"Dünyanın qapıları siz orada olduğunuz müddətdə açılacaq"

Vəfat etməzdən bir neçə həftə əvvəl аmerikalı аstronоm, fizik və astrobioloq Karl Saqan Marsın gələcək tədqiqatçılarına və ilk mühacirlərinə video-mesaj qoymuşdur. Saqan Marsın kəşfində, insan oğlunun Marsa ayaq basmasında, günəş sistemi və onun hüdudlarından kənarda həyat qurmağa cəhd etməkdə çox həvəsli idi və bu həvəs video-mesajda hiss olunur. Karl Saqanın gələcək Mars tədqiqatçılarına olan ismarıcını sizlərə təqdim edirik.

"Salam, mən, Karl Saqan. Bura, Nyu-York ştatında yerləşən İtaka şəhərində, Kornell Universitetində işlədiyim yerdir. Eşitmiş olarsınız, arxada, lap yaxınlıqda 200 futluq bir şəlalə var və mən düşünürəm ki, texnologiyanın yüksək inkişafı dövründə belə, bunun Marsda mövcudluğu qeyri-mümkündür.
Keçən əsrdə məxsusi olaraq Marsla bağlı bir-biri ilə əlaqəli elmlər və elmi ədəbiyyatlar yaradılmışdır.

Alimlər bir kəşf edirlər. Bu da elmi ədəbiyyat yazarlarını bu barədə yazmağa həvəsləndirir, gənc insanlar bu məqalələri oxuyurlar, maraqlanırlar, Mars barədə daha çox öyrənmək üçün alim olmağa qərar verirlər, alim olurlar, sonra özləri başqa elm və elmi ədəbiyyatlar yaradırlar. Marsa getməyə nail olmağımızda ən çox köməyi olan Amerikan raket texnikası pioneri, Robert Qoddardın həyatında mühüm faktor idi. Əlbəttə bu, mənim elmi cəhətdən inkişaf etməyimdə mühüm rol oynayırdı.

Bəlkə də fəlakətli nəticələrə səbəb olacaq kiçik asteroidlərdən birinin Yer kürəsinə dəyərək ona zərər verməsinin qarşısını almaq, həmin asteroidi Yer kürəsindən uzaqlaşdırmaq məqsədiylə ora getmisiniz və bu zaman biz Yer kürəsindən uzaqlaşıb, bir göz qırpımında Marsa gedə bilərik.
Bəlkə bir planetdə fəlakət baş verdiyi zaman başqa planetlərdə də insan toplusunun olmasının insanların nəslinin kəsilməsi ehtimalını azaldacağını düşündüyünüz üçün Marsa getmisiniz.

Siz bəlkə də aparıla biləcək möhtəşəm araşdırmaya görə Marsdasınız, bu maraq dolu dünyanın qapıları siz orada olduğunuz müddətdə açılacaq. Bəlkə də olmalı olduğunuza görə oradasınız, dünyada qaldığımız zamanın 99.9%-i biz köçəri həyat sürərək ovçuluq-yığıcılıqla (furajirlik) məşğul olduqdan sonra təkamül prosesi bizə dərin stimul bəxş etmişdir. Gediləcək növbəti yer Marsdır. Marsda olma səbəbiniz hər nədirsə, orada olduğunuza çox şadam. Sizinlə olmağı çox istərdim."

 Qaynaq: io9

daha ətraflı...

Kosmik səyahət tunelləri

Kainatımız fiziki qanunauyğunluqlar daxilində baş verən olduqca maraqlı hadisələrə şahidlik edir. Yeni-yeni kosmik teleskoplar hər gün kaimatımız haqda yeni məlumatlar öyrənməyimizi təmin edir. Müasir dövrdə Yerə bir çox xüsusiyyətləri ilə oxşar planetlərin mövcudluğundan əmin olmuşuq. Orada həyatın olub-olmadığını təsdiqləmək işin ən çətin mərhələsidir. Bu günki teleskoplarımız və kosmik aparatlarımızla, təəssüf ki həmin planetləri yaxından izləmək imkanına sahib deyilik. Bu planetlərə səfər edəcək işıq sürətilə hərəkət edən kosmik gəmilərin hazırlanması da başqa bir çətinlikdir: bəlkə də heç vaxt işıq sürətilə hərəkətdə ola bilməyəcəyik, çünki obyektin daha yüksək sürətlə irəliləməsi üçün daha çox enerjiyə ehtiyac var, daha çox enerji də obyektin daha ağır olmağına səbəb olur. Beləliklə, daha ağır obyekt də yüksək sürətlərlə hərəkət etməyə imkan vermir.

Buna baxmayaraq kosmik səyahətlər etmək üçün digər üsullar da var. Bunlardan bəziləri hələlik sadəcə hipotez olaraq ortaya atılmışdır və növbəti bir neçə illər ərzində təsdiqlənmələrinə ehtimal çox azdır.

Belə üsullardan biri də hiperməkanda köpük içərisində hərəkət edən kosmik gəmi variantıdır. Bu səyahət variantı mənfi enerjiyə ehtiyac duyur, lakin mənfi enerjinin mövcudluğu hələlik sübut edilməmişdir. Buna baxmayaraq bəzi astrofiziklər mənfi enerjinin əslində gözümüz qarşısında olduğunu iddia edirlər. Belə ki, kvant mexanikasına əsasən bizim təsəvvür etdiyimiz boş məkan (kosmos) əslində heç də boş deyil. Alimlər sirrli mənfi enerjinin məhz bizim boşluq hesab etdiyimiz kosmosda gizləndiyini hesab edirlər, baxmayaraq ki bunu da təsdiq etmək üçün yetərli imkanlara sahib deyilik.

Bir digər variant kosmik tunellər hazırlayıb, onlar sayəsində (metronu, yeraltı tunelləri təsəvvür edin) lazımlı yerə daha tez səyahət etməkdən ibarətdir. Bu fərziyyə Eynşteynin nisbilik nəzəriyyəsinə əsaslanır. Məkanın müəyyən hissələrini bükərək (qatlayaraq), ardından ona lazımlı formanı verib tunel hazırlamaq ən azı nəzəri olaraq mümkündür. Fərz edin ki sizin yaşadığınız kainat bir düz vərəqdir. Bu vərəqin bir başından digərinə səyahət etmək istəyirsiniz, amma bu istəyiniz sizin ölçünüzə görə olduqca uzun məsafə qətt etməyinizi tələb edir. Bu məsafənin qətt edilməyəcək qədər uzun olduğunu düşünün. Lakin əlimizdə fizika adlandırdığımız möcüzə var. Məkan, əslində əyilə, qatlana və bükülə biləcək formadır. Gəlin vərəqi kosmik məkan kimi düşünək: yaşadığımız vərəqi (məkanı) bükərək, olduğumuz hissəsini çatmaq istədiyimiz hissə ilə birləşdirməyə cəhd edək. Və ya, vərəqi lazım olduğu kimi qatlayıb bir üzündən digər üzünə açılan "dəlik" yaradaq. Beləliklə çox uzun məsafəni çox az bir müddət ərzində və yüksək sürətə ehtiyac duymadan keçmiş olarıq.

Məkanı lazımlı şəkildə bükərək bir başından digərinə tunel açmaq üsulu

Kosmosu da belə bir vərəq kimi təsəvvür etmək lazımdır. Nisbilik nəzəriyyəsinə əsaslanan bu üsul digərlərindən daha real və asan görünür. Buna baxmayaraq daha çox elmi-fantastika kimi səslənən "kosmik tunellər" gələcəyin elminin mövzusudur. Bu səyahət variantını reallaşdırmaq üçün mütləq daha inkişaf etmiş texnologiyalara sahib olmaq lazımdır.

daha ətraflı...

Antiqravitasiya axtarışları başlandı

Antiqravitasiya nəzəriyyəsinə görə antimateriya öz qravitasiya sahəsini yaradır, bu sahə də obyektləri cazibə qüvvəsi təsirinin tam əksinə olaraq özündən itələyir. CERN alimləri antiqravitasiya nəzəriyyəsinin nə dərəcədə doğru olduğunu aydınlaşdırmaq üçün tədqiqatlar aparmağa başladılar. Antiqravitasiyanın kəşfi sayəsində insanın texnoloji inkişafında böyük addım atılacağı hesab edilir.

Başda prof. Jeffrey Hangst'in durduğu CERN-dən olan tədqiqatçı qrup antihidrogen atomlarını praktiki olaraq hərəkətsiz vəziyyətdə saxlayan xüsusi elektromaqnit silindr hazırladılar. CERN mütəxəssisləri, antihidrogen atomlarının bu silindrdə hərəkətinə bağlı olaraq nəzəriyyənin nə qədər doğru və ya yalnış olduğunu təsdiqləyəcəklərini qeyd edirlər.

Bundan əvvəlki təcrübələrlə CERN fizikləri Hiqqs bozonunun mövcudluğunu təsdiqləməyə nail olmuşdular. Bunun üçün məşhur Böyük Adron Kollayderini istifadə etmişdilər. Antiqravitasiya kəşfi üçün hələlik bu texnologiyadan faydalanmaq istəmədiklərini bildirən elm adamları, növbəti illərdə Böyük Adron Kollayderinin detektorları sayəsində "qara materiyanın" tapılması üçün təcrübələrə başlayacaqlarını da gizlətmədilər. Qəbul edilmiş kosmik modelə görə bu materiya növü bütün kainatı doldurur və maddi kainatımızda mühüm rola malikdir.

Qaynaq: Telegraph

daha ətraflı...

Kosmos gözümüzü zədələyir?

NASA astronavtı Mike Barratt 2009-cu ilin martında kosmik stansiyaya yollanıb qayıtdıqdan sonra uzağı görmədə çətinlik çəkməyə və eynəyə ehtiyac duymağa başladı. Oktyabrda Yerə qayıdan astronavt 2012-ci ildə CNN'ə verdiyi açıqlamasında görməsinin hələ də düzəlmədiyini bildirmişdi. Araşdırmalar nəticəsində NASA hər 5 astronavtdan birinin kosmik vəzifələrdən qayıtdıqda görmələrinin zəiflədiyini ortaya çıxardı. NASA-dan olan elm adamları görmədəki bu dəyişikliyi mikro qravitasiyanın təsirinə bağlı olaraq beyində artan təzyiqlə gözün şəklinin dəyişməsi ilə əlaqələndirirlər. Elm adamları bu dəyişmənin daha ciddi nevroloji təsirləri ola biləcəyini hesab edirlər. NASA həmçinin genetik fərqliliklərə bağlı olaraq kosmosda göz problemlərinin dəyişə biləcəyini araşdırır. Tədqiqatlar hələ başlanğıc mərhələsində olduğundan alimlər bu mövzuda əmin deyillər. NASA Mars və digər kosmik səfərlərdə bu mövzunun astronavtların qabiliyyətinə təsir edə biləcəyini hesab edir.

Lakin yeni bir tədqiqat astronavtların gözündə kosmosda nə kimi dəyişikliklər ola biləcəyini göstərir. Bu kiçik tədqiqatda Beynəlxalq Kosmik Stansiyasına (International Space Station) 13 günlüyünə 6 siçan göndərildi. Alimlər Yerə qayıdan siçanları araşdırdıqlarında onların optik sinirlərinə fiziki zərərlərin dəydiyini müşahidə etdilər. Bundan başqa siçanların gözlərində stress əlamətlərinə rast gəlindi. Siçanlar Yerə qayıtdıqdan 7 gün sonra da gözlərinin fiziki vəziyyəti yaxşılaşmadı. Lakin tədqiqat sonrasında davam etdirilmədi. Kosmosa yollanan siçanların gözlərində beyin zədəsindən qaynaqlanan molekulların istehsal edildiyi müşahidə edildi.

Tədqiqata başçılıq edən Patricia Chevez-Barrios astronavtların gözlərinə nələr olduğuna dair məlumatlara yiyələndi. Patricia Chevez-Barrios Houston Methodist Xəstəxanasında işləyən göz xəstəlikləri mütəxəssisidir. Tədqiqatçı qrup kosmik səfər edən siçanların gözlərində yüksək miqdarda beta amiloid istehsal ediliyini müşahidə etdi. Caspace-3 genindən qaynaqlanan bu zülal travmatik beyin və retina zədələnməsinə işarə edir.

Bu nəticələrin insanlara necə tətbiq oluna biləcəyi haqqında sual işarələri hələ də qalır. İnsanların kosmosda daha çox qaldıqda siçanlardan daha çox zədələnə biləcəyi hesab edilir. Digər tərəfdən, təcrübədə istifadə edilən siçanlar işığa həssas idilər, bu səbəbdən bəzi siçanların kosmosdan deyil, işıqdan təsirlənmiş ola biləcəyinə də ehtimallar verilir.

Qaynaq: Popular Science

daha ətraflı...

Yupiterin peyki Europada maye halda su tapıldı

Hələ Galileo Galilei tərəfindən kəşf edilmiş Yupiterin 4 nəhəng peykindən biri olan Europanın bir neçə kilometr dərinliyi olan buz təbəqəsinin altında maye halda su mövcud ola bilər. Alimlər artıq Europanın yadplanetlilərin evi ola biləcəyini düşünürlər.

Nature Geoscience jurnalında 1 dekabr 2013 tarixində yayımlanan xəbərə görə Yupiterin peyklərindən biri olan Europa heç də sakit deyil və peykin ekvatorında temperatur bir qədər istidir.

Planetoloqlar Europada maye halda suyun olduğunu deyərək, peykin həyat üçün əlverişli ola biləcəyinə də toxundular. Son illərdə astronomlar Europa okeanının səthdə qazlar və duzlu minerallar mübadiləsinə sahib ola biləcəyinə dair dəlillər əldə etmişdilər. Həmçinin peykdə mikrobların yaşaya bilməsi üçün zəruri olan maddələrə rast gəlmişdilər.

Texas Universitetindən olan planetoloq Krista Soderlund və həmkarları, 1995-2003 illər arasında Yupiter orbitində işlər aparmış "Galileo" zondunun topladığı məlumatları analiz etdilər. Alimlər, kosmik aparatın Europanın maqnit sahəsi haqda yığdığı məlumatlarla peykin dərinliklərində maye suyun mövcudluğunun təsdiq edilmiş olduğunu qeyd etdilər.

Alimlər yeni məlumatları analiz etdikdən sonra peykin ekvatorial, tropik və mərkəzi sahələrində əvvəllər hesab edildiyi kimi stabilliyin olmadığını gördülər. Bundan başqa suyun bir qədər də isti olduğuna dair sübutlar əldə etdilər, bu da Europanı həyatın yaranması və inkişaf etməsi üçün əlverişli hesab etməyə kifayət edir. Geriyə qalan növbəti illərdə orada həyatın həqiqətən də mövcud olub yoxsa olmadığına dair məlumatlara yiyələnməkdir.

Həmçinin planetoloqlar yeni kəşflər sayəsində Europanın buzlu qabığı üzərindəki, əsasən tropik və ekvatorial ərazilərdə yerləşən "xaotik sahələrin" niyə mövcud olduğunu izah edə bildiklərini qeyd etdilər.

Qaynaq: ScienceNews

daha ətraflı...

"Qədim misirlilər elektrik istifadə edirdilər" cəfəngiyyatı

Qədim Misir dedikdə, qədim mədəniyyətlə birlikdə həm də sirrli və qeyri-adi uğurların əldə edildiyi bir dövr ağla gəlir. Filmlərdə və bir neçə kitablarda Qədim Misir haqqında bir çox hekayələr gəzir. Bu hekayələrin bəziləri tarixin əhəmiyyətli məlumatlarını qarşımıza qoyur, digərləri isə əfsanələrdən başqa bir şey deyil. Bu əfsanələrdən biri də Qədim Misirdə elektrikin istifadə edildiyinə dair irəli sürülən iddiadır. Bu yazıda bu iddianı araşdıracağıq və niyə belə bir şeyin olmadığını göstərməyə çalışacağıq.

Fotoşəkildə gördüyünüz Misirdə yerləşən bir məbədinin divarındaki şəkildir (əslində ieroqlifdir) və bəzilərinə görə bir növ lampaya oxşayır. Bu görüntülərə baxdığımız zaman həqiqətən də lampaya oxşadığını deyə bilərik, amma unutmayaq ki bu şəkil Qədim Misirdə elektrikin istifadə edildiyinə dair bir dəlil olaraq irəliyə sürülmüşdür. Əslində hər hansı bir şey hər hansı başqa bir şeyə oxşaya bilər, bu onların mütləq eyni şey olduqlarına dair sübut hesab edilməməlidir.

Yuxarıdaki fotoşəkildə gördüyünüz əslində "Dendera İşığı"dır (ya da Dendera Çırağı). Dendera Məbəd Kompleksində yerləşən Hathor məbədindəndir (Hathor o dövrlərdə misirlilərin inandıqları tanrıça idi). "Tanrıların Arabaları" adlı kitabın müəllifi olan Erich von Daniken "The Eyes of the Sphinx" (Sfinksin Gözləri) adlı kitabında bu şəklin bir növ lampanı xatırlatdığını deyrək ilanın nəzik sim, djed sütunun izolyator və balonun qədim lampa olduğunu qeyd etmişdir.

Bunun həqiqətən də bir çıraq və lampa olduğunu sübut etmək üçün hətta oxşarını yaratmağa çalışanlar da oldu. Bununla Qədim Misirdə elektrik əldə edilib işıqlandırma üçün istifadə edildiyi iddiasının irəli sürülməsinə baxmayaraq yeqiptoloqlar bu fərziyyəni rədd edib sadəcə Misir əsatirlərində yer alan bir neçə simvoldan ibarət olduğunu demişdirlər.

Şəkildə görülən ilan səhərlər Günəşi təmsil edən tanrı Harsomtus'un simvoludur və hər gün Günəşin yenidən doğulduğu kimi səmada bir ilan kimi hərəkət edir. Djed sütununa keçək; bunun izolyator olduğu iddiası heç də məntiqli deyil, çünki lampanın şüşəsi onsuz da yaxşı izolyatordur, bu səbəbdən artıq izolyatora ehtiyac yoxdur. Biz baxdığımız zaman yalnız bir djed sütunu, lotus çiçəyi ilə içərisində bir ilanın olduğunu görürük və hər nə qədər bir növ lampaya oxşasa belə, bu bənzətmə yoluyla belə bir iddianı ortaya ata bilmək üçün möhkəm dəlillərin axtarılması və təqdim edilməsi lazımdır. Əgər fürsətiniz olsa və gedib bu məbədi gəzə bilsəniz, bütün divar boyunca bir hekayənin izah edildiyini görə bilərsiniz və bu hekayədə elektrik ilə əlaqədar heç bir şeyə rast gələ bilməzsiniz.

Yaxşı bəs irəli sürülən iddialar sadəcə oxşatmalardan ibarətdir? Bunun bir lampa ola biləcəyinə dair bir başqa iddiayla qarşılaşırıq. Belə deyilir:


"Araşdırılan minlərlə yeraltı məzarlar və piramida boşluqlarında hər hansı bir qara ləkə görülməmişdir..." (Frank Dörnenburg)

Bu qara ləkə (soot) nədir? Əlinizdə bir məşəl olduğunu fərz edin və bunu divara doğru tutduğunuzu düşünün. Bir müddət sonra divarda qara ləkə meydana gələcək. Burada irəli sürülən iddia bu şəkildədir:

Gecələr qaranlıq olarkən və məbədlərin daha da dərinliklərinə endikcə ətrafı görmək çətinləşirdi, bu səbəbdən qədim misirlilər işlərini rahatca edə bilmək üçün atəşi istifadə edərək ətrafı işıqlandırmaları lazım idi, amma belə bir şey etsə idilər hər yerdə bu qara ləkələrə rast gəlmiş olardıq. Yaxşı bəs qədim misirlilər atəş istifadə etmədən bunu necə bacarmış ola bilərlər? Əlbəttə ki elektrik istifadə edərək!

Bu iddia da etibarsızdır (əslində axmaqcasınadır), çünki bu məbədlərdə qara izləri aşkar şəkildə görə bilirik. Bir gün Misirə yollanıb bu məbədləri gəzsəniz, siz də görə bilərsiniz. Gəzdiyiniz yerlərin ləkəsiz olduğunu görsəniz də, oraların hər həftə yaxşıca təmizləndiyini də unutmayın. Bu səbəbdən ləkələr itmişdir.

Bu günə qədər heç bir arxeoloji tədqiqatdan və ya yazılı qaynaqdan qədim misirlilərin elektrik istifadə etdiyinə dair bir sübut əldə edilməmişdir. Eyni zamanda yazının əvvəlində haqqında bəhs etdiyimiz Dendera Məbədi tam Misir məbədi deyil, Misir prinsiplərinə uyğun olaraq inşa edilən Yunan-Roma strukturudur, bu səbəbdən bütün təsvirlər qədim deyil, klassik dövrlərdə yer almış olardı, ancaq klassik müəlliflərin belə bir lampadan bəhs etdiklərinə də rast gəlmirik.

Bu səbəbdən bu cəfəngiyyat da, "İnsanlar qədim dövrlərdə texnologiya ilə tanış idilər, daha üstün idilər" və s. fantastik hipotezlər kimi pərəstişkarlarının dayaqsız və əsassız iddialarına nümunə hesab olunmalıdır.

Bundan başqa, əgər qədim misirlilər belə bir üstün texnologiyaya sahib idilərsə, həmin texnikalara, çox da əhəmiyyətli olmayan məbədlər əvəzinə, niyə daha məşhur və nüfuzlu kəslərin (fironlar kimi) yaşadıqları yerlərdə rast gəlinməmişdir?

Qaynaq: 

Ancient Egypt Online-1
Ancient Egypt Online-2
World Mysteries
Philip Coppens
Tour Egypt

daha ətraflı...

Yaşlanmağın sirri tapıldı

Elm adamları beynin fiziki yaşlanmağı idarə edən hissəsini tapdıqlarını açıqladılar. Bu kəşf, qocalma sürətini azaltmaq üçün edilən müdaxilələrə alternativ olacaq.

Nature jurnalından alınan xəbərə görə, bədənimizin yaşlanmasının səbəbi beyində olan, inkişaf, artım və metbolizmaya nəzarət edən hipotalamusdan asılıdır. Yaşlanmanın səbəbinin beyində olduğu uzun müddətdir hesab edilsə də, aparılan yeni tədqiqat bu iddialara ilk dəlili gətirdi.

Tədqiqatçı qrup, siçanlar üzərində etdikləri təcrübələrdə, hipotalamusdan beynə siqnal ötürən NF-kb molekulunu aktivləşdirərək və ya dayandıraraq yaşlanmağı sürətləndirib-yavaşlatmağı bacardı. NF-kb molekulu aktivləşdirildikdən sonra qocalığın əlamətləri olan əzələ zəifləməsi, dərinin büzüşməsi, sümüyün əriməsi və yaddaş zəiflikləri böyük nisbətdə azaldıldı. Bundan başqa tədqiqatçılar siçanlara GnRH hormonu verərək yaşlanmağı yavaşlada bildiklərini dedilər.

Albert Einstein adına Tibb İnstitutunda aparılan tədqiqatlara başçılıq edən farmakologiya professoru Dongsheng Cai bu sözləri əlavə etdi:

"Təcrübələrimiz, hipotalamus hədəf alınaraq yaşlanmağa maneə törətmək üçün edilən ilkin strategiyaları əhatə edir. Tədqiqatların nəticələrinə görə, nəinki yaşlılıqla gələn xəstəliklərə qarşı müqavimət yaratmaq, hətta onları aradan götürüb yaşlanma sürətini azaltmaq da mümkündür. Amma hal hazırda yaşlanma prosesini tamamilə dayandıra biləcəyimizə inanmırıq."

Qaynaq: Nature

daha ətraflı...

1,75 milyard il sonra Yerdə həyat məhv olacaq

East Anglia Universiteti (UEA) Təbiət Elmləri fakultəsində aparılan tədqiqatda elmi-tədqiqatçı qrup qalaktikamız xaricindəki planetləri araşdıraraq, Yerin nə qədər müddətə "həyat üçün əlverişsiz" hala gələ biləcəyini öyrənməyə çalışdı. 

Nəticələri Astrobiology jurnalında dərc olunan tədqiqatda, getdikcə qızan ulduzların, Yerin də içində olduğu yeddi planetdəki "həyat üçün əlverişli bölgələr" üzərindəki təsirləri araşdırıldı.

Tədqiqata başçılıq edən Andrew Rushby mətbuata verdiyi açıqlamada bunları bildirdi:

"Tədqiqata görə, təxminən 1,75 milyard il sonra Yerdəki şərtlər insanların həyatı üçün əlverişli olmayacaq. Günəşin həcmi böyüyəcək, temperatur artacaq və okeanlar buxarlanacaq. Şərtlər insan həyatının davam etməsi üçün qeyri-mümkün hala gələcək. Amma tədqiqatda insanın səbəb olduğu iqlim dəyişikliyi ya da bir meteoritin planetimizlə toqquşması və ya atom müharibəsi kimi insan həyatını yox edə biləcək ehtimallar nəzərə alınmadı."

Qaynaq: NBC News

daha ətraflı...

Marsa aid ən qədim meteoritlər

Bu gün planetimizdə qədim Marsa aid bir neçə meteorit tapılmışdır. Bu meteoritlərin, Marsın asteroid bombalanmalarına məruz qalmasından sonra kosmosa atıldığı və onlardan bir neçəsinin bizim planetə düşdüyü hesab edilir.

Nature jurnalından alınan məlumata görə, bir neçə il əvvəl Mərakeşə düşmüş NWA7533 və NWA7034 meteoritləri 4,4 milyard il əvvəlki Marsa aid fraqmentlərdir. Alimlər, bu meteoritlərin əldə olan ən qədim Mars nümunələri olduğunu hesab edirlər.

Tapılmış fraqmentlər bizlərə Marsın qədim iqlimi və geoloji vəziyyətindən məlumatlar verə bilər, bu da qırmızı planetin təkamülünün öyrənilməsi üçün böyük əhəmiyyət daşıyır.

Florida Universitetindən olan geoloq Munir Humayun və həmkarları, Mərakeş ərazisinə düşmüş iki meteoritin (NWA7533 və NWA7034) mineral və kimyəvi tərkibini öyrənməyə başladılar. Geoloqlar NWA7533 meteoritinin kimyəvi və mineral tərkibinin, marsoxod "Spirit"in üzərində işlədiyi Marsdaki Qusev kraterinin tərkibinə oxşadığını fərq etdilər. Tərkibində xüsusilə nikel, iridium və osmiumun yüksək nisbətlərdə olduğunu görən alimlər, meteoritin 4,4 milyard il əvvəlki Marsa aid olduğu qənaətinə gəldilər.

Nəticələr, bu kiçik nümunələrin Marsın yaranmasından bir qədər sonra planetdən ayrıldığını göstərdi. Təxmini hesablamalara görə meteoritlər Marsdan qopduğunda Günəş sistemi hələ 100 milyon il yaşında idi. Bu tədqiqat, Marsın əslində hesab etdiyimizdən daha tez soyuduğuna və Yerin hələ formalaşmağa başladığı dövrlərdə qırmızı planetin artıq kifayət qədər qalın qabığa sahib olduğuna dair məlumatlar verdi.

Qaynaq: Nature

daha ətraflı...

Nəhəng ördəkburun fosilləri tapıldı

Tədqiqatçılar Avstraliyanın şərqində ördəkburunların nəsli kəsilmiş növünə aid fosillər tapdılar. Fosillər qədim ördəkburunların bu günkilərdən 2 dəfə böyük olduğunu və kiçik onurğalılar, həşəratlar və planktonlarla qidalandıqlarını təsdiq etdi. Nəsli kəsilmiş ördəkburun növü Obdurodon tharalkooschild adlandırıldı. Nəticələr Journal of Vertebrate Paleontology jurnalında dərc edildi.

Kolumbiya Universitetindən olan Rebecca Pian:

"Yumurtaqoyan məməlilər, misalçün, ördəkburun və yexidnalar cənub qitələrdəki məməlilərin təkamülünün son izləridir. Yeni tapılan ördəkburun növləri müasir yumurtaqoyanların necə təkamülləşdikləri mövzusunda məlumatlar gətirəcək."

Pian və həmkarları Queensland bölgəsində orta və gec Miosen dövrünə aid yataqları araşdıraraq Avstraliya sularında yaşayan müasir ördəkburunların potensial yaxın qohum növünü tapdılar. Alimlər burada iri kisəli məməlilərə aid bir neçə diş fosili nümunəsinə rast gəldiklərini dedilər. Fosillərin analiz və müqayisə etmə işlərindən sonra, elm adamları qalıqların qədim nəhəng ördəkburuna aid olduğu qənaətinə gəldilər.

Diş qalıqlarının analizləri növün təkcə planktonlarla deyil, həm də kiçik onurğalılar və həşəratlarla qidalandığını göstərdi. Qida rasionunda balıqlar və amfibiyaların olduğunu qeyd edən alimlər, növün təxminən 15-5 milyon il əvvəl yaşadığını açıqladılar.

Qədim ördəkburunların daha iri olduğu faktı bu növlərin təkamülünün hesab etdiyimiz kimi asan baş vermədiyini göstərir. Alimlərin dediyinə görə, Avstraliyada nəsli kəsilmiş nəhəng ördəkburunlarla birlikdə, həm də bu günki kiçik ölçülərə qədər təkamülləşmiş ördəkburunların əcdadları yaşamış ola bilər.

Qaynaq: Live Science , The Conversation

daha ətraflı...

Yeni "Big Bang" baş verə bilər

Keçən il kəşf olunan Hiqqs bozonu kainatın sonuna dair məlumatlar verə bilər. Fermi adına sürətləndirici Milli laboratoriyadan olan fizik Joseph Lykken hər il keçirilən AAAS konfransında kainatın məhvini izah edən nəzəriyyəni təqdim etdi.

Lykken'in dediyinə görə keçən il Böyük Adron Kollayderinin detektorları tərəfindən tapılan Hiqqs bozonu kainatın qeyri-stabil olduğu hipotezini təsdiq edir. Bu da kainatımızın gec və ya tez bir zamanda məhv olacağına dair məlumatlar təmin edir.

Peter Higgs 1964-cü ildə elementar hissəciyin mövcudluğuna dair nəzəriyyə hazırladıqda, onun kütləsinin 114 geV-dən bir neçə yüz geV (qiqaelektronvolt) arasında olduğunu hesab edirdi. Kəşf olunan subatom hissəciyin qeyri-stabil xüsusiyyətləri kainat vakuumunun əvvəllər hesab ediliyi kimi çox da "boş" olmadığını göstərdi. Əgər vakuum müəyyən enerji ehtiyatına sahibdirsə məkanın hər hansı bir nöqtəsində təsadüfi olaraq yeni "həqiqi vakuum" yarana bilər.

Lykken izah edir:

"Kvant fluktuasiyası səbəbindən anidən yeni bir kainatı formalaşdıracaq kiçik vakuum şarı meydana gələ bilər. Aşağı enerji səviyyəsi də onu, ətrafındaki hər şeyi udaraq işıq sürətilə genişləndirəcək."

Görünür ki, söhbət yeni bir Böyük Partlayışın baş verməsindən və yaranan kainatın əvvəlkini əvəz etməsindən gedir. Buna baxmayaraq kainatımızın yaranışından bu ana qədər davam edən 14 milyard ilə yaxın müddətdə belə bir partlayış baş verməmişdir, baş versəydi belə bu proses çox sürətli şəkildə inkişaf edəcəkdi. Alimlər, belə bir partlayışın baş verməsi üçün hələ qarşıdaki bir neçə milyard ilin keçməsi lazım olduğunu hesab edirlər.

Yeni kainatın yaranmasına təkan verəcək hipotetik şar mümkün olan maksimal sürətlə inkişaf edəcək, bu da kainatımızın sonunun nə vaxta təsadüf edəcəyinə dair məlumatlara yiyələnməyəcəyimizi göstərir. Bu proses çox az vaxt tələb edəcək və bir kainatın yaranmasıyla digərinin məhvi üst-üstə düşəcək.

Bu nəzəriyyə üçün planlaşdırılan tədqiqatlar 2015-ci ildə Böyük Adron Kollayderində aparılacaq.

Qaynaq: ScientificAmerican

daha ətraflı...

Dinozavr beyni rekonstruksiya edildi

Alimlər dinozavrların beynini rekonstruksiya etdilər. Dediklərinə görə, dinozavrların beyni alliqatorlar və quşlar arasında "orta dərəcəyə" sahib olmalıdır.

Yumşaq toxumalar, misalçün beyin toxumaları fosillərdə yaxşı qorunmurlar. Bu səbəbdən Erich Jarvis və həmkarları quş və alliqator beyinlərinin məlumatı əsasında dinozavr beyninin xəritəsinin hazırlamağa çalışdılar. Alliqatorlar dinozavrlarla ortaq əcdada sahibdir, quşlarsa dinozavrlardan ayrılan son qoldur. Bu məlumata əsaslanaraq alimlər dinozavr beyninin digər iki qrup arasında orta dərəcəyə sahib olduğunu hesab edirlər.

Tədqiqatçılar, səslə ünsiyyət qura bilən canlıların beynindəki bu xüsusiyyətə cavabdeh olan hissələri yaxşıca araşdırdılar. Bunun üçün onlar beynin müxtəlif hissələrində gen fəaliyyəti qeydinə əsaslanan texnika istifadə etdilər.

Həmkarları ilə birlikdə Jarvis, quşları və alliqatorları qaranlıq otağa yerləşdirdilər və səslərini qeydə almağa başladılar. Daha sonra onları öldürərək dərhal beyinlərini çıxardılar, dondurdular və ardından beynin müxtəlif hissələrindəki gen fəaliyyətini müəyyən etmək üçün onu nəzik dilimlərə kəsdilər.

Dinozavrların beyni haqqında təsəvvür əldə etmək üçün alimlər alınan məlumatları birləşdirdilər və tirannozavr, allozavr və arxeopteriksin əcdadlarının kəllə sümüyü ölçüşünə böyütdülər.

Nəticələr dinozavrların beyninin olduqca inkişaf etmiş olduğunu göstərdi. Tədqiqatçıların dediyinə görə diozavrlar hətta bu günki bəzi davamçıları kimi xüsusi səslərlə ünsiyyət də qura bilərdilər. Belə vəziyyətdə dinozavrlara yırtıcı olmaqla bərabər, həm də xüsusi davranışlara sahib olan canlılar kimi baxmaq lazım olacaq. Tədqiqatın nəticələri həmçinin dinozavrların bundan başqa bir çox digər çətin xüsusiyyət və davranışlarının da ola biləcəyi məlumatına işıq tutdu.

Qaynaq: LiveScience

daha ətraflı...

Parazitlər geri təkamül keçirir

Michigan Universitetindən olan tədqiqatçılar, çox geniş əhatəli DNT ardıcıllama üsulları istifadə edərək Psoroptidia fəsiləsinə aid ev gənələrinin ətraflı filogenetik keçmişini ortaya çıxardılar. Olduqca parazitar həyat sürdürən bu xüsusiləşmiş gənələrin təkamül keçirərək yenidən, azad və parazitar olmayan əcdadlarına oxşar şəkildə dəyişdikləri məlum oldu. Tədqiqatçılardan prof. Klimov mövzuyla əlaqədar bunları dedi:

"Parazitlər evlərini istismar etmək üçün nəsillər içərisində olsa da, çox sürətli bir təkamül müddətindən keçə bilirlər və bu sayədə olduqca mürəkkəb xüsusiyyətlər təkmilləşdirirlər. Oxşar təkamülü, bu xüsusiyyətlərini itirərək evlərdən ayrılmaq üçün də keçirə bilərlər. Evlərin həm həyat sahəsi, həm də qida təmin etdiyi mühitlərdə bu parazitlər bir çox genlərini ya tamamilə itirirlər, ya da bu genlər funksiyasız hala gəlirlər; çünki bu genlərə artıq ehtiyac yoxdur və bu genlərin təmin etdikləri xüsusiyyətlər, evdən istismar edilərək əldə edilə bilər. Bir çox tədqiqatçı bu dərəcə mürəkkəbləşmiş şəkildə təkamülləşən xüsusiyyətlərin geri döndürülə biləcəyinə inanmırdı."

Amma aparılan tədqiqatlar, təkamül prosesi içərisində "geri təkamül" adıyla tanınan bir dəyişmə dövrünün mümkün olduğunu göstərir. Daha əvvəllər də geri təkamülə dair saysız nümunə kəşf edilmişdi (qurbağaların çənə dişlərinin geri təkamülü, balina və delfinlərin qurudan dənizlərə dönməsi və s.). Bu kəşflər bir növün əcdadlarının xüsusiyyətlərinə doğru geri təkamülləşə biləcəyini sübut etmişdir.

Beləcə təkamülün davamlı olaraq təkcə irəli və yeni, daha inkişaf etmiş xüsusiyyətlərə doğru baş vermədiyi, ekoloji faktorlara ən uyğun xüsusiyyətlər hansılardırsa, onların təkamülləşdiyi və lazım olsa köhnə xüsusiyyətlərin yenidən təkmilləşə biləcəyi bir daha təsdiq edilmiş oldu.

Qaynaq: ScienceDaily

daha ətraflı...

Qriplər necə təkamül keçirir?

Mikrobioloqlar, qrip viruslarının hansı hissələrinin mutasiyalara uğradığını və gələcəkdə bu viruslara qarşı hansı daha effektiv peyvəndlər hazırlamaları lazım olduğunu müəyyən etməyə çalışdılar.

Science elm jurnalında dərc edilən xəbərə görə, Cambridge Universitetindən olan elm adamları qrip viruslarının təkamülünü daha yaxşı anlamaq və onlara qarşı mübarizədə daha effektiv peyvəndlər hazırlamaq üçün yeni tədqiqata imza atdılar.

Hazırlanan peyvəndləri qeyri-effektiv edən virusların amin turşularının dəyişərək davamlı olaraq təkamül keçirmələridir. Hər iki-üç ildən bir viruslar mutasiyaya uğrayaraq peyvəndlərə qarşı müqavimət qazanırlar və hər dəfəsində işi yenidən başlamaq lazım olur.

Bu situasiyadan çıxış yolunu tapdıqlarını açıqlayan elm adamları, bu dəfə qrip viruslarının hansı istiqamətdə dəyişikliklərə uğrayacağını əvvəlcədən proqnozlaşdırmağa çalışdılar. Bunun üçün virusun dəyişiklik detallarının daha ətraflı öyrənilməsi lazım oldu. Bu məqsəd üçün çalışan mikrobioloqlardan ibarət beynəlxalq qrupun başında Derek Smith və Ron Fouchier durur.

Alimlər laboratuar şəraitdə müxtəlif amin turşusu variasiyalarına sahib virusların fərqli versiya qruplarını yenidən yaratdılar. Tədqiqatda mikrobioloqlar, ştammların necə dəyişildiyini anlamaq üçün virusları müqavimət təsirinə məruz qoydular.

Tədqiqatçılar, virusdaki bir-birinə yaxın olan 7 mövqedə əsasən bir amin turşusu dəyişilməsi nəticəsində yeni qrip ştammının yarandığını gördülər. Əvvəllərsə alimlər dəyişilməyə maraqlı 4 amin turşularının olduğunu və bu dəyişikliklərin də 130 fərqli mövqedə baş verdiyini hesab edirdilər.

Yeni tədqiqat qrip viruslarının təkamülü haqqında gözlədiyimiz məlumatları çatdıra bilər. Bu tapıntı yeni ştammların strukturunun proqnozlaşdırılmasında qrip virusunda baxılacaq hissələrinin spektrini əhəmiyyətli şəkildə daraldır.

Qaynaq: ScienceDaily

daha ətraflı...

Oksitosin kişilərdə bağlılıq yaradır

Oksitosin bağlılıq və sevgi hissini meydana gətirən və inkişaf etdirən hormondur. Amerikalı alimlərin apardığı yeni bir tədqiqatın nəticələrinə görə, bu hormon kişilərin beynində "tərif sisteminin" fəaliyyətini gücləndirir və sevdiyi insana olan marağı daha da artırır.

Bonn Universitetindən olan Rene Hurlemann deyir:

"İnsanlar arasında uzun müddətli əlaqələrin təməlində dayanan bioloji mexanizmlər aydın deyillər. Oksitosin müxtəlif növlərdə qarşılıqlı əlaqələrin meydana gəlməsi ilə bağlıdır. Amma biz, hansı neyrobioloji faktorların, əsasən insanlarda düzgünlüyə cavabdeh olduğuna dair çox az məlumata sahibik."

Hurlemann və həmkarları əvvəllər oksitosinin, kişilərin cəlb edici qadınlardan uzaq durmalarına səbəb olduğunu sübut etmişdilər (hormon bir fərdə bağlılıq yaradır). 

İndi isə onlar, hər birində 20 kişinin iştirak etdiyi daha iki təcrübəyə imza atdılar. İştirakçılar əvvəlcədən öz sevgililərininki ilə birlikdə, həm də əlaqədə olmadıqları tanışları olan cəlb edici qadınların şəkillərini tədqiqatçılara göndərdilər. Tədqiqatdan yarım saat əvvəl onlara burun spreyləri vuruldu: bəzi kişilərə oksitosin, digərlərinə isə plasebo tərkibli spreylər vurdular.

Təcrübələrdən birində bir kişiyə öz göndərdiyi, ikinci təcrübədə isə digər iştirakçı kişilərin göndəriyi, həmçinin tanımadığı cəlb edici qadınların şəkilləri göstərildi. Alimlər, maqnito-rezonans tomoqrafiyası üsuluyla kişilərin beyin aktivliyini izlədilər. Ardından test edilən kişilər yenidən şəkillərə baxıb, hansının daha gözəl olduğuna dair qiymətlər verməyə çalışdılar.

Sonda alimlər, müxtəlif spreylər istifadə edən iştirakçıların nəticələrini müqayisə etdilər və oksitosin təsiri altında olan kişilərin öz sevdikləri qadınların şəkillərinə baxdıqda, beyində "tərif sistemi" fəaliyyətinin gücləndiyini təsdiqlədilər. Həmçinin nəticələrə görə kişilərə, əlaqədə olduqları qadınlar digərləri ilə müqayisədə daha cəlb edici görünürdülər.

Qaynaq: pnas.org

daha ətraflı...

NASA-dan yeni ion mühərrikləri

Bir çoxları üçün "İon mühərriklərini işə salın!" daha çox Star Wars kimi fantastik filmlərdən tanıdığımız sözlərdir. İnsanların bəzilərinin bundan xəbəri olmasa da, kosmik missiyalarda artıq 40 ildir ki həmin mühərriklərdən istifadə edilir.

NASA Jet Propulsion Laboratory tədqiqat laboratoriyasından olan alimlər ion mühərriklərinə yeni dizayn fikirləşdilər. Açıqlamaya görə, bu yeni mühərriklər gələcəkdə atıla biləcəyimiz Günəş sistemindən kənar missiyalar üçün qapı olacaq.

Müxtəlif ion mühərrikləri NASA tərəfindən 1964-cü ildən, suborbital uçuş proqramı SERT'ə start verildikdən bəri kosmik missiyalar üçün istifadə olunur. Bu hadisədən sonra bir çox kosmik uçuşlarda həmin mühərriklərdən istifadə edilməyə başlanmışdı.

Lakin ion mühərriklərinin üstünlük təmin edə biləcək imkanları yalnız uzaq kosmosa planlaşdırılan uçuşlarda aşkar olundu: NASA Deep Space One və Dawn, həmçinin, ion mühərriklərinin müxtəlif mərhələlərlə aktivləşdiyi, Yaponiya Aerokosmik Tədqiqat Agentliyinin hazırladığı Hayabusa missiyalarında.

İon mühərriklərinin iki əsas növü var: Elektrostatik və elektromaqnetik. Elektrostatik ion mühərrik yanacaq ionizasiyası prinsipi üzrə işləyir. Əvvəlcə elektrondan yüklü ion alınır (təbii ki onun özü əvvəlcədən enerji ilə təmin edilərək). Ardından, yüklü ion elektrostatik sahə yaradan iki xüsusi çəpər arasına yerləşdirilir. Bu, ionları o qədər sürətləndirir ki, sanki ionlar mühərrikdən dartınıb-çıxacaqlar kimi bir vəziyyət yaranır. Beləcə ionlar lazımlı itələmə qüvvəsini təmin edə bilirlər.

Elektromaqnetik ion mühərriki də yanacaq ionizasiyası üsuluyla işləyir. Amma bu dəfə, ionizasiyalaşmış anod və katod arasında sanki bir körpü (axın) yaranmış olur, bu da plazma meydana gətirir. Həmin bu axın, maqnit sahəsini elektik sahəsinə çevirərək yüklü ionların sürətlənməsinə təkan verir. Bunlar da mühərrikdən "Lorentso qüvvəsi" sayəsində çıxırlar.

Bu izah edilənlər kifayət qədər elektrik enerjisi tələb edə bilər.

Elm adamlarının bu məsələyə yeni yanaşımı, maqnit qalxan yaratmaqla kameranın divarlarını yüklü ionlardan qorumaqdan ibarətdir. NASA alimlərinin açıqlamasına görə, kameranın divarlarına təzyiq göstərməyəcək maqnit sahə yaratma üsulu artıq hazırdır və ilkin sınaqlar uğurlu nəticələr vermişdir.

Sözsüz ki gələcəkdə daha böyük ion mühərriklərinin hazırlanmasıyla alimlər daha çox çətinliklərlə üzləşəcəklər, amma həll oluna bilməyəcək hesab edilən əsas çətinlik aradan qaldırıldı. Başqa sözlərlə, indiyə qədər bizə fantastik görünən kosmik missiyalara bir addım da yaxınlaşdıq. Kim bilir, bəlkə də kosmik səyahətlərə çıxmağımıza çox az qaldı.

Qaynaq: Space , NASA

daha ətraflı...

Charles Darwin: "Dinlə bağlı düşüncələrim"

“Biql” gəmisi ilə dəniz səyahətimi bitirəndən sonrakı iki ildə dinlə bağlı uzun-uzadı düşünməli olmuşdum. Mən bu yola çıxanda büsbütün inanclı bir kimsə idim; ancaq nədənsə, özləri də inanclı olan bir sıra gəmi zabitləri mənim əxlaq mövzusunda İncilə güvənib dediyim sözləri eşidəndə ürəkdən gülərdilər. Mənə elə gəlir, burada gülüş doğuran, mənim ortaya qoyduğum arqumentlərin onlar üçün, indiyədək eşitmədikləri bir yenilik olmasına görə idi. Ancaq sonradan, daha doğrusu 1836-cı ilin oktyabrından, 1839-cu ilin yanvarınadək olan dönəmdə, mənim İncilə olan inamım sarsılmağa başladı, mən ilk öncə, İncilin Əhdi Ətiq bölməsində yazılan: Babil qülləsinin tikilməsi, Tanrının insanlarla bağladığı əhdini göyqurşağı ilə təsdiqləməsi, habelə bunun kimi çoxlu uydurmaları gözdən keçirdikcə, bütün bunların dünyanın yalançı tarixini yazmaq üçün çalışmalar olduğunu anlamağa başladım, eləcə də, bu kitabda öcəşkən bir tiran olaraq tanıdılan Tanrının da, induslarınmı, yaxud hansısa geridəqalmış bir xalqınmı olsun, tanrılarından heç nə ilə üstün olmadığını da başa düşdüm. Bütün bunları düşünərkən, beynimdə mənə dinclik verməyən bir sual da yaranmışdı: birdən Tanrı indi durub induslara vəhylə yeni inanc göndərmək istəsəydi, bu yeni inanc da Vişnu ilə Şivaya bağlı inancın ardımı olacaqdı? Belə deyilsə, onda niyə xristianlıq inancı yəhudilərin köhnə inanclarının ardı kimi ortaya çıxmışdır? Sözün düzü, İncildə qarşılaşdığım belə bir ardıcıllıq mənə olduqca anlaşılmaz görünürdü.

Bundan sonra mən, ağlı başında olan hansısa insanın xristianlıqda danışılan möcüzələrə nə səbəbə inana bilməsi üzərində baş sındırmağa başladım; biz indi təbiətin qanunauyğunluqlarını daha dərindən öyrəndikcə, belə möcüzələrin ağlabatan olmadığını bir az da əminliklə anlamağa başlayırıq; belə çıxır, o uzaq dövrlərdə yaşayan insanlar indi bizim üçün çox anlaşılmaz görünən bir ölçüdə anlamaz, həm də tez aldanan olmuşlar; bundan başqa da, İncildə yazılanların doğrudan da bu hadisələrin baş verdiyi dövrlərdə yazıya alınması da mənə inandırıcı görünmürdü; axı ortalıqda olan dörd İncildə yer alan olduqca əhəmiyyətli hadisələr, bu İncillərin hər birində biri-birinə oxşamayan bir şəkildə danışılırdı, bunu isə baş verən hadisələri öz gözü ilə görmüş olan insanlar belə fərqli olaraq yaza biməzdilər, – buna oxşar çoxlu düşüncələrim (mən onları özgün və dəyərli olduqları üçün yox, mənə güclü təsir etdikləri üçün burada anmalı oluram), məni yavaş-yavaş inancımdan ayırmağa başladı, nəticədə isə mən xristianlığın ilahi bir din olmasına inamımı bütünlüklə itirdim. Məni bu düşüncəyə gətirib çıxaran bir dəlil də, Yer üzündə olduqca çoxlu yalançı dinlərin çox geniş, çox da tez yayıla bilmələri haqda öyrəndiklərim olmuşdu. Əhdi Cədiddə (İncildə) ortaya qoyulan əxlaqi dəyərlər nə qədər gözəl olsalar da, ancaq burası da var, biz ondakı oxşatmalarla alleqoriyaları özümüzün düşünüb tapdığımız mənalara bağlayaraq yozmasaydıq, İncil öz bugünkü bitkinliyini qoruyub saxlaya bilməzdi. 
Mən qarşıma öz inancımdan əl çəkmək məqsədi qoymaqla, bu nəticələrə gəlib çıxmamışdım; buna inana bilərsiniz, əksinə, uzun illər ərzində mənim ən böyük umacaqlarımdan biri də, haçansa, Pompey şəhərinin uçqunları altından, ya da başqa bir yerdən, o dövrlərlə bağlı hansısa bir yazı nümunəsi tapıb, İncildə yazılanların doğruluğunu sübuta yetirmək olmuşdu. Ancaq təxəyyülümə verdiyim bu azadlığa baxmayaraq, getdikcə, məni inandıra biləcək belə bir arqumentin tapıla biləcəyinə daha da az inanmağa başlayırdım. Beləcə, yavaş-yavaş bu inamsızlıq mənim ruhuma yol tapmağa başladı, nəticədə isə mən dini bütünlüklə rədd etməyə gəlib çıxdım. Amma bütün bunlar elə bir yavaşgəlliklə baş vermişdi, sözün düzü, mən həyatımda özünə yer edən bu dəyişikliklə bağlı heç bir sarsıntı keçirməmişdim, ən başlıcası isə, sonradan da, elə indi də, dindən əl çəkməyimin yanlış olduğunu düşünmürəm. Sözün düzü, mən indi xristian dini təlimində insanın gələcəyi üçün deyilənlərin doğru olacağını uman birisini heç cür anlaya bilmirəm; axı İncilin anlatdığına görə gələcəkdə bütün inancsız kəslər sonsuzluğa kimi sürəcək cəza alacaqlar, elə isə, atamın, qardaşımın, bütün ən yaxşı yoldaşlarımın inancsız olduğunu bilən mən, bu təlimdə deyilənlərin doğru çıxacağını necə uma bilərəm? Belə də iyrənc təlim olarmı?!

Lakin bütün bunlara baxmayaraq, mən Tanrının bir kimlik olaraq varlığı üzərində sonralar da çox düşünmüşdüm, indi bu düşüncələrimdə gəldiyim qaçılmaz olan nəticələri sizinlə bölüşmək istərdim. Keçmişlərdə təbiətdə məqsədyönlü bir planlaşdırmanın olduğunu deyərək, Tanrının varlığını da bununla doğrultmağa çalışardılar, sözün düzü, elə mən özüm də öncələrdə, Tanrının varlığının bu sayağı doğruldulmasına inanırdım, ancaq mən təbii seçmə qanununu tapandan sonra bu deyilənlər mənim üçün büsbütün öz dəyərini itirdi. Biz artıq bu gün, bərk kilidlənmiş iki “qapısı” olan molyuska baxıb, onun da qapıya kilid düzəldən insan sayağı, hansısa şüurlu bir varlıq tərəfindən yaradıldığını deyə bilmərik. Araşdırmalardan da göründüyü kimi, canlı orqanizmlərin təbii seçmə yolu ilə dəyişməsi heç də məqsədyönlü bir plan üzrə baş vermir, bu dəyişmələr, təbiətdə özünü göstərən bəlli axınlar üzrə (tutalım elə, küləyin əsmə yönü kimi) yönələrək baş verir. Təbiətdə olan nə varsa, hamısı, bəlli bir qanunauyğunluqlar üzrə baş verən proseslərin gedişində yaranaraq ortaya çıxmışdır. Mən əvvəl yazdığım “Ev heyvanları və insan əli ilə bəslənən bitkilərin dəyişilməsi” adlanan kitabımda bunları bütün genişliyi ilə göstərmişdim, ən əhəmiyyətlisii isə, bu vaxtacan da mənim orada irəli sürdüyüm arqumentləri danmaq istəyən bir kimsə də ortaya çıxmamışdır.

Təbiətdə addımbaşı qarşılaşdığımız, canlı orqanizmlərin yaşayışa uyğunlaşa bilməsinin olduqca gözəl nümunələrini bir qırağa qoyası olsaq, onda istər-istəməz belə bir sual ilə üz-üzə qalırıq: yaşadığımız dünyanın bu, yaxşılığa doğru gedişini necə açıqlamaq olar? Düzdür, bir sıra yazıçılar yaşamda üzləşilən çoxsaylı ağrı-acılardan sarsılaraq, dünyada olan bütün duyğulu varlıqların hamısının daha çox əzablarla üzləşdiyini önə çəkir, canlı varlıqların öz yaşamlarında uğur qazana biləcəyinə inamsızlıq aşılamağa çalışırlar. Mənim düşüncəmə görə, duyğusu olan varlıqlar qarşılaşdıqları ağrı-acıları üstələyərək, nəticədə uğur qazanmağa gəlib çıxırlar, düzdür, bunu sübut etmək çox da asan deyildir. Ona görə də, mənim dediyim bu sözləri düzgün saymaq, elə təbii seçmə qanunu ilə baş verən gedişin uğuruna inanmaq deməkdir. Birdən, hansısa növün bütün fərdləri qarşılaşdıqları ağrı-acılara görə, ara vermədən ancaq əzab çəksəydilər, onda onların öz nəsillərini davam etdirmək istəkləri də yarana bilməzdi. Bundan başqa da, bir sıra yaşam örnəklərinə baxdıqca, duyğusu olan varlıqların demək olar hamısının uğur qazanmağa can atdıqları, həm də onların bu uğura çatmaqdan sevinc duyduqları da görünməkdədir. Kim mənim kimi düşünüb, canlıların bədənləri ilə psixikalarının fəaliyyət göstərməsi üçün olan üzvlərinin təbii seçmə, yaxud da yaşama daha çox uyğunlaşmağa çalışma yolu ilə inkişaf etməsinə inanırsa (burada canlıların işinə yaramayan, həm də onlara ziyan verməyən üzvlərdən söz açılmır), bütün bu üzvlərin ardıcıl çalışmalar ilə qazanılan vərdişlərin köməyi ilə, ara vermədən yetkinləşdiyini danmırsa, onda o, bütün bu orqanların, öz yiyələrinin başqa canlılarla uğurla yarışa bilməsi, həm də bununla yanaşı olaraq, özünün nəsilcə artıb-törəməsi üçün formalaşdığına da inanacaqdır. İstənilən bir canlı növünün özü üçün hansı inkişaf yolunun daha çox yararlı olmasını seçməsi isə, – ağrı, aclıq, susuzluq, qorxu kimi əzabverici duyğularla yanaşı, qidalanmaq, törəyib artmaq kimi həzzverici duyğuların köməyi ilə də ayırd oluna bilər, ola bilsin, bu iki cür duyğuların qarışığı da bu inkişafı yönləndirsin, aclıq duyğusundan, yem axtarıb tapmaq duyğusunun yaranması buna misal ola bilər. Ancaq ağrı, yaxud da başqa bir əzabverici duyğu çox uzun çəkirsə, istənilən canlını sıxışdırıb üzgünləşdirə bilər,  bununla yanaşı olaraq, bu vəziyyət canlı orqanizmin gözlənilən yamanlıqlardan qoruna bilmək instinktini də gücləndirir. Eləcə də, həzz duyğusu da canlı varlığı incitmədən çox uzun bir müddət davam edə bilər; həm də bu vaxt canlı orqanizmin bütün bədən üzvlərini dirçəldib coşdura da bilər. Demək olar, bütün canlıların, daha doğrusu, duyğuları olan canlıların, təbii seçmə yolu ilə inkişafını idarə edən də elə onların öyrəşdikləri bu cür həzzverici duyğular olmuşdur. Biz də insan olaraq, bu həzzverici duyğuları sezirik, onların bizim bədənimizlə ağlımızı çox gərginləşdirdiyi anlar da olur, buna nümunə olaraq bizim gündəlik yemək-içməyimizdən, ən çox da başqa insanlarla ünsiyyətimizdən, öz doğmalarımıza olan sevgimizdən aldığımız həzzləri göstərmək olar. Bu sayağı: alışdığımız, həm də ara vermədən təkrarlanan həzzlər, duyğusu olan varlıqların böyük çoxluğuna (mən buna ürəkdən inanmaqdayam), üzləşdiyi əzabverici duyğuları mğəlub edə bilmək üstünlüyü verir, ancaq buna baxmayaraq sonradan bu canlılar bəzən yenə də ağrı-əzablarla üzləşməkdən qaça bilmirlər. Bu ağrı-əzabların olması isə, elə Təbii Seçmənin gedişində ortaya çıxan, yaşamaq uğrunda baş verən mübarizələrlə bağlıdır, doğrudan da Təbii Seçmə qanunu hər bir növü, yaşaya bilmək üçün başqa canlılarla aparmalı olduğu mübarizələrdə uğur qazanmağa yönəldir, həm də bu növlərin, döyüşün baş verdiyi mühitdə tez-tez dəyişən mürəkkəb vəziyyətlərdən baş açmasına da yardımçı olur.

Dünyada çoxlu ağrı-acıların olduğunu heç kim dana bilməz. İnsanın üzləşdiyi ağrı-acıların niyəsini açıqlamaq istəyən bir sıra düşüncə ərləri, insanın çəkdiyi bu əzabları, onun mənəvi yetkinliyə çatması üçün keçməli olduğu sınaqlar kimi yozmağa çalışmışlar. Ancaq yaşadığımız dünyada insanların sayı, başqa duyğulu varlıqlarla tutuşduranda olduqca azdır, buna baxmayaraq, başqa duyğulu varlıqlar heç bir mənəvi yetkinlik məsələsindən asılı olmayaraq, çox böyük sarsıntılarla üzləşirlər. Kainatı yarada bilmək üçün, gərək Tanrının gücü yenilməz, biliyi sonsuz olaydı, elə bizim məhdud anlağımız da Tanrını, yenilməz güc, sonsuz bilik yiyəsi olan bir varlıq kimi tanıyır, ancaq buradaca belə bir vəziyyətlə üzləşirik: belə çıxır, Tanrının mərhəməti ucdantutma hamıya çatmadığı üçün birilərinin anlağı onun göndərdiyi sınaqlar olan ağrı-acılardan yan gəzir, digərləri isə onlardan keçərək Tanrının mərhəmətini qazanır, elə isə onda, bizdən aşağı pillədə dayanan milyonlarla heyvanların sonsuz bir zaman içində çəkdikləri əzablar nə üçündür, onlar bununla nə qazanırlar? Dünyanın yaranmasının ilkin səbəbinin hansısa şüurlu varlıq olmasına qarşı çıxan bu çox keçmişlərdən qalma dəlillər mənə çox inandırıcı görünür, bununla yanaşı olaraq, bir az öncə də dediyimiz kimi, dünyada bu qədər ağrı-əzabların olması, bütün üzvi varlıqların təbii seçmə yolu ilə inkişafı qanunu ilə büsbütün uzlaşır.

Bizim yaşadığımız dövrdə, insanların böyük çoxluğunun daxilində inancla bağlı duyğuların özünə yer etməsi, şüurlu bir Tanrının varlığını doğrultmaq üçün başlıca arqument sayılır. Tanrının varlığı ancaq elə insanların böyük çoxluğunun ona inanmaları ilə doğruldula bilərsə, onda elə, indusların da, məhəmmədçilərin də belə bir arqumentə arxalanaraq oz tanrısını, yaxud tanrılarını doğrulda bilməsi də düzgün sayılmalı deyilmi? – ya da elə bu arqumentlə buddistlər kimi heç bir tanrının olmadığı düşüncəsinə gəlib çıxmaq da düzgün sayılmalı deyilmi? Bundan başqa da, Yer üzündə yaşayan çoxsaylı vəhşi tayfaların bizim öyrəşdiyimiz mənada inanclarının olmadığı da artıq bəllidir: onlar, Teylorla, Herbert Spenserin göstərdiyi kimi, hansısa ruhlara, qarabasmalarla inanırlar, bütün bunlar isə, məncə, dini inancın necə yarandığını aydınlaşdıra bilmək üçün çox əhəmiyyətlidir.

Gənclik illərimdə, indicə andığım duyğuların baş qaldırmasına görə (ancaq bununla yanaşı məndə nə vaxtsa çox güclü dini duyğuların olduğunu düşünmürəm) mən də Tanrının varlığına, ruhun ölümsüzlüyünə inanırdım. “Biql” gəmisindəki səyahətimdə mən öz gündəliyimdə yazmışdım: “Braziliya meşələrinin içinə düşəndə, insanın ruhunu qanadlandıran çox yüksək heyrətin, vurğunluğun, pərəstişin necə yarandığını anlamaq üçün insan qavrayışı yetərli deyildir”. O vaxtlar mən, insanda, onun bədəninin fəaliyyətindən yüksəkdə dayanan daha böyük bir dəyərin olduğuna inanırdım. Ancaq indi, təbiətdə üzləşə biləcəyim ən gözəl mənzərələr belə məndə bu sayağı duyğular doğurmaq gücündə deyildir. Bu vəziyyətimdə məni, boyaları bir-birindən ayırd etmək bacarığını itirmiş bir kimsəyə də oxşatmaq olar, beləliklə də, yan-yörədəki böyük çoxluğun doğrudan da hansısa bir qırmızı boyanın varlığına hamılıqla inanması da, boyaları özü görə bilməyən bu kimsədə belə bir dəyərin olacağına inam yarada bilməz. Tanrının varlığının sübutu kimi insanların daxilində kök salmış inanc duyğusuna arxalanmaq ancaq bir halda doğru sayıla bilərdi, onda gərək bu duyğu yer üzündə yaşayan bütün irqlərdən olan insanların daxilində özünü göstərəydi, bütün insanlıq hamılıqla tək bir Tanrının varlığına inanaydı; bunun heç də belə olmadığını isə hamımız çox yaxşı bilirik. Ona görə də, Tanrının varlığını doğrultmaq üçün insanın daxilində belə bir inancla bağlı duyğuların olmasına arxalanmağı, mən büsbütün mənasız hesab edirəm. Keçmişlərdə, gözəl təbiət mənzərələrindən ruhumun qanadlanması, daxilimdəki Tanrıya inam duyğusu ilə bağlı olsa da, amma bu duyğular əslində insanda bəzən baş verən hər hansı səbəblərdən yaranan başqa coşğun duyğulardan heç nə ilə fərqlənmir; bu duyğuların necə doğulmasını açıqlamağın çətin olmasından, onların Tanrının varlığını doğrultması alına bilməz, ən azından musiqinin də insanda belə yüksək duyğular yaratması nümunəsi də vardır.

İndi bir çox fiziklərin Günəşin özünün getdikcə soyumağa başladığı, bunun gələcəkdə planetlərə də təsirinin olacağı, Günəşlə toqquşub ona yeni bir enerji verəcək hansısa başqa bir kosmik cism olmazsa gec-tez Günəşin sönəcəyini inandırıcı dəlillərə arxalanaraq demələri, bildiyimə görə, ruhun ölümsüzlüyü inancını açıqlamaq işinə çox yarayır, məncə, ruhun ölümsüzlüyünə inamın belə güclü olması, bu inamın insanın instinktlərindən doğulmasına görədir. Mənim inandığım kimi, siz də, insanın uzaq gələcəkdə indikindən qat-qat yetkin bir varlığa çevriləcəyinə inanırsınızsa, onda insanın, o sıradan başqa duyğulu varlıqların da, bunca uzun bir təkamül yolu keçəndən sonra, çox uzaq bir gələcəkdə yox olub gedəcəklərini düşünmək adama çox dözülməz görünür. Lakin kimsə insan ruhunun ölməzliyinə inanırsa, onlar üçün bizim yaşadığımız dünyanın yoxluğa basdırılacağı elə də qorxunc görünmür.

Tanrının varlığına inancın başqa bir qaynağı, duyğularla yox, ağılla bağlı olan qaynaqdır, sözün düzü, o mənə daha çox sanballı görünür. Buradakı mühakimələrdə başlıca yeri, kainatdakı əlçatmazlıq, sonsuzluq, möcüzəlilik tutur, həm də bütün bunlarda insanın uzaq keçmişlərdən tutmuş, uzaq gələcəklərə kimi baş verənlərə ya gözlənilməz bir təsadüf, ya da zəruri bir olacaq kimi baxması bacarığı da çox önəmli bir rol oynayır. Belə mühakimələr yürütməklə mən, istər-istəməz yaradılışın hansısa ilkin səbəbinin ola bilməsi düşüncəsinə gəlib çıxıram, bu ilkin səbəbin isə insan intellektinə oxşar olan bir intellektinin olması zəruriyyəti yaranır, beləliklə də belə düşüncələrimlə mən Teizm adlanan baxışlara gəlib çıxmış oluram (Buradaca demək istəyirəm, mən “Növlərin mənşəyi” əsərimi yazanda belə bir inama bağlanmışdım, ancaq bu kitab yazılandan sonra bu inamım yavaş-yavaş zəifləməyə, getdikcə, mənim üçün daşıdığı dəyərini itirməyə başlamışdı). Amma burada elə o dəqiqə də belə bir şübhə yaranır: belə böyük sualları cavablanmasında insan ağlına güvənmək olarmı? Mənim düşüncəmə görə, öz inkişafına görə insandan aşağıda dayanan başqa heyvanlarda da intelekt əlamətləri var, elə insan ağlı da bu daha zəif intellektin inkişaf edib yüksəlməsindən yaranmışdır, mən buna ürəkdən inandığım üçün də, yuxarıda söz açdığım şübhənin ortaya çıxmasının çox yerində olduğunu düşünürəm. Mənə elə gəlir, biz burada bəzən qazanılan təcrübələrin irsi olaraq verilməsinin nəticəsi kimi ortaya çıxan bu günki halın necə yarana biləcəyini anlaya bilmədiyimiz üçün, beləcə səbəb-nəticə bağlıllıqları axtarışına çıxır, onları yaratmağa, daha doğrusu uydurmağa çalışırıq. Burada, Tanrıya inancın hələ uşaqlıq illərindən insanların beyninə yeridildiyini də unutmaq olmaz, yetərincə inkişaf etməmiş beynə yerləşdirilən belə inancın daha çox təsirli olduğu, sonradan ondan əl çəkməyin isə çox çətin olduğu da bəllidir, ona görə də, uşaqlıqdan belə inanca alışdırılmış insanın öz inancından əl çəkməsi, çox vaxt, meymunun ilana qarşı olan instinktiv qorxusundan ayrıla bilməsi qədər mümkünsüz olur. Mən araşdırdığım bu mövzunun necə ağır suallarla bağlı olduğunu bildiyimdən, onun burada, bütünlüyü ilə açıqlana bilinməməsini etiraf edirəm. Bu günki bütün obyektlərin başlanğıclarını haradan, necə götürdükləri bu gün bizim üçün sirr olaraq qalmaqdadır, ona görə də mən özümün bu vəziyyətimdə "aqnostik" olaraq qalmağa üstünlük verməli oluram.

Tanrının varlığına ürəkdən inanmayan, Tanrıdan gələcəkdə hansısa hədiyyələr, yaxud mükafatlar gözləməyən insan, mənim düşüncəmə görə, özü üçün ancaq belə bir yaşam prinsipi seçə bilər: o gərək ən yaxşı saydığı, ən güclü bildiyi impulsları ilə instinktlərinin yönətiminə uyğun yaşamağa çalışsın. Təbiətdə bunun nümunələri çoxdur, tutalım, itlərin də bu prinsiplə yaşadığı bəllidir, ancaq onlar bunu kor-koruna edirlər, insanın isə irəli baxmaq, keçmişləri anmaq, özünün duyğularından, istəklərindən, sınaqlarından baş açmaq bacarığı var. Beləliklə də, bütün məlumatlı adamların dediyi kimi, insan ən böyük həzzi ancaq özünün bəlli impulslarına uyub yaşayanda alır, bu impulslar isə sosial instinktlərdən qaynaqlanır. İnsan, başqalarının yaxşılığı üçün çalışsa, yaxınlaşdığı bu insanlar ona hörmət göstərəcəklər, ən başlıcası isə birlikdə yaşadığı doğmalarının sevgisini qazana biləcəkdir, bu sevgi isə bizim bu Yer üzündə ala biləcəyimiz ən böyük həzzdir. Beləliklə də, belə bir insan üçün getdikcə özünün ehtiraslarına boyun əyməkdənsə, yüksək impulslarına tabe olmaq daha üstün görünəcəkdir, bu yüksək impulslara uyğunlaşdıqdan sonra isə, onlar insan üçün instinktiv bir formaya keçirlər. Vaxt keçdikcə belə insanın ağlı, ona nəyi necə edərsə bunu kimin qınayacağı, kimin bəyənəcəyi ilə bağlı göstərişlər də verməyə başlayır, beləliklə də o, öz anlağının çağırışı ilə, ürəkdən istədiyi kimi, başqa sözlə desək, vicdanlı davrana bildiyinə görə, çox böyük sevinc duyğuları içində yaşaya bilir.

Özümə gəlincə, bütün ömrümü elm yolunda qoymağımın olduqca düzgün olduğunu düşünürəm. Mən öz ömrümdə heç bir böyük günah işlətməmişəm, ona görə də, heç bir vicdan ağrısı çəkmirəm, amma bircə şeyə görə heyfsilənirəm, mən öz doğmalarımın qayğısını çəkməkdə, onlar üçün etmək istədiyim yaxşılıqlarda, ürəyim istəyəni edə bilmədim. Burada da mənim özümü doğrulda bilmək üçün iki arqumentim var: birincisi, mən çox tez-tez xəstələndiyim üçün bu yöndəki işlərimi çatdıra bilməmişəm, ikincisi isə, mənim ağlımın quruluşuna görə, qapıldığım hər hansı işdən ayrılıb başqa bir işə keçməyimin həmişə çox çətin olmasıdır. Mənə elə gəlir, bütün ömrümü insanlara yaxşılıq etməklə keçirsəydim, bundan böyük səadət olmazdı, ancaq çatdırıb edə bildiklərim də mənə bir toxdaqlıq gətirməkdədir.

Ömrümün ikinci yarısında, düşüncələrimdə dinə inamsızlığın yaranaraq genişlənməsini, başqa sözlə desək, beynimdə rasionalizmin özünə biryolluq yer etməsini mən öz yaşamımda ən əhəmiyyətli bir hadisə sayıram. Mənim toyumdan qabaq, adaxlandığım vaxt, atam mənə dinə inanmağı bərk-bərk gizlətməyi tapşırmışdı, onun dediyinə görə, belə bir inancsızlığın açıqlanmasının sonradan ailələrdə yaratdığı bədbəxtlikləri öz gözü ilə gördüyü üçün mənə bu məsləhəti verir. Atamın sözünə görə, evlilik zamanı ər ilə onun xanımından hansı birisə xəstələnməyənə kimi, belə inancsızlığın onlara heç bir maneçiliyi olmur, ancaq elə ilk uğursuz bir hadisə baş verdikdə, qadınların bir çoxu, bütün bunların ərlərinin dinsizliyi ucbatından baş verdiyini düşünərək, çox böyük sarsıntılar keçirir, çox keçmədən öz ərlərini də bu sarsıntılara yoluxdururlar. Atamın danışdığına görə, öz uzun ömrü boyu dinə inanmayan üç qadın tanıyırmış, burası da var, atamın tanışlıq çevrəsi çox geniş olmuş, onun tanışlarının çoxusu öz ürəklərində olan gizlinləri ondan gizlətməmişdirlər. Atamdan bu qadınların kimlər olduğunu soruşanda o mənə onlardan birinin adını çox böyük hörmət ilə çəkdi, bu onun baldızı Kitti Vecvud idi, ancaq atam onun dinə inanmadığını yəqinliklə bilmədiyini də boynuna aldı, atamın düşüncəsinə görə, belə bir dərin düşüncəsi, böyük ağlı olan bir qadın heç vaxt dinə inana bilməzdi. Mən isə, o qədər də geniş olmayan tanışlıq çevrəmdə, dinə olan inamları öz ərlərinin inamlarından heç də çox olmayan, bir neçə xanım tanıdığımı deyə bilərəm.

Atamın danışmağı çox sevdiyi belə bir başagəldisi də vardı, bir nəfər çox yaşlı xanım atamın dinə inanmadığından duyuq düşüb, onu dinə gətirmək üçün danılmaz saydığı belə bir arqument gətiribmiş: “Doktor! Mən şəkərin şirinliyini ağzımda necə duyuramsa, mənim ruhumu qurtaracaq Yaradanın varlığına da elə o qədər inanıram”.

Tərcümə: Araz Gündüz

Qaynaq:  Ч. Дарвин. “Воспоминания о развитии моего ума и характера” Сочинения, т.9. Изд-во АН СССР, Москва, 1959 г.

daha ətraflı...

Nəsli kəsilmiş növləri həyata qaytara biləcəyik

New South Wales Universitetindən olan alimlər 30 il əvvəl nəsli kəsilmiş bir heyvanın canlı rüşeymini meydana gətirməyi bacardıqlarını açıqladılar. Bu üsul nəsili kəsilmiş digər canlıları təkrar həyata qaytarmaqda istifadə edilə bilər.

Klonlaşdırılmış qoyun Dolly'də istifadə edilən üsula oxşar şəkildə, 1980-ci illərdə nəsli kəsilən Platypus qurbağasının cansız genetik materialı, DNT-si yaxın bir cins qurbağadan alınan yumurtaya aşılandı. Bir neçə gün sonra isə Platypus qurbağası embrionu ilk dəfə həyata geri dönmüş oldu.

Tədqiqatçı Mike Archer, ilk baxışda yumurtanın hərəkətsiz göründüyünü, ancaq anidən hüceyrələrdən birinin bölünməyə başladığını, sonra ard-arda bir neçə dəfə bölündüyünü izah etdi. Bioloq Michael Mahony: 

"Bu texnika ilk dəfə nəsli kəsilən bir növdə müvəffəqiyyət qazandırdı."

Embrion tam inkişaf etməyi bacara bilməmiş olsa da, elm adamlarına görə, bu üsulun, yəni somatik hüceyrə nukleus transferi üsulunun yetkin fərdlər meydana gətirməsi sadəcə vaxt tələb edir. Archer:

"Bu qurbağa növünü əvvəlki kimi tullana bilən vəziyyətə gətirməyi gözləyirik."

İndiyə qədər yaşamayan heyvan növlərini həyata qaytarmaq fantastika hesab edilirdi, inkişaf etdirilən hüceyrə transfer üsulları isə nəsli kəsilmək üzrə olan və uzun illər əvvəl nəsli kəsilmiş növləri həyata qaytarma mövzusunda ümid verir.

Qaynaq: Treehugger

daha ətraflı...