İbtidai-icma (Prehistory) Arxeologiyası Nədir?
Geoloji dövrlər hesaba qatılaraq araşdırıldıqda, yaşadığımız planetin 4.5 milyard ildir mövcud olduğu məlum olur. İlk formalaşan kontinental qabıq, ultramafik xüsusiyyətdəki (dəyişməyə davamlı olaraq açıq) qayalardan meydana gəlməkdə idi. Varlığın həyatı baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edən suyun mənşəyi isə Prekambri dövrünə aid edilir.
O zamanlarda yaşasaydıq primitiv bir su buxarı və olduqca isti bir planet səthi ilə qarşılaşa bilərdik. Atmosferdə yığılan su buxarı, yağış şəklində yer üzünə enirdi, sonrasında isə, təkrar bir buxarlanma ilə yüksəlirdi. Bu proseslər yer üzünü bir az da olsa soyudurdu. Yerin nüvəsi yaxşıca soyuyub bir tarazlıq quranda, içində saxlanan nəhəng çuxurlar su ilə dolurdu. Bu hadisələr ilk okeanları meydana gətirdi. 3.8 milyard il əvvəlsə ilk sadə hüceyrəlilər meydana gəldi. Siano bakteriyalar çıxardığı oksigen ilə, canlıların təkamülündə "əvvəldən planlaşdırılmamış'' bir müddətin başlamasına imza atdı. Homo sapiens'in də içində iştirak etdiyi canlıların təkamülündə, təməl olaraq bu əhəmiyyətli hadisə yer alır.
Homo cinsinin yerin nüvəsi üzərindəki varlığı, geoloji dövrlər prosesləri baxımından, yalnız ''bir an'' kimidir. İbtidai-icmai Arxeologiyası, Homo cinsinin tarixi müddətini, arxeoloji proseslər baxımından 99%-dan çox bir hissəsini əhatə edəcək şəkildə ələ alır və araşdırır. Bu işə isə, Homo cinsinin əl istehsalı olduğu mövzusunda şübhə oyandırmayan, ayırd edilə bilən ilk alətləri araşdıraraq başlayır. Alt sərhədi budur demək, səhv olmazdı. Üst sərhədini isə Neolit dövrünün başlanğıcı meydana gətirir. Həyat formasını və davranış xüsusiyyətlərini bütün istiqamətləri ilə izah edir. Təbii mühit yaxşıca araşdırılaraq, tapıntılar ilə müəyyən bir xronologiya yaradır.
Sahənin elmi araşdırma metodunu qazıntılar, səth araşdırmaları və müqayisə işləri meydana gətirir. Digər elm sahələri ilə tez-tez ünsiyyət qurur və ağlabatan mənfəətlərə gedir. Bu elm budaqlarından bəziləri bunlardır: paleoantropologiya, arxeometriya (tarixləndirmə üsulları), zooarxeologiya, paleobotanika və s.
İbtidai-icma Arxeologiyasını sıralasaq, yonmadaş, sürtmədaş, sümük, buynuz və ağac alətləri, sənət, məskunlaşma formaları, həyat və inanc sistemləri, ölü basdırma adətləri, təbii ətraf mühit, buzlaqlar, xronologiya, insan davranışları və köç yolları şəklində bir sıralama əldə etmiş olarıq.
Proto-tarix (Protohistory) Arxeologiyası Nədir?
Proto-tarix Arxeologiyası, Homo cinsi tarixində əkinçiliyin başladığı və istehsala əsaslanan cəmiyyət modelinin bir çox xüsusiyyəti ilə ortaya çıxdığı Neolit dövründən başlayır. Sırayla, Kalkolitik dövrü, Tunc dövrünüü və Dəmir dövrünü araşdırır. Başda Anadolu olmaqla bütün Kiçik Asiyaya yayılan mədəniyyətləri araşdırır.
Memarlıq, ölü basdırma adətləri və kiçik tapıntılarla sənədləşdirilmiş maddi mədəniyyət qalıqlarının ortaya qoyduğu nəticələr ilə, mədəniyyətləri anlamaq baxımından əhəmiyyətli bir yol qətt edilir.
Klassik Arxeologiya Nədir?
Yunan, Etrusk və Roma mədəniyyətlərini araşdırır.
Minoy mədəniyyəti (e.ə 2800 - 1400 illər), Miken mədəniyyəti (e.ə 1600 - 1200 illər) Egey mədəniyyətlərinin protogeometrik - geometrik dövrü (e.ə. 1050 - 700 illər), Arxaik dövr (e.ə.650 - 480 illər), Klassik dövr (e.ə. 480 - 330 illər), Hellenistik dövr (e.ə.330 - 30 illər) və Roma İmperatorluğu dövrü (e.ə. 30 - e. 395 illər) başlıca iş sahələri arasında sayıla bilər.
Memarlıq, heykəltaraşlıq, kiçik tapıntılar və sikkələr ilə bir çox digər tapıntılar bir-bir araşdırılır.
O zamanlarda yaşasaydıq primitiv bir su buxarı və olduqca isti bir planet səthi ilə qarşılaşa bilərdik. Atmosferdə yığılan su buxarı, yağış şəklində yer üzünə enirdi, sonrasında isə, təkrar bir buxarlanma ilə yüksəlirdi. Bu proseslər yer üzünü bir az da olsa soyudurdu. Yerin nüvəsi yaxşıca soyuyub bir tarazlıq quranda, içində saxlanan nəhəng çuxurlar su ilə dolurdu. Bu hadisələr ilk okeanları meydana gətirdi. 3.8 milyard il əvvəlsə ilk sadə hüceyrəlilər meydana gəldi. Siano bakteriyalar çıxardığı oksigen ilə, canlıların təkamülündə "əvvəldən planlaşdırılmamış'' bir müddətin başlamasına imza atdı. Homo sapiens'in də içində iştirak etdiyi canlıların təkamülündə, təməl olaraq bu əhəmiyyətli hadisə yer alır.
Homo cinsinin yerin nüvəsi üzərindəki varlığı, geoloji dövrlər prosesləri baxımından, yalnız ''bir an'' kimidir. İbtidai-icmai Arxeologiyası, Homo cinsinin tarixi müddətini, arxeoloji proseslər baxımından 99%-dan çox bir hissəsini əhatə edəcək şəkildə ələ alır və araşdırır. Bu işə isə, Homo cinsinin əl istehsalı olduğu mövzusunda şübhə oyandırmayan, ayırd edilə bilən ilk alətləri araşdıraraq başlayır. Alt sərhədi budur demək, səhv olmazdı. Üst sərhədini isə Neolit dövrünün başlanğıcı meydana gətirir. Həyat formasını və davranış xüsusiyyətlərini bütün istiqamətləri ilə izah edir. Təbii mühit yaxşıca araşdırılaraq, tapıntılar ilə müəyyən bir xronologiya yaradır.
Sahənin elmi araşdırma metodunu qazıntılar, səth araşdırmaları və müqayisə işləri meydana gətirir. Digər elm sahələri ilə tez-tez ünsiyyət qurur və ağlabatan mənfəətlərə gedir. Bu elm budaqlarından bəziləri bunlardır: paleoantropologiya, arxeometriya (tarixləndirmə üsulları), zooarxeologiya, paleobotanika və s.
İbtidai-icma Arxeologiyasını sıralasaq, yonmadaş, sürtmədaş, sümük, buynuz və ağac alətləri, sənət, məskunlaşma formaları, həyat və inanc sistemləri, ölü basdırma adətləri, təbii ətraf mühit, buzlaqlar, xronologiya, insan davranışları və köç yolları şəklində bir sıralama əldə etmiş olarıq.
Proto-tarix (Protohistory) Arxeologiyası Nədir?
Memarlıq, ölü basdırma adətləri və kiçik tapıntılarla sənədləşdirilmiş maddi mədəniyyət qalıqlarının ortaya qoyduğu nəticələr ilə, mədəniyyətləri anlamaq baxımından əhəmiyyətli bir yol qətt edilir.
Klassik Arxeologiya Nədir?
 |
| Antaliya, klassik arxeologiya tədqiqatı |
Minoy mədəniyyəti (e.ə 2800 - 1400 illər), Miken mədəniyyəti (e.ə 1600 - 1200 illər) Egey mədəniyyətlərinin protogeometrik - geometrik dövrü (e.ə. 1050 - 700 illər), Arxaik dövr (e.ə.650 - 480 illər), Klassik dövr (e.ə. 480 - 330 illər), Hellenistik dövr (e.ə.330 - 30 illər) və Roma İmperatorluğu dövrü (e.ə. 30 - e. 395 illər) başlıca iş sahələri arasında sayıla bilər.
Memarlıq, heykəltaraşlıq, kiçik tapıntılar və sikkələr ilə bir çox digər tapıntılar bir-bir araşdırılır.
0 şərh var:
Post a Comment