Avstraliyalı alimlər əsl beyində baş verən bütün prosesləri təqlid edə biləcək bionik beyin hazırlamağı planlaşdırır. Dövlət tədqiqat mərkəzinin inkişafına 250 milyon dollar ayırsa, 10 il davam edəcək tədqiqat layihəsinin nəticəsi olaraq bionik beyinlər istehsal etmək mümkün olacaq.
Alimlər ilk bionik beyni hazırlamaq niyyətindədirlər. Bionik beyin əsl beyində baş verən prosesləri təqlid etməklə yanaşı, həm də müxtəlif xəstəliklərin yaranmasının səbəblərini daha yaxşı anlamaq üstünlüyü təmin edəcək.
Ekspertlərin hesablamalarına görə bionik beyin layihəsi 250 milyon dollara başa gələcək. Elmlər Akademiyasının qurduğu Beyin Mərkəzi üzvləri müxtəlif sahələrdən olan mütəxəssisləri bu layihə ətrafında toplamağın zəruri olduğunu deyirlər.
Daha əvvəl Avstriya Elmlər Akademiyasının Molekulyar Biotexnologiyalar İnstitutundan olan alimlər kök hüceyrələrindən neyron və digər hüceyrələrdən ibarət struktur yetişdirməyə nail olmuşdular. Əldə edilən struktur faktiki olaraq dərmanların test edilməsi üçün yararlı insan beyni idi.
Avstraliya Milli Universitetindən olan Vincent Daria'nın sözlərinə görə, beyin modelləşdirilməsi layihəsini yenidən qiymətləndirmək mümkün deyil, çünki beyin ən vacib orqandır.
"Belə bir modelin hazırlanması Parkinson, demensiya, posttravmatik sindrom və digər bir neçə xəstəliyin səbəblərini daha yaxşı anlamağımızı təmin edəcək", - tədqiqata başçılıq edəcək Bob Williamson qeyd edir.
Bionik beyin psixiki xəstəliklərlə bağlı tədqiqatlar aparmaq və beyin travmalarını sağaltmaq, həmçinin əvvəldən onların qarşısını almaq üçün əsas vasitə hesab edilir.
Həmçinin oxuyun:
Altshaymerin mənşəyi tapıldı
Seks beyin fəaliyyətini gücləndirir
Kişi və qadın beyni arasında fərq tapıldı
daha ətraflı...
Alimlər Yer qabığının ən qədim parçası - 4,4 milyard yaşı olan sirkon kristalını kəşf etdilər. Mavi rəngli bu kristalın kəşfi, Nature Geoscience jurnalında qeyd edildiyi kimi, alimlərin planetin necə soyuyub həyata yararlı hala gəldiyi haqqındakı fikirlərini təsdiqləyir.
Bu göstərir ki, Yer 4,6 milyard il əvvəl meydana gəlməsindən sonra bərk qabığa, əvvəl hesab ediləndən daha qısa müddət sonra, Ayı meydana gətirdiyi düşünülən Mars böyüklüyündə bir cismlə toqquşmasından yalnız bir neçə on milyon il sonra sahib olmuşdur. Bundan əvvəl Yerin ərimiş maqmadan ibarət qaynar bir top halında olduğu ehtimal olunur. Lakin səthinin bu qədər erkən bərkləşməsi məlumatı planetimizin həyata əlverişli hala olduqca erkən dövrdə gəldiyi fikrini doğurur.
Həmçinin oxuyun:
Ən məşhur elmdən kənar əfsanələr
Kimyəvi Təkamül: Canlılıq və Cansızlıq anlayışları
Nanomühərriklər canlı hüceyrə içərisində işlədi
daha ətraflı...
Darvin 1859-cu ildə Növlərin Mənşəyi kitabını nəşr etmədən əvvəl bilirdi ki, əgər belə bir nəzəriyyəni elan edəcəksə, nəzəriyyə bu tip əhəmiyyətli suallara da cavab verməli idi: Hər şey ümumiyyətlə sadədən mürəkkəbə doğru təkamülləşirsə, arılar pətəklərini necə altıbucaqlı və indiyə qədər bilinən ən münasib şəkildə inşa edə bilirlər? Bundan əvvəlki mərhələlər nələrdir? Bütün arılar altıbucaqlı evlər qurur?
Darvin, Down House adlandırılan evində bu mövzuda çoxlu sayda araşdırma aparmışdır. Darvinə qədər elm adamları bütün arıların altıbucaqlı pətəklər qurduqlarını düşünürdülər. Dövrün hörmətli bioloqlarından olan Lord Brougham Darvinin Təkamül Təlimini kiçiltmək üçün heç bir arının altıbucaqlıdan başqa pətək quruluşu hazırlamadığını, bu səbəbdən də arıların belə bir təkamül keçirməmiş olduğunu irəli sürdü. Darvin təbiətdə daha silindrik quruluşda və sadə nizamda olan pətəklər quran arılar olduğunu özünəməxsus uzaqgörənliyi sayəsində bilirdi; ancaq harada tapacağı haqqında bir fikri yox idi. Lakin Darvin uzun məktublaşmalar və araşdırmalar nəticəsində axtardığı canlını tapdı: Melipona domestica. Meksika Arısı adı ilə tanınan bu arı digər arılardan fərqli olaraq silindrik, dairəvi və daha kobud pətəklər qururdu. Bildiyiniz kimi, yumru və küncsüz bir quruluş tikmək, bucaqlı bir quruluş tikməkdən qat-qat asandır. Məsələn, quşların yuvaları da bu səbəbdən dairəvidir.
Darvin buradan yola çıxaraq, öz dövrünü çox qabaqlayan bir mülahizə irəli sürdü: əslində bütün arıların pətək oyuqları dairəvidir. Ancaq arılar bu pətəkləri bir-birinə o qədər yaxın və sıx qururlar ki, pətəklər fiziki təzyiq altında əyilib bükülür və nizamlı şəkildə altıbucaqlı və bir-birinə bitişik bir hörgü halını alırlar. Təbii ki, dövrün texniki şərtləri daxilində bu mülahizəni sübut etmək imkansız idi. Darvindən sonra da alimlər illərlə bal pətəklərinin quruluşundakı mükəmməlliyə heyrətlə baxmışdırlar, ancaq heç biri tam olaraq bu mexanizmi açıqlaya bilməmişdir. Nəhayət ki, 150 ildən də artıq bir müddət sonra bu dahi insanın fikirləri öz təsdiqini tapdı.
Bir vaxtlar "riyaziyyatçı" arıların ağlasığmaz bir müvəffəqiyyəti hesab edilən bal pətəklərindəki nizamlı altıbucaqlı quruluş olduqca sadə bir mexanizmlə izah edildi.
İngiltərə və Çin mühəndisləri bu sirri həll etmə yolunda ilk və əhəmiyyətli tədqiqatı apardılar. Qrup bal pətəklərində gözə xoş görünən bu altıbucaqlı şəklin əslində əvvəl dairəvi bir quruluşda olduğunu və saniyələr içərisində altıbucaqlı forma aldığını müəyyən etdi. Tədqiqatın nəticələri Journal of the Royal Society Interface jurnalında dərc edildi.
Qrup Pekindəki bir ərazidə bal arılarının pətəklərinin inşasını asanca müşahidə edə biləcəkləri bir kamera quraşdıraraq pətəklərin inşasının müxtəlif mərhələlərini fotoşəkil çəkərək qeydə aldılar. Müşahidələr nəticəsində pətəklərin ilk mərhələdə dairəvi quruluşda olduqları aşkar olundu. Pətəyin bu ilk dairəvi quruluşu yaradıldıqdan sonra bal arıları pətəyin divarlarını istiləndirirlər. Onlar bu əməliyyatda istifadə etdikləri istiliyi öz bədənləri vasitəsilə təmin edirlər. Pətəyi istilətdiklərində mum axıcı hala gəlir və ardından pətək ən dayanıqlı forma olan altıbucaqlıya çevrilir. Qrupu arıların bir pətəyi tam yoxsa qismən istilətdikləri sualı düşündürür.
"Mənim təxminim təbiətin qənaəti və ən qısa yolu seçməsindən yola çıxaraq pətəyin qismən, yəni yalnız müəyyən hissələrdən isidilməsidir. Amma digər tərəfdən arılara görə pətəyi bir dəfəyə istilətmək daha asan bir iş kimi görünə bilər", - Cardiff Universitetindən olan mühəndis və tədqiqatın müəlliflərindən biri Bhushan Karihaloo deyir.
Qrup hər iki variantın da nə qədər müddət çəkə biləcəyini hesabladı. Belə ki, bir pətək oyuğunu altıbucaqlıya çevirmək üçün tam istilətdiyinizdə 6 saniyə, müəyyən hissələrdən istilətdiyinizdə isə 36 saniyə keçir. Tədqiqatçılar işin növbəti mərhələlərində bu məlumatı da dəqiqləşdirəcəklərini qeyd edirlər.
Həmçinin oxuyun:
Meyvələr və heyvan məhsulları niyə dadlıdır?
Zəmilərdəki sirli dairələrin müəllifi tapıldı
Nəsli kəsilmiş növləri həyata qaytara biləcəyik
daha ətraflı...
Alimlər qırmızı cırtdan sistemlərində daha 8 ekzoplanet kəşf etməyə nail oldular. Onlardan 3-ü həyat üçün əlverişli hesab edilən "həyat zonasında" yerləşir.
Çilidə yerləşən Avropa Cənubi Rəsədxanasının iki spektrometrinin əldə etdiyi məlumatlar köməyilə Hertfordshire Universitetindən olan Mikko Tuomi'nin başçılıq etdiyi astronomlardan ibarət elmi qrup qırmızı cırtdan ulduz sistemlərində 8 ekzoplanet tapmağa nail oldu. Onlar ulduzlarından 6-600 milyon km məsafədə dövr edirlər, bu səbəbdən ulduz ətrafında tam dövrləri 2 yer həftəsindən 9 yer ilinə qədər dəyişə bilər. Planetlər Yerdən 15-80 işıq ili uzaqlıqda yerləşir.
Alimlərin fikrincə, bu ekzoplanetlərdən 3-ü - GJ 422 b, GJ 682 və GJ 180 - kütlə baxımından Yeri üstələsələr də, həyat zonasında yer alırlar. Hər üçü "superyerlər" kateqoriyasına daxildir.
Daha əvvəl aparılmış tədqiqatların nəticələrinə görə qırmızı cırtdan ulduzlar ətrafında Yerə oxşar planetlərin tapılmasına ehtimal kifayət qədər yüksəkdir. Növbəti illərdə başladılacaq bir çox kosmik layihələrlə lazımlı ulduzlar arasında lazımlı kütlədə və ulduzla arasındaki məsafədə yüzlərlə Yerə oxşar ekzoplanetin tapılacağı güman edilir. Bundan başqa alimlər inkişaf etdiriləcək üsullarla gələcəkdə bu planetlərdən bəzilərinin atmosferini uzaqdan araşdırmağı və həyat əlamətləri daşıyıb-daşımadıqlarını aydınlaşdırmağı planlaşdırırlar.
"Yaxın gələcəkdə bir çox az kütləli planetlərin tapılacağını gözləyə bilərik - hətta Günəşə ən yaxın ulduzlar ətrafında belə", - Mikko Tuomi deyir.
Həmçinin oxuyun:
"Sinxron" planetlərin qaranlıq üzündə həyat ola bilər
Həyat ola biləcək planetlərin sayı daha çoxdur
Qalaktikamızda 8 milyard Yerə oxşar planet mövcuddur
daha ətraflı...
Yupiterin dörd ən böyük peykindən biri olan, hələ Qalileo Qaliley tərəfindən kəşf edilən Europanın qalın buz təbəqəsi altında maye suyun mövcud olduğuna dair dəlillər var. Bu gün Europa yadplanetli həyatının yaşayışı üçün ən əlverişli səma cismlərindən biri hesab edilir.
NASA 2025-ci ildə bu əsrarəngiz peykin öyrənilməsi və qalın buz təbəqəsi altında həyatın olub-olmadığının daha dəqiq aydınlaşdırılması üçün oraya avtomatik zond göndərməyi planlaşdırır. Layihəyə 2015-ci ildə start veriləcək.
"Europa missiyası olduqca çətindir, çünki zond həddindən artıq yüksək radiasiya şərtlərində işlər aparmalıdır. Çox işləməli olacağıq. Zondun buraxılması 2020-ci illərin ortalarında gözlənilir", - NASA-nın əsas maliyyəçilərindən olan Beth Robinson qeyd edir.
Daha əvvəl Avropa Kosmik Agentliyi və Rusiya Federal Kosmik Agentliyi Europanın öyrənilməsi layihəsinin planlarını birgə müzakirə etmişdilər, lakin sonradan tədqiqatların digər peyk - Qanimedin öyrənilməsinə sərf ediləcəyi bildirildi. Həmçinin alimlər yüksək radiasiya səviyyəsi səbəbindən Europaya uçuşun bir o qədər də real görünmədiyi qənaətinə gəlmişdilər.
2012-ci ilin mayında rəsmən qəbul edilmiş "JUpiter ICy moon Explorer" layihəsi tədqiqatlar üçün 2015-ci ildə 17,5 milyard dollar alacaq. 2022-ci ilin iyununda buraxılacaq orbital zond isə 2030-cu ilin yanvarında Yupiter sisteminə çatacaq.
Həmçinin oxuyun:
Yupiterin peyki Europada su fışqırdı
Yadplanetlilərə çox yaxınlaşmış ola bilərik
Dinozavrların qatili həyatı kosmosa yaydı
daha ətraflı...
"Böyük partlayışdan" əvvəl reallığın necə olduğunu, onun necə formalaşdığını və niyə Kainatımızı yaratmaq üçün baş verdiyini heç vaxt anlamayacağıq.
Michael Finkel
Saatları geri çəkək. İnsanın ortaya çıxmasından, Yerin meydana gəlməsindən, Günəşin alışmasından, qalaktikaların doğulmasından, işığın saçmasından əvvəl "böyük partlayış" oldu. Bu, 13,8 milyard il əvvəl baş verdi.
Bəs bundan əvvəl nə var idi? Bir çox fiziklər "bundan əvvəlinin" mövcud olmadığını deyir. Daha əvvəl mövcud olan hər şeyin elm dairəsində olmadığını düşünərək, zamanın "böyük partlayış" anında başladığını iddia edirlər. "Böyük partlayışdan" əvvəl reallığın necə olduğunu, onun necə formalaşdığını və niyə Kainatımızı yaratmaq üçün baş verdiyini heç vaxt anlamayacağıq. Belə təsəvvürlər insan ağlının sərhədindən kənardır.
Yalnız məhdudiyyətlərə yad olan bəzi alimlər razı deyillər. Bu alimlər "böyük partlayış" anından əvvəl doğulmağa hazır olan kainatın bütün kütlə və enerjisinin sərhədləri olan və inanılmaz bir qıxmığa sıxıldığı haqda nəzəriyyələr hazırlayırlar. Bunu yeni kainatın toxumu adlandıraq.
Onlar hesab edir ki, bu toxum təsəvvür edilə bilinməyəcək qədər, bəlkə də, insanın müşahidə edə bildiyi istənilən zərrəcikdən trilyonlar dəfə kiçik idi. Və bu zərrəcik bütün digər hissəciklərin meydana gəlməsinə təkan vermişdi. Hələ qalaktikalar, Günəş sistemi, planetlər və insanlardan bəhs etmirik.
Əgər həqiqətən də hər hansı bir şeyi "Tanrı zərrəciyi" adlandırmaq istəyirsinizsə, bu toxum belə bir adlandırma üçün idealdır.
Bəs bu toxum haradan çıxdı? Bir ideyanı New Haven Universitetində işləyən Nikodem Poplawski bir neçə il əvvəl irəli sürdü. İdeya bundan ibarətdir ki, bizim Kainatın toxumu ilkin sobada - qara dəlikdə hazırlanmışdı.
Multikainatların çoxalması
Daha da irəliyə getməzdən əvvəl bunu bilmək vacibdir: son iyirmi ildə bir çox nəzəri fizik kainatımızın yeganə olmadığı qənaətinə gəlmişdirlər. Biz, hər birisi həqiqi gecə səmasında parıldayan kürə olan, çoxlu kainatlardan ibarət multikainat modeli hazırlamışıq.
Bu kainatların bir-biri ilə əlaqəsinin necə qurulduğu və ya ümumiyyətlə belə bir əlaqənin olub olmadığı mövzusu üzərində az mübahisələr getmir. Lakin bütün bu mübahisələr sırf spekulyativ xarakter daşıyır, həqiqət isə isbatedilməz olaraq qalır. Amma bir cəlbedici ideya var, hansı ki kainat toxumunun bitki toxumuna oxşadığı fikrindən ibarətdir. Bu, əhəmiyyətli dərəcədə vacib materiyanın, qoruyucu qabıq içərisində sıxılmış və gizlənmiş hissəciyidir.
Bununla qara dəliyin içərisində meydana gələnlər dəqiq olaraq izah olunur. Qara dəliklər - nəhəng ulduzların cəsədləridir. Belə bir ulduzun yanacağı tükəndikdə nüvəsi dağılır. Cazibə qüvvəsi hər şeyi inanılmaz və davamlı artan qüvvə ilə çəkir. Temperatur 100 milyard dərəcəyə qalxır. Atomlar parçalanır. Elektronlar hissələrə ayrılır. Ardından bu kütlə daha da sıxılmağa başlayır.
Bu yerdə ulduz qara dəliyə çevrilir. Bu o deməkdir ki, cazibə qüvvəsi hətta işıq şüasının belə ondan yan keçməsinə imkan vermir. Qara dəliyin daxili və xarici üzləri arasındaki sərhəd hadisələr üfüqü adlanır. Alimlər bizim Samanyolu da daxil olmaqla, az qala hər bir qalaktikanın mərkəzində nəhəng qara dəliklər kəşf edirlər. Üstəlik bu qara dəliklər bizim Günəşdən milyonlar dəfə ağırdır.
Dibsiz suallar
Qara dəliyin dibində nələrin baş verdiyini aydınlaşdırmaq üçün Einstein'in nəzəriyyəsini istifadə etsək, sonsuz dərəcədə böyük sıxlığı və çox kiçik ölçüsü olan nöqtəni hesablamaq olar. Belə hipotetik konsepsiya sinqulyarlıq adını daşıyır. Amma təbiətdə sonsuzluqlar adətən mövcud olmur. Burada ziddiyyət, kosmik məkanın böyük hissəsi üçün möhtəşəm tədiyələr təmin edən, amma qara dəliklərin içərisində baş verən inanılmaz qüvvələr və ya kainatın başlanğıcındaki hadisələr qarşısında çürüməyə məcbur olan Einstein'in nəzəriyyələrindən qaynaqlanır.
Professor Poplawski kimi fiziklər hesab edir ki, qara dəliyin içərisindəki materiya sıxıla bilmədikdə həqiqətən də belə vəziyyət alır. Bu "toxum" həddindən artıq kiçikdir, amma milyard ulduzun ağırlığına bərabərdir. Lakin sinqulyarlıqdan fərqli olaraq, o, olduqca realdır.
Poplawski'nin fikrincə, sıxılma prosesi qara dəliklərin fırlandığı səbəbindən dayanmalı olur. Onlar çox sürətli, bəlkə də, işıq sürəti ilə fırlanırlar. Bu dönmə də sıxılmış toxuma öz oxu ətrafında inanılmaz dövr təmin edir. Bu toxum təkcə kiçik və ağır deyil, həm də təhrif edilmiş və sıxdır.
Toxum anidən güclü partlayışla cücərə bilər. Elə bu da "böyük partlayış" adlandırılır. Poplawski isə onu "böyük dəyib qayıtma" adlandırmağa üstünlük verir.
Poplawski'nin dediyinə görə, qara dəlik iki kainat arasındaki keçid, "geri dönüşü olmayan" qapıdır. Bu da o deməkdir ki, əgər Samanyolunun mərkəzindəki qara dəliyə düşsəniz, özünüzü başqa bir kainatda tapmış olarsınız - siz olmasanız belə, kiçik hissəciklərə ayrılmış bədəniniz belə bir səyahəti yerinə yetirə bilər. Bu digər kainat bizimkinin içərisində yerləşmir, sadəcə bu dəliklər birləşdirici halqa, iki ağcaqovaq bitən ortaq kökdür.
Bəs öz kainatımız içərisindəki bizlər necə? Biz, başqa bir, daha qədim kainatın məhsulları ola bilərik. Gəlin onu ana kainat adlandıraq. Ana kainatın qara dəlik içərisində əkdiyi toxum 13,8 milyard il əvvəl "böyük dəyib qayıtma" törədə bilərdi. O vaxtdan bəri kainatımızın sürətlə genişləndiyinə baxmayaraq, biz, hələ də qara dəliyin hadisələr üfüqünün ardında gizlənmiş ola bilərik.
Orijinal məqalə buradadır
Həmçinin oxuyun:
Qara dəliyin içində ola bilərik
Əlvida Big Bang, xoş gəldin Qara Dəlik?
Kainatımız genişlənmir?
daha ətraflı...
Alimlər zamanla səyahət edə, daha dəqiq - gələcəkdən keçmişə yollana biləcək qonağa aid izlərin axtarışına başlayıblar. Hələlik sübutlara rast gəlinməmişdir, bəs zamanla səyahət nə dərəcədə mümkündür?
"Zənnimcə, gələcəkdən keçmişə səyahət ehtimalı olduqca azdır, amma yenə də var", - Miçiqan Texnoloji Universitetindən olan Robert Nemiroff deyir.
Lakin o və həmkarı Teresa Wilson qəbul edirlər ki, axtarışlarında müəyyən izləri gözdən qaçıra bilərlər.
Artıq bir əsrdən çoxdur ki fantast-yazıçılar zamanla səyahət ideyasına müraciət edirlər. Müəyyən mənada hər birimiz zamanla səyahət edirik, amma yalnız bir istiqamətdə - irəliyə. Einstein'in nisbilik nəzəriyyəsinə əsasən zaman xətti ilə hərəkətin sürəti sayma nöqtəsindən asılı olaraq dəyişə bilər.
Elə isə geriyə, keçmişə doğru hərəkətin vəziyyəti necə olmalıdır? Bir çox fiziklər termodinamikanın ikinci qanununa əsaslanaraq, belə ehtimalı birbaşa rədd edirlər.
İndiki zamanda keçmişə aid gəlmələri axtarmağa bir neçə dəfə cəhd edilib. Belə ki, 2009-cu ildə məşhur britaniyalı fizik Stephen Hawking əyləncə gecəsi təşkil edərək zamanla səyahət edə biləcək hipotetik insanları qonaqlığa dəvət etdi. Təbii ki, heç kim gələsi olmadı.
Nemiroff və Wilson bir qədər fərqli taktika seçdilər. Onlar, baş verməmişdən əvvəl internetdə yayımlanmış hər hansı bir yazıya rast gəlmək üçün internet şəbəkəsini, demək olar ki, başdan sona qədər araşdırdılar. Nümunə olaraq onlar 2012-ci ilin sentyabrında ISON kometinin kəşfi və 2013-cü ilin martında Roma Papası Francis'in seçilməsini götürdülər. Təəssüf ki, Google və Bing kimi tanınmış axtarış sistemləri bəzən tarix qeydlərini səhv yazırlar. Facebook kimi sosial şəbəkələr və bloqlarda da paylaşmalarla əlaqəli tarixlər redaktə edilərək dəyişdirilə bilər.
Alimlər üçün ən etibarlı axtarış vasitəsi Twitter oldu - orada müəlliflər paylaşmanın tarixinə dəyişiklik edə bilmir. Əfsuslar olsun ki, axtarılan hadisələrlə bağlı xəbərlər öz tarixlərindən əvvəl yayımlanmamışdı.
Bundan başqa alimlər zamanla səyahət edə biləcək insanlar üçün 2013-cü ilin avqustunun sonuna qədər #ICanChangeThePast2 və ya #ICannotChangeThePast2 hashtag'lərini istifadə edərək tvitləri yerləşdirməklə bağlı istək paylaşımı yayımladılar. Və elə gözləndiyi kimi sentyabr ayında başladılmış sorğu vaxtında sona çatmadı. Amma zarafatyana cavablar da peyda oldu: "Gələcəyin qanunları sizə zaman sayahəti texnologiyalarının mövcudluğuna dair sübutlar göndərməyimizi qadağan edir, amma əmin olun - biz davamlı olaraq sizi izləyirik. #ICanChangeThePast2".
Nemiroff hələlik zamanla səyahət edə biləcək insanların axtarışında israrlıdır.
"Əgər gələcəkdən olan qonaq bu intervyunu oxusa və mənimlə əlaqə saxlamağa razı olsa, minnətdar olacağam", - Nemiroff əlavə edir.
Həmçinin oxuyun:
Niyə əslində həyat mövcud deyil?
Elmi fantastika: İşıq sürətini keçən kosmik gəmilər
Kvant fenomeni zamanı illüziyalaşdırır
daha ətraflı...
