Yer orqanizmləri Marsda yaşamağa qadirdir

Bioloqlar laboratoriyada Mars şərtlərinə oxşar mühit yaradaraq, oraya metan istehsal edən Yer mikroorqanizmlərini yerləşdiriblər. Tədqiqatın nəticələrinə əsasən Yerin ən qədim və primitiv orqanizmlərindən olan metanogenlər Marsda yaşamağa qadirdir.

Metanogenlər - enerji qaynağı kimi hidrogen və karbondioksid köməyilə metan istehsal edən arxeylərdir. Bu təkhüceyrəli orqanizmlərə bataqlıqlarda, iri buynuzlu mal-qara bağırsağında və ayrılan orqanik materiallarda rast gəlmək olar. Anaerob metanogenlər nə oksigenə, nə də orqanik qida maddələrinə ehtiyac duyur. Onlar həmçinin yerin altında yaşamağa qadirdir, bu səbəbdən də Marsda yaşamağa ən ideal namizədlərdəndir.

Arkanzas Universitetindən olan aspirant Rebekka Mikkol laboratoriyada iki metanogen növünün süni Mars şərtlərindəki davranışını araşdırıb. Mikkolu, hər şeydən əvvəl, Marsın donma və ərimə tsikllarında bu orqanizmlərin sağ qalıb-qala bilməyəcəyi maraqlandırırdı. Təcrübədə arxeylər, onların artması üçün təhlükəli olan aşağı temperaturlara tab gətirməli oldular.

"Marsın səth temperaturu Mars sutkaları ərzində ani dəyişikliklərə məruz qalır: -90°C və 27°C arası. Marsa düşmüş istənilən orqanizm sağ qalmaq üçün bu cür temperatur dəyişikliklərinə uyğunlaşmalıdır. Araşdırılan hər iki metanogen növü Marsın ənənəvi donma və ərimə tsikllarından sağ çıxmağı bacardı, bu isə o deməkdir ki, onlar Qırmızı planetin səthinin altında yaşamağa qadirdir", - Rebekka Mikkol izah edir.

Hipotezlərə əsasən, bu gün də Marsda metan istehsal edən orqanizmlər yaşayır. 2004-cü ildə alimlər Mars atmosferi tərkibində metan tapmışdılar, onun mənşəyi isə hələ də mübahisə mövzusudur. Bioloq Timoti Kral bu versiyalara əsaslanaraq, Mars səthi altında metanogen kimi yadplanetli orqanizmlərin aşkar ediləcəyinin istisna olunmadığını qeyd edir.

Həmçinin oxuyun:

Qədim Mars gölləri həyatı tam dəstəkləyirdi
Marsa aid ən qədim meteoritlər
Marsın ilk sakinləri uşaq doğmayacaq

daha ətraflı...

İşıqdan materiya əldə ediləcək

Alimlər işıqdan materiya əldə edilməsi sxemini təqdim ediblər. Hazırlanacaq xüsusi qurğu sayəsində fotonlar (kütləsi olmayan işıq hissəcikləri) ağır hissəciklərə çevriləcək.

1934-cü ildə Qreqori Breyt və Con Uiler ilk dəfə işıqdan materiya əldə edilməsini izah edən nəzəri əsas hazırlamışdılar. Alimlər o vaxtlar nəzəriyyənin laboratoriya şəraitində yoxlanıla biləcəyinə inanmırdı. Lakin London Krallıq Kollecindən olan nəzəri fiziklər bu yaxınlarda konsepsiyanın necə təsdiq ediləcəyini izah etməyə nail olublar.

Breyt-Uiler prosesində foton cütü hissəcik-antihissəcik cütünə (məsələn, elektron-pozitron cütü) çevrilir. Aparılmış yeni tədqiqat göstərir ki, bu prosesin praktiki yoxlanılması mümkündür. Tədqiqatçılar yeni foton kollayderi qurğusunun planını hazırladılar. Alimlər qeyd edir ki, bu qurğu fizika və kainatın təməllərini araşdırmaq üçün xüsusilə vacibdir. Belə ki, yeni kollayder sayəsində kainatımızın ilk 100 saniyəsində hansı hadisələrin baş verdiyini anlaya bilərik. Bundan başqa qamma-sıçrayışların da təbiətini izah etmək mümkün ola bilər.

Foton kollayderi eksperimenti bir neçə mərhələdən ibarətdir. İlk öncə intensiv güclü lazer elektronları təxmini işıq sürətinə qədər sürətləndirəcək, ardından isə həmin elektronlar nazik qızılı folqaya ötürüləcək. Nəticədə yüksək energetik foton toplusu əldə edilmiş olacaq. Fotonlar xüsusi radiasiya sahəsi olan qızılı boşluğa göndəriləcək. Bu boşluğa ötürülmüş fotonlarla əvvəldən orada yerləşən fotonlar birlikdə çoxlu elektron-pozitron cütü yaradacaq. Beləliklə Breyt-Uiler prosesi təsdiq ediləcək və işıqdan materiya əldə ediləcək.

Mütəxəssislərin rəyinə görə, belə bir eksperimentin reallaşması üçün lazımlı bütün texnologiyalar artıq bu gün mövcuddur. Geriyə qalan isə yalnız optimal laboratoriya tapmaq və tədqiqatçı qrupu bir yerə toplamaqdır.

Həmçinin oxuyun:

Zamanda informasiya mübadiləsi mümkündür
Yeni materiya forması kəşf edilmiş ola bilər
Yaponiya kosmosdan enerji əldə edəcək

daha ətraflı...

Zamanda informasiya mübadiləsi mümkündür

İndiyəcən hesab edilirdi ki, Albert Eynşteynin irəli sürdüyü işıq fotonlarının göndəriləcəyi zaman-məkan tunelləri uzun müddət mövcud ola bilməz. Mütəxəssislərin gəldiyi son nəticə isə elm ictimaiyyətinə yeni ümid verir. Təklif olunan yeni konsepsiya zamanda informasiya mübadiləsini mümkün edir.

Kembric Universitetindən olan fizik Lyuk Butçer qeyd edir ki, zaman-məkanda "köstəbək dəlikləri" (və ya "soxulcan dəlikləri") adı ilə tanınan kosmik tunellər olmalıdır, hansılar ki uzun müddət ərzində açıq vəziyyətdə qalır. Bu vəziyyətdən yararlanaraq onlar içərisindən fotonları gələcək və ya keçmişə ötürmək mümkü ola bilər.

Zaman səyahəti - elmi fantastikanın ən sevilən mövzularındandır, amma nəzəriyyədə alimlər tərəfindən çox ciddi araşdırılır. "Köstəbək dəliyi" ideyası bundan ibarətdir ki, kosmik məkanda xüsusi texnologiyalarla keçmiş və gələcəyi bir-biri ilə bağlayan tunel açılır və onun vasitəsilə çox uzun məsafələri çox qısa müddətə qətt etmək imkanı yaranır. İdeyaya məkan və zaman deformasiyasını əlavə etmək olar. Belə bir tunelin nəyi xatırladacağını təsəvvür etmək üçün əlinizə götürdüyünüz kağızı qatlaya və bir ucunu digərilə birləşdirə bilərsiniz. Albert Eynşteynin bu nəzəriyyəsi eynən kağız kimi, kosmik məkanın da əyilə, bükülə və qatlana bilən, bir sözlə deformasion xüsusiyyətdə olduğunu göstərir.

Lakin alimlər bildirirdi ki, oxşar tunellər çox qısa zaman aralığında mövcud ola bilər. Bu müddət isə nəinki insana, hətta işıq sürətilə hərəkət edən fotona belə oradan keçmək şansı vermir. Bu səbəbdən alimlər bir neçə on ildir zaman səyahətini dilə gətirməkdən çəkinirdi. Yalnız 1988-ci ildə Kip Torn "köstəbək dəliklərinin" daha uzun müddət ərzində açıq vəziyyətdə saxlanması ideyasını irəli sürdü. Hipotezinə əsasən, tunelləri açıq saxlamaq üçün "mənfi enerji" adı ilə tanınan Kazimir enerjisini istifadə etmək lazımdır. Fərziyyə çoxlarının ürəyincə olsa da, heç kim tunel içərisində mənfi enerjinin necə yaradılacağını təsəvvür belə edə bilmədi.

Lyuk Butçer isə apardığı son araşdırmaların nəticələrinə əsaslanaraq Kazimir enerjisinin elə köstəbək dəliklərində ola biləcəyini qeyd edir, dolayısı ilə zaman-məkan tunelləri hesab ediləndən daha artıq müddətdə açıq qala bilər. Hesablamalarına görə belə tunellər hazırlayaraq içəridən fotonlar kimi elementar hissəciklər göndərmək mümkündür.

"Köstəbək dəlikləri" fizikası hələlik yaxşı öyrənilmiş olmasa da, müasir elmi məlumatlara dayanaraq belə bir keçiddən yararlanıb ən azı işıq informasiyasını gələcəyə və keçmişə göndərə biləcəyimizi demək olar.

Həmçinin oxuyun:

Zaman səyahətçisi internetdə axtarılır
Qara dəliyin içərisində yaşayırıq?
Elmi fantastika: İşıq sürətini keçən kosmik gəmilər

daha ətraflı...

Televizor seyr etmək insanın təkamülünü gecikdirir

Orta hesabla hər insanın bir il ərzində televizor qarşısında keçirdiyi müddət 30-45 günə bərabərdir. Alimlərin gəldiyi son nəticəyə əsasən, bu mənasız zaman israfı insanın təkamülünü gecikdirir. Halbuki itirilmiş bu qədər vaxt ərzində elm, tibb və texnologiyada nəhəng irəliləyişlər etmək olardı.

Yerin orta statistik sakini hər bir ilinin təxminən bir ayını televizor seyri ilə itirir, ki alimlərin dediyinə görə bu müddəti daha faydalı işlərə sərf etmək daha məqsədəuyğun olardı. Mütəxəssislər qeyd edir ki, televizor seyri hər hansı ictimai və sosial faydalı işlərlə nəticələnmir, konkret individin inkişafına səbəb olacaq fəaliyyəti meydana gətirmir, fiziki və əqli akivliyi azaldır, karyera qurulmasına və yaxınlarla əlaqənin yaxşılaşmasına kömək etmir.

1970-ci ildə alimlər televizor seyri vaxtı insan beyni fəaliyyətinin öyrənilməsi üçün bir eksperiment keçirməyi qərara almışdılar. Elektroensefaloqraf köməyilə beynin dalğa aktivliyini müşahidə edirdilər. Təcrübələr göstərmişdi ki, televizor işə salındığı anda tamaşaçı qismindəki insanın beynindəki beta-dalğalar alfa-dalğalarla əvəz edilirdi. Beta-dalğalar aktivlik və oyaqlığa xarakterikdir, alfa-dalğalar isə yuxu və ya istirahət anında üstün mövqedə olur. Alfa-dalğaların aktivliyi diqqətin yayınması, baş verənlərin kritik qavrayışının zəifləməsi, tanıma bacarıqlarının azalması və görmə və eşitmənin deaktivləşməsi ilə müşaiyət olunur. Nəticələrə əsasən, televizor söndürüldükdə eksperimentdəki iştirakçıların passivliyi aradan qalxırdı.

Vizual və ya səsli ani və əvvəldən naməlum qıcıqlandırıcılar qeyri-iradi olaraq insanın diqqətini çəkir - beynimiz belə qurulmuşdur. Buradan çıxarılan nəticəyə görə, televerilişlər və müxtəlif videoroliklər göstərilən televizorlar, əsən (dəyişən) görüntülər və ani dəyişilən səslər olaraq, diqqətin boğulmasına səbəb olur, əvəzində isə tamaşaçı heç nə əldə etməyərək, faktiki olaraq kütləşir.

Bəs alimlər internet haqda nə düşünür? İlk baxışdan kompüterlər də görüntü və səs dəyişilməsindən ibarətdir, lakin TV-lərdən fərqli olaraq internetə sahib kompüter istifadəçisi digər insanlarla ünsiyyət qura və öz istəyinə uyğun olaraq məqalələr, videoroliklər və audiomateriallar hazırlaya bilər. Alimlər bildirir ki, televizordan fərqli olaraq, kompüter çoxfunksiyalıdır. Amma əgər bu funksiyalara televizoru da əlavə edəsi olsaq, yuxarıda qeyd edilmiş mənfi nəticələr kompüterlərə də aid ediləcək.

Pensilvaniya Ştatı Universitetindən olan Lenq və Şiam Sundar internetin insan üzərindəki təsiri problemini araşdıraraq, açıq məlumat bolluğunun çox faydası olmadığı qənaətinə gəliblər. Apardıqları eksperimentdə iştirak edənlərin dediyinə görə, saytlarda keçidlər (link) nə qədər çoxdursa, informasiya axını üzərindəki nəzarət hissi və seçim genişliyi də daha artıq olur. Lakin alimlər belə düşüncənin əksər hallarda saxta olduğunu qeyd edirlər, çünki informasiya bolluğunun müəyyən bir mərhələsində insanlar bezir, beyinləri isə oxunan və ya seyr edilən məlumatı seçə və qiymətləndirə bilmir.

Həmçinin oxuyun:

Beynimizin içindəki kompüter oyunları
Yuxularımıza necə nəzarət edə bilərik?
Körpələr sağ qalmaq üçün gecələr oyanır

daha ətraflı...

Yuxularımıza necə nəzarət edə bilərik?

Şüurlu yuxular - insanın özünü dərk etdiyi və baş verən qeyri-real hadisələri nəzarət altında saxladığı, çox nadir rast gəlinən yuxu növünə deyilir. Alimlər istəkli şəkildə belə yuxular görmək üçün beynin elektrik stimulyasiyasını istifadə etməyin kifayət etdiyini bildirirlər.

Yeni tədqiqatlar göstərir ki, yatan insanları 40 Hs (hers) tezliyindəki elektrik cərəyanı ilə stimulyasiya etdikdə, eksperimentdəkilərin 77%-i şüurlu yuxu görməyə başlayır.

"Onlar çox həyəcanlı idilər. Həmin yuxu haqqında çox şey danışa bilmədilər, amma deyirdilər ki, yuxu aydın idi, sanki özlərinin yuxuda yatdıqlarını görürdülər", - Frankfurt Universitetindən olan Ursula Foss qeyd edir.

Şüurlu yuxuları şüurun iki halının birgə fəaliyyəti kimi təsəvvür etmək olar: birincisi - yuxudaki şüur, ikincisi isə oyaq olduqdaki, qavrayışın və nəzarətin daha yüksək olduğu şüur. İnsan oyaq olduqda özü, keçmişi, gələcəyi və s. haqda düşünməyə başlayır. Bu, məhz oyaq şüurun adi halıdır. Şüurlu yuxularda biz faktiki olaraq qavrayışımızın elementləri və refleksiyalarını yuxuya ötürürük.

Şüurun iki müxtəlif halının birgə fəaliyyətini EEQ (elektroensefaloqramma) vasitəsilə qeydə alınan beyin dalğalarının öyrənilməsində daha yaxşı anlayırıq. Normal yuxuları olan insanların EEQ göstəriciləri alimlərə məlumdur. Lakin şüurlu yuxularda insanların EEQ-lərində qamma-diapazonda dalğalar meydana gəlir, hansılar ki oyaq insanın beyin göstəricilərinə tipikdir. Belə dalğalar adi yuxularda praktiki olaraq yox olur.

Eksperiment prosesində 27 könüllü iştirakçının başına elektrodlar taxıldı. Bundan əvvəl onların heç birisi şüurlu yuxu təcrübəsi yaşamamışdı. Elektrodlardan ötürülən elektrik cərəyan beynin ön qabığını stimulyasiya edərək, şüurlu yuxularda olduğu kimi, qamma-dalğaları süni şəkildə aktivləşdirməli idi.

Stimulyasiya 2-100 Hs tezliyində tətbiq edilirdi. Bir neçə dəqiqə sonra eksperimentdəkiləri oyadaraq, hansı yuxuları gördüklərini danışmalarını istədilər. Nəticədə beynin qamma aktivliyinin 25-40 Hs elektrostimulyasiya tezliyində artdığı məlum oldu. Digər tezliklərdə isə EEQ-də hər hansı bir dəyişiklik qeydə alınmadı.

Yeni üsul şüurlu yuxular fenomenini daha yaxşı öyrənmək üstünlüyü qazandırır. Bundan başqa gecə kabusları və qarabasmalar kimi hadisələrin müalicəsində də istifadə edilə bilər. Xəstələr, öz şüurlarına nəzarət edərək, yuxudaki hadisələrin istiqamətini dəyişdirə və hətta ən qorxulu yuxuları belə maraqlı xəyali macəralara çevirə biləcəklər.

Həmçinin oxuyun:

IQ və yuxu əlaqəsi

Elektroşok vasitəsilə xatirələr silindi

Ruhları biz yox, beynimiz görür

daha ətraflı...

Universitet mühazirələri darıxdırıcı və faydasızdır

Uzun müddətdir ki, bir çox mütəxəssislər müasir təhsil sisteminin tədris üsullarına qarşı fikirlər səsləndirirlər. Bəziləri metodikaların dəyişdirilməsinin, digərləri isə başdan-ayağa yeniləndirilməsinin tərəfdarlarıdır. Yeni bir tədqiqatın müəllifləri leksiyaların darıxdırıcı olmaqla yanaşı, həm də qeyri-effektiv tədris üsulu olduğunu iddia edirlər. Nəticələrə əsasən, saatlarla mühazirə dinləyən tələbələrin imtahanda müvəffəqiyyət qazanma şansı da azdır.

Tədqiqatda Vaşinqton Universitetindən olan bioloq Skott Friman və qrupu dəqiq elmlər öyrədən 225 kursun dərs metodunu analiz etdi. Məlum oldu ki, tələbələrin passiv dinləyicilərdən aktiv iştirakçılara çevrildiyi metodikalarda onlar ikiqat yaxşı nəticələr qazanır.

"Universitetlər 11-ci əsrdə Qərbi Avropada yaranıb. O vaxtdan bəri mühazirə tədrisin vacib formalarından hesab edilir. Lakin son zamanlarda bir çox alimlər bu üzrə mübahisələr edib, üstünlüyün, xüsusilə dəqiq elmlər öyrənən tələbələrdə qrup fəaliyyətinə verilməli olduğunu deyirlər", -  Skott Friman qeyd edir.

Artıq 27 ildir ki, köhnəlmiş mühazirə keçirmə üsullarına qarşı çıxan Harvard Universitetindən olan fizik Erik Mazur bu tip fəaliyyətin daha vacib, leksiyalarınsa tamamilə maraqsız, bu səbəbdən də yararsız olduğunu bildirir.

"Leksiyaların köhnəlmiş və qeyri-effektiv üsul olduğunun sübutlarını görmək sevindiricidir", - Mazur deyir.

Friman əlavə edir ki, müasir texnologiyalar hətta mühazirələrə belə interaktivlik qata bilər: məsələn, tələbələrin pult vasitəsilə müəllimin verdiyi suallara cavab verməyi və ya mübahisəli suallarda konsensusa gəlməyi daha effektivdir. Friman artıq böyük auditoriyalarda bu üsuldan istifadə etməyə başlayıb.

Qeyd etmək lazımdır ki, aparılan tədqiqat mühazirənin yeni formatının effektivliyini araşdırmır. ABŞ Təhsil Departamentinin məlumatına görə, onlayn-leksiya və auditoriyalardaki ənənəvi leksiya arasında heç bir prinsipial fərq yoxdur.

Həmçinin oxuyun:

Niyə uşaqlar 7 yaşlarından əvvəlini xatırlamır?
Genetik "GPS" hazırlandı
İntellekt geni kəşf edildi

daha ətraflı...

Alkoqol gözdə cəlbediciliyi artırır

Maraqlı bir hipotezə əsasən, alkoqol təsirilə insanın ətraf-aləmi dərki və təsəvvürləri kifayət qədər dəyişilir. "Pivə eynəkləri" adlanan bu hipotez Bristol Universitetindən olan mütəxəssislərin apardığı tədqiqatlarla təsdiq edilib. Nəticələr, içkili insanlara, onları əhatə edən əks cins nümayəndələrinin əslində olduqlarından daha cəlbedici göründüyünü göstərir.

Bristol Universitetindən olan tədqiqatçıların keçirdiyi bır sıra testlər maraqlı nəticələr təmin edib. Alimlərə, alkoqolun insanın estetik qavrayışına təsir edərək, onun gözəllik haqda təsəvvürlərini dəyişdirib-dəyişdirmədiyini aydınlaşdırmaq lazım idi. Eksperimentdə könüllü iştirak edən insanların yarısına spirtli içki, digərlərinə isə plasebo içkisi verildi. Ardından onlara 20 kişi, 20 qadın və 20 mənzərə fotoşəkilləri göstərildi. Nəticədə məlum oldu ki, "alkoqol" qrupundan olan könüllülər təqdim olunan fotoları, plasebo qəbul edənlərdən daha yüksək qiymətləndirirdi. Yəni, "pivə eynəkləri" hipotezi asanlıqla təsdiq edildi.

"Eksperimentlərimiz çoxlarına maraqlı görünür, amma əldə edilən nəticələrə ciddi yanaşmaq lazımdır. Əgər alkoqol dozası qəbulundan sonra kişi və ya qadının cəlbediciliyi artırsa, bu, ayıq insana xas olmayan riskli davranışa səbəb ola bilər. Məsələn, yad insanlarla qoruyucusuz seksual əlaqəyə", - Oliviya Meynard qeyd edir.

Həmçinin oxuyun:

Oksitosin kişilərdə bağlılıq yaradır
Marixuana immin sistemini İİV-dən qoruyur
Alçaqboylular daha uzunömürlüdür

daha ətraflı...