Yəqin ki, "Bütün mutasiyalar zərərlidir və ümumiyyətlə, canlılar üçün ölümcüldür.", "Elm adamları tədqiq edilmiş bütün mutasiyaların heç birinin canlının həyat prosesinə müsbət təsir etmədiyi nəticəsinə gəlmişdir." kimi fikirlərlə tez-tez qarşılaşırsınız. Bu yazıda (və gələcəkdə hazırlamağı düşündüyümüz silsilə yazılarda) mövzuya qısa ekskursiya edib belə iddiaların əsassız olduğunu göstərməyə çalışacağıq.
Bioloqlar mutasiyaların yeni xüsusiyyətlərin və hətta yeni növlərin meydana çıxmasına necə səbəb olduğuna dair minlərlə nümunə təqdim edirlər. Bu iddia göstərilən elmi dəlillərin qarşısında əsassız olmaqla yanaşı məntiqi baxımdan da qeyri-mümkündür.
Bir çox insan yeniyetmə dövründən etibarən süd həzm etmək qabiliyyətini itirir. Ancaq, bir neçə min il əvvəl sığırların əhliləşdirilməsindən sonra, Avropa və Afrikadakı müxtəlif insan qrupları südü yetkinlikdə də həzm etməyə davam etmələrinə səbəb olan mutasiyalara məruz qalmışlar. Genetik araşdırmalar bu mutasiyalar arasında çox güclü seçmə baş verdiyini, beləliklə də onların tamamilə faydalı hala gəldiklərini ortaya qoyur.
Bioloqlar bu vəziyyəti xüsusiyyət qazanılması olaraq görürlər. Yəni, mühitdəki bir dəyişmə (inək südünün ərzaq kimi yararlı olması), insanların bu dəyişiklikdən istifadə etməyinə (yetkin dövrlərdə südü həzm edə bilmə qabiliyyəti qazanmağına) imkan verən genetik mutasiya şəklində əks olunur. Lakin yaradılışçılar, uşaqlıqdan sonra süd həzm edən fermentin istehsalını dayandırmaq qabiliyyətinin itirilməsini anormallıq kimi qəbul edir.
Qazanılan xüsusiyyətin müsbət və ya mənfi olduğunu təyin etməyə çalışmaqla vəziyyəti daha da qəlizləşdirmək yerinə, gəlin son illərdə bioloqlar tərəfindən ortaya çıxarılan digər kəşflərə nəzər salaq. Məsələn, assidilərin (sürfəsixordalılar yarımtipinə aid dəniz canlısı sinfi) genomunda görülən kiçik bir dəyişmə canlının birkameralı ürəyini, ikikameralı işlək ürəyə çevirə bilir. Şübhəsiz ki, bu yararlı bir xüsusiyyət olaraq sayılar, deyilmi?
Bəzi meymunlar TRIM5 adlı zülalda mutasiyaya sahibdirlər, hansı ki, funksiyasını itirmiş başqa bir zülal parçasının bu zülala yapışmasına səbəb olur. Nəticədə, hüceyrələri İİV (HIV) kimi retroviruslara yoluxmaqdan qoruyan TRIM5-CypA adlı hibrid zülal ortaya çıxır. Bir mutasiya tamamilə yeni, həyati əhəmiyyətli funksiyaya sahib bir zülalın meydana çıxmasına səbəb olur. Yeni zülal, yeni vəzifə, yeni xüsusiyyət yaranır.
Baş vermə ehtimalı son dərəcə aşağı bir hadisə olmasına baxmayaraq, TRIM5-CypA zülalı iki ayrı meymun qrupunu təkamülləşdirdi. Ümumiyyətlə, yeni bir genin təkamülü bir mutasiyadan daha əhəmiyyətlidir, ancaq bu vəziyyət bir mutasiya nəticəsində ortaya çıxa bilən dəyişmənin gözəl bir nümunəsidir. Yeni genin təkamülləşməsinin ən əsas yolu mövcud bir genin kopiyalanmasıdır. İki və ya daha çox kopiya ortaya çıxdıqda, hər kopiya fərqli istiqamətlərdən təkamülləşə bilər.
Genlərin ya da bütün genomun kopiyalanmasına hər yerdə rast gəlinir. Məsələn, müasir pivə mayası əcdadının bütün genomu kopiyalanmasaydı, bu gün pivə və şərab olmayacaqdı. Aydın olur ki, hər birimizdə bəzi genlərin əlavə kopiyaları var və bu "kopiya sayı müxtəlifliyi fenomeni" adlanır.
Daha mürəkkəb bədən quruluşunun təkamülü, embrional inkişafda mühüm rola sahib Hox genlərinin qismən təkrarlanan kopiyalayarının bir nəticəsi olaraq görülür. Bioloqlar, ardıcıl mutasiyaların meduza və anemonların əcdadlarındakı protoHox genlərinin daha kompleks məməlilərin 39 Hox geninə necə çevrilməsi üzərində araşdırma aparırlar.
Mutasiyalar yeni növlərin təkamülünə səbəb ola bilərmi?
Bəli, ola bilər. Abalon molyusklarının müxtəlif növləri yumurta səthindəki "kilidə" yapışan spermatozoidlər üzərindəki "açar" zülalda meydana gələn bir mutasiyadan təkamülləşmişlər. Qeyri-mümkün kimi görünə bilər, lakin bəzi yumurtalar qeyri-adi spermalar tərəfindən nüfuz edilməyə (mayalanmağa) hazır olurlar. Eyni hadisə meyvə ağcaqanadlarında da görülür və digər bir çox canlıda da görülməsi mümkündür. Maya göbələklərində yeni növlərin yaranmasına səbəb olan mutasiyalar yalnız təsbit edilməklə qalmamış, hətta əksinə çevrilmişlər.
Misalların siyahısını artırmaq olar, ancaq hələlik bunlarla kifayətlənirik. Bir başqa iddia isə "mutasiyaların əksinə çevrilə bilməyəcəyi" şəklindədir. Bir çox mutasiya, sonrakı mutasiyalarla geri dönməyi bacarır -məsələn, DNT-nin tərkib hissələrindən olan azot əsası Adenin əvvəl Quaninə və sonra isə yenidən Adeninə çevrilə bilir. Əslində, tərs mutasiya və ya "geri dönmə" hadisəsinə çox rast gəlinir. Məntiqlə, əksinə mutasiya, xüsusiyyət itkisinə səbəb olan hər hansı bir mutasiya üçün faydalı olmalıdır. Dolayısıyla, mutasiyaların xüsusiyyətləri itirdiyi və yeni xüsusiyyətlər qazandırmadığı iddiası yalnız elmi faktlara deyil, eyni zamanda məntiqə də zidddir.
daha ətraflı...
Elm düşmənləri, elm adamlarının Təkamül Nəzəriyyəsini sanki bir din olaraq gördükləri xəyalını xalq arasında yaymağa çalışırlar. Onlar iddia edir ki, təkamül bioloqlarına görə təkamül yaradılış möcüzəsi, Darvin Tanrı, Richard Dawkins kimi məşhur insanlar isə peyğəmbərdir. Bu iddianın absurd olması bir yana, elm adamlarının təkamülə xüsusi sevgisi də yoxdur! Tam əksinə, elm adamları əsas vəzifələri olan işi görürlər: Təkamül Nəzəriyyəsini yanlışlamağa və çürütməyə çalışırlar. Heç bir təkamül bioloqu "Mənim Təkamül Nəzəriyyəm nə qədər də qəşəngmiş, mən onu çox sevirəm!" kimi uşaq yanaşmaları ilə onu qorumağa çalışmır. Təkamül Nəzəriyyəsi, digər nəzəriyyələr kimi elm adamları tərəfindən davamlı təzyiq altındadır. Ağla gəlməyəcək, həyatınızda görmədiyiniz və eşitmədiyiniz canlıların təkamül keçmişlərindən tutmuş, ən yaxşı tanıdığınız canlıların ən bilinən xüsusiyyətlərinin təkamülünə qədər istisnasız hər canlının hər xüsusiyyətinin təkamüllə əlaqəsi davamlı araşdırılır. Alimlər bu sahələrdə daima yeni faktlar ortaya çıxarmağa çalışırlar. Tapılan yeni faktların, bu günkü Təkamül Nəzəriyyəsi ilə uyğunluğu yoxlanılır. Əgər bir uyğunsuzluq varsa, nəzəriyyə gözdən keçirilir və səhvlərdən təmizlənir. Yoxdursa, faktlar nəzəriyyəni dəstəkləyən dəlillər olaraq ədəbiyyata daxil olur.
Təkamülün çürüməsi üçün alışıb yanan, ancaq bunu elmi üsullarla edə bilməyəcək qədər elmə nifrət bəsləyən insanlar, təkamül sayəsində gəldiyimiz nəticələr və bu anda bu sahəyə aid faktlarımız ilə ziddiyyət təşkil edə biləcək hər məlumatın, nəzəriyyəni tamamilə çürüdəcəyi düşüncəsinə sahibdirlər. Xeyr, hər ziddiyətli məlumat, nəzəriyyəni çürütmür. Bəzi məlumatlar, nəzəriyyələrin elə əsas fərziyyə və ya tapıntılarına əks olar ki, nəzəriyyəni tamamilə çürüdə bilər. Məsələn aparılan bir araşdırma, Kainatın başlanğıcında həcmsiz və sonsuz sıxlıqlı bir nöqtənin var ola bilməyəcəyini qəti şəkildə isbat etsəydi, Böyük Partlama Nəzəriyyəsi ciddi mənada çətinliyə düşər və böyük ehtimalla tərk edilmək məcburiyyətində qalardı (ki indiki vaxtda bir çox elm adamı, Böyük Partlamanın başladığı nöqtənin elmi bir problem olduğunu və bir başqa nəzəriyyənin problemə daha yaxşı bir həll təklif edəcəyini düşünməkdədir). Bir nəzəriyyənin qismən ya da tamamilə çürüməsi pis bir şey deyil. Elm adamları üçün nəzəriyyələr, adını dağlara daşlara yazdıqları sevdalar deyil. İşlərinin bir parçasıdır, sadəcə bu qədər. Üstəlik bir nəzəriyyənin qismən ya da tamamilə çürüməsi, elm və insanlıq üçün yaxşı bir haldır. Beləliklə var olan nəzəriyyələrimizi nəzərdən keçirərək gücləndirir və yeni nəzəriyyələr yaradaraq, əvvəlki nəzəriyyəmizi çürüdən faktları və əvvəlki nəzəriyyənin izah edə bildiyi məlumatları bir bütün olaraq açıqlaya bilirik.
Təbii ki elm düşmənləri, elmi olaraq həqiqətə yaxınlaşmanın əhəmiyyətini dərk etməmiş insanlardır. Onların ağlında, elm sayəsində mexanistik və materialistik bir şəkildə asanlıqla izah edə bildiyimiz məsələlərin (bu, indiyə qədər üzərində düşündüyümüz az qala hər şeydir) ortadan qalxması, beləliklə özlərinin şəxsi inanc və din təbliğatına yer açılmasıdır. "Bax, elmin X Nəzəriyyəsi Y-i izah edə bilmir. Deməli mənim inandığım Z bunu etmiş olmalıdır!" Buradakı məntiqsizliyi görə bilirsinizmi?
Bəs Təkamül Nəzəriyyəsini çətinə salacaq bir tapıntı nə olardı? Bir neçə fərqli cavab verilə bilər. Ancaq paleontologiya sahəsindən yanaşsaq, cavab əslində çox sadədir: təkamül müddətinin pilləli dəyişmə ardıcıllığını pozacaq, yəni "sıranı pozacaq" bir fosil tapmaq! Məsələn, bütün primatların tarixinin 50 milyon il əvvələ getdiyini bilirik. Bu primatlar içərisindən insanların (Homo cinsinin) yalnız 2 milyon ildir var olduğunu da bilirik. Homo cinsinin üzvlərinin bir çoxunu və əcdadlarını, həmçinin onların təkamül əlaqələrini də bilirik. Bu vəziyyətdə əgər ki 90 milyon il əvvələ aid süxurlardan bir müasir insan (Homo sapiens) fosili çıxacaq olsa, Təkamül Nəzəriyyəsi çox ciddi bir zərbə alacaq!
Ancaq buna dair bu günə qədər heç bir tapıntıya rast gəlinməmişdir. Əlbəttə tapılan və əvvəlki məlumatlarla uyğunlaşmayan bəzi fosillər, az da olsa qohumluq əlaqələrini düzəltməmizi təmin etmişdir. Tez-tez, yeni kəşf edilən fosillər sayəsində bəzi növ qruplarının ilk təkamülləşdiyi tarixlər geriyə çəkilməkdədir. Lakin demək olar ki heç bir zaman nəvə olduğunu bildiyimiz bir növün əcdadının var olmasından əvvələ aid bir fosili tapılmamışdır. Məsələn müasir bir qarğaya aid fosil, dinozavrlardan əvvəlki sürünənlərin yaşadığı fosillər arasında əsla tapılmamışdır! Çünki qarğa, dinozavrlardan təkamülləşmiş olan quşların bir üzvüdür. Dinozavrların olmadığı bir dövrdə, qarğaların yaşaması gözlənilə bilməz. Təkamül Nəzəriyyəsinin uzaqgörənliyi budur. Çünki canlıların hamısı bir anda var olmamışlar. Pilləli olaraq, daha əvvəlki əcdadlardan təkamülləşmişlər. Təkamülün bu proqnozu, bu günə qədər istisnasız hər növdə təsdiqlənmiş və heç bir şəkildə yanlışlanmamışdır. Təkamül Nəzəriyyəsini insanlıq tarixinin gördüyü ən güclü nəzəriyyələrdən biri edən milyonlarla arqumentdən biri də heç şübhəsiz budur.
İstinad buradadır
daha ətraflı...
Siçanlar üzərində aparılan araşdırmaların nəticələri göstərir ki, kosmik şüalanma beynin neyron şəbəkələrində ciddi və uzunmüddətli pozuntular meydana gətirə və mürəkkəb məsələləri həll etmə potensialını azalda bilər.
Marsa uzunmüddətli uçuş və Qırmızı planetdə yaşayış çoxsaylı fəsadlara yol aça bilər ki, bunların da başında radiasiya dayanır. Kosmosu cənginə alan radiasiya axını qlobal maqnit sahəsi və sıx atmosfer kimi müdafiə sistemləri olmayan Mars planetinin səthinə qədər gəlib çatır. Kosmik gəmi və mars forpostları qurucuları bu məsələyə olduqca ciddi yanaşır və şüalanmanı "pərdələməyin" üsullarını düşünməyə çalışırlar.
Kosmik şüa hissəcikləri müxtəlif kütlə və enerjiyə malikdir və mümkün bütün yollarla onların qarşısı alınır. İnsanları xüsusilə ağır oksigen və titan ionlarından qorumaq çətindir. Kaliforniya universitetindən olan Çarlz Limolinin apardığı tədqiqatın nəticələri optimistik heç nə vəd etmir. Laboratoriya siçanları və siçovullarını şüalanma təsirlərinə məruz qoyub beyində meydana gələn pozuntuları araşdırdıqdan sonra, davranış və əqli bacarıqlarındakı dəyişiklikləri öyrəniblər.
Alimlərin dediyinə əsasən, radiasiyaya məruz qoyma hadisəsindən həm üç, həm də altı ay sonra heyvanlarda əqli problemlər ortaya çıxıb: yaddaş və tədqiq etmə aktivliyi zəifləyib, həyəcanlılıq isə artıb. Bu neqativ dinamika neyron strukturuna da təsirsiz ötüşməyib.
Histoloji preparatlar göstərir ki, şüalanma beyin qabığı neyronlarının morfologiyasını dəyişdirərək, mürəkkəb dendrit şaxələrini azaltmaqla yanaşı həm də sinaptik dəqiqlik və iltihab prosesləri əlamətlərinin zəiflədir. Mütəxəssislər əldə edilmiş nəticələrin gələcəkdə həyata keçəcəyi gözlənilən uzun kosmik səyahətlərin insan beyni üzərindəki təhlükələri mövzusunda əlavə dəlil formalaşdırdığını qeyd edir.
Həmçinin oxuyun:
* Kosmos gözümüzü zədələyir?
* Kosmosda həyat necə keçir?
* Marsın ilk sakinləri uşaq doğmayacaqlar
daha ətraflı...
Astrofiziklər mənşəyi müəmmalı qalan 234 siqnal əldə etdiklərini bildiriblər. Süd Yolu qalaktikasındakı Günəşə oxşar ulduzlar ətrafından yayılan siqnalların yerdənkənar sivilizasiyalara aid ola biləcəyi ehtimalı xeyli yüksəkdir.
Hipotetik yerdənkənar yaşayışa həsr edilmiş yeni araşdırmanın nəticələri arXiv.org resursunda dərc olunub. Kanadalı astrofiziklərin apardığı iş, alimlərin qeyd etdiyi kimi vurğulasaq "Günəş tipli ulduzların az bir qisminin müəmmalı periodik spektral modulyasiyalarını" əhatə edir. Tədqiqatçılar Apaçi-Pointdə yerləşən 2,5 metrlik teleskopun köməyilə prosesdə ulduz və qalaktikaların fotoşəkilləri və spektrinin genişmiqyaslı araşdırılması metodundan yararlanıblar.
Alimlər əsasən ulduzların intensiv parlaqlığının dəyişkənliyi ilə maraqlanıblar və nəticədə ümumilikdə 2,5 milyon ulduzun göstəriciləri təhlil edilib. Müxtəlif ulduz sistemlərindən 234 sayda qəribə kosmik siqnal əldə edildikdən sonra onların eyni periodları olduğu aydınlaşdırılıb - 1,65 pikosaniyə. Maraqlısı budur ki, bu siqnalların hər birisi F2-K1 sinfinə aid ulduzlardan, yəni Günəşə oxşar ulduzlardan yayılıb. Mütəxəssislər qeyd edir ki, belə vəziyyəti yerdənkənar aktivlikdən savayı şərh etmək çətindir. Yüksək sivilizasiyalar doğma ulduzlarının parlaqlığını şüurlu şəkildə dəyişdirərək, beləcə özləri haqda kosmosa informasiya göndərmiş ola bilərlər.
Fərz edək ki, bu siqnallar yadplanetlilərdəndir - bu dəfə də başqa bir çətinliklə qarşılaşacağıq. Məsələ burasındadır ki, kosmik texnologiya sahəsində o səviyyəyə çatmadığımız üçün anoloji üsulla onların "kosmik mesajına" cavab verə bilməyəcəyik.
Britaniyalı nəzəri fizik və kosmoloq Stiven Hokinqsə bir müddət əvvəl yadplanetli sivilizasiyalar barədə danışıb. Alim bildirib ki, yerdənkənar sivilizasiyalarla görüş bəşəriyyət və onun tərəqqisinə yaxşı heç nə vəd etmir - əksinə, belə bir görüş bəşəriyyəti növ olaraq yerüzündən silinmə təhlükəsi ilə qarşı-qarşıya qoyur.
Həmçinin oxuyun:
* Rusiyalı alimlər qəribə kosmik siqnal qeydə alıblar
* "Asgardia" adlı ilk kosmik ölkə yaradılacaq
* Ən yaxın ulduz ətrafında "həyat zonasında" yerləşən planet tapılıb
daha ətraflı...
Alimlər, mühəndislər və hüquqşünaslardan ibarət beynəlxalq komanda kosmik texnologiyaların inkişafı, yerdənkənar təhlükələrdən müdafiə və planetdə sülhün qorunub saxlanması üçün "Asgardia" layihəsini təqdim edib. Layihənin məqsədi gələcəkdə bəşəriyyət tarixindəki ilk kosmik ölkəni yaratmaqdır.
Paris şəhərində təşkil olunan mətbuat konfransında əslən Azərbaycandan olan rus sahibkarı, Rusiya hava-kosmik hücumundan müdafiə sistemləri konserninin idarədənkənar ekspert şurasının həmsədri, "Almaz-Antey"” konstruktor bürosunun sabiq rəhbəri və Beynəlxalq Aerokosmik Tədqiqat Mərkəzinin (AIRC) təsisçisi İqor Aşurbəyli çıxış edib.
"Asgardia" layihəsi işlərinin startı elə AIRC-nin himayəsi altında baş tutacaq, mütəxəssislər deyir. Layihə çərçivəsində ilk "kosmik ölkənin" yaradılması planlaşdırılır - elə bir ölkə ki, orada insanlar Asqardın skandinav tanrıları kimi Yerin hüdudlarından kənarda da, azad və sülh içində və Yer qanunlarına tabe olmadan yaşaya biləcəklər. "Layihənin elmi və texniki komponentlərini üç sözlə şərh etmək olar - Sülh, Azad Yiyələnmə və Müdafiə", - Aşurbəyli qeyd edir.
Rəsmi saytı artıq fəaliyyətə başlayan layihə insanlara gələcəyin ölkəsinə vətəndaşlıq alma imkanı təklif edir (öz vətəndaşlıqlarını qoruyaraq). İlkin işlərə başlanılsa da, layihə rəsmi olaraq gələn il kosmosa peykin buraxılması hadisəsindən sonra start götürəcək. Daha sonra peyk yeni kosmik ölkənin ilk formal ərazisi kimi tanınacaq. Aşurbəylinin dediyinə əsasən, əgər layihə təsisçilərinə ən az 100 min vətəndaşlıq müraciəti göndərilsə, BMT-yə ölkənin tanınması üçün rəsmi ərizə göndərilməsi işinin hüquqi əsasları formalaşmış olacaq.
İqor Rauf oğlu Aşurbəyli 1963-cü ilin sentyabrın 9-da Bakıda anadan olub. Məşhur azərbaycan neft sənayeçilərindən olan Aşurbəyovların soyundandır.
Həmçinin oxuyun:
* Yaponiya kosmik lift inşa edəcək
* ABŞ mütəxəssisləri Merkurini partlatmağı təklif edir
* Rusiyalı alimlər qəribə kosmik siqnal qeydə alıblar
daha ətraflı...
Şiddətin təbiəti mövzusu ətrafındakı mübahisələr davam edir. İnsanların bir-birini öldürməyini elmi olaraq izah etməyə çalışan bir neçə nəzəriyyə var. Alimlərin gəldiyi son qərar isə təkamül keçmişinə istinad edir.
Fransız maarifçisi Jan-Jak Russo hesab edirdi ki, sivilizasiya yaranmazdan əvvəl insanlar bir-birilə daha yaxşı yola gedirdi. Şiddət davranışının anidən ortaya çıxmasını o, başlıca olaraq özəl mülkiyyət amilinə bağlayırdı. İngilis materialist filosofu Tomas Qobbs isə insanın özünün təbii halda aqressiv olduğunu, sivilizasiya və dövlətinsə tam əksinə olaraq öldürülmə hallarını azaltdığını güman edirdi.
İspaniyalı tədqiqatçı Markos Mendes həmkarları ilə birlikdə hər iki nəzəriyyəni yoxlamaq qərarına gəlib: onlar, bunun üçün riyazi modeldən yararlanıblar. Mütəxəssislər 137 məməli fəsiləsinin ölüm göstəricilərini gözdən keçirməklə yanaşı, həm də qədim dövrlərdə insanların əsasən hansı səbəbdən öldüklərini təhlil ediblər.
Məlum olub ki, məməlilər öz oxşarlarını çox nadir hallarda öldürürlər - bütün ölüm səbəbləri arasında növdaxili öldürülmə cəmi 0,3% təşkil edir. Amma əgər konret olaraq insanaoxşar meymunlar ailəsini götürsək göstərici 1,8%-ə qədər qalxır. Qədim insanlarda isə bu 2%-ə bərabərdir. Bundan savayı sivilizasiyanın insana xarakterik şiddəti aradan qaldırmadığı aydın olub: antik dövrdə yer almış şiddətlə əlaqəli ölüm hadisələrinin sayı ibtidai-icma quruluşundakı göstəricilərdən daha yüksəkdir.
Elə isə insanların özlərinə qarşı şiddətinin səbəbi nədir? Alimlər hesab edir ki, Homo sapiens-in şiddətə olan meyli təkamülləşdikcə artıb. Canlı sübut kimi müasir meymunları görə bilərik: heyvan qrupu nə qədər böyükdürsə, şiddət səviyyəsi bir o qədər yüksəkdir. Geniş və münaqişəli populyasiyaların təbiətdə sağ qalma şansı daha çoxdur, nəinki kiçik və "sülhsevər" qruplar.
Qeyd etmək vacibdir ki, müasir inkişaf etmiş ölkələrdə şiddət səviyyəsi aşağıdır, lakin futuroloqlar gələcəklə bağlı qorxunc proqnozlar verir. Onlar iddia edir ki, demoqrafik tarazlıq yaratmaq üçün gələcəyin hökümətləri "insan ovunu" realiti-şou formasında qanuniləşdirə bilər.
Həmçinin oxuyun:
* Niyə spirt düşkünüyük və ya niyə yerə enmişik?
* Tənhalıq 14-27% nisbətində irsidir
* "Elmə qarşı müqavimətin" psixologiyası
daha ətraflı...
Üç valideyndən genetik material almış ilk körpə Meksikada dünyaya gəlib, New Scientist portalı xəbər verir. İordaniyadan olan cütlük genetik xəstəlik səbəbindən uşaq sahibi ola bilmirdi. Onlar, inqilabi metodika üzərində işləyən ABŞ alimlərinə müraciət ediblər.
Başda Con Çjan olmaqla tədqiqatçılar prosesdə ikinci donor anadan alınmış genetik informasiyadan yararlanıblar. ABŞ-da müdaxilə metodu qadağan olunduğundan mütəxəssislər işi Meksika klinikalarının birində davam etdiriblər.
Abrahim Hassan adı verilmiş uşaq beş ay əvvəl dünyaya gəlib. Mütəxəssislər onun doğumunu inqilabi adlandırırlar. Belə üsul sayəsində genetik xəstəliklər daşıyan qadınlar dünyaya tam sağlam körpələr gətirə biləcək.
İkinci donor ana da daxil olmaqla üç valideyndən süni mayalandırma üsulu ilə uşaq dünyaya gətirmə metodu ilk dəfə 2015-ci ildə Böyük Britaniyada qanuniləşdirilib. Alimlərin dediyinə görə, yeni və təhlükəsiz doğuş texnikası mitoxondrial xəstəliklərdən əziyyət çəkən pasientlərin uşaq həsrətinə son qoyur.
Gözlənildiyi kimi təşəbbüs bir sıra mübahisələr doğurub. Daha əvvəldən adıgedən metodikanı dəstəkləməyənlər ehtiyat edir ki, bu gedişlə insanlar üzərində genetik modifikasiyalar erası başlayacaq.
Həmçinin oxuyun:
* Britaniya üç valideynli uşaqları qanuniləşdirdi
* Üç valideyndən olan uşaqlar gəlir
* Alimlər: "Tezliklə insanlar özlərini mayalandıra biləcəklər"
daha ətraflı...
