemin bütöv kvant vəziyyətini ölçən "supermüşahidəçilər" kimi təsəvvür etdilər. Belə müşahidə hər iki fotonun vəziyyətinin eyni olduğunu göstərdi, bu da "dəyişilməz kainat illüziyasını" təqdim edir.

Təcrübənin müəllifi Alberta Universitetində işləyən Don Page öz tədqiqatı ilə razı qaldı. Amma təcrübədə iştirak etməyən digər fiziklər zamanın illüziya olduğuna dair şübhələrini bildirirlər. "Wheeler–DeWitt tənliyi" bir çox alimlər tərəfindən qəbul edilmir, çünki ÜNN ilə kvant fizikasının hər birləşdirilməsində zaman nəzərə alınmalıdır, əks təqdirdə hər hansı başqa bir vacib aspekt "mötərizədə" qalmış olar, demək, yeni modeli "Hər şeyin nəzəriyyəsi" adlandırmaq mümkün olmaya bilər.

Genovese özü də etiraf edir ki, Page və Wootters'in ideyası inqilabi olsa da, yenə də natamamdır. Dediyinə görə, "Wheeler–DeWitt tənliyi" kvant mexanikası və nisbilik nəzəriyyəsinin son cavabı olmasa da, "Hər şeyin nəzəriyyəsini" hazırlamaq üçün möhtəşəm vasitə ola bilər. Alimlər daha çox dəlillərin əldə edilməsi üçün laboratuar şəraitin kiçik miqyaslı modellərindən çıxıb həqiqi kainata müraciət etməyin lazım olduğunu qeyd edirlər.

Qaynaq: New Scientist

daha ətraflı...

Asqırmaq nədir?

Asqırmaq burun selikli qişasını narahat edən hissəciklər səbəbindən meydana gələn və ciyərlərdəki havanın çox sürətli şəkildə burun və ağızdan çölə çıxması vəziyyətidir. Asqırmanın sürəti saatda 160 kilometrə qədər çata bilər. Səbəbinin parlaq işığa ani olaraq məruz qalmaq, istiliyin ani dəyişməsi, soyuq hava əsməsi, qismən dolu mədə, viral infeksiyalara reaksiya olduğu hesab edilir.

Ümumiyyətlə asqırmanın məqsədi burun ilə əlaqəli yolları açmaqdır. Bununla belə allergiyalar və bəzi xəstəliklər də bu refleksə səbəb ola bilər. Asqırma beynin beyin sapı hissəsindən nəzarət edilir.

Həmçinin maraqlı bir məlumat olaraq yatdığınızda heç vaxt asqıra bilməyəcəyinizi deyə bilərik. Bunun səbəbi REM atoniyası adı verilən vəziyyətdir. Bu vəziyyətdə olarkən neyronlar xəbərdar edicilərə reaksiya verə bilmədiyi üçün asqırma prosesi də baş vermir. Amma əgər xəbərdar edicinin şiddəti artsa fərd əvvəlcə oyanacaq, ondan sonra asqıracaq.

daha ətraflı...

Qalapaqos tısbağası

Qalapaqos tısbağası - müasir dövrdə yalnız Qalapaqos və Aldabra adalarında yaşayan nəhəng quru tısbağasıdır. 16-cı əsrdə qərblilər tərəfindən tapılan bu nəhəng tısbağalara ispanca "tısbağa" mənasını verən "Galapago" adı verilmişdir. 

Qalapaqos tısbağaları Çarlz Darvinin də araşdırdığı növlər arasında idi. Yer üzündə yaşamış ən böyük tısbağa növü olduğu hesab edilir. Orta hesabla 175 il yaşaya bilirlər. 

Əsasən ot yeyən bu canlılar nadir hallarda həşərat, kərtənkələ, xərçəng, əqrəb və siçanla da qidalanırlar. Uzunluğu 2 metrə qədər çatır. Ağırlığı 1 tondur. Dişiləri 6 həftə davam edən hamiləlik dövrünün ardından təxminən 50-70 yumurta qoya bilir. Amma bunlardan yalnız 7-8 bala həyatda qalır. Bu canlılar asan ov olduqlarından, nəsillərinin kəsilməməsi üçün UNESCO tərəfindən qorunma altına alınmışdır. 7000-11000 Qalapaqos tısbağası yaşadığı hesab edilir. Həmçinin planetimizdə ən uzun həyat sürən canlılardır.

daha ətraflı...