Superkütləli qara dəlikdən rekord miqdarda tullantı

Astronomlar "Çandra" kosmik rentgen rəsədxanası köməyilə Süd Yolu qalaktikasının mərkəzində yerləşən superkütləli qara dəliyin tullantı atdığını müşahidə ediblər. Qeyd edilir ki, bu, kosmik tarix ərzindəki ən böyük miqdarda tullantı atılması hadisəsidir.

Qalaktikamızın mərkəzində Oxatan A (Sgr A) adlı superkütləli qara dəlik yerləşir. Bu qara dəliyin kütləsi Günəşin kütləsindən 4,5 milyon dəfə artıqdır.

Sgr A-da baş verən güclü elektromaqnit şüalanması partlayışını "Çandra" teleskopu vasitəsilə, qara dəliyin G2 qaz buludu ilə təmasının müşahidə edilməsi anında qeydə almaq mümkün olub. Mütəxəssislərin rəyinə görə, tullantı normal səviyyədən 400 dəfə artıq miqdarda şüa yayıb.

Süd Yolu qalaktikasının mərkəzindəki ağır qara dəliyin kosmosa atdığı maddə tullantısı hadisəsini izah etmək üçün alimlərin əlində iki versiya var. İlk versiyaya əsasən, rentgen tullantısına səbəb qara dəliyin qravitasiya təsiri zonasına düşmüş asteroidin məhvidir. Belə bir güclü partlayışın meydana gəlməsinə ikinci mümkün səbəb isə qara dəliyə axan qaz axınındaki maqnit qüvvə xətlərinin qarşılıqlı əlaqəsi ola bilər.

"Çandra"-nın aparacağı əlavə analiz işləri nəticəsində növbəti aylarda əldə ediləcəyi güman edilən məlumatlarla qalaktikamızın mərkəzindəki sirli obyektin rekord tullantısı səbəbinin məlum olacağı gözlənilir.

Həmçinin oxuyun:

Kiçik qara dəlik alimlərin işini çətinləşdirir
Qalaktikanı tərk edən ulduzlar tapıldı
Qara dəliyin içərisində yaşayırıq?

daha ətraflı...

Kral Davudun dövləti mövcud olub

Arxeoloqlar kral Davud və Süleymanın yaşamış olduqlarını və e.ə. IX-X əsrlərdə İsrailə başçılıq etdiklərini göstərən yeni dəlillər əldə ediblər. Onlar, İsrailin cənub bölgəsində, Qəzza yaxınlığında palçıqdan hazırlanmış möhürlər tapıblar.

Möhürlərin üzərində rəsmi yazışma işləri üçün planlaşdırılmış əl basmalarını aşkar edən alimlər, bu ərazidə bir vaxtlar həqiqətən dövlət qurulduğunu təsdiq ediblər. Professor Cimmi Hardin əldə edilmiş bullaların e.ə. X əsrə aid yeganə möhürlər olduğunu qeyd edir.

Bu fakt olduqca böyük maraq kəsb edir, çünki daha əvvəl bir çox alimlər bu ərazidə e.ə. X əsrdə dövlət qurulmuş olduğuna skeptik yanaşırdılar. Bulla möhürlərinin İsrail krallığının periferiyasında tapıldığı, min illər əvvəl burada hər hansı bir administrativ təşkilatın mövcud olmuş ola biləcəyini göstərir. Qeyd etmək lazımdır ki, Davud kralın yaşayıb-yaşamadığı mövzusu da uzun müddət elm ictimaiyyətində mübahisə obyekti olaraq qalıb.

Hesab edilir ki, Davud İsrailin ikinci kralı olub. O, təxminən 40 il müddətində hakimiyyəti əlində saxlamağı bacarıb. Dini məntlərdə Davudun obrazı "ideal" hökmdar kimi təsvir olunur. Yəhudilərin inancına görə, Məsiha məhz onun nəslindən çıxaraq, dünyanı şərdən xilas edəcək.

Həmçinin oxuyun:

On min illik qədim şəhər tapıldı
Misir ehramlarının daşları necə daşınılırdı?
Arxeologiya və zaman əlaqəsi

daha ətraflı...

Seks nə vaxt yaranıb?

Alimlərdən ibarət beynəlxalq kollektivin gəldiyi yeni qənaətə görə, seks təxminən 385 milyon il əvvəl meydana gəlib. Belə çoxalma üsulundan ilk dəfə Microbrachius dicki adlı zirehli balıqlar yararlanıblar.

Tədqiqatçılar tarixdə ilk dəfə məhz bu heyvanların kürütökmə üsulunu unudaraq, sekslə artmağa başladıqlarını qeyd edirlər. Buna qədər isə hesab edilirdi ki, cinsi birləşmə üsulu daha 200 milyon il yaşlıdır.

Məlum olduğu kimi, Microbrachius dicki növünün erkəkləri bir santimetr uzunluğu olan çıxıntıya, dişiləri isə onu içərisinə alan xüsusi sümük strukturuna sahib olub. Alimlər belə balıqların seksual aktının "qucaq-qucağa" baş vediyini və bir növ rəqsi xatırlatdığını deyirlər. Balıqlara bu pozada durmağa kiçik üzgəcləri yardım edirdi.

Microbrachius dicki - 8 santimetr uzunluğa sahib kiçik sümüklü balıqlara verilən addır. Onlar, müasir Şotlandiya ərazisində yerləşən göllərdə yaşayırdılar. Bu balıqların xüsusi anatomiyaya sahib olduğu ilk dəfə Flinders Universitetindən olan avstraliyalı alim Con Lonq tərəfindən fərq edilib.

Lakin belə çoxalma üsulunu canlı orqanizmlər çox uzun müddət məşq etməyiblər. Təkamül balıqları yenidən kürütökmə üsuluna qayıtmağa məcbur edib. Yalnız milyon illər sonra müasir köpəkbalıqları və skatların əcdadları seksual əlaqədən istifadə etməyə başlayıb.

Həmçinin oxuyun:

Onurğasızların beyni təkamül keçmişinə işarə edir
İbtidai cinsi bölünmə geni aşkar edildi
Təkamülü sürətləndirən mexanizm tapıldı

daha ətraflı...

"Dawn" zondu Serera ilə görüşə hazırlaşır

Tarixi görüşə az qalıb. NASA-nın rəsmi saytından alınan məlumata görə, avtomatik planetlərarası zond "Dawn" 2015-ci ilin mart ayında cırtdan planet olan Sereranın orbitinə daxil olacaq.

"Dawn" (Şəfəq) zondu Vesta asteroidi və cırtdan planet Sereranın öyrənilməsi məqsədilə öz kosmik səyahətinə 2007-ci ilin sentyabr ayında start vermişdi. Cihazın missiyasının ilk hissəsi müvəffəqiyətlə başa çatıb: "Dawn" 14 ay müddətində asteroidin orbitində qalaraq, alimlərə külli miqdarda məlumat qazandırıb. Zondun kamerası vasitəsilə əldə edilmiş fotoşəkillər sayəsində astronomlar asteroidin ilk atlasını tərtib etməyə nail olublar.

Hal-hazırda "Dawn" cırtdan planetə doğru, saatda 725 km sürətlə hərəkət edir. Serera ilə arasındaki məsafə 640 min km-ə yaxındır. NASA əməkdaşlarının dediyinə görə, missiyanın ikinci dayanacağına bu ilin mart ayında çatacağı gözlənilir. Əgər cihazın Sereraya yaxınlaşması missiyası uğurla yekunlaşarsa, bu, kosmik tariximizdə bir ilk baş verəcəyi deməkdir. Belə ki, "Dawn" Günəş sisteminin iki fərqli cisminin orbitinə daxil olan ilk kosmik aparat adını alacaq.

Avtomatik planetlərarası stansiya olan "Dawn"-un cırtdan planetin orbitində 2015-ci ilin iyul ayına qədər işlər aparacağı planlaşdırılır. Serera, Mars və Yupiter planetləri arasındaki asteroid qurşağında yerləşir, Yerə ən yaxın cırtdan planetdir. Bu səma cisminin öyrənilməsi prosesi bir neçə mərhələdən ibarət olacaq. Əldə ediləcək məlumatlar köməyilə gələcəkdə Sereranın 3D xəritəsi tərtib oluna bilər. Cırtdan planetin ilk görüntüləri isə bu ayın sonlarında aparatdan Yerə ötürüləcək. Yeni fotoşəkillər əvvəlkilərdən daha keyfiyyətli olacaq ki, bu da Sereranın əslində necə göründüyünü anlamağımıza yardım etmiş olacaq.

"Bu cırtdan planet haqda bu gün çox az şey bilirik. Serera bizim üçün, praktiki olaraq, sirrdir. Yalnız bunu əminliklə proqnoz edə bilərik ki, təəccüblənəcəyik", - missiyanın təmsilçilərindən olan Kristofer Rassel qeyd edir.

Həmçinin oxuyun:

"Kepler" dirildi: Yeni ekzoplanet tapılıb
"New Horizons" yuxudan oyandı: Pluton araşdırmaları başlanır
Marsda həyatın ilk sübutları - alimlər isə tələsmir

daha ətraflı...

Zülallar DNT-yə ehtiyac olmadan digər zülalları yaradır

Biologiya kitablarından DNT-nin zülalları meydana gətirəcək məlumatları saxladığını öyrənmişik. Zülallar, bədənimizdəki proseslərin böyük bir qismini idarə edən kimyəvi maddələrdir. 2 yanvar 2015 tarixində "Science" jurnalında dərc olunan bir məqalə, dərs kitablarımızdakı məlumatları sarsıdacaq bir kəşfin reallaşacağını göstərir: zülalların struktur vahidləri olan aminturşuları həm DNT-yə, həm də zülal istehsalında əsas rolu olduğu düşünülən məlumat RNT-sinə (mRNT) ehtiyac duymadan zülalları meydana gətirə bilirlər. Tədqiqatçılar bir zülalın iştirakı ilə digər zülalın necə meydana gələcəyini göstərən bir nümunəni müşahidə etməyi bacarıblar.

Bu kəşfin hansı mənanı verdiyini anlaya bilmək üçün hüceyrəni yaxşı işləyən bir fabrikə oxşada bilərik. Ribosomlar zülalları sintez edən istehsal xəttlərində çalışan maşınlardır. Bunlar, genetik koddakı məlumatlar çərçivəsində aminturşuları bir-birlərinə bağlayaraq zülalları yaradırlar. İşlər tərs getsə, ribosomun fəaliyyəti axsaya bilər və bu nöqtəyə "keyfiyyətə nəzarət qrupu" gəlir. Bu qarışıqlığı düzəltmək üçün, ribosom hissələrə ayrılır, plan açılır və qismən yaradılmış problemli zülal yenidən emal olunur.

"Bu çaşdırıcı kəşf, biologiya haqqındakı məlumatlarımızın nə qədər əskik olduğunu göstərir. Təbiət, bizim fərq etdiyimizdən daha çoxunu edə biləcək tutuma sahibdir", - Yuta Universiteti Biokimya bölməsindən olan araşdırmaçı Piter Şen qeyd edir.

Lakin bu yeni araşdırma "keyfiyyətə nəzarət qrupunda" olan və maya göbələyindən insana qədər saysız növdə qorunmuş halda olan Rqc2 adlı bir zülalın çaşdırıcı bir funksiyasını göstərir. Tamamlanmamış (problemli) zülal yenidən emal olunmadan əvvəl Rqc2 ribosomların zülala cəmi 20 ədəd olan aminturşulardan 2-sini əlavə etməsini təmin edir: alanin və treonin. Üstəlik bunu təkrar-təkrar və təsadüfi bir sırada edir. Bunu, avtomatik bir istehsal xəttinin, əmrlərini itirməsinə baxmayaraq istehsala davam etməsi kimi düşünə bilərsiniz. Götürə bildiyi nə varsa hamısını məhsulun üzərinə taxır. Bir avtomobil istehsal xətti kimi düşünəcək olsanız, avtomobilə təsadüfi siqnal, təkər, təkər, siqnal, siqnal, siqnal, təkər, siqnal, təkər əlavə etmək kimi...

"Bu vəziyyətdə, normal halda mRNT-nin etməsi lazım olan vəzifəni edən bir zülal görürük. Bu kəşfə çox təəccübləndim, çünki zülalların edə biləcəkləri haqqındakı düşüncələri bulanıqlaşdırır", - San Fransisko Kaliforniya Universitetindən olan doktor Adam Frost belə deyir.

Eynilə əlavə siqnallar və təkərlərdən ibarət olan bir avtomobilin görünəcəyi kimi, təsadüfi kimi görünən bir sırada alanin və treonin əlavə olunmuş bir zülal da qəribə görünür. Və normal halda düz işləməməsi lazımdır. Ancaq tamamilə mənasız görünən düzülmə müəyyən işləri yerinə yetirir. Bu kod, yarı-tamamlanmış zülalın yox edilməsi lazım olduğunu və ya ribosomun düz işləyib işləmədiyini anlamağa yarayan təcrübələrin parçası olacağını təyin etməyə yarayır. Əldəki dəlillər, Altshaymer, ALS və Huntington kimi neyrodegenerativ xəstəliklərdə bu müddətin problemli işlədiyini göstərir. 

Alimlər gördüklərini əvvəlcə qeyri-adi bir fakt olaraq xarakterizə ediblər. Krio-elektron mikroskopiyası adı verilən bir üsulu dəqiqliklə nizamlayaraq, ani dondurmanı mümkün edib və ardından nəzarət qurğusunu iş başında müşahidə etməyi bacarıblar.

Alimlər fərziyyələrini təsdiqləmək üçün çox əhatəli biokimyəvi analiz işləri aparıblar. Yeni RNT sıralaması texnikaları, Rqc2/ribosom kompleksinin dayanmış zülal istehsallarına aminturşu əlavə etmə potensialı olduğunu göstərir. Çünki bunlar, eyni zamanda ribosomlara aminturşuları daşıyan nəqliyyat RNT-lərinə də bağlana bilirlər. Gördükləri müəyyən nəqliyyat RNT-ləri yalnız alanin və treonin aminturşularını daşıyırdılar. Bu problemli olduqları üçün istehsalı dayanmış zülalların uzun alanin və treonin zəncirləri olduğunun göstərilməsi isə tapıntının şübhəsiz təsdiqi oldu.

"Rqc2-ni iş başında müşahidə etməyi bacardıq. Ancaq fikir elə inanılmaz bir fikir idi ki... Bunu sübut etmə öhdəçiliyi bizim çiyinlərimizdə idi", - Frost əlavə edir.

Həmçinin oxuyun:

Zülalların təkamülünü maraqlandıran yeni tapıntı
Həyatın mənşəyində səhvlər deyil, təbii proseslər durur
Həyatın yaranması prosesi laboratoriyada təkrar edildi

daha ətraflı...

İnsan embrionu yaradılması işində irəliləyiş

Alimlər laboratoriya şəraitində erkən cinsi hüceyrə olan qonositi yaratmağa nail olublar. Bu irəliləyiş çox böyük ümidlər vəd edir - hələlik elmi fantastik mövzular olan süni uşaqlar və ya uşağın cinsinin əvvəlcədən təyin edilməsini mümkün edəcək tibbi metod, ola bilsin ki, tezliklə reallığa çevriləcək.

Qonosit - embrionun formalaşmasındaki ən erkən mərhələlərdən biridir. Britaniyanın Kembric və İsrailin Veytsman universitetlərindən olan alimlər insanın kök hüceyrələri əsasında bu vacib hüceyrəni yaratmağı bacarıblar.

Daha əvvəllər də erkən cinsi hüceyrələrin yaradılması ilə bağlı irəliləyişlər əldə edilmiş olsa da, hər bir cəhddə yalnız siçan və siçovulların kök hüceyrələrindən yararlanılmışdı. İki ölkədən olan alimlərin yeni nailiyyəti isə elm tarixində bir ilkdir.

Kök hüceyrələri (sələf və ya ilkin hüceyrə kimi də adlandırılır) - bir çox çoxhüceyrəli orqanizmlərdə olan yetişməmiş hüceyrələrdir. Bu hüceyrələrin özünü bərpa etmə və müxtəlif orqan və toxumaların hüceyrələrinə çevrilmə xüsusiyyəti var.

Tədqiqatçıların əldə etdiyi daha bir maraqlı nəticəyə əsasən, siçan və siçovulların qonosit hüceyrələrinin formalaşması prosesində heç bir rola malik olmayan SOX17 geni insan orqanizmi üçün olduqca mühümdür. Bununla yanaşı alimlər qonositi təkcə kök hüceyrələri ilə deyil, həm də kök hüceyrələrinə yenidən proqramlaşdırılmış, misal üçün, dəri hüceyrələri kimi hüceyrələr köməyilə də yaratmağın mümkün olduğunu sübut ediblər.

Həmçinin oxuyun:

Üç valideyndən olan uşaqlar gəlir
Spermatozoid və yumurtanın "sirli tanışlığı" aydınlaşdırıldı
İbtidai cinsi bölünmə geni aşkar edildi

daha ətraflı...

İnsanı ağılzıslaşdıran virus tapıldı

Nebraska Universitetinin Con Hopkins adına məktəbindən olan mütəxəssislər gözlənilməz kəşfə imza atıblar. Onlar, intellektə təsir göstərə bilən virusu aşkar ediblər.

Yayılan məlumata əsasən, virus növünün tapılması tamamilə təsadüfi baş verib. Alimlərdən ibarət komanda insanın boğazında yaşayan mikroorqanizmləri aşardırarkən, yaşıl yosunlara yoxulan infeksion agentin DNT-si ilə genetik uyğunluq təşkil edən bir virusu ayırd ediblər.

Tapıntı alimlərin marağına səbəb olduğundan, araşdırmanı davam etdirmək qərarına gəliblər. Eksperimentdə iştirak edən 90 könüllüdən 40-ının bu virusun daşıyıcısı olduğu bəlli olub. Ardından alimlər diqqət səviyyəsi və vizual dərk etmə göstəricilərini maraqlandıran əlavə testlər keçiriblər. Nəticədə virus daşıyıcısı olan könüllülərin yekun göstəricilərinin daha aşağı olduğu məlum olub.

Araşdırmanın başında duran doktor Robert Yolken güman edir ki, hətta ilk baxışdan zərərsiz kimi görünən mikroorqanizmlər belə insanın davranışına və onu əhatə edən reallığın hansı formada dərk edilməsinə təsir edə bilər. Məlum olduğu kimi, insanın bədəni trilyonlarla bakteriya, virus və göbələklər üçün yuvadır ki, bunların da böyük bir hissəsinin orqanizmə hər hansı bir təhlükəsi olmadığı hesab edilir.

Doktor Yolken təcrübədə iştirak edən könüllülərin koqnitiv bacarıqları arasındaki bir çox fərqlərin, hər şeydən əvvəl, genlərdən qaynaqlandığını qeyd edir. Lakin istisna hallarda insanın intellekt gösrəcilərinə orqanizm içərisində yaşayan bəzi mikroorqanizmlər də təsir göstərə bilər.

Daha əvvəl isə amerikalı alimlər herpes virusunun intellektual bacarıqların düşməsinə səbəb ola biləcəyi qənaətinə gəlmişdilər. Belə ki, intellekt testi zamanı, qanında yüksək virus göstəricisi olan iştirakçıların digərlərindən 25% zəif nəticə göstərdiyi məlum olmuşdu.

Həmçinin oxuyun:

İntellekt geni kəşf edildi
İnanclı insanlar intellektual baxımdan geridədirlər
İmmun sistemi geninin deaktiv edilməsi uzun ömürlülük təmin etdi

daha ətraflı...

Dinozavrların qırılmağına səbəb asteroid deyildi

Qəbul edilmiş ümumi versiyaya görə, qədim kərtənkələlərin nəslinin kəsilməsinin səbəbi Yerlə toqquşmuş nəhəng asteroiddir. Lakin aparılmış yeni genişmiqyaslı tədqiqat dinozavrların qırılma səbəbinin fərqli olduğunu irəli sürür.

Prinston, Massaçusets, Lozanna və Amravati universitetlərindən olan mütəxəssislər dinozavrların nəslinin kəsilməsində iştirak edən əsas faktorun asteroid deyil, vulkanlar olduğu qənaətinə gəliblər. Yeni hipotezə əsasən, buna səbəb Hindistanın qərbi və mərkəzi hissələrində yerləşən Dekan yaylası trapplarıdır (böyük maqmatik strukturlar). Alimlər trapplardaki geoloji strukturları araşdıraraq, mümkün püskürmələrin müddəti və təxmini vaxtını hesablamağa nail olublar.

Tədqiqatçıların köməyinə urantərkibli mineral olan və vulkanik püskürmədən sonra maqmada aşkar oluna bilən sirkon gəlib. Belə olan halda kimyəvi "saatlar" rolunda uran izotopları yer alır. Məlum olub ki, asteroidin düşməsindən 250 min il əvvəl planetdə genişmiqyaslı vulkan püskürmələri baş verib. Belə püskürmələr asteroid toqquşmasından sonra da 500 min il müddətində davam edib. Belə vəziyyətdə dinozavrların nəslinin kəsilməsinə gətirib çıxaran əsas amilin vulkanlar olduğunu vurğulamaq olar.

Bu fəlakət planet üzərində ciddi dəyişikliklər meydana gətirib. Xüsusilə də artmış karbon qazı nisbəti okeanların turşulaşmasına səbəb olub ki, bu da bir çox suda yaşayan canlıların nəslinin kəsilməsini zəruri edib. Tədricən ənənəvi qida qaynaqları yox olmağa başlayıb və müxtəlif növlər məhv olma təhlükəsi ilə üz-üzə qalmalı olublar.

Bu mövzu üzrə daha əvvəllər irəli sürülmüş başqa bir zəif versiyaya əsasən isə qədim kərtənkələlərin yumurtaları və balaları o müddət aralığında təkamül səhnəsinə çıxmış ilk yırtıcı məməlilər tərəfindən yeyilmiş ola bilər.

Həmçinin oxuyun:

Dinozavrların "bəxti gətirmədi"
Dinozavrların ən yaxın qohumu toyuq çıxdı
Dinozavrların "qatili" həyatı kosmosa yaydı

daha ətraflı...

Onurğasızların beyni təkamül keçmişinə işarə edir

Amerikalı neyrofizioloqlar onurğasızların beynində cüt struktur olan "göbələkvari bədənlər" üzərində araşdırma aparıblar. Nəzəriyyəyə əsasən, bunlar, öyrənmə qabiliyyəti və yaddaşa cavabdehdirlər.

Ecdysozoa və Lophotrochozoa (spirallılar) tipi və tipüstü beyinlərinin göbələkvari bədənlərinin neyroanatomik və kimyəvi tərkibini öyrənən alimlər, göbələkvari bədənlərdə yerləşən "individual" neyronların oxşarlığını aşkar etməklə yanaşı, həm də bu orqanın müxtəlif həşərat və buğumayaqlılarda eyni təşkil prinsipinə sahib olduğunu aydınlaşdırıblar. Alimlər bütün cəhdlərdə göbələkvari bədənlərdə CD0, Leo, CaMKII kimi zülallara rast gəliblər.

Beləliklə, müxtəlif onurğasızların beyin quruluşunun fundamental birliyinin olduğu təsdiqlənib. Bunun isə yeganə izahı budur ki, bütün bu canlılar keçmişdə, təxminən 600 milyon il əvvəl ortaq əcdada sahib olublar.

Beynin "göbələkvari bədənləri" neyron qatına deyilir, miqdarları 12-ə qədər qalxa bilər. İlk dəfə 1850-ci ildə fransız tədqiqatçısı Feliks Düjarden tərəfindən izahı verilib. Bu orqan, müxtəlif analizatorlardan daxil olan informasiya inteqrasiyasının mərkəzi hesab olunur.

Alimlər bundan sonra da araşdırmalarını davam etdirəcəklərini bildirirlər. Bəlkə də növbəti dəfə onurğalı və onurğasızların beyninin müxtəlif hissələrinin ortaq mənşəyi sübuta yetirilə bilər.

Həmçinin oxuyun:

Ən qədim sinir sistemi tapıldı
Təkamül nəzəriyyəsinə əlavələr edilə bilər
Bionik beyin hazırlanacaq

daha ətraflı...

Stiven Hokinqin xəstəliyinin səbəbi tapıldı

Tomas Cefferson Universitetindən olan alimlər dünya şöhrətli fizikin uzun illərdir əziyyət çəkdiyi xəstəliyinin nədən qaynaqlandığını açıqlayıblar.

Britaniyalı nəzəri fizik Stiven Hokinq yan amiotrofik skleroz (YAS) diaqnozu ilə yaşayır. Bu, kiçik addımlarla proqressivləşən və bu gün sağalmaz hesab edilən, mərkəzi sinir sisteminin degenerativ xəstəliyidir. YAS üst və alt hərəkət neyronlarını zədələyərək, iflic və əzələ atrofiyasına səbəb olur. Xəstəlik həyati təhlükə daşıyır -  nəfəs yollarının infeksiyaya yoluxması və ya nəfəs muskulaturası problemlərinin ölümlə nəticələnə biləcəyi ehtimalı olduqca yüksəkdir.

ABŞ-dan olan mütəxəssislərin gəldiyi qənaətə görə, xəstəliyin meydana gəlməsi C9orf72 geninin mutasiyaya uğraması ilə əlaqəlidir. Belə mutasiya nəticəsində orqanizmdə beyin neyronlarını məhv edən zülal yaranmağa başlayır. Təcrübədə yoxlanılan nümunələrin hər birisi 72 saat müddətinə ölüblər. Başda Devid Trotti olmaqla, alimlərdən ibarət qrupun əldə etdiyi mühüm məlumatlar xəstəliklə mübarizədə yeni ümidlər vəd edir. İndi tədqiqatçıların qarşısında növbəti hədəf dayanır. Belə ki, onlar təhlükəli zülalın hasilinin qarşısını ala biləcək mexanizmi hazırlamaq niyyətindədirlər.

Bir müddət əvvəl alimlər YAS diaqnozu qoyulan insanların vəziyyətinin, ilk növbədə, beyin kürəsinin motor neyronlarından asılı olduğu ilə bağlı qərar qəbul etmişdilər. Daha əvvəl isə bunun onurğa beynin motor neyronlarından asılı olduğu hesab edilirdi.

Həmçinin oxuyun:

Stiven Hokinq sağala bilər
Hokinq: "Sağalmaz xəstələrə intihar hüququ verilməlidir"
Stiven Hokinq: "İntellektual maşınlar bizi qabaqlayacaq"

daha ətraflı...

Rəngli görmənin necə təkamülləşdiyi sirri

Aparılmış yeni bir tədqiqatda rəngli görmə qabiliyyətinin genetik təkamülü araşdırılıb. Alimlər bu günki formada görmə qabiliyyətinin insanda necə yarandığı sualını cavablandırmağa çalışıblar.

Şozo Yokoyamanın başçılıq etdiyi tədqiqatçı qrupun əldə etdiyi nəticələrə görə, ilk əvvəl mavi, daha sonra isə ardıcıllıqla yaşıl və qırmızı rəngləri ayırd etmə qabiliyyəti təkamülləşib. Digər çalarlıqların dərk edilməsi isə bu üç əsas rəngin ayırd edilə bilinməsi nəticəsində baş verib.

"PLOS Genetics" jurnalının buraxılışında dərc edilən məqalədə insan gözü retinasının mərkəzi hissəsinin xüsusi fotoreseptorlara - koni hüceyrələrinə (cone cells) sahib olduğundan bəhs edilir. Bu reseptorlardan ümumi olaraq üç ədəddir ki, onların hər birisi bu və digər rəngin qəbul edilməsini təmin edir. Hər üçünün də zülal mənşəli işığahəssas piqmentləri var.

Alimlər bunların təkamülünü izləyib-araşdıraraq, mavi rəngin dərk edilməsini mümkün edən piqmentin ən başda yarandığını təsdiq ediblər. Bu piqmentin ultrabənövşəyi şüaların qəbul edilməsinə cavabdeh olan zülaldan təkamülləşdiyi məlumdur.

Bir versiyaya əsasən, primatlarda rəngli görmə qabiliyyətinin yaranması gündüz həyatı tərzinə keçid alınması ilə şərtləşdirilib. Bu ilk primatlar yetişən meyvələrlə yetişməyənləri, göyərmə çalarlıqlarını ayırd etmək məcburiyyətində idilər. Beləliklə onlar, yavaş-yavaş uzaq əcdadlarından qalma görmə bacarıqlarını itirərək, əvəzində yenilərini əldə edirlər.

Araşdırma əsnasında alimlər bir çətinliklə üzləşiblər. Məsələ burasındadır ki, belə piqmentlər yaranma anından bu günədək bir neçə dəfə mutasiyalara məruz qalıblar. Zülalın mümkün minlərlə təkamül yolu versiyaları arasından alimlər cəmi səkkizini ayırd edərək, rəngli görmənin necə formalaşdığını aydınlaşdırmağa çalışıblar. Lakin görünür ki, əsaslı sübutlar əldə etmək üçün tədqiqatlarına davam etməli olacaqlar.

Həmçinin oxuyun:

İnsanlar və kalmarların gözü niyə oxşardır?

Niyə spirt düşkünüyük və ya niyə yerə enmişik?

İbtidai cinsi bölünmə geni aşkar edildi

daha ətraflı...

"Kepler" dirildi: Yeni ekzoplanet tapılıb

NASA-nın sıradan çıxmış hesab etdiyi kosmik teleskop "Kepler" yenidən işə düşüb. "K2" missiyası gedişatında əldə edilmiş nəticələr göstərir ki, teleskop yeni yad planetlərin axtarışına davam edə biləcək vəziyyətdədir.

"Kepler" orbitə 2009-cu ildə buraxılmışdı. Cihazın əsas vəzifəsi ekzoplanetləri, həmçinin Yerinkinə oxşar şərtlərə malik, həyat üçün əlverişli planetləri aşkar etmək idi. 2013-cü ilin may ayında isə teleskopun bortunda sınıq meydana gəlmiş, stabilizasiya bacarığı sıradan çıxmış və layihə üzərindən xətt çəkilmişdi. Ən azından, o vaxt belə hesab edilirdi.

İndi isə məlum olub ki, cihazın nasazlığı müvəqqəti imiş. Amerikalı mühəndislər teleskopu "həyata qaytarmağın" yolunu tapmağa nail olublar - onlar, günəş şüası təzyiqini stabilizator kimi istifadə etmək qərarına gəliblər. Nəticədə "Kepler" yenidən işə düşərək, "K2" missiyasına qaldığı yerdən davam edib.

Teleskopun "koma" vəziyyətinə düşmədən əvvəl topladığı məlumatları analiz edən alimlər, aparatın nəinki tam sağ-salamat olduğunu, həm də yeni ekzoplanet tapdığını aşkar ediblər. HIP 116454b adı verilən yeni planet superyer kateqoriyasına aiddir, Yerdən 2,5 dəfə böyükdür və Günəş sistemindən 180 işıq ili uzaqlıqda yerləşən HIP 116454 adlı ulduz ətrafında dövr edir.

Alimlər qeyd edir ki, "Keplerin" işə düşməsi sayəsində superyer və qaz nəhəngi kateqoriyalarına aid edilən ekzoplanetlərin konkret fərqlilikləri məlum olacaq.

"Keplerin əldə etdiyi məlumatlar Yerdən böyük, Neptundansa kiçik planetlərin qalaktikada daha çox rast gəlindiyini göstərir. Lakin belə planetlərdən Günəş sistemimizdə yoxdur. K2 missiyası oxşar planetlərin öyrənilməsi üçün idealdır", - layihənin nümayəndələrindən olan Stiv Hauell izah edir.

Həmçinin oxuyun:

"New Horizons" yuxudan oyandı: Pluton araşdırmaları başlanır
"Fila" modulu kometdə üzvi birləşmələr tapmışdı
Yaponiya kosmosdan enerji əldə edəcək

daha ətraflı...

Marsdan yeni xəbərlər var: Metan qazı və üzvi birləşmələr

Əldə edilən yeni faktlar, bir vaxtlar Marsda həyatın yaranması və inkişaf etməsi üçün bütün əlverişli şərtlərin mövcud olduğunu bir daha təsdiq edir. NASA-lı mütəxəssislər "Curiosity" marsoxodunun iki üzvi molekul mənbəyinə rast gəldiyini bildiriblər. Qeyd edilir ki, orqanika aylar əvvəl tapılmış, lakin bu müddət ərzində onun Yer mənşəli olmadığına əmin olmaq üçün ətraflı araşdırmalara ehtiyac duyulmuşdur.

Kəşfiyyatçı aparat Mars atmosferindəki qısamüddətli metan payı artımını qeydə aldıqdan sonra, qayaların birində aparılan qazıntıdan qalmış tozcuq nümunələrində karbon birləşmələri tapıb. 

İlk tapıntı "Curiosity"-nin bortuna yerləşdirilmiş SAM cihazı vasitəsilə qeydə alınıb. 20 ay ərzində Mars atmosferini 12 dəfə araşdıran cihaz, 2013-cü ilin sonu və 2014-cü ilin əvvəlində orta metan payındaki 10 qat artımı aşkara çıxarıb.

Mütəxəssislər rəyinə görə, bu, lokal metan qaynağının mövcudluğundan xəbər verir. Lakin bioloji və ya qeyri-bioloji mənşəyə sahib olduğunu öyrənmək üçün əlavə tədqiqatlar aparılmalıdır, alimlər deyir. Yerdəki metan qazının 95%-i isə, məlumdur ki, mikroorqanizmlərdən qaynaqlanır.

İkinci tapıntı isə Kamberlend adı verilmiş qayanın qazılmasından sonra əldə edilib. Bu dəfə alimlər daha çox sevinib, çünki ilk dəfə Qırmızı planetin birbaşa səthi nümunələrində üzvi birləşmələrə rast gəlinib.

Birləşmələrin Yerdən marsoxodla təsadüfən Marsa aparılmış olmadığına, həqiqi Mars mənşəli olduğuna əmin olmaq üçün alimlər aylarla araşdırma aparıblar. Yekunda da birmənalı nəticə əldə edilib - orqanika Marsa aiddir. Kəşfin Marsdaki həyatla bağlı məlumatlar verdiyini ifadə etmək üçün isə bir qədər tezdir.

"Bu tapıntı çox böyük ümidlər vəd edir. Orqanika vacibdir, çünki analiz işlərində necə formalaşdığını və bu günə qədər qaldığını anlamağımıza kömək edir. Bu, həm də keçmişdə Qeyl kraterinin üzvi birləşmələr üçün əlverişli şərtləri olduğuna dair çoxlu məlumatlar təmin edir. İndi bizim məqsədimiz yaxınlıqdaki yerlərdə bir qədər fərqli və hətta daha zəngin materiala sahib ola biləcək digər oxşar nümunələr tapmaqdır", - Massaçusets Texnologiya İnstitutundan olan professor Rocer Sammons deyir.

Həmçinin oxuyun:

Marsda həyatın ilk sübutları - alimlər isə tələsmir
Qədim Mars gölləri həyatı tam dəstəkləyirdi
"Fila" modulu kometdə üzvi birləşmələr tapmışdı

daha ətraflı...

Kainatdaki həyatı qamma-partlayışlar məhv edir

50 ilə yaxındır ki, yadplanetliləri axtarırıq, lakin kosmosda bir mikroorqanizm nümunəsinə belə rast gələ bilməmişik. Bu dəfə bu sualı özünüzə daha diqqətli verin: Niyə? Alimlərin gəldiyi yeni qənaətə görə, qamma-partlayışlar kainatda həyatın yayılması prosesini məhdudlaşdırır. Yerdəki kütləvi canlı qırılmalarının əsas səbəbinin də bu partlayış şüalanmaları olduğu bildirilir.

Avropa və Barselona universitetlərindən olan professorlar Tsvi Piran və Raul Ximenez tərəfindən aparılan tədqiqatda qıza və uzun qamma-partlayışlara aid məlumatlardan yararlanılıb. Bu qısa partlayışları Günəş törədir və cəmi bir neçə saniyə davam edirlər. Canlı orqanizmlər üçün həyati hər hansı bir təhlükələri yoxdur.

Qamma-şüalar yayan uzun partlayışlar isə öldükdən sonra Supernovalara çevrilən ulduzlardan qaynaqlanır. Onlar, həmçinin neytron ulduzlar toqquşduqda da meydana gəlir. Alimlər hesab edir ki, belə partlayışlar ozon qatını məhv edərək, bir çox orqanizmlərin məhvinə gətirib çıxara bilər.

Aparılmış son araşdırma nəticələrinə əsasən, uzun qamma-partlayışlar hətta bizim planetə belə təsir edib. Son bir milyard il ərzində belə partlayışların 60%-lik ehtimalla Yerdə kütləvi qırılma və ya nəsil kəsilmə hadisələrinə səbəb olduğu hesab edilir. Söhbət, xüsusilə, 440 milyon il əvvəlki qırılmadan gedir.

Qalaktika periferiyasında yerləşən planetlər uzun qamma-şüalanmalara daha az səviyyədə məruz qalır, çünki onların ətrafında daha az ulduz (dolayısıyla da daha az şüalanma payı) yerləşir.

Əldə edilmiş daha bir mühüm nəticəyə görə isə ümumən kainatda həyat 5 milyard ildən qədim tarixdə meydana gələ bilməzdi. Məsələ burasındadır ki, kainatın daha qədim dövrlərində qalaktik sistemlər bir-birinə daha sıxcam vəziyyətdə idi ki, bu da qamma-şüalanmalara məruz qalma ehtimalını dəfələrlə artırırdı.

Həmçinin oxuyun:

Marsda həyatın ilk sübutları - alimlər isə tələsmir
"Yadplanetliləri taparıq... siyasətçilər qoysa"
Kosmosda başqa həyat var?

daha ətraflı...

Həyatın yaranması prosesi laboratoriyada təkrar edildi

Yerdə həyat təxminən 4 milyard il əvvəl, planetin meteorit bombardmanına məruz qaldığı dövrdə yaranıb. Bu hadisə elm tarixində son ağır bombardman dövrü adlanır. Bir çox alimlər kimi, Praqada yerləşən Çexiya Respublikası Elmlər Akademiyasından olan Svatoplak Siviş də bu hadisələrin üst-üstə düşdüyünü təsadüf hesab etmir. Planetimizlə toqquşmuş hər hansı bir meteoritin buraya həyat gətirməsi ehtimalı olduqca mümkündür.

Siviş və həmkarları həyat əlamətləri daşıdığı ehtimal edilən bir hipotetik meteoritin erkən Yerlə toqquşması prosesini modelləşdirmək qərarına gəliblər. Onlar, tədqiqatda erkən Yer modelinə PALS qurğusundan güclü lazerlə formamid (planetimizdə mövcud olmuş maye) nümunələri atıblar.

Nəticədə nümunələrin temperaturu 4.200 dərəcəyə qədər qalxıb, rentgen şüaları və güclü ultrabənövşəyi şüalanma təsirləri altında isə kimyəvi radikallar meydana gəlməyə başlayıb. Bu radikallar, öz növbəsində, hidrogenlə reaksiyaya girib, formamidlərin qalığı isə nukleinlərin kimyəvi əcdadı olan 2,3-diaminomaleonitril (DAMN) generasiya edilməsinə səbəb olub.

Sivişin başçılıq etdiyi qrup reaksiyanın yekun produksiyalarını öyrəndikdə, RNT-nin bütün dörd əsaslarını (adenin, quanin, sitozin və urasil) aşkar edib. Bu əsasların üçü isə həmçinin DNT-də iştirak edir.

Yerdəki həyatın mənşəyində formamidin mühüm rol oynadığı ideyası ilk dəfə 2001-ci ildə iki italyan alimi - Raffaele Saladino və Ernesto Di Mauro tərəfindən irəli sürülmüşdü. Formamid, erkən Yer atmosferində olmuş sinil turşusunun su ilə reaksiya girməsindən sonra meydana gəlir. Saladino və Di Mauro formamiddən dörd əsasların generasiyasının fərqli üsullarını istifadə etmək qərarına gəlmişdilər. Onlar, Sivişin yeni tədqiqatını "sərt nəzəri əsaslandırma və təcrübi məlumatların bir yerdə təqdim edildiyi ilk hadisə" olaraq adlandırırblar.

Daha əvvəlki araşdırmalar göstərmişdi ki, bir sıra meteorit tipləri hazır nukleotid, o cümlədən adenin və quanin daşıyırlar. Lakin bu tədqiqatın gedişatında aydın oldu ki, səma cismlərinin planetlə toqquşması da həmçinin həyatın təməl bloklarının meydana gəlməsini mümkün edə bilər. Hərçənd ki, bəzi mütəxəssislər meteorit bombardmanı kimi dəhşətli hadisələrin həyatı yaratmadığı, əksinə onu məhv etdiyi qənaətindədirlər, yeni əldə edilmiş məlumatlar bombardman sayəsində həyat üçün mühüm komponentlərin Yerə düşməsi və orada inkişafının mümkünlüyünü maksimal qədər dəstəkləyir.

Həmçinin oxuyun:

Millerin unudulmuş təcrübəsi yenidən analiz edildi
Kometlər "amin turşusu fabrikləri" ola bilər
Süni ilkin hüceyrəyə "can verildi"

daha ətraflı...

Yerdəki suyun mənşəyi kometlər deyildi?

Planetimizdəki suyun mənşəyi mövzusunu əhatə edən mübahisələr yenidən qızğın xarakter alır. Churyumov-Gerasimenko kometi yaxınlığındaki su buxarının tərkibinə dair məlumatlar əldə edildikdən sonra, suyun Yerə kometlər vasitəsilə düşdüyü versiyası şübhələr doğurmağa başlayıb.

Uzun müddətdir ki, elm ictimaiyyəti Yerdəki suyun mənşəyi sualına cavabın "kometlər" olduğunu iddia edirdi. Alimlər ilkin okeanların buxarlanmasından sonra, müasir qlobal okeanın suyunun planetimizə məhz kometlərlə gətirilmiş olduğunu düşünürdülər.

Bu mövzu onsuz da daha əvvəldən şübhəli idi, çünki komet nəzəriyyəsi konkret sübutlara ehtiyac duyurdu. Bu yerdə alimlərə köməyə bəzi kometlərə çatmış və oradaki mövcud buz halında suyun tərkibini öyrənmiş kosmik cihazlar gəlir.

Burada qeyd etmək vacibdir ki, şərti olaraq, kometləri Neptun orbitinin hüdudlarından kənarda yerləşən Koyper Qurşağı'ndan gələn "yaxın" və orbitləri daha geniş ərazini, hipotetik sahə olan Oort Buludu'nun xarici hüdudlarını əhatə edən "uzaq" kateqoriyalarına ayırmaq olar.

1986-cı ildə kosmik zondlar vasitəsilə Halley adlı "uzaq" kometin nüvəsi öyrənilmişdi. Məlum olmuşdu ki, nüvəsindəki suyun (buzun) tərkibi Yerdə rast gəlinən suyun tərkibindən xeyli fərqlənir. Bu səbəbdən də o vaxt astronomlar Oort Buludu'ndan olan kometlərin çətin ki Yerdəki okeanların yaranmasında rol oynamış ola biləcəyi qənaətinə gəlmişdilər.

Üç il əvvəl isə alimlər Koyper Qurşağı'ndan olan Hartli-2 kometinin məlumatlarına yiyələnib, komet buzu hissəciklərindəki deyterium izotopu payı kimi əsas parametrə əsaslanaraq, oradaki suyun tərkibinin planetimizdəki suyun tərkibi ilə oxşar olduğuna aydınlıq gətirmişdilər. Beləliklə də, Yeri su ilə təmin etmiş kosmik cismlərin məhz "yaxın" kometlər olduğu yəqin edilmişdi.

İndi isə, avqust ayında Churyumov-Gerasimenko kometi orbitinə çatmış "Rozetta" kosmik zondu Yerə yeni məlumatlar ötürərək, alimləri daha əvvəlki nəticələri yenidən gözdən keçirməyə vadar edib. Əldə edilmiş son nəticələrə əsasən, komet buzunun tərkibindəki deyterium Yer suyu tərkibindəkindən xeyli çoxdur. Yəni, Yer suyunun mənşəyində "yaxın" kometlərin rolu olduğu nəzəriyyəsi şübhə altına alınır.

Tədqiqatın müəlliflərindən olan Bern Universiteti professoru Ketrin Altveqq isə hesab edir ki, son məlumatlara əsaslanaraq, Yerə suyun kometlərlə olmasa da, asteroidlərlə gətirilmiş ola biləcəyinin mümkün olduğunu demək olar.

Bu tədqiqatın nəticələri ilə çox da razı qalmayan Merilend Universitetindən olan Maykl Eyhern isə bildirir ki, "Rozetta" zondunun qazandırdığı məlumatlar möhtəşəmdir, lakin kometlərin Dünya okeanının formalaşmasında rolu olduğunu tam istisna da etmir - ehtimalla, su başqa bir komet tipi vasitəsilə Koyper Qurşağı'ndan Yerə gətirilib. Hər halda yekun qərarlara gəlmək üçün tədqiqatların davam etdirilməsi vacibdir.

Həmçinin oxuyun:

"Fila" modulu kometdə üzvi birləşmələr tapmışdı
Kometlər "amin turşusu fabrikləri" ola bilər
Yerlə toqquşmuş asteroid okeanları turşulaşdırdı

daha ətraflı...

Dinozavrların ən yaxın qohumu toyuq çıxdı

Britaniyalı alimlər toyuq və hindtoyuqlarının quşların ortaq əcdadı olan lələkli dinozavrlara münasibətdə digər quşlardan daha az xromosom dəyişikliyinə sahib olduqlarını, yəni daha yaxın qohumluqları olduğunu aşkar ediblər.

Quşların dinozavrlardan ayrılaraq təkamülləşdiyi müasir elmdə mübahisə edilməyəcək faktdır. Buna baxmayaraq alimlər dinozavrların qırılmasından sonra lələklilərin inkişafının hansı səbəblərdən baş verdiyi mövzusu ətrafındaki müzakirələrini davam etdirirlər. Bu yerdə quşlar və onların sürünən əcdadlarının genom müqayisəsi tədqiqatları köməyə gəlir.

Kent Universitetindən olan alimlər toyuq, hindtoyuğu, hindbülbülü, dalğalı tutuquşu və ördək daxil olmaqla, beş quş növünün bütöv genomlarını öyrənərək, onları müqayisə ediblər. Tədqiqatda ümumilikdə 22 genom gözdən keçirilib ki, bunlardan da biri sürünənlərə aid olub. Alimlərin araşdırmadaki digər bir məqsədinin isə lələkli dinozavrın kariotipini hazırlamaq olduğu bildirilir.

"Külli miqdarda kiçik mini-xromosomlara sahib olduqları səbəbindən, quşların genomları digər onurğalı nümayəndələri arasında xüsusi seçilir. Genlərlə xeyli zəngin bu genetik material hissələrinin dinozavrlarda da olduğunu güman edirik", - Daren Qriffin qeyd edir.

Tədqiqatın nəticələri lələkli dinozavrlara münasibətdə ən az xromosom dəyişikliyinə məruz qalmış növün toyuqlar olduğunu göstərib. Xromosom dəsti göstəricilərinə əsasən, ikinci yerdə isə hindtoyuqlarıdır.

Bununla yanaşı tədqiqatda öyrənilən canlılar arasında ən sürətli təkamül keçirmiş növlərin dalğalı tutuquşu və hindbülbülünün əcdadları olduğu da bəlli olub. Bu fakt isə oxuyan quşlar və onlara yaxın növlərin digər lələklilərlə müqayisədə daha cəld templərlə təkamülləşdiyi haqda bəhs edən nəzəriyyəni təsdiq edir.

Həmçinin oxuyun:

Yer tarixinin ən böyük quşu tapıldı
Lələklərin sirli mənşəyi: uçuş yoxsa "cazibədarlıq"?
Dinozavrlar soyuqqanlı deyildi

daha ətraflı...

"New Horizons" yuxudan oyandı: Pluton araşdırmaları başlanır

NASA-nın avtomatik planetlərarası stansiyası "New Horizons" uğurla yuxu rejimindən çıxarılıb. Cihazın bütün sistemləri normal vəziyyətdədir.

"New Horizons" zondu kosmosa 2006-cı ildə buraxılmış və 1873 gün müddətində yuxu rejimində qalmışdı - bu, səhayəti müddətinin üçdə ikisi qədərdir. Hibernasiya adlanan bu rejim ərzində enerjiyə qənaət etmək üçün cihazın bütün ikinci dərəcəli sistemləri söndürülmüşdü.

Bu oyanış "New Horizons" üçün əsas məqsədə çatmaq yolunda son addımdır. Aparatın vəzifəsi Pluton və onun peyk sistemlərini araşdırmaqdan ibarətdir. Yanvar ayından etibarən işlərə başlayacaq cihaz, 260 milyon km uzaqlıqdan cırtdan planet haqda maksimum məlumat toplamağa çalışacaq.

"New Horizons" əvvəllər mümkün olmayan bır sıra yeni üsullarla Plutonun maqnit sahəsini, atmosferini və topologiyasını öyrənəcək. Bununla yanaşı zond Yerə, peykləri ilə birlikdə Plutonun fotoşəkillərini ötürəcək. Bu peyklər arasında ən çox marağa səbəb olanı isə Xarondur ki, o da eyni zamanda cırtdan planet hesab olunur.

Cihaz 14-15 iyul 2015 tarixində Plutona maksimal qədər yaxınlaşmış olacaq, lakin planetin orbitinə girməyərək, daha da uzaqlara yol alacaq. Belə ki, NASA "New Horizons" zondunu başqa missiyalar üçün də istifadə etmək qərarı verib. Aparat Plutonu ötüb, Koyper Qurşağına daxil olaraq, orada NASA-nın seçdiyi potensial obyektləri araşdırmağa başlayacaq.

Həmçinin oxuyun:

Plutonun peyki Xaronda yeraltı okean mövcud ola bilərdi
Saturnun peyki Enseladda okean tapıldı
Europaya avtomatik zond göndəriləcək

daha ətraflı...

İnsan beyni hüceyrələri siçanları "ağıllandırdı"

Alimlər siçanların beyninə insan orqanizminin bir neçə hüceyrəsini əlavə edərək, onların digərlərindən daha ağıllı olmasını təmin ediblər. Nəticədə modifikasiya olunmuş gəmiricilərin intellekt səviyyəsi ani olaraq artıb. Neyronlar (düşünmə prosesinə cavabdeh olan hüceyrələr) olduğu kimi qalsalar da, bütün qlial hüceyrələr (neyronların həyat fəaliyyətini təmin edən hüceyrələr), praktiki olaraq, "insaniləşib".

Roçester Universitetinin tibb mərkəzindən olan Stiv Qoldmen və həmkarları universitetə bağışlanmış embrionlardan inkişafdan qalma neyroqlial hüceyrələri xaric edərək, onları siçan balalarının beyninə yeridiblər. Hüceyrələr orada inkişaf edərək, astrositlərə çevrilib. Bu növ hüceyrələr düşünmə prosesində vacib rol oynayır: neyronlararası əlaqələri (sinapslar) gücləndirir. İnsan astrositləri siçanlardakından 10-20 dəfə böyükdür və sinapslararası siqnal ötürülmələrini nizamlayan qanqlilərin yüz dəfə çox miqdarına sahibdir.

Belə ki, siçan astrositlərini beynin marjinal hissələrinə sıxışdıran 300 min hüceyrənin il boyunca 12 milyona qədər artdığı müşahidə edilib. Bu da gəmiricilərin ağıl bacarıqlarına təsirsiz ötüşməyib. Onlar, zəif cərəyan zərbəsinin müəyyən səs əlaqəsini digərlərindən dörd dəfə yaxşı yaddaşda saxlayıblar.

İndi isə Qoldmen neyroqlial insan hüceyrələrini siçovullar kimi daha ağıllı laboratuar canlılara yeritmək fikrindədir. Artıq ilk inyeksiyalar edilib və hal-hazırda hüceyrələrin yayılma yolları təqib edilir. Buna baxmayaraq Qoldmen əmindir ki, yeni hüceyrələr siçanları heç də Homo sapiens'ə yaxınlaşdırmır.

"Neyroqlial hüceyrələrin yeridilməsi onlara heç bir insani xüsusiyyət qazandırmır. Təcrübəmiz sadəcə heyvanın neyron şəbəkələri effektivliyini artırdı. Amma siçan elə siçan olaraq da qalıb", - Qoldmen qeyd edir.

Həmçinin oxuyun:

İlk dəfə insanın şüuru "söndürüldü"
İntellekt geni kəşf edildi
Yaşanmış qorxu irsən ötürülür

daha ətraflı...

Niyə spirt düşkünüyük və ya niyə yerə enmişik?

Homo sapiens'in əcdadları spirti həzm etməyə başladıqda, hələ heç ilk spirtli içkilər hazırlanmamışdı. Etil spirtini həzm etməyimizi təmin edən fermentin təkamülünü analiz edən alimlər, bu xüsusiyyətin əcdadlarımızda təxminən 10 milyon il əvvəl, ağaclardan endikləri dövrdə ortaya çıxdığını aşkar ediblər.

Təbiətin hansı səbəbdən bizə etanolu (və ya etil spirti) həzm etməyə məcbur etdiyi uzun illərdir alimləri düşündürən mövzu olaraq qalırdı. Əvvəllər bunun əkinçiliyin inkişaf etməsi və ilk alkoqollu içkilərin hazırlanması ilə əlaqəli olduğu hesab edilirdi.

İndi isə amerikalı tədqiqatçılar daha maraqlı nəticələrə gəliblər. Onlar, alkoqoldehidrogenaz IV (ADH4) fermentinin 28 növ məməlidə 70 milyon illik zaman ərzində necə dəyişildiyini öyrənmək üçün tədqiqatda paleogenetika metodlarından yararlanıblar.

Nəticədə alimlər ADH4 fermentində cəmi bir mutasiyanın baş verdiyini aşkar ediblər ki, məhz bu dəyişiklik təxminən 10 milyon il əvvəl əcdadlarımızın etanol həzm etmə bacarığının artmasına və növbəti nəsillərdə yaxşıca oturuşmasına səbəb olub. Diqqətəlayiqdir ki, məhz bu dövrdə əcdadlarımız ağaclardan yerə enməyə başlayıb.

Bu iki hadisəni bir-biri ilə bağlamaq istəyən alimlər, iqlim dəyişikliyi ilə əlaqəli olaraq əcdadların məcburən yerə endikdən sonra ağaclardan qoparaq yerə düşmüş meyvələrlə qidalanmağa başladıqları səbəbindən etil spirti həzm edilməsi tələbatının meydana gəldiyini hesab edirlər. Çürümüş meyvələrlə qidalanan primatlar müəyyən qədər etanol dozası almış və qaçılmaz olaraq da keflənmiş olmalıdırlar. Ardından isə təbii seçmə rolunu oynamağa başlayıb - yalnız spirt zəhərlənməsindən əziyyət çəkməyən və özü ilə birlikdə həm də balalarını qorumağı bacarmış fərdlərin sağ qalaraq, nəsillərini artırması təmin edilib.

Bu nəzəriyyə idealdır, çünki təkcə bizim spirt həzm etmə bacarığımızı deyil, həm də digər bir vacib təkamül biologiyası sirrini cavablayır: axı nə səbəbə Homo sapiens'in əcdadları ağaclardan yerə enib? Sözsüz ki, daha bir neçə araşdırma aparılmalıdır, lakin ağacdan qoparaq düşmüş meyvələr dalıyca yerə enmək ehtiyacının burada əhəmiyyətli rol oynamış ola biləcəyi versiyası maraqlı səslənir.

Həmçinin oxuyun:

Körpələr sağ qalmaq üçün gecələr oyanır
Neandertallar və Homo sapiens ayrı növlərdir
Saqqal dəbi Darvinin təbii seçməsinə əsaslanır

daha ətraflı...