Ötən ilin may ayında yenidən aktivləşdirilmiş "Kepler" kosmik teleskopu Günəş sistemi yaxınlığında bir neçə ekzoplanet aşkar etməyə nail olub. Bu ekzoplanetlər Yerlə müqayisə edilə biləcək ölçüdədir.
Tapılmış planetlər, Günəş sisteminə ən yaxın parlaq obyektlərdən biri olan və şir bürcü ulduz qrupunda yerləşən EPIC 201376065 ulduzu ətrafında dövrə vurur. Mütəxəssislər ulduzun parlaqlığındaki yırğalanmalara diqqət yetirərək, əyri parıltıları analiz ediblər. Tədqiqat Avropa cənub rəsədxanası, həmçinin bir sıra ABŞ rəsədxanaları köməyilə aparılıb. Nəticədə planetlərin bəzi vacib göstəriciləri (obyektə qədərki məsafə, radius və s.) hesablanıb.
Hər üç planet kifayət qədər kiçik ölçüdədir və kiçik superyerlər kateqoriyasıa aid edilirlər. Onları həm də Yerin "əkizləri" deyə adlandırırlar. Planetlərin radiusu Yerinkini təxminən 2 dəfə üstələyir. EPIC 201367065 ulduzu isə kiçik soyuq qırmızı cırtdanlardandır, ölçüsü və kütləsi Günəşin analoji göstəricilərindən təxminən 2 dəfə azdır. EPIC 201367065 bizdən 150 işıq ili uzaqlıqda yerləşsə də, kosmik ölçülərlə bu məsafə "yaxın" hesab edilir.
NASA-nın astronomik peyki olan "Kepler" teleskopu, ekzoplanetlərin aşkar edilməsi üçün planlaşdırılan yüksəkhissiyatlı fotometrlə təchiz olunub. Həmin cihaz 12 may 2013-cü ildə sıradan çıxmış, lakin təxminən bir il sonra, 30 may 2014-cü ildə alimlərin səyilə yenidən "canlandırılaraq", yeni "K2" missiyasına keçid almışdı.
Aşkar edilmiş ekzoplanetlərin sonraki tədqiqatları üçün artıq kosmik teleskop "Xabbl"ın (Hubble) imkanlarından yararlanılacaq. Alimlər növbəti araşdırmalarda ekzoplanetlərin atmosferi, kimyəvi tərkibi, kütləsi və sıxlığı ilə maraqlanacaqlar. Ümumiyyətlə qeyd edilmiş ulduz sistemi elmə mühüm məlumatlar təmin edə bilər. Belə ki, bu sistemin planetlərinin birində hətta maye sudan ibarət okeanın mövcud ola biləcəyi ehtimal edilir.
Həmçinin oxuyun:* "Kepler" dirildi: Yeni ekzoplanet tapılıb
* "New Horizons" yuxudan oyandı: Pluton araşdırmaları başlanır
* "İkinci Yer" olmağa namizəd planet tapılıb
daha ətraflı...
Fakt faktlığında qalır ki, alimlər arasında qadınlar azlıq təşkil edir. ABŞ-dan olan psixoloq mütəxəssislər bəşəriyyətin ikinci gözəl yarısının elmdə hansı səbəbdən zəif təmsil olunduğunu izah etməyə çalışıblar. Tədqiqatın nəticələri olduqca gözlənilməz olub.
Sorğuda 1800 nəfər, xüsusilə professorlar və aspirantlar iştirak edib. Bu insanlar ən müxtəlif elm sferalarında işləyən mütəxəssislərdir. Onların hər birisinə, həyatdaki sahələrində uğur əldə etmək üçün əsas məqsədlərinin nə olduğu ilə bağlı sual ünvanlanıb. Sorğuda iştirak edənlərin təxminən yarısı uğurun əsas faktorunun dahiyanəlik olduğunu deyiblər. Digər iştirakçılar isə hövsələlik və zəhmətsevərlik kimi keyfiyyətləri daha üstün tutublar.
Məlum olub ki, fizika və ya fəlsəfə kimi elm sahələrində bir növ "dahilər kultu" mövcuddur. Məhz bu tip fənnlərdə qadınların azlıq təşkil etdiyi aydın olub. Buna baxmayaraq tədqiqatçılar heç də qadınlar arasında dahilərin az olduğunu demirlər - səbəb tamamilə fərqli ola bilər. Burada söhbət təsirlənmə qabiliyyətindən gedir. Kişilər və qadınlar qeyri-adi bacarıq ehtiyacını fərqli şəkildə dərk edə bilərlər - kişi meydan oxunması və ya çağırışı məmnuniyyətlə qəbul edərkən, qadını belə elm sahəsi "qorxudacaq".
Alimlər tədqiqatı cəmi bir hipotezlə məhdudlaşdırmayıblar. Gəldikləri qənaətə görə, elm dünyasında az saylı qadın olduğu, ağır iş yükü, iş yerləri uğrunda yüksək rəqabət və kişilərin analitik düşünməyə daha yaxşı uyğunlaşdıqları faktı ilə bağlıdır. Lakin "dahilər kultu" hipotezi daha obyektiv qiymətləndirilib.
İndi isə alimlər qadınların qeyri-adi düşünmə tələb edən istiqamətlərdən uzaq durduqlarının şüurlu şəkildə edildiyi, yaxud onların elm rəhbərləri tərəfindən diskriminasiyaya məruz qaldıqlarını aydınlaşdırmağa çalışırlar.
Həmçinin oxuyun:* Dini tərbiyə almış uşaqlar reallıqla xülyanı ayırd edə bilmir
* Televizor seyr etmək insanın təkamülünü gecikdirir
* Kişi və qadın beyni arasında fərq tapıldı
daha ətraflı...
Alimlər "Ukok Kadın" adlı məşhur Altay şahzadəsinin mumiyasını diriltməyi bacarıblar. Deyilənlərə görə, şahzadə olduqca qəddar və qisaskar xarakterə sahib olub.
1993-cü ildə qalıqları tapılmış Ukok Kadının ən problemli hissəsi kəlləsidir. Qərbli mütəxəssislər buz təzyiqinin kəllə üzərində təsiri olduğuna baxmayaraq, ikinci adı "Oçı-bala" olan şahzadənin surətini canlandırıblar.
İlk öncə modelin hazırlanması üçün plastilindən istifadə edilib, ardından isə xüsusi silikon-rezin qarışığından hissə-hissə əzələ qatı və dəri yığılıb. Alimlər daha sonra saç və kiprik rənglənməsi detallarına keçid alıblar. Belə ki, şahzadənin saç düzümünün yaradılması üçün onun başına 100 min tük əkilməsinə ehtiyac olub. Altay şahzadəsinin çiyni, bədənində aşkar edilən tatunun eynisi ilə bəzədilib.
Alman mütəxəssislər sifətin 75% dəqiqliklə, burun sümüyünün bir hissəsi, saç və göz rəngləri bilinmədiyi səbəbindən isə digər 25%-in interpretasiya ilə hazırlandığını qeyd edirlər. Ümumən şahzadənin yeni zahiri görünüşü daha əvvəl hesab edildiyindən xeyli fərqlənir.
Ukok şahzadəsi (Altay şahzadəsi, Oçı-bala, Kadın) - 1993-cü ildə qədim Ak-Alax qəbristanlığında aparılmış arxeoloji qazıntılar gedişatında tapılmış mumiyanın adıdır. 2001-ci ildə aparılmış DNT analizi Kadının, selkuplar və ketlərin də aid olduğu pazırık mədəniyyəti nümayəndəsi olduğunu göstərib.
Həmçinin oxuyun:
* Türk genomunun 8%-i monqol genlərindən ibarətdir
* Mumiyalarda yüksək xolesterin və tatu aşkar edildi
* Maya sivilizasiyasının yox olma səbəbi nədir?
daha ətraflı...
Beynəlxalq Kosmik Stansiya (BKS) idarəsi ammonyak sızıntısı ilə bağlı yalan həyəcan xəbərindən sonra, ABŞ astronavtlarına öz seqmentlərinə geri qayıtmağa icazə verib. Bu barədə NASA məlumat yayıb.
Amerika aerokosmik təşkilatının hesabatında qeyd edilir ki, "bortdaki müxtəlif sistem qaynaqlarından əldə edilən məlumatlar gün ərzində öyrənilib və bunlar, stansiyada ammonyak sızıntısı olmadığını göstərir".
Yanvarın 14-də BKS-in ABŞ seqmentindən ammonyak sızıntısı ilə bağlı həyəcan siqnalı alınmışdı. Astronavtlar təcili olaraq BKS-in Rusiyaya aid hissəsinə köçürülmüş və rus astronavtların köməyilə qaz sızıntısının qarşısını almaq üçün tədbirlər görməyə çalışmışdılar. Lakin NASA-daki BKS proqramı meneceri Maykl Saffordininin sözlərinə görə, həyəcan xəbəri böyük ehtimalla yalan olub. NASA nümayəndəsi Rob Nevis bildirir ki, "heç bir ammonyak əlamətlərinə rast gəlinməyib və ekipaj maskaları çıxararaq, işlərə davam edib".
Araşdırma nəticəsində yanlış zəhərli qaz həyəcanı siqnalının bort kompüterindən alındığı aydın olub. Səbəbin hələlik nə olduğu bilinmir. Hal-hazırda BKS-də amerikalı Barri Uilmor və Terri Verts, rusiyalı Aleksandr Samokutyayev, Anton Şkaplerov və Yelena Serova növbə çəkirlər.
Həmçinin oxuyun:
* Yarımkilometrlik asteroid Yerə yaxınlaşır
* "Yerlilərdən" Marsa 90 min məktub
* "Fila"dan pis xəbər var: Əlaqə kəsildi
daha ətraflı...
XX əsrin ən məşhur fantast-yazıçılarından biri Ayzek Azimovun sözlərinə inansaq, bir neçə həftə əvvəl geridə qoyduğumuz 2014-cü ildə artıq hər birimiz psixiatrlara müraciət etməyə başlamalıydıq. Eyni zamanda biokimyaçı olan Azimov, 1964-cü ildə dərc etdiyi essedə gələcəyin, daha doğrusu məhz 2014-cü ilin nəyə oxşadığını proqnoz etməyə çalışmışdı.
Buna səbəb isə Kvins, Nyu-Yorkda təşkil olunmuş "Anlaşma dünyası" adlı ilk beynəlxalq sərgi idi. Həmin sərgi hələ də yaddaşlardadırsa, bu, sadəcə, onun gələcəklə bağlı proqnozlarından qaynaqlanmalıdır. Orada təqdim edilmiş futuristik texnologiyaların bəziləri hələ geniş istifadədə deyil. Heç uçan avtomobillər və sualtı evlərlə rastlaşmaq imkanına sahib olmusuzmu? Azimovun 50 illik proqnozlarına nəzər yetirək.
1. "Kommunikasiyalar video-eşitməli olacaq və siz, zəng edən adamı eşitməklə bərabər, onu həm də görmüş olacaqsınız"
İki abonent arasında ilk transkontinental videozəng 20 aprel 1964 tarixində, Bell Systems (daha sonralarsa Bell Laboratories) şirkətinin hazırladığı texnologiya köməyilə baş tutmuşdu. Fantast Azimov, çox güman ki, Skype və Apple FaceTime kimi proqramların bu gün mövcudluğundan çox, onların ucuzluğuna heyran qalardı. 1964-cü ildə Vaşinqtondan Nyu-Yorka edilmiş 3 dəqiqəlik videozəng 16 dollar dəyərində idi, indiki kursla isə bu, 118 dollara bərabərdir.
2. "Antarktikada yerləşən meteoroloji stansiya da daxil olmaqla, Yerin istənilən nöqtəsinə bilavasitə zəng edə biləcəksiniz"
Əlavə şərhə ehtiyac yoxdur. Sadəcə telefonunuza istədiyiniz ölkənin kodunu yığın. Antarktikanınkı 672 olsa da, bəzi regionlarının kodu Yeni Zelandiya ilə eynidir (+64).
3. "2014-cü ildə robotlar hər yerə yayılmayacaq və çox da keyfiyyətli olmayacaqlar, lakin mövcud olacaqlar"
Robotics (robot texnikası) sözü ingilis dilinə məhz cənab Azimovun səyilə daxil olub. Hələlik intellektual robotlar hazırlamağa nail olmamışıq ki, xidmətçilərin işini lazımi qədərilə əvəz edə bilsinlər. Lakin bu gün, maraqlıdır ki, Azimovun qeyd etdiyi hadisələr baş verməkdədir - bəzi layihələr var ki, imtahan vermə qabiliyyəti olacaq dəmir-tələbələri təkmilləşdirmək, həkimləri əvəz edəcək robot-cərrahlar üzərində işlər aparmaq və dəmir əllərdən kulinar şedevrlər yaratmaq hədəfləri güdür.
Azimovun mövzu ilə bağlı başqa bir zamanı qabaqlamış açıqlaması isə "miniatür kompüterlərdir". Bu gün smartfon adı ilə tanınan bu kompüterlər müasir həyatımızın əvəzolunmaz hissəsinə çevriliblər. Azimov hesab edirdi ki, bu minikomplar robotların beyni olacaq. Lakin şəhərdə azdıqda və ya yeni bir şəhəri öyrənmək üçün xəritədən yardım istədikdə, smartfon bizim də beynimiz kimi fəaliyyət göstərmiş olmurmu? Bəlkə "peyğəmbər" robot dedikdə elə bizləri nəzərdə tutub?..
4. "Televiziyanın vəziyyətində isə divar ekranları adi teleradioaparatları əvəz edəcək, habelə 3D görüntülər göstərə bilən şəffaf kublar yaranacaq"
Azimovun proqnozlarının ən diqqətəlayiq aspekti budur ki, o, tez-tez hər hansı bir texnologiyanı qeyd edir, lakin bu texnologiyanın səbəb olacağı entuziazmı həddindən artıq şişirdirdi.
Fantast-yazıçı buna layiqdir: düz ekranlı televizorlar ənənəvi televiziya radioaparatlarını əvəz edib, 3D texnologiyalar isə kub formasında olmasa da, elektronikanın müxtəlif sərgilərinə artıq bir neçə ildir ki, əlavə edilib.
Lakin 3D texnologiya publikanı gözlənildiyi kimi heyran qoya bilmədi. 2014-cü ilin iyul ayında BBC, cəmiyyətdə olan az marağı nəzərə alaraq, 3D proqramların buraxılmasını dayandırdı.
5. "Ay ilə əlaqə saxlamaq bir qədər narahat olacaq. 2014-cü ilədək Marsa pilotsuz gəmilər endiriləcək"
Əlbəttə ki, Azimov gələcəyi dəqiqliklə görməli deyildi. Görünür ki, kosmik eranın inkişafı dövrü ona, Ayda quracağımız bazalarla bağlı optimistik proqnozlar verməyə əsas yaradırdı. Düşünürdü ki, peykimizlə əlaqə qurduqda, cəmi 2,5 saniyəlik siqnal gecikməsi baş verəcək.
Lakin Azimovun "2014-cü ilədək Marsa aparatlar göndərəcəyimiz" proqnozu özünü necə lazımdır doğruldub. Heyf ki, fantast marsoxod Cuiosity-nin tvitter səhifəsini görə bilmədi...
6. "Avto-yeməklər hazırlayan və suyu isidərək, qəhvəyə çevirən mətbəx qurğuları inkişaf etdiriləcək"
Avtomat qəhvə aparatları artıq mövcuddur.
Azimovun maya və yosunlardan hazırlanan geniş və müxtəlif dadlı məhsullarla ("saxta hind quşu əti" və ya "psevdo-steyk") bağlı proqnozu isə iki il əvvəl reallaşıb. Alimlər laboratoriyada yetişdirdikləri ilk kotleti təqdim ediblər. İnsanların bu qidaları bəyənəcəklərini düşünən Azimov yanıla da bilərdi, çünki laboratoriya kotletinin dadını yoxlayanlar, onun "kafi miqdarda yağı olmadığını" deyirdilər.
7. "Robotlaşdırılmış beyinli avtomobillərin hazırlanması üçün çoxlu səylər göstəriləcək"
Elə bu yaxınlarda Mercedes-Benz öz pilotsuz (sürücüsüz) avtomobilinin konseptini təqdim etdi. Hər il səylər göstərilir. Amma, hər halda fantastın "robotlaşdırılmış beyinləri", "avtomatik idarə olunan maşınlardan" daha təhlükəsiz səslənir.
8. "Dünya əhalisinin hamısı bütün ölçülərdə gələcəyin texniki yeniliklərindən zövq ala bilməyəcək. Bu texnikalar bu günlə müqayisədə insanların daha az hissəsi üçün əlçatan olacaq. Maddi olaraq onlar indikindən daha yaxşı yaşasalar da, ümumiyyətlə daha böyük ölçülərdə geri qalacaqlar"
Ayzek Azimovun bu proqnozla zamanı qabaqladığını vurğulamaq olar. Fantastın proqnozlarının sayı daha çoxdur, onların bəziləri tam, digərləri isə müəyyən qədər həyata keçib. Onun, əhali sayının artması və doğum üzərində nəzarətlə bağlı xəbərdarlıqları isə başqa bir məqalənin mövzusu olsa yaxşıdır.
Texnologiyaların hamı üçün bərabər istifadəyə verilməyəcəyi təqdirdə, faydası kimi, eyni zamanda daha artıq zərərinin də ola biləcəyini peyğəmbərcəsinə proqnoz etmiş Azimov, bəlkə də psixoloji problemləri olmuş Nostradamusdan, nədənsə, daha az məşhurdur.
Həmçinin oxuyun:
"Məryəmin cənnətdə olmasına dair heç bir sübut yoxdur"
Ən məşhur elmdən kənar əfsanələr
"Interstellar" və zaman səyahəti mövzusu
daha ətraflı...
Alimlərin əldə etdiyi yeni faktlara əsasən, insanda nitqin təkamülləşməsinə primitiv alətlərin hazırlanması səbəb olub - hər nə qədər qəribə səslənsə də. Bu alətlər heyvan cəmdəklərinin bölünməsi üçün istifadə edilib.
ABŞ və Avropadan olan alimlər müasir insanın uzaq əcdadlarında nitqin formalaşmasının, məhz cəmdəkləri bölmək üçün hazırlanan iti daşlar sayəsində, bir növ yan təsir olaraq baş verdiyini irəli sürürlər. Məsələ burasındadır ki, belə alətlərin kütləvi istehsalı üçün qədim hominidlərə təkcə jestlərlə ünsiyyət bəs etməyib. Bu məşğuliyyəti digər fərdlərə öyrətmək üçün nitqdən yararlanmaq daha asan idi.
Alimlər təxminən 2,7 milyon illik tarixi olan və ən sadə alətlərin hazırlandığı olduvay mədəniyyəti dövrünə aid alətləri araşdırmaq qərarına gəliblər. O dövrün nümayəndələri əlavə emallar tətbiq etmədən, daşları sadəcə yarırdılar. Lakin bu texnika da ustalıq tələb edir. Belə daşların kütləvi emalı faktı, alətlərin hazırlanmasında vahid praktikanın mövcud olduğundan xəbər verir.
Aparılmış tədqiqatda 180 tələbə iştirak edib. Onları kiçik qruplara bölən alimlər, olduvay mədəniyyəti alətlərini hazırlamağı tapşırıblar. Əldə edilən təcrübəni iştirakçılar zəncirvari olaraq öz qruplarındakılara ötürüblər. Bəziləri bunu nitqlə, digərləri isə yalnız jestlər köməyilə etməli idi. Gözlənildiyi kimi, hətta primitiv nitq formaları (hə", "yox" sözləri) belə iştirakçılara alətləri daha effektiv hazırlamaq üstünlüyü təmin edirdi. Bu mənada verbal kommunikasiyaları bir növ təkamül üstünlüyü kimi görmək olar.
Daha əvvəl isə tədqiqatçılar dəqiqləşdirmişdilər ki, linqvistik məsələlərin həlli və primitiv əşyaların hazırlanması insan beyninin eyni zonalarını aktivləşdirir. Bu səbəbdən hesab edilir ki, nitq, əcdadlarımızın daşdan alətlər hazırlamağa başladığı dövrdə meydana gəlib.
Həmçinin oxuyun:
* Nitqin təkamülü
* Rəngli görmənin necə təkamülləşdiyi sirri
* Niyə spirt düşkünüyük və ya niyə yerə enmişik?
daha ətraflı...
2004-cü ildə aşkar edilən və 2004 BL86 deyə adlandırılan asteroid sürətlə planetimizə doğru irəliləyir. 26 yanvar 2015 tarixində bu səma cisminin kosmik ölçülər baxımından Yerin kifayət qədər yaxınlığından keçəcəyi hesab edilir. Maksimal yaxınlaşma anında asteroidlə Yer arasındaki məsafə təxminən 1,2 milyon kilometrə qədər azalacaq ki, bu da planetimizin təbii peyki olan Ayla arasındaki məsafənin 3 qatını təşkil edir.
Mütəxəssislər asteroidin heç bir təhlükə daşımadığını qeyd edirlər. Digər yandansa, cismin Yerə yaxınlaşması elm üçün vacib hadisədir, çünki bü gün 2004 BL86 haqda bilinənlər xeyli azdır. Bu "kosmik görüş" sayəsində astronomlar asteroidin yeni məlumatları və fotoşəkillərini əldə etmək üstünlüyü qazanacaqlar.
"Hal-hazırda bu asteroid haqda, praktiki olaraq, heç nə bilmirik - bizi, mütləq sürprizlər gözləyir", - NASA-nın reaktiv hərəkət laboratoriyasından olan Lans Benner deyir.
Astronomların hesablamalarına görə, növbəti oxşar miqyaslı hadisənin yalnız 2027-ci ildə Yerə 1999 AN10 asteroidinin yaxınlaşacağı vaxt baş verəcəyi gözlənilir. 2004 BL86 asteroidini təkcə professionallar deyil, həvəskarlar da müşahidə edə biləcəklər. Bunun üçün sadəcə kiçik teleskop və ya güclü binokllar əldə etmək kifayət edəcək.
Həmçinin oxuyun:
* "Dawn" zondu Serera ilə görüşə hazırlaşır
* Kainatdaki həyatı qamma-partlayışlar məhv edir
* Yerdəki suyun mənşəyi kometlər deyildi?
daha ətraflı...
Curiosity marsoxodunun lentə aldığı fotoşəkillərdə Yerdəki sianobakteriya matlarının "tikililəri" ilə əhəmiyyətli oxşarlığı olan obyektlər olduğu fərq edilib. Əldə edilmiş yeni məlumat sayəsində uzaq keçmişdə Qırmızı planetin gölləri dərinliyində mikroorqanizmlərin həyat fəaliyyəti ilə məşğul olduqlarını, yəni orada həyatın mövcud olduğunu növbəti dəfə ehtimal etmək olar.
Marsda canlı həyat axtarışında olan Curiosity cihazının son illər ərzində təmin etdiyi məlumatlar, bu gün orada canlı həyatın təəssüf ki, mövcud olmadığını göstərir. Digər tərəfdənsə, xüsusilə son aylar ərzində aparılmış tədqiqatların nəticələri, keçmişdə Marsın yadplanetli canlılar üçün yuva olduğu ehtimalını artırmağa davam edir.
Bu sahə üzrə aparılmış son araşdırmanın müəllifi Old Dominion Universitetindən olan geobioloq Nora Noffkedir. O, Yerdəki sianobakteriya matlarının "məskunlaşdığı məntəqələrin" zahiri görünüşünü, onlarla təəccüblü dərəcədə oxşarlıq təşkil edən Marsdaki strukturlarla müqayisə etmək qərarına gəlib.
Sianobakteriya matları (cyanobacterial mats) - həyat fəaliyyətləri nəticəsində bərk hissəciklərdən iki xüsusi struktur növünü formalaşdıran çoxlaylı bakteriya qrupuna verilən addır. Bunlar, stromatolitlər və MISS-dir (Microbially Induced Sedimentary Structures).
Marsda Qillespi Leyk adını almış ərazidə bir vaxtlar göl yerləşdiyindən xəbər verən çoxsaylı faktlar var. Professor Noffke həmin ərazidə süxurlar olduğunu göstərən fotoşəkilləri ətraflı araşdırdıqdan və analiz işləri apardıqdan sonra bu obyektlərin bir sıra əlamətlərdən dolayı Yerdəki MISS-lərə son dərəcə oxşadığı qənaətinə gəlib ki, bu da keçmişdə Qırmızı planetdə mikroorqanizm aktivliyi ola biləcəyinə dair məlumatlar verir.
Baxmayaraq ki tədqiqat yalnız marsoxodun çəkdiyi fotoşəkillərin müqayisəsi işlərindən ibarət olub, qeyd etmək vacibdir ki, bu mövzuda Noffkenin metodikasına şübhə etməyə əsas yoxdur: alim artıq 20 ildir ki, MISS öyrənilməsi ilə məşğul olur və onun məqaləsi səbəbsiz yerə Astrobiology kimi prestijli elmi jurnalda dərc edilməzdi. Mütəxəssislər oxşar tədqiqatlar arasında ən keyfiyyətlisinin məhz bu iş olduğunu qeyd edirlər.
Lakin Noffke heç də əldə etdiyi nəticələrin, qədim Marsın həyat əlamətləri ilə bağlı konkret sübutlar kimi qəbul edilməsini tələb etmir, çünki tapılmış strukturların qeyri-bioloji mənşəli ola biləcəkləri, məsələn, duz, su və küləyin qarşılıqlı təsirləri sonrası eroziya nəticəsində peyda olduqları da istisna olunmur. Bunu təsdiqləmək üçün ya daha təkmilləşdirilmiş marsoxodlara, ya da mars süxurları nümunələrinin Yerə geri gətirilməsinə ehtiyac var ki, bunlar da hələlik heç bir kosmik agentliyin proqramına daxil deyil.
Həmçinin oxuyun:
Marsdan yeni xəbərlər var: Metan qazı və üzvi birləşmələr
Marsda həyatın ilk sübutları - alimlər isə tələsmir
Yer orqanizmləri Marsda yaşamağa qadirdir
daha ətraflı...
Yadplanetli həyatının yaranması və inkişaf etməsi üçün əlverişli şərtlər daşıyan ekzoplanetlər sırasına daha biri əlavə olunur. Amerika Astronomiya Cəmiyyətinin hər il təşkil olunan iclasında yenicə tapılmış 8 ekzoplanetin siyahısı təqdim edilib. NASA-dan olan 26 alimin də iştirak etdiyi iclasda, siyahıdaki planetlərdən birinin "İkinci Yer" olduğu bildirilib.
Siyahı, Günəş sistemindən kənarda tapılmış mindən çox planetin kəşfçisi olan "Kepler" orbital teleskopunun əldə etdiyi məlumatlar əsasında hazırlanıb. Teleskopun yenicə aşkar etdiyi səkkiz planet arasından cəmi üçü həyatın yaranması və inkişaf etməsi üçün əlverişli məsafə olan "həyat zonasında" yerləşir. Lakin Mars kimi həyat zonasında yerləşən və konkret həyat əlamətləri daşımadığı hesab edilən bir sıra planetlərin göstəricilərindən dolayı, ayırd edilmiş 3 planetdən biri olduqca xüsusidir.
Daha əvvəl tapılmış ekzoplanetlər arasında Yerə şərtləri baxımından ən çox oxşarı Kepler 186f idisə, Kepler 438b adı verilmiş yeni yad səma cismi "Yerin əkizi" titulunu ondan almağa iddialıdır, astronomlar qeyd edir. Kepler 438b Yerdən 12% böyükdür və Günəşdən temperaturca kifayət qədər soyuq qırmızı cırtdan ulduz ətrafında dövrə vurur. Lakin ekzoplanetin xüsusi orbiti onun, Yerdən 40% artıq istilik aldığını deməyə əsas verir. Günəş sisteminin 475 işıq ili uzaqlığındadır. Ekzoplanetin dəqiq tərkibi hələlik sirr olaraq qalsa da, orbitinin parametrləri və diametrinin təxmini olaraq təyin edildiyi qeyd edilir.
Müasir astronomiya texnikası hətta Günəş sisteminin qonşuluğunda yerləşən planetlərin belə dəqiq görüntüsünü əldə etmək imkanı təmin edə bilmir. Aşkar edilmiş belə planetlərin göstəriciləri, yerüstü və orbital teleskoplar tərəfindən həmin planetin görünən diskdən keçdiyi vaxt ulduzun işıqlanma dərəcəsinə görə hesablanır. Yalnız yaxın gələcəkdə hazırlanacaq interferometr teleskopları sayəsində digər ulduz sistemlərində yerləşən planetlərin keyfiyyətli fotoşəkillərini əldə etmək mümkün olacaq.
Həmçinin oxuyun:
"Yerin əkizi" adına layiq planet kəşf edildi
Kapteyn ulduz sistemindən iki yeni ekzoplanet
"Meqa-Yer" tapıldı
daha ətraflı...
Qədim Amerika xalqı olan mayaların tarixin səhnəsindən ani silinməsi bir çox şübhələrə səbəb olur. Bu şübhələrin bəzisinin elmi əsası olsa da, digərləri sadəcə iddia olaraq qalır. Psevdoelm həvəskarları olan konspiroloqlar mayaları hətta qədimdə Yerdə yaşamış və günlərin bir günü naməlum səbəblərdən buranı tərk edərək, fantastik planetlərinə köç etmiş yadplanetli irqi olaraq da görür. Bütün bu əfsanələrin sürətlə yayıldığı bir vaxtda, ABŞ-dan olan alimlər qədim maya sivilizasiyasının yox olma səbəbini tapdıqları ilə bağlı açıqlama veriblər.
Geoloqların qənaətinə görə, maya sivilizasiyası təxminən yüz il davam edən quraqlıq dövründə tarixdən silinib, dolayısı ilə onların məhv olma səbəbi elə quraqlıqdır. Böyük mavi dəlik adı ilə tanınan ərazidə və yaxınlıq yerlərdə tapılan minerallar araşdırıldıqdan sonra sivilizasiya ilə bağlı yekun qərara gəlinib. Məlum olub ki, VIII-IX əsrlərdə bur ərazilərdə ekstremal quraqlıq müşahidə olunub - elə bu səbəbdən mayalar daha şimala köç etməyə məcbur olublar ki, orada da bir neçə əsr sonra izləri Yer üzündən tamamilə silinib.
Yerli hindilərin iqlim zəminli kollapsı ilə bağlı nəzəriyyə ilk dəfə Böyük mavi dəlik ərazisindən alınan kern süxurlarına aid nümunələr köməyilə təsdiq edilib. Rays Universitetindən olan tədqiqatçı Andre Droksler sıx divarları olan laqunlarda, mərcan poliplərindəki bol çöküntülərdən sonra su yığılmış olduğunu izah edir. Geoloqlar yağış vaxtlarında həmin laqun çöküntülərində suya düşən titan payı ilə maraqlanıblar. Aşkar edilən aşağı metal payı uzunmüddətli quraqlıqdan xəbər verir.
Alimlər bundan əlavə 800 və 1000-ci illər ərzində tropik siklonların sayının üç dəfə azaldığını aydınlaşdırıblar. Məhz bu dövrdə mayalar şimala, Çiçen-İtsaya köç etmək qərarına gəliblər, lakin quraqlıq bu ərazilərdə də onları rahat buraxmayıb, bu səbəbdən hindilər növbəti dəfə şəhərlərini tərk etməyə məcbur qalıblar. Alimlər quraqlığa əsas səbəbin ITCZ (tropiklərarası konvergentlik zonası) sistemindəki yerdəyişmələr olduğunu deyirlər. Göründüyü qədərilə, Yerin subtropik ərazilərini qurudan və tropiklərə çöküntülər gətirən bu sistem, maya sivilizasiyasının zəifləməsi dövründə Yukatan adasındaki lazımi su miqdarı ehtiyacını təmin edə bilməyib. Bunun nəticəsində də əkinçilik sahəsində problemlər meydana gəlib ki, aclıq yaşandığından mayaların sivilizasiyasının süqutu axır-əvvəl qaçılmaz hal alıb.
Həmçinin oxuyun:
Zəmilərdəki sirli dairələrin müəllifi tapıldı
Kral Davudun dövləti mövcud olub
Mumiyalarda yüksək xolesterin və tatu aşkar edildi
daha ətraflı...
Astronomlar "Çandra" kosmik rentgen rəsədxanası köməyilə Süd Yolu qalaktikasının mərkəzində yerləşən superkütləli qara dəliyin tullantı atdığını müşahidə ediblər. Qeyd edilir ki, bu, kosmik tarix ərzindəki ən böyük miqdarda tullantı atılması hadisəsidir.
Qalaktikamızın mərkəzində Oxatan A (Sgr A) adlı superkütləli qara dəlik yerləşir. Bu qara dəliyin kütləsi Günəşin kütləsindən 4,5 milyon dəfə artıqdır.
Sgr A-da baş verən güclü elektromaqnit şüalanması partlayışını "Çandra" teleskopu vasitəsilə, qara dəliyin G2 qaz buludu ilə təmasının müşahidə edilməsi anında qeydə almaq mümkün olub. Mütəxəssislərin rəyinə görə, tullantı normal səviyyədən 400 dəfə artıq miqdarda şüa yayıb.
Süd Yolu qalaktikasının mərkəzindəki ağır qara dəliyin kosmosa atdığı maddə tullantısı hadisəsini izah etmək üçün alimlərin əlində iki versiya var. İlk versiyaya əsasən, rentgen tullantısına səbəb qara dəliyin qravitasiya təsiri zonasına düşmüş asteroidin məhvidir. Belə bir güclü partlayışın meydana gəlməsinə ikinci mümkün səbəb isə qara dəliyə axan qaz axınındaki maqnit qüvvə xətlərinin qarşılıqlı əlaqəsi ola bilər.
"Çandra"-nın aparacağı əlavə analiz işləri nəticəsində növbəti aylarda əldə ediləcəyi güman edilən məlumatlarla qalaktikamızın mərkəzindəki sirli obyektin rekord tullantısı səbəbinin məlum olacağı gözlənilir.
Həmçinin oxuyun:
Kiçik qara dəlik alimlərin işini çətinləşdirir
Qalaktikanı tərk edən ulduzlar tapıldı
Qara dəliyin içərisində yaşayırıq?
daha ətraflı...
Arxeoloqlar kral Davud və Süleymanın yaşamış olduqlarını və e.ə. IX-X əsrlərdə İsrailə başçılıq etdiklərini göstərən yeni dəlillər əldə ediblər. Onlar, İsrailin cənub bölgəsində, Qəzza yaxınlığında palçıqdan hazırlanmış möhürlər tapıblar.
Möhürlərin üzərində rəsmi yazışma işləri üçün planlaşdırılmış əl basmalarını aşkar edən alimlər, bu ərazidə bir vaxtlar həqiqətən dövlət qurulduğunu təsdiq ediblər. Professor Cimmi Hardin əldə edilmiş bullaların e.ə. X əsrə aid yeganə möhürlər olduğunu qeyd edir.
Bu fakt olduqca böyük maraq kəsb edir, çünki daha əvvəl bir çox alimlər bu ərazidə e.ə. X əsrdə dövlət qurulmuş olduğuna skeptik yanaşırdılar. Bulla möhürlərinin İsrail krallığının periferiyasında tapıldığı, min illər əvvəl burada hər hansı bir administrativ təşkilatın mövcud olmuş ola biləcəyini göstərir. Qeyd etmək lazımdır ki, Davud kralın yaşayıb-yaşamadığı mövzusu da uzun müddət elm ictimaiyyətində mübahisə obyekti olaraq qalıb.
Hesab edilir ki, Davud İsrailin ikinci kralı olub. O, təxminən 40 il müddətində hakimiyyəti əlində saxlamağı bacarıb. Dini məntlərdə Davudun obrazı "ideal" hökmdar kimi təsvir olunur. Yəhudilərin inancına görə, Məsiha məhz onun nəslindən çıxaraq, dünyanı şərdən xilas edəcək.
Həmçinin oxuyun:
On min illik qədim şəhər tapıldı
Misir ehramlarının daşları necə daşınılırdı?
Arxeologiya və zaman əlaqəsi
daha ətraflı...
Alimlərdən ibarət beynəlxalq kollektivin gəldiyi yeni qənaətə görə, seks təxminən 385 milyon il əvvəl meydana gəlib. Belə çoxalma üsulundan ilk dəfə Microbrachius dicki adlı zirehli balıqlar yararlanıblar.
Tədqiqatçılar tarixdə ilk dəfə məhz bu heyvanların kürütökmə üsulunu unudaraq, sekslə artmağa başladıqlarını qeyd edirlər. Buna qədər isə hesab edilirdi ki, cinsi birləşmə üsulu daha 200 milyon il yaşlıdır.
Məlum olduğu kimi, Microbrachius dicki növünün erkəkləri bir santimetr uzunluğu olan çıxıntıya, dişiləri isə onu içərisinə alan xüsusi sümük strukturuna sahib olub. Alimlər belə balıqların seksual aktının "qucaq-qucağa" baş vediyini və bir növ rəqsi xatırlatdığını deyirlər. Balıqlara bu pozada durmağa kiçik üzgəcləri yardım edirdi.
Microbrachius dicki - 8 santimetr uzunluğa sahib kiçik sümüklü balıqlara verilən addır. Onlar, müasir Şotlandiya ərazisində yerləşən göllərdə yaşayırdılar. Bu balıqların xüsusi anatomiyaya sahib olduğu ilk dəfə Flinders Universitetindən olan avstraliyalı alim Con Lonq tərəfindən fərq edilib.
Lakin belə çoxalma üsulunu canlı orqanizmlər çox uzun müddət məşq etməyiblər. Təkamül balıqları yenidən kürütökmə üsuluna qayıtmağa məcbur edib. Yalnız milyon illər sonra müasir köpəkbalıqları və skatların əcdadları seksual əlaqədən istifadə etməyə başlayıb.
Həmçinin oxuyun:
Onurğasızların beyni təkamül keçmişinə işarə edir
İbtidai cinsi bölünmə geni aşkar edildi
Təkamülü sürətləndirən mexanizm tapıldı
daha ətraflı...
Tarixi görüşə az qalıb. NASA-nın rəsmi saytından alınan məlumata görə, avtomatik planetlərarası zond "Dawn" 2015-ci ilin mart ayında cırtdan planet olan Sereranın orbitinə daxil olacaq.
"Dawn" (Şəfəq) zondu Vesta asteroidi və cırtdan planet Sereranın öyrənilməsi məqsədilə öz kosmik səyahətinə 2007-ci ilin sentyabr ayında start vermişdi. Cihazın missiyasının ilk hissəsi müvəffəqiyətlə başa çatıb: "Dawn" 14 ay müddətində asteroidin orbitində qalaraq, alimlərə külli miqdarda məlumat qazandırıb. Zondun kamerası vasitəsilə əldə edilmiş fotoşəkillər sayəsində astronomlar asteroidin ilk atlasını tərtib etməyə nail olublar.
Hal-hazırda "Dawn" cırtdan planetə doğru, saatda 725 km sürətlə hərəkət edir. Serera ilə arasındaki məsafə 640 min km-ə yaxındır. NASA əməkdaşlarının dediyinə görə, missiyanın ikinci dayanacağına bu ilin mart ayında çatacağı gözlənilir. Əgər cihazın Sereraya yaxınlaşması missiyası uğurla yekunlaşarsa, bu, kosmik tariximizdə bir ilk baş verəcəyi deməkdir. Belə ki, "Dawn" Günəş sisteminin iki fərqli cisminin orbitinə daxil olan ilk kosmik aparat adını alacaq.
Avtomatik planetlərarası stansiya olan "Dawn"-un cırtdan planetin orbitində 2015-ci ilin iyul ayına qədər işlər aparacağı planlaşdırılır. Serera, Mars və Yupiter planetləri arasındaki asteroid qurşağında yerləşir, Yerə ən yaxın cırtdan planetdir. Bu səma cisminin öyrənilməsi prosesi bir neçə mərhələdən ibarət olacaq. Əldə ediləcək məlumatlar köməyilə gələcəkdə Sereranın 3D xəritəsi tərtib oluna bilər. Cırtdan planetin ilk görüntüləri isə bu ayın sonlarında aparatdan Yerə ötürüləcək. Yeni fotoşəkillər əvvəlkilərdən daha keyfiyyətli olacaq ki, bu da Sereranın əslində necə göründüyünü anlamağımıza yardım etmiş olacaq.
"Bu cırtdan planet haqda bu gün çox az şey bilirik. Serera bizim üçün, praktiki olaraq, sirrdir. Yalnız bunu əminliklə proqnoz edə bilərik ki, təəccüblənəcəyik", - missiyanın təmsilçilərindən olan Kristofer Rassel qeyd edir.
Həmçinin oxuyun:
"Kepler" dirildi: Yeni ekzoplanet tapılıb
"New Horizons" yuxudan oyandı: Pluton araşdırmaları başlanır
Marsda həyatın ilk sübutları - alimlər isə tələsmir
daha ətraflı...
Biologiya kitablarından DNT-nin zülalları meydana gətirəcək məlumatları saxladığını öyrənmişik. Zülallar, bədənimizdəki proseslərin böyük bir qismini idarə edən kimyəvi maddələrdir. 2 yanvar 2015 tarixində "Science" jurnalında dərc olunan bir məqalə, dərs kitablarımızdakı məlumatları sarsıdacaq bir kəşfin reallaşacağını göstərir: zülalların struktur vahidləri olan aminturşuları həm DNT-yə, həm də zülal istehsalında əsas rolu olduğu düşünülən məlumat RNT-sinə (mRNT) ehtiyac duymadan zülalları meydana gətirə bilirlər. Tədqiqatçılar bir zülalın iştirakı ilə digər zülalın necə meydana gələcəyini göstərən bir nümunəni müşahidə etməyi bacarıblar.
Bu kəşfin hansı mənanı verdiyini anlaya bilmək üçün hüceyrəni yaxşı işləyən bir fabrikə oxşada bilərik. Ribosomlar zülalları sintez edən istehsal xəttlərində çalışan maşınlardır. Bunlar, genetik koddakı məlumatlar çərçivəsində aminturşuları bir-birlərinə bağlayaraq zülalları yaradırlar. İşlər tərs getsə, ribosomun fəaliyyəti axsaya bilər və bu nöqtəyə "keyfiyyətə nəzarət qrupu" gəlir. Bu qarışıqlığı düzəltmək üçün, ribosom hissələrə ayrılır, plan açılır və qismən yaradılmış problemli zülal yenidən emal olunur.
"Bu çaşdırıcı kəşf, biologiya haqqındakı məlumatlarımızın nə qədər əskik olduğunu göstərir. Təbiət, bizim fərq etdiyimizdən daha çoxunu edə biləcək tutuma sahibdir", - Yuta Universiteti Biokimya bölməsindən olan araşdırmaçı Piter Şen qeyd edir.
Lakin bu yeni araşdırma "keyfiyyətə nəzarət qrupunda" olan və maya göbələyindən insana qədər saysız növdə qorunmuş halda olan Rqc2 adlı bir zülalın çaşdırıcı bir funksiyasını göstərir. Tamamlanmamış (problemli) zülal yenidən emal olunmadan əvvəl Rqc2 ribosomların zülala cəmi 20 ədəd olan aminturşulardan 2-sini əlavə etməsini təmin edir: alanin və treonin. Üstəlik bunu təkrar-təkrar və təsadüfi bir sırada edir. Bunu, avtomatik bir istehsal xəttinin, əmrlərini itirməsinə baxmayaraq istehsala davam etməsi kimi düşünə bilərsiniz. Götürə bildiyi nə varsa hamısını məhsulun üzərinə taxır. Bir avtomobil istehsal xətti kimi düşünəcək olsanız, avtomobilə təsadüfi siqnal, təkər, təkər, siqnal, siqnal, siqnal, təkər, siqnal, təkər əlavə etmək kimi...
"Bu vəziyyətdə, normal halda mRNT-nin etməsi lazım olan vəzifəni edən bir zülal görürük. Bu kəşfə çox təəccübləndim, çünki zülalların edə biləcəkləri haqqındakı düşüncələri bulanıqlaşdırır", - San Fransisko Kaliforniya Universitetindən olan doktor Adam Frost belə deyir.
Eynilə əlavə siqnallar və təkərlərdən ibarət olan bir avtomobilin görünəcəyi kimi, təsadüfi kimi görünən bir sırada alanin və treonin əlavə olunmuş bir zülal da qəribə görünür. Və normal halda düz işləməməsi lazımdır. Ancaq tamamilə mənasız görünən düzülmə müəyyən işləri yerinə yetirir. Bu kod, yarı-tamamlanmış zülalın yox edilməsi lazım olduğunu və ya ribosomun düz işləyib işləmədiyini anlamağa yarayan təcrübələrin parçası olacağını təyin etməyə yarayır. Əldəki dəlillər, Altshaymer, ALS və Huntington kimi neyrodegenerativ xəstəliklərdə bu müddətin problemli işlədiyini göstərir.
Alimlər gördüklərini əvvəlcə qeyri-adi bir fakt olaraq xarakterizə ediblər. Krio-elektron mikroskopiyası adı verilən bir üsulu dəqiqliklə nizamlayaraq, ani dondurmanı mümkün edib və ardından nəzarət qurğusunu iş başında müşahidə etməyi bacarıblar.
Alimlər fərziyyələrini təsdiqləmək üçün çox əhatəli biokimyəvi analiz işləri aparıblar. Yeni RNT sıralaması texnikaları, Rqc2/ribosom kompleksinin dayanmış zülal istehsallarına aminturşu əlavə etmə potensialı olduğunu göstərir. Çünki bunlar, eyni zamanda ribosomlara aminturşuları daşıyan nəqliyyat RNT-lərinə də bağlana bilirlər. Gördükləri müəyyən nəqliyyat RNT-ləri yalnız alanin və treonin aminturşularını daşıyırdılar. Bu problemli olduqları üçün istehsalı dayanmış zülalların uzun alanin və treonin zəncirləri olduğunun göstərilməsi isə tapıntının şübhəsiz təsdiqi oldu.
"Rqc2-ni iş başında müşahidə etməyi bacardıq. Ancaq fikir elə inanılmaz bir fikir idi ki... Bunu sübut etmə öhdəçiliyi bizim çiyinlərimizdə idi", - Frost əlavə edir.
Həmçinin oxuyun:
Zülalların təkamülünü maraqlandıran yeni tapıntı
Həyatın mənşəyində səhvlər deyil, təbii proseslər durur
Həyatın yaranması prosesi laboratoriyada təkrar edildi
daha ətraflı...
Bir neçə saat sonra artıq geridə qoyacağımız 2014-cü ildə elm dünyasında olduqca maraqlı hadisələr baş verdi. Elmi kəşflərlə zəngin olduğunu düşündüyümüz bu il ərzində Yer və kosmosla bağlı vacib məlumatlara yiyələndik, genetika və biologiya kimi sahələrdə inqilabi nailiyyətlərə imza atdıq. Bununla yanaşı bəzi falsifikasiyalar və ya yalnışlıqla edilmiş saxta kəşflərlə də qarşılaşdıq. 2014-cü ilin ən vacib elmi kəşfləri və maraqlı hadisələrini sizlərə təqdim etmək istəyirik. Ümidvarıq "Həyatın Təkamülü"-nün seçimi ilə razı qalacaqsınız.
1. Marsa bir addım da yaxın
Növbəti 10-15 il ərzində Marsda ilk insan koloniyasını qurmağı planlaşdıran və eyni zamanda canlı yayımlı televiziya proqramı olan "Mars One" layihəsi üçün ilk işlərə başlandı. Qırmızı planetdə bəşəriyyəti təmsil etmək istəyən könüllü 1058 nəfər seçildi. Növbəti illərdə isə əlavə testlərin nəticəsindən asılı olaraq onların içindən 4-ü seçilərək, 2023-ci ildə Yerə qayıtmamaq şərti ilə Marsa göndəriləcək.
2. Qara dəlik mövcud deyil
Britaniyalı fizik Stiven Hokinq böyük ulduzların enerji tükənməsinin nəticəsi olaraq meydana gələn Qara Dəliklərin əslində bildiyimiz mənada mövcud olmadığını ya da onları düzgün anlamadığımızı irəli sürdü. Bu iddiasına səbəb Qara Dəliklərin ətrafındaki kvant-qravitasion effektlərin, Qara Dəliyin "hadisələr üfüqü" adlanan, xarici və daxili aləmləri arasındaki sərhədini deformasiya etdiyi, buna görə də belə bir obyektin sərhədinin dəqiq müəyyənləşdirilə bilinmədiyi, dolayısıyla da mövcud olmadığıdır. Hokinqin etdiyi kəşf faktlara əsaslansa da, bəzi alimlər tərəfindən birmənalı qarşılanmadı.
3. Şanssız dinozavrlar
Yer tarixi ərzində burada yaşamış növlər arasında, həqiqi mənada ən "şanssız" canlıların dinozavrlar olduğu bəlli oldu. Bildirildi ki, 65 milyon il əvvəl Yerlə toqquşaraq, dinozavrların məhvinə gətirib çıxaran asteroid bir qədər əvvəl və ya sonra düşsəydi, dinozavrlar bu gün də Yerdə hökm sürəcəklərdi. Asteroid toqquşmasından təxminən 250 min il əvvəl vulkanik aktivliklər səbəbindən dinozavrların qida qaynaqları tükənmişdi, buna görə də asteroid düşdükdə özləri əldən düşmüş vəziyyətdə idilər. Bu araşdırmadan bir neçə ay sonra isə dinozavrların qırılmasına səbəb olan əsas amilin asteroid deyil, elə vulkanik püskürmələr olduğu sübut edildi.
4. İçimizdəki nanomotorlar
Biokimyaçı və biomühəndislər ilk dəfə insanın canlı hüceyrəsi içərisinə mikroskopik sintetik nanomotorlar yerləşdirərək, ultrasəs və maqnit dalğaları köməyilə onları idarə etməyə nail oldular. Bu irəliləyiş sayəsində yaxın gələcəkdə xərçəng və digər xəstəliklərə qarşı inqilabi müalicə metodu yaradılacağı bildirildi.
5. Faydalı marixuana
Bəlkə də ilin ən gözlənilməz xəbərlərindən biri psixoaktiv vasitə olan marixuananın insan orqanizminə faydası olduğunun tapılması oldu. Belə ki, marixuananın tərkibindəki əsas psixoaktiv komponent tetrahidrokannabinolun (THK) bağırsaqda yerləşən immun hüceyrələrini İİV-dən (insanda immunçatışmazlığı virusu) qoruduğu, ən azı isə xəstəliyin inkişafını yavaşlatdığı təsdiq edildi.
6. Enselad altındaki okean
Saturnun planetinin peyki olan Enseladın qabığının təxminən 30-40 km dərinliyində maye sudan ibarət okean olduğu sübut edildi. İsti okeana sahib Yupiterin peyki Europadan sonra, Saturn ətrafında dövr edən Enseladın da ölü olmadığı aydın oldu və hipotetik olaraq yadplanetli həyatının yuvası ola biləcəyi ehtimalı artdı.
7. Donora qarşı süni qan
Alimlər ilk dəfə insan orqanizminə uyğun gələn süni qan istehsal etməyə nail oldular. Yaxın gələcəkdə süni qanın donor qanı tam əvəz edəcəyi açıqlandı. Bu sayədə sənayə istehsalı səviyyəsindəki süni qan erasına qapı açmış olacağıq.
8. Yerin əkizi
İlin ən sevindirici xəbərlərindən biri də bu oldu ki, indiyə qədər aşkar edilmiş planetlər arasında Yerə ölçü, şərtlər və ulduzu ilə arasındaki məsafə baxımlarından ən çox oxşayan, "Kepler-186f" adlı ekzoplanet tapıldı. Heyfsləndirən məlumat isə onun Günəş sistemindən nə az nə çox, 500 işıq ili uzaqlıqda yerləşdiyi oldu.
9. Yarısüni həyat
2014-ün sensasion xəbəri ilk dəfə tamamilə yeni və yarısüni genetik koda sahib orqanizmin yaradılması oldu. Alimlər, plazmid adıyla tanınan DNT-nin dairəvi hissəsini sintezləyərək, onu E. coli bakteriyasının hüceyrəsinə yerləşdirməyi bacardılar. Nəticədə digər bakteriyalardan heç də fərqlənmədən çoxala bilən yeni orqanizm yaradılmış oldu.
10. "Fila" komet üzərində
İlin ən mühüm nailiyyəti bəlkə də son on illiyin ən vacib nailiyyətlərindən oldu. Belə ki, avropalı alimlər 10 il davam edən kosmik səhayətin sonunda ilk dəfə bir komet (məhz Churyumov-Gerasimenko kometi) üzərinə aparat endirməyə nail oldular. "Rozetta" missiyasının məqsədi Günəş sisteminin keçmişi, kometin anatomik xarakteristikaları və Yerdə suyun mənşəyi sahələrində araşdırmalar aparmaq idi. Şanssızlıqdan "Fila" adlı eniş aparatı kometin bir qədər təcrid olunmuş ərazisinə düşərək, Günəşdən lazımi enerjini toplaya bilmədiyi üçün məcburən yuxu rejiminə keçid almalı oldu. Lakin alimlər aparatı ilişib qaldığı yerdən çıxaracaqlarına əmin olduqlarını bildirdilər.
daha ətraflı...
Alimlər laboratoriya şəraitində erkən cinsi hüceyrə olan qonositi yaratmağa nail olublar. Bu irəliləyiş çox böyük ümidlər vəd edir - hələlik elmi fantastik mövzular olan süni uşaqlar və ya uşağın cinsinin əvvəlcədən təyin edilməsini mümkün edəcək tibbi metod, ola bilsin ki, tezliklə reallığa çevriləcək.
Qonosit - embrionun formalaşmasındaki ən erkən mərhələlərdən biridir. Britaniyanın Kembric və İsrailin Veytsman universitetlərindən olan alimlər insanın kök hüceyrələri əsasında bu vacib hüceyrəni yaratmağı bacarıblar.
Daha əvvəllər də erkən cinsi hüceyrələrin yaradılması ilə bağlı irəliləyişlər əldə edilmiş olsa da, hər bir cəhddə yalnız siçan və siçovulların kök hüceyrələrindən yararlanılmışdı. İki ölkədən olan alimlərin yeni nailiyyəti isə elm tarixində bir ilkdir.
Kök hüceyrələri (sələf və ya ilkin hüceyrə kimi də adlandırılır) - bir çox çoxhüceyrəli orqanizmlərdə olan yetişməmiş hüceyrələrdir. Bu hüceyrələrin özünü bərpa etmə və müxtəlif orqan və toxumaların hüceyrələrinə çevrilmə xüsusiyyəti var.
Tədqiqatçıların əldə etdiyi daha bir maraqlı nəticəyə əsasən, siçan və siçovulların qonosit hüceyrələrinin formalaşması prosesində heç bir rola malik olmayan SOX17 geni insan orqanizmi üçün olduqca mühümdür. Bununla yanaşı alimlər qonositi təkcə kök hüceyrələri ilə deyil, həm də kök hüceyrələrinə yenidən proqramlaşdırılmış, misal üçün, dəri hüceyrələri kimi hüceyrələr köməyilə də yaratmağın mümkün olduğunu sübut ediblər.
Həmçinin oxuyun:
Üç valideyndən olan uşaqlar gəlir
Spermatozoid və yumurtanın "sirli tanışlığı" aydınlaşdırıldı
İbtidai cinsi bölünmə geni aşkar edildi
daha ətraflı...
İnsanların əksəriyyətini elm qane etmir və bunun başlıca səbəbi ziyalı olmadıqları deyil, infantil (uşaqlıq dövrünün xüsusiyyətlərini saxlayan) düşüncə və xasiyyətə sahib olduqlarıdır.
Psixoloqlara çoxdan məlumdur ki, rasional kateqoriya kimi "bilik" həyatımızın istənilən sferasında çox az rola malikdir. Psixologiyada hətta belə bir xüsusi termin mövcuddur ki, insan üçün faydalı olan hər hansı bir şeyin daxili qeyri-rasional xoşagəlməzliyini xarakterizə edir - müqavimət. O cümlədən, elmə qarşı müqavimət maariflənmə yoxluğundan və ya savadsızlıqdan bir o qədər də qaynaqlanmır; əsasən, insanın bu biliklərə yiyələnmək istəmədiyindən dolayı meydana gəlir. İnsan üçün yaradana, ruha, qeyri-maddi aləmə və s. inanmaq daha rahat və komfortludur, çünki psixologiya nöqteyi-nəzərindən bu qərar daha bəsit və təhlükəsizdir. "Əgər tanrı yoxdursa, mən və yaxınlarımın qayğısına kim qalacaq", "məni incidən insanı kim cəzalandıracaq", "niyə yaşayıram", "kimə (nəyə) bel bağlaya bilərəm" və ya "əgər ölsəm cənnətə filan düşməyəcəm, sadəcə yox olacam", "çəkdiyim əzabların qarşılığında mükafatlandırılmayacam", "əgər tanrı yoxdursa, demək hər hansı bir etik norma da yoxdur, istədiyimi edə bilərəm" və s. - bir çox insanlar acı reallıq çərçivəsində bu suallarına cavab tapmağı bacarmırlar.
Amerikalı tədqiqatçıların gəldiyi qənaətə görə, cəmiyyətdə elmi biliklərə qarşı yönləndirilmiş kütləvi xoşagəlməzliyin və batil inancların sürətlə yayılmasının ən vacib səbəblərindən biri, müasir elmi nəticələrin insan psixikasının anadangəlmə xassə və meyllərilə, habelə ictimai şüura oturuşmuş stereotiplərlə uyğunsuzluq təşkil etməsidir. Beləliklə, "elmə qarşı müqavimət" adını almış fenomen inkişaf etməkdədir.
Son bir neçə il ərzində bu mövzunu maraqlandıran bir çox araşdırmalar aparılıb. Nəticələrə əsasən, "elmə qarşı müqavimətin" bəzi aspektləri, göründüyü qədərilə, bütün xalqlara və mədəniyyətlərə xasdır və bunların mənşəyi uşaq psixikasının dərin xüsusiyyətlərində gizlənir.
Əslində "körpələr dünyaya tam biliksiz göz açır" demək yalnış olardı. Onlar çox yaxşı dərk edir ki, əşyalar qalın, müəyyən bir sıxlıqda və zamanda sabit olurlar (bəli, körpələrdə zaman anlayışı da var, sadəcə bir qədər fərqlidir). Anlayırlar ki, insanların bu və ya digər bir hərəkətinin məqsədi var, onların emosiyaları hər hansı bir hadisəyə verdikləri reaksiyadır və s.
Uşaqların bu "təməl bilikləri" olmasa idi, öyrənmə bacarığına da sahib olmazdılar. Amma bu biliklər bir yandan da uşaqlara (dolayısı ilə də bir neçə il sonra uşaq ağlını itirməyən yetkinlərə) zərərlidir, çünki onların "darıxdırıcı" və "anlaşılması çətin olan" elmi məlumatları qavramasına maneəçilik törədir. Bütün əşyaların hər hansı bir dəstək olmadan yerə düşməsi ilə bağlı uşaq təsəvvürü, müəyyən bir yaşa qədər (8-9 yaş) onlara Yerin dairəvi olduğu faktını anlamağa mane olur.
Uşaqlarda olduğu kimi, uşaqlıq ağlını qoruyub-saxlayan yetkin insanlarda da təkamülə qarşı kütləvi "inancsızlıq" bununla əlaqələndirilir ki, uşaq onu əhatə edən ətraf-aləmində bir "məna", kiminsə "məqsədyönlü fəaliyyətini" görməyə meyllidir. Ümumiyyətlə uşaq psixikası olduqca eqosentrikdir - o, özünü bir çox hadisələrin səbəbi, dünyanın mərkəzi kimi görür. Şüursuzca davranır və etdiklərinin mənasını anlamır. Düşünür ki, "əgər valideynləri dalaşırsa, demək burada günahkar o özüdür" və ya "analar uşaqlarını böyütmək üçün yaşayırlar". Ağlına belə gəlmir ki, digər insanlar (ana) yorula, xəstələnə və ya pis əhval-ruhiyyədə ola bilər. Bunların hər birisi uşağın normal və təbii eqoizmi, eqosentrizmi ilə bağlıdır, hansını ki tədricən, əlavə şiddətə yol vermədən, uşağın hansı yaşda olduğunu nəzərə alaraq və mütləq surətdə aradan qaldırmaq lazımdır. Bununla yanaşı uşaqda anadangəlmə, bioloji ümumi üstünlüyə meyllilik var: "Mən - ən yaxşısıyam". Bunun, qismən, uşaqlıq acizliyinə kompensasiya olaraq formalaşdığını demək olar. Bu səbəbdən bizim möcüzəvi şəkildə cənnət bağında tanrı tərəfindən yaradılmış olmadığımız və meymunlardan ayrılaraq təkamülləşdiyimiz qalsın bir yana, bu gün də taksonomiyada meymun qrupu içərisində yer aldığımız kimi faktları qəbul etmək bir çox yetkin insanlara dəhşətli dərəcədə çətin görünür.
"Dörd yaşlı uşaqlar əmindir ki, mövcud bütün əşyalar nəyəsə görə mövcuddur" - bu, bir müddət əvvəl aparılmış xüsusi bir tədqiqatın nəticələridir. Məhz; şirlər ona görə mövcuddur ki, insanlar zooparkda onlara baxsın, buludlar ona görə mövcuddur ki, yağış yağsın və s. Bu tədqiqat həmçinin uşaqların, onları əhatə edən hadisələrə kreasionistik izahlar tələb etmələrinə olan meylliliyini təsdiqləyir (ətraf-aləmdəki hər şeyi bir kimsə və nə üçünsə yaradıb). Eyni xarakteri bəzi yetkin insanlarda da müşahidə etmək olar: "İnsanın həyatında bir məna var", "Başıma gələnlər etdiklərimin qarşılığıdır", "Tanrı insana qaldıra bilməyəcəyi yükü daşıtmaz", "Alın yazısından qaçmaq olmaz", "Bu iş qismətdə var idi" və s. Həyatda bir çox hadisələr həqiqətən əvvəldən "planlaşdırılmış" kimi görünə bilər, lakin bunun "alın yazısı" və ya "qismətlə" deyil, şüursuz uşaqlıq travmaları ilə əlaqəli olduğunu bir çoxlar bilmir.
Uşaq ağlının daha bir özəlliyi dualizmdir. Bu ideyaya əsasən, maddiyyat və mənəviyyat arasında (bədən və ruh, beyin və şüur arasında) prinsipial fərq var. Bütün bu xüsusiyyətlər yetkinlərdə də qorunub-qalaraq, qəribə, bəlkə də mənasız sosial diskussiyaların yaranmasına gətirib çıxarır: heyvanlar, insan embrionları və ya kök hüceyrələri üzərində eksperimentlər aparmaq olarmı, axı onların da "ruhu" ola bilər. Hətta bəzi hallarda vəkillər cinayətkarların törətdikləri cinayətdə günahlandırılmalı olub-olmadıqları sualını qaldırırlar - onlar ki, axır-əvvəl, "beyin fəaliyyətinin əmr etdiyi kimi" davranırlar. Belə çıxır ki, burada günahkar olan insan deyil, onun beynidir...
Bəzi reaksiyalar da müəyyən qədər sivil ənənələrdən qaynaqlanmış olmalıdır. Misal üçün, müasir elmin beşiyi dövlətlərindən biri olan ABŞ-da təkamül nəzəriyyəsinə düşmən kəsilən insanların sayı avropa ölkələrilə müqayisədə daha çoxdur. Lakin digər qütbdə yerləşən Rusiyada "elmə qarşı müqavimət" daha zəifdir.
Elmi ideyalar cəmiyyətdə dəstəklənməyəndə, yetkin insanlarda infantil düşüncə tərzinə meyllilik daha da möhkəmlənir. Əgər belə bir cəmiyyətin elmi ideyaya qarşı "elementar sağlam düşüncəyə" zidd olmayan və pərəstişəlayiq "qaynaqlara" əsaslanan psevdoelmi alternativi varsa, "elmə qarşı müqavimət" olduqca güclənəcək. ABŞ-da təkamül biologiyası və neyrobiologiyanın qarşılaşdığı vəziyyət, faktiki olaraq, belədir: bu elm sahələrinin çıxardığı nəticələr, adlı-sanlı siyasətçilər və din xadimlərinin dedikləri qalsın bir yana, hətta adi uşaq ağlına belə ziddir.
Nəyə görə zidd göründüyünü bu yazı ərzində izah etməyə çalışdıq. Ən azından bir şey təsəlli verir ki, psevdoelm yoluxdurucuları olan kreasionistlər, astroloqlar və metafiziklərin heç bir günahı yoxdur. Günahları varsa belə, bu, təbiidir. Onlar, "beyinlərinin əmr etdiyini" yerinə yetirirlər.
İstinad buradadır
Həmçinin oxuyun:
"Niyə əslində həyat mövcud deyil"
Darvinin iki əsri: Onun və bizim səhvlərimiz
Ruhları biz yox, beynimiz görür
daha ətraflı...
Nebraska Universitetinin Con Hopkins adına məktəbindən olan mütəxəssislər gözlənilməz kəşfə imza atıblar. Onlar, intellektə təsir göstərə bilən virusu aşkar ediblər.
Yayılan məlumata əsasən, virus növünün tapılması tamamilə təsadüfi baş verib. Alimlərdən ibarət komanda insanın boğazında yaşayan mikroorqanizmləri aşardırarkən, yaşıl yosunlara yoxulan infeksion agentin DNT-si ilə genetik uyğunluq təşkil edən bir virusu ayırd ediblər.
Tapıntı alimlərin marağına səbəb olduğundan, araşdırmanı davam etdirmək qərarına gəliblər. Eksperimentdə iştirak edən 90 könüllüdən 40-ının bu virusun daşıyıcısı olduğu bəlli olub. Ardından alimlər diqqət səviyyəsi və vizual dərk etmə göstəricilərini maraqlandıran əlavə testlər keçiriblər. Nəticədə virus daşıyıcısı olan könüllülərin yekun göstəricilərinin daha aşağı olduğu məlum olub.
Araşdırmanın başında duran doktor Robert Yolken güman edir ki, hətta ilk baxışdan zərərsiz kimi görünən mikroorqanizmlər belə insanın davranışına və onu əhatə edən reallığın hansı formada dərk edilməsinə təsir edə bilər. Məlum olduğu kimi, insanın bədəni trilyonlarla bakteriya, virus və göbələklər üçün yuvadır ki, bunların da böyük bir hissəsinin orqanizmə hər hansı bir təhlükəsi olmadığı hesab edilir.
Doktor Yolken təcrübədə iştirak edən könüllülərin koqnitiv bacarıqları arasındaki bir çox fərqlərin, hər şeydən əvvəl, genlərdən qaynaqlandığını qeyd edir. Lakin istisna hallarda insanın intellekt gösrəcilərinə orqanizm içərisində yaşayan bəzi mikroorqanizmlər də təsir göstərə bilər.
Daha əvvəl isə amerikalı alimlər herpes virusunun intellektual bacarıqların düşməsinə səbəb ola biləcəyi qənaətinə gəlmişdilər. Belə ki, intellekt testi zamanı, qanında yüksək virus göstəricisi olan iştirakçıların digərlərindən 25% zəif nəticə göstərdiyi məlum olmuşdu.
Həmçinin oxuyun:
İntellekt geni kəşf edildi
İnanclı insanlar intellektual baxımdan geridədirlər
İmmun sistemi geninin deaktiv edilməsi uzun ömürlülük təmin etdi
daha ətraflı...
