Stiven Hokinq: "İntellektual maşınlar bizi qabaqlayacaq"

Britaniyalı astrofizik Stiven Hokinq süni intellektin inkişafının bəşəriyyət üçün təhlükəli ola biləcəyini hesab edir.

Dünya şöhrətli fizik BBC-yə verdiyi açıqlamasında dolğun süni intellektin insan irqinin sonunu yaxınlaşdıracağını deyir. Belə intellekt inanılmaz sürətlə təkmilləşərək, insan inkişafını geridə qoyacaq, nəticədə də bəşəriyyət intellektual maşınlarla müqayisə edilməyəcək qədər geri düşəcək. Bir neçə ay əvvəl də bu mövzuda proqnozlarını irəli sürmüş alim, görünür ki, texnoloji inkişafın qaranlıq yönlərindən ehtiyatlandığını gizlətmir.

Bununla belə Hokinq primitiv süni intellekt cihazlarının faydalı olduğunu qeyd edir. Alim özü də Intel şirkətinin istehsalı olan xüsusi nitq ötürücü sistemindən yararlanır. Bu sistem fikir gedişatını təhlil edərək, müəyyən bir vəziyyətdə deyilməsi mümkün olan sözləri təqdim edir. Ardından isə professor Hokinqin səsi proqramlı şəkildə generasiya edilir.

Kembric Universitetinin nəzəri kosmologiya mərkəzinin təsisçisi və eyni zamanda rəhbəri olan Stiven Hokinq dövrümüzün ən məşhur nəzəri fiziklərindən biridir. Yan amiotrofik sklerozdan əziyyət çəkən alim əlil arabasına məhkumdur. Buna baxmayaraq dəfələrlə özünün xoşbəxt olduğunu deyən Hokinq, davamlı elm populyarizasiyası ilə məşğul olmaqla yanaşı, həm də bir çox elmi layihələrdə iştirak edir.

Həmçinin oxuyun:

Hokinq: "Süni intellekt bəşəriyyətin ən böyük səhvi ola bilər"
Hokinq: "Sağalmaz xəstələrə intihar hüququ verilməlidir"
Hokinq: "Qara dəliklər mövcud deyil"

daha ətraflı...

Marsda həyatın ilk sübutları - alimlər isə tələsmir

Uzun illərdir gözlənilən hadisə nəhayət baş verə bilər. Alimlərin dediyinə görə, Yerə düşmüş Mars meteoriti Tissint üzərində aşkar edilmiş üzvi molekullara aid izlər bioloji mənşəlidir. Analiz nəticələri Marsın bir vaxtlar yadplanetlilər üçün yuva olduğunu 99%-lik ehtimalla təsdiq edir.

Tissint meteoriti Yerə, Mərakeş ərazisindəki səhraya 2011-ci ildə düşmüşdü. Alimlər onun kimyəvi tərkibini öyrəndikdən sonra Tissintin Marsa aid fraqment olduğunu aydınlaşdırmışdılar.

Bu üzrə ən güclü nəzəriyyəyə əsasən, bir vaxtlar Mars səthinin altında yerləşmiş meteorit, planetlə iri asteroidin toqquşmasından sonra Qırmızı planeti tərk edib. Marsın cazibə qüvvəsini qətt etmək üçün kafi sürəti yığan Tissint kosmik məkana daxil olaraq, zamanla Yerə düşüb.

Tissint üzərində aparılan araşdırmalarda üzvi karbon birləşmələrinə aid izlərin tapılması sensasiyaya səbəb oldu. Növbəti tədqiqatlar bu birləşmələrin tamamilə yadplanetli mənşəli olduğunu və elə obyektin içərisindəcə kosmosa atıldığını göstərdi. Bundan sonra mübahisələr daha da qızışdı - üzvi birləşmələrin bioloji olub-olmadığı sirr olaraq qalırdı.

İndi isə, alimlərdən ibarət beynəlxaq tədqiqatçı qrupun apardığı işlər, birləşmələrin bioloji mənşəli olduğu ehtimalının hesab ediləndən daha yüksək olduğunu aşkara çıxarıb. Meteoritdəki karbon birləşmələri izlərinin ətraflı analiz işlərini aparan avropalı, çinli və yaponiyalı alimlər belə qənaətə gəliblər ki, üzvi birləşmələr meteoritə yeraltı sular köməyilə düşüb, tərkibindəki karbon isə nə maqmatik, nə də ki atmosfer mənşəlidir. Yəni, bu, yalnız bioloji olmalıdır.

Bu iddianı sübut edən bir çox göstəricilər var, misal üçün, karbon-13-ün karbon 12-ə nisbəti. "Phoenix" və "Curiosity" cihazları köməyilə əldə edilmiş məlumatlar, bu nisbətin Tissintlə müqayisədə Mars atmosferində daha yüksək olduğunu göstərir. Bu proporsiyadaki fərq Yerdəki göstəricilərlə ideal dərəcədə uyğunluq təşkil edir - xüsusilə Yer havasındaki karbonla kömür nümunələrindəki karbon arasında, hansılar ki eyni zamanda bioloji mənşəlidir.

Alimlər nəticələri vaxtından əvvəl əldə edilmiş yadplanetlilərə aid sübut hesab etsələr də, birmənalı cavab verməyə tələsmədiklərini deyirlər.

"Belə bir zərif mövzuda təkid etmək mənasızdır. Digər tədqiqat qruplarının nəticələri bizimkilə ziddiyyət təşkil etsə, mən artıq buna hazır olacam. Lakin gəldiyimiz yekun nəticələr, ən azı, Marsın keçmişində orada mövcud olmuş həyatla bağlı müzakirələrə yeni nəfəs verəcək", - Lozanna Dövlət Politexnik İnstitutundan olan Filip Jille qeyd edir.

Həmçinin oxuyun:

Qədim Mars gölləri həyatı tam dəstəkləyirdi
Marsa aid ən qədim meteoritlər
 "Yerlilərdən" Marsa 90 min məktub

daha ətraflı...

Florida kərtənkələləri 15 il və 20 nəsil ərzində sürətli təkamül keçirdi

Floridadakı adalarda araşdırmalar aparan alimlər yerli bir kərtənkələ növündə sürətli təkamülləşmə nümunəsi təsbit etdilər. Kubadan gətirilən və arealı işğal edən başqa kərtənkələ növü səbəbilə bu yerli kərtənkələlər cəmi 15 ildə təkamül keçirdilər. Bu işğalçı növlərlə təmasa keçmələrindən sonra, yerli kərtənkələlər nəsillər keçdikcə ağacların daha yüksək hissələrində yaşamağa başladılar. Lakin bu, daha nazik budaqlara uyğun olacaq şəkildə, daha güclü bir yapışma (tutma) sahəsi tələb edirdi. Bu kərtənkələlərdə cəmi 15 il ərzində nazik budaqlara daha yumşaq bir şəkildə yapışa biləcək ayaq strukturları təkamülləşdi.

Bu dəyişmə, heyrətamiz sürətdə baş verdi: Kubadan gələn kərtənkələlərin həyat sahələrinə daxil edilməsindən yalnız bir neçə ay sonra, yerli kərtənkələlər ağacların daha yüksək hissələrinə qaçmağa başladılar. 15 il müddətində (bu onlar üçün 20 nəslə uyğun gəlir), ayaqlarının səthləri daha geniş bir sahəni örtəcək şəkildə təkamülləşdi; beləcə daha yapışqan vəziyyətə gəldilər.

"Belə bir dəyişmə görəcəyimizi heç təxmin etmirdik. Lakin keçirdikləri təkamül sürəti və ölçüsü həqiqətən təəccüb doğurur. Bu təkamülü anlaya bilməyiniz üçün belə deyə bilərəm: əgər ki insanların boyu, bu kərtənkələlərin ayaqlarının təkamülləşmə sürətində təkamülləşmiş olsaydı, cəmi 20 nəsildə boy ortalamamız 1.75m-dən 1.93m-ə qalxardı. Başqa deyimlə, məsələn, ABŞ-dakı insanların boy ortalaması, hal-hazırda NBA-dəki basketbolçuların boy ortalamasına bərabər olardı. Hər nə qədər insanlar kərtənkələlərdən daha artıq yaşamış olsalar da, bu təkamül sürəti yenə də təkamülün normal ortalamasına görə çox yüksəkdir", - Austində yerləşən Texas Universiteti Təbiət Elmləri İnstitutunda işləyən və 24 oktyabr 2014-cü ildə Science jurnalında dərc olunan məqalənin baş müəllifi olan Yoel Stuart qeyd edir.

Araşdırılan yerli kərtənkələ Carolina anoles adıyla tanınan yaşıl anoles kərtənkələsidir. Bu canlılar ABŞ-ın cənub-şərqində yaşayırlar. Ərazini işğal edən, Kuba və Baham adalarından gətirilən növ isə qəhvəyi anoles kərtənkələsidir. Qəhvəyi anoles kərtənkələsi Cənubi Floridada ilk dəfə 1950-ci illərdə görülməyə başladı. Böyük ehtimalla, Kubadan idxal olunan əkinçilik məhsullarıyla gətirildilər. O vaxtdan Floridada sürətlə yayılırlar.

Aparılan son araşdırma, bir-birinə rəqib olan növlər arasında müşahidə edilən, təkamülçü bioloqların "xarakterik köçürülmə" adlandırdıqları bir xüsusiyyətin nadir və zəngin nümunələrindən biridir. Belə vəziyyətdə fərqli ekoloji mühitlərdə üstün hala gəlmək istəyən növlərdə, bir-birlərinə üstün gələ bilmələrini təmin edən fərqli xüsusiyyətlər təkamülləşir. Bunun ən klassik nümunəsi, Darvinin araşdırdığı alacəhrələrdir. Qalapaqos Adalarındakı 2 alacəhrə növündə, fərqli qida mənbələrindən istifadə edə bilmək üçün fərqli dimdik strukturları təkamülləşmişdir.

Tədqiqatçılar yaşıl və qəhvəyi kərtənkələlərin eyni qida mənbələrindən və arealdan istifadə etdikləri səbəbindən yaşıl kərtənkələlərin sürətli təkamülünün stimullaşdırıldığını hesab edirlər.

Həmçinin oxuyun:

Dinozavrlar soyuqqanlı deyildi
Dinozavrların yaşadığı şərtlərdə insanlar nəfəs ala bilməzdi
Arxa üzvlərin təkamülü aydınlaşdırıldı

daha ətraflı...

"Yerlilərdən" Marsa 90 min məktub

NASA-nın ilk uğurlu Mars missiyasının 50 illiyi şərəfinə amerikan şirkəti olan "Uwingu" Yer sakinlərindən Qırmızı planetə təxminən 90 min radio-məktub göndərib.

"Uwingu" şirkəti Mars araşdırmalarının 50-ci illiyini qeyd etmək üçün qeyri-adi təklif irəli sürüb. Belə ki, bəşəriyyət tarixində ilk dəfə olaraq yerlilər radio vasitəsilə Marsa məktub göndəriblər.

Bu hadisə Beam Me to Mars layihəsi çərçivəsində, 28 noyabr 1964 tarixində baş tutmuş "Mariner-4" adlı avtomatik planetlərarası stansiyasının kosmosa buraxılmasının 50-ci ilinin qeyd edilməsi məqsədilə həyata keçirilib. Məhz bu kosmik cihaz Mars ətrafında ilk uğurlu uçuşu reallaşdırıb. Bundan başqa yad planetin yaxın məsafədən şəkillərini çəkərək Yerə ötürən ilk cihaz adını da daşıyır.

Aksiyada iştirak etmək üçün könüllülər, həcmindən asılı olaraq, məktublar üçün 5-100$ arası məbləğində ödəniş etməli olublar. Göndərilmiş zarafatyana və ciddi məktublar arasında adlar və fotoşəkillər də yer alıb. Qeyd edilir ki, Qırmızı planetə həmçinin layihəni dəstəkləyən müxtəlif kosmik təşkilatların 25-dən çox loqotipi göndərilib. Məktubların müəllifləri arasında bəzi məşhurlara da rast gəlmək olar.

"Uwingu" şirkəti yığılan vəsaitin digər ambisiyalı layihələrin həyata keçirilməsinə sərf olunacağını bildirib.

Həmçinin oxuyun:

"Mars One" layihəsi üçün 1058 nəfər seçildi
Hindistan Marsa doğru
Qədim Mars gölləri həyatı tam dəstəkləyirdi

daha ətraflı...

Neandertallar və Homo sapiens ayrı növlərdir

Yeni bir tədqiqatın nəticələri bir daha təsdiq edir ki, neandertallar və Homo sapiens fərqli növlər olub.

"SUNY Downstate" tibb mərkəzindən olan mütəxəssislər müasir texnologiyaların köməyilə neandertalların modern insanın alt növünü deyil, tamamilə fərqli növü təmsil etdikləri versiyasına güclü dəlil əldə ediblər. Alimlər Homo sapiens və Homo neanderthalensis növlərinin burun müqayisəsi analizləridən sonra belə qərara gəliblər. Qeyd etmək yerinə düşər ki, dəyişkənliklərilə fərqləndiyi üçün burnun forması və ölçüsü antropoloji araşdırmalarda vacib diaqnostik əlamət hesab edilir.

Tədqiqatda antropoloqlar əldə olan kəllə sümüklərini öyrənib, daha sonra isə burun boşluğunun iç strukturunun 3D rəqəmsal görüntüsünü yaradan xüsusi sistemdən yararlanıblar. Ətraflı araşdırmanın ardından neandertalların yuxarı nəfəs yollarının bizimkindən fərqli funksiyaya malik olduğu bəlli olub. Antropoloqlar qeyd edir ki, Homo neanderthalensis'in bədən quruluşu planı da həmçinin insandakından fərqlənir, buna görə də bu iki növü bir-birindən ayırmaq lazımdır.

Əgər neandertallar bu gün də yaşasaydılar, ən yaxın bioloji qohumlarımız şimpanzelər deyil, məhz onlar olacaqdı - genetika da bunu təsdiqləyir. Uzun müddətdir ki, elm ictimaiyyətində nəsli kəsilmiş növ olan Homo neanderthalensis'in bizdən ayrı, yoxsa bizim alt növümüz olduğu mövzusunda müzakirələr gedirdi. Son illərdə tapılan qalıqlar və müasir metodlar sayəsində artıq neandertalların müstəqil növ olduğu versiyası daha çox məşhurluq qazanır.

Neandertalların nəslinin kəsilməsinin əsas səbəbi, müasir elmi tapıntılara əsasən, bizimlə rəqabət apara biləcək gücdə olmamaları idi. Bəzi tədqiqatçılar isə bunun səbəbinin, neandertalların daha soyuq və daha quru iqlimlərdə yaşamalarını mümkünsüz edən spesifik burun quruluşu olduğunu hesab edirlər.

Həmçinin oxuyun:

Neandertallar mərhələlərlə təkamülləşib
Neandertallar bizə genlərinin 20%-i verdi
Siqaret asılılığı neandertallardan qaynaqlanır

daha ətraflı...

"Fila" modulu kometdə üzvi birləşmələr tapmışdı

Almaniya Aerokosmik Mərkəzindən (DLR) alınan məlumata görə, "Fila" kosmik cihazı yuxu rejiminə keçmədən əvvəl komet üzərində üzvi birləşmələrə rast gəlib. Nəzəri olaraq, həmin birləşmələrin həyatın yaranması prosesində iştirak etmiş ola biləcəyini demək olar.

"Fila" 67P/Churyumov-Gerasimenko adlı kometin atmosferini araşdırdıqdan sonra molekullar aşkar edib. Onlardan bir hissəsinin tərkibində karbon atomları var ki, bu kimyəvi element olmadan həyatı təsəvvür etmək mümkün deyil. Yalnız dəqiq nəticələr əldə edildikdə, alimlər kimyəvi birləşmələrin tərkibini açıqlayacaqlarını bildirirlər. Bunlar sadə (metanol və ya metan) olduğu kimi, mürəkkəb (aminturşuları) birləşmələr də ola bilər. Əgər alimlər soladolanmış aminturşularını tapsalar, həyatın bizim planetə məhz kometlərlə gətirildiyi versiyasını təsdiq etmiş olacaqlar.

Bununla yanaşı "Fila" modulunun kometdə qazıntı işi apararaq torpaq tərkibi ilə bağlı məlumatlara yiyələndiyi, lakin hələlik alimlər tərəfindən ətraflı araşdırılmadığı qeyd edilir.

Kometlərin zənginliyi bundan ibarətdir ki, Günəş sisteminə aid və minimal dəyişikliyə uğramış relikt maddələri daşıyırlar. Onlar sayəsində Churyumov-Gerasimenko kometi həyatın Yerdə özbaşına yaranmış olduğuna, yaxud kənardan düşdüyünə aydınlıq gətirəcək.

Avropa Kosmik Agentliyi tərəfindən hazırlanmış Rozetta aparatı 2004-cü ilin 2 martında kosmosa buraxılıb. Rozetta zondunun eniş modulu olan "Fila" on illik kosmik səyahətin sonunda 2014-cü ilin 12 noyabrında kometə endirilib. Kometin çökəkliyinə endiyi üçün orada ilişib-qaldığından və lazımi miqdarda Günəş enerjisi ala bilmədiyindən, əsas batareyaları tükənəndən dərhal sonra 15 noyabr tarixində modul yuxu rejiminə keçməli olub. Lakin xoşbəxtlikdən "qəflət yuxusuna" dalmadan əvvəl, əldə etdiyi dəyərli məlumatları Yerə ötürməyi bacarıb.

Həmçinin oxuyun:

"Fila"dan pis xəbər var: Əlaqə kəsildi
"Fila" modulu ilk dəfə komet üzərinə eniş etdi
Hindistan Marsa doğru

daha ətraflı...

"Fila"dan pis xəbər var: Əlaqə kəsildi

Modulun Yerlə əlaqəsi kəsildiyi barədə Avropa Kosmik Agentliyinin (AKA) tvitter hesabında məlumat verilir. "Fila" Churyumov-Gerasimenko kometi üzərində cəmi 56 saat iş apara bildi.

"Eniş modulumuz yuxuya daldı. Şirin yuxular, Fila", - AKA məktubunda yazır. Cihazla əlaqənin Bakı vaxtı ilə 4.36-da kəsildiyi qeyd edilir. Modul yuxu rejiminə keçid alaraq, elmi araşdırma məlumatlarını Yerə ötürməyi dayandırıb. Bu ana qədər isə "Fila" alimləri maraqlandıran, bəşəriyyət tarixində ilk dəfə komet qazılması nəticələri kimi bir çox məlumatları Yerə göndərməyə nail olub.

Buna baxmayaraq modulla əlaqəni yenidən bərpa etmək şansımız qalır. Mütəxəssislər aparatın üzünü lazımi istiqamətə 35° çevirməyə nail olublar. Belə ki, bir neçə gün əvvəl "Fila" kometə eniş etdikdə, qayalarla əhatə olunmuş kölgəli ərazidə ilişib qaldığından, üzərinə yerləşdirilmiş günəş batareyaları ehtiyac duyulan enerjini ala bilməmişdi. Bu vaxt alimlər cihazın komet üzərində cəmi bir neçə gün araşdırma apara biləcəyi barədə pis proqnoz vermişdilər ki, bu da özünü doğrultdu - əsas batareyalar tükəndikdən sonra, "Fila" yuxuya daldı.

"Fila" modulu "Rozetta" aparatı tərəfindən 12 noyabr 2014 tarixində 67P/Churyumov-Gerasimenko kometinə endirilmişdi. Kosmik layihənin əsas məqsədləri Günəş sisteminin keçmişi haqda ətraflı məlumat toplamaq, kometin nüvə parametrlərini müəyyən etmək, onun kimyəvi tərkibini öyrənmək, habelə kometin zamanla aktivlik dəyişikliklərini aydınlaşdırmaqdan ibarət idi.

Həmçinin oxuyun:

"Fila" modulu ilk dəfə komet üzərinə eniş etdi
Yaponiya kosmik lift inşa edəcək
NASA Titana göndəriləcək sualtı gəmini seçir

daha ətraflı...

Kainatımızın gələcəyi boş və darıxdırıcı ola bilər

Hələ Nyutonun vaxtlarından elmə məlumdur ki, cazibə qüvvəsi sayəsində materiyanin tərkib hissələri bir-birini çəkib dartırlar. Bu səbəbdən alimlər uzun müddət qalaktikalar və ulduzlar arasındaki məsafənin azalmaqda olduğunu düşündülər. Lakin qırmızı işıq dəyişilməsinin kəşfi və sonraki müşahidələr göstərdi ki, səmadaki bütün obyektlər zamanla Yerdən uzaqlaşır və beləliklə kainat davamlı olaraq genişlənir.

Bu zaman fiziklər gec ya tez cazibə qüvvəsinin bu mübarizədə qalib gələcəyini, kainatın genişlənmə sürətinin azalacağını və "sıxılma" erasının başlanacağını iddia etdilər. Və yenidən yüksək həssaslığa və dəqiqliyə malik ölçmə cihazları alimlərin bütün nəzəri hesablamalarda yanıldıqlarını göstərdi. 1998-ci ildə həyata keçirilmiş təcrübə kainatın genişlənmə sürətinin zamanla nəinki azalmadığını, hətta, əksinə olaraq, davamlı artdığını sübut etdi. Bu kəşf elm ictimaiyyətində elə bir rezonansa səbəb oldu ki, təcrübənin müəllifləri fizika üzrə Nobel mükafatına layiq görüldülər.

Əgər əvvəllər kainatın axır-əvvəl Böyük Partlayışdan (The Big Bang) qabaqki hala qayıdacağı hesab edilirdisə, artıq mövzu davamlı və getdikcə daha da yüksək sürətlə genişlənən məkandan ibarət idi. Bunun da məntiqi sonu nüvə əlaqələrinin zəifləməsi nəticəsində bütün materiyanın dağılması olmalı idi.

Müasir standart kosmik modeldə qəbul edilmiş ən sadə versiyaya əsasən, kosmik məkanda vakuum dəyişilməz energetik sıxlığa malikdir - qara enerji. Bu enerji növü mənfi təzyiqli və antiqravitasiondur. Başqa deyimlə, məhz naməlum qara enerji Günəş sisteminin bütün obyektlərini özündən uzağa itələyərək, sürətlənən kainat genişlənməsinə səbəb olur.

Lakin son bir neçə ay ərzində aparılmış tədqiqatlar belə modeli elmi əsasını şübhə altına saldı. Kosmik mikrodalğa arxa plan şüalanması üzrə araşdırmalar kosmoloji nəzəriyyələrin fundamental hesablamalarının əsaslandığı bir sıra parametrlərə dəyişikliklər gətirməli oldu. Misal üçün, qalaktik qrupların inkişaf sürətinə yenidən nəzər yetirildi.

Ortaya çıxmış uyğunsuzluqları izah etmək üçün iki əsas versiya hazırlandı. Birinci versiyada qaranlıq enerji zamanda dəyişilir və qaranlıq materiya ilə qarşılıqlı əlaqələrə girmir. Digər hipotezə əsasən isə neytrinoların subatom hissəciklərinin kütləsi hesablamalarda bildirildiyi kimi deyil - daha çoxdur.

İtaliya və Böyük Britaniya alimlərinin apardığı qabaqcıl tədqiqatlar üzərində düşünülmüş yeni model isə daha real səbəblər təqdim edir. Portsmutda yerləşən Kosmologiya və Qravitasiya İnstitutunun rəhbəri Devid Vends və həmkarları hesab edirlər ki, qaranlıq enerji yavaş-yavaş qaranlıq materiyanı udmaqla məşğuldur.

"Qaranlıq materiya kainatın inkişafına gətirib çıxaran strukturları dəstəkləyir. Əldə etdiyimiz nəticələrdə gördüklərimiz qaranlıq materiyanın yavaş-yavaş buxarlandığı mənasını verir ki, bu da qalaktikaların sürətini azaldır. Əgər qaranlıq enerji qaranlıq materiya sayəsində artırsa, gələcəkdə kainatımız nəhəng, tamamilə boş və darıxdırıcı yerə çevriləcək", - Vends qeyd edir.

Məqalələrində alimlər qaranlıq materiyanın qaranlıq enerjiyə mümkün çevrilişini izah etsələr də, bu hadisənin hansı səbəblərdən baş verdiyinə aydınlıq gətirə bilmirlər. Yeni hipotezə əsasən, qaranlıq enerjiyə düşən kainat payı bütün kütlə-enerjinin 68,3%-ə bərabərdir. Qaranlıq materiya 26,8%, adi görünən materiya isə kainatın cəmi 4,9%-i təşkil edir.

Həmçinin oxuyun:

Qaranlıq materiya nəhayət tapılmış ola bilər
Kvant hadisələr parallel kainatların sübutu ola bilər
İşığın sürəti daha azdır?

daha ətraflı...

Kvant hadisələr parallel kainatların sübutu ola bilər

ABŞ və Avstraliyadan olan alimlərin irəli sürdüyü yeni hipotezə əsasən, kainatda haradasa eynən bizim həyat yolumuzu gedən kopiyalarımız mövcuddur. Sadəcə orada hadisələr fərqli istiqamətdə inkişaf edir. Məsələn, insanlarla dinozavrlar bu gün də bir yerdə yaşayır və ya İkinci Dünya Müharibəsi ümumiyyətlə baş verməyib. Daha əvvəllər də oxşar mövzular irəli sürülmüşdü, yeni hipotezin müəllifləri isə belə yanaşmanın bir çox kvant mexanikası sullarını cavablandıracağına ümid edirlər.

İdeyanın müəllifi Hovard Vayzman bizə məlum kainatın mövcud çoxlu sayda kainatlardan sadəcə biri olduğunu hesab edir. Hipotezə görə, bütün kainatlar realdır və oxşar ssenarilərlə yaşayırlar, onlardan bəziləri isə bizimki ilə oxşardır. Kainatlar arasındaki fərqlilikləri meydana gətirən isə kvant toqquşmalardır - bunlar nə qədər güclüdürsə, kainatlar bir-birindən bir o qədər uzaqlaşaraq, fərqliləşirlər.

"Bizim hipotezimiz kvant dünyasında irəliyə fundamental sıçrayışdır", - Qriffit Universitetindən olan professor Vayzman qeyd edir.

Fizikada bütün hadisələrin bir yerə yığıla bilməyəcəyi hesab edilir. Ağır obyektlərin dünyasında klassik mexanika və Eynşteynin nisbilik nəzəriyyəsi hökm sürür, elementar hissəciklərin aləmi isə kvant mexanikası qanunlarına tabedir. Belə bölünmə alimləri uzun müddətdir ki, narahat edir və onlar yeni fizikaya qapı açmaq üçün Hər Şeyin Nəzəriyyəsini (The Theory of Everything) hazırlamaq üzərində baş sındırırlar.

Klassik və kvant mexanikalarını barışdırmaq üçün edilən daha əvvəlki cəhdlər müxtəlif riyazi strukturların yaradılmasından ibarət idi. Köhnə bir interpretasiya klassik kainatı çoxlu sayda kvant kainatların mövcudluğunun nəticəsi kimi təqdim edir. Bu nəzəri yanaşma 1950-ci ildə amerikalı Hyu Everett tərəfindən izah olunub.

Everettin köhnə hipotezindən fərqli olaraq, Vayzman və həmkarlarının ideyası mövcud klassik kainatların bir-biri ilə davamlı və qarşılıqlı əlaqələrinin olduğunu mümkün sayır. Kainatların hər biri özlüyündə klassik Nyuton fizikası qanunlarına tabedir. Bu kainatların qarşılıqlı əlaqələri isə kvant dünyasına aid edilən hadisələri doğurur.

Alimlər bu əlaqələri riyazi olaraq izah etməyə cəhd ediblər. Misal üçün, kvant fizikasında tunel effekti adı ilə tanınan hadisə mövcuddur: kvant xüsusiyyətlərə sahib hissəcik (məsələn foton) müəyyən energetik baryerdən keçdikdə, öz enerjisinin baryerin enerjisindən daha az olmasını təmin edir - baryer isə mütləq keçilməlidir. Klassik mexanika belə hadisəni şərh etməyə qadir deyil, kvant dünyada isə belə hadisələrə tez-tez rast gəlinir.

Vayzman bildirir ki, öz ssenarisinə əsasən, iki klassik dünya müxtəlif istiqamətlərdən energetik baryerə yaxınlaşdıqda, onlardan biri sürəti artıracaq, digəri isə nəticədə geriyə sıçramış olacaq. Beləcə hərəkətdə olan dünya fəth edilməz kimi görünən baryeri keçəcək və kənardan bu proses sanki hissəciyin kvant tunelləşdirilməsi kimi görünəcək.

"Əlbəttə ki, bütün tapmacalara cavab tapa bilmədik, sadəcə bəzi kvant hadisələrin mövcud çoxlu sayda klassik dünyaların qarşılıqlı əlaqələri ilə izah oluna biləcəyini iddia edirik. Hipotezimiz hələlik kvant dolanışıqlığı hadisəsini izah edə bilmir, bunun üzərində də işlər aparırıq", - Vayzman deyir.

Mütəxəssislər tezliklə yanaşmalarını praktiki olaraq təsdiqləyə biləcək eksperiment barədə düşünməyi planlaşdırırlar.

Həmçinin oxuyun:

"Interstellar" və zaman səyahəti mövzusu
Bizi əhatə edən reallıq holoqram ola bilər
Multikainatda yaşayırıq?

daha ətraflı...

"Fila" modulu ilk dəfə komet üzərinə eniş etdi

On illik kosmik səyahət böyük uğurla yekunlandı: "Fila"  adlı kosmik modul Churyumov-Gerasimenko kometi üzərinə müvəffəqiyyətli eniş edərək, komet səthindən ilk görüntünü Yerə ötürməyi bacarıb.

Yerdən 510 milyon km uzaqlıqda, Mars və Yupiterin orbitləri arasında tarixi hadisə baş verib. Tarix kitablarına əlavə edilə biləcək bu uğur kosmik tədqiqatlar sahəsində yeni cığır açır.

Avropa Kosmik Agentliyi tərəfindən 2004-cü ilin mart ayında 67P/C–G və ya Churyumov-Gerasimenko kometinə istiqamətləndirilən "Rozetta" zondunun modulu "Fila", 12 noyabr 2014 tarixində kometin "Aqilkia" adlı rayonuna uğurlu eniş yerinə yetirib.

Kosmik cihaz "Rozetta" 6,4 milyard km məsafə qətt etdikdən sonra 6 avqust 2014 tarixində 67P/Churyumov-Gerasimenko kometinə çatmışdı. O vaxtdan bu yana kometin 22,5 km uzaqlığında dövr edən cihaz, özündə daşıdığı 100 kq ağırlığındaki "Fila" adlı eniş modulunu komet üzərinə endirməyi bacarıb.

Komet üzərinə endirilmiş modulun Günəş sisteminin keçmişi, habelə Yerdə həyatın yaranmasına səbəb olan şərtlər və suyun mənşəyi ilə bağlı dəyərli məlumatlar qazandıracağı hesab edilir.

Solda - "Fila" modulu tərəfindən çəkilmiş "Rozetta" cihazının şəkliSağda - əksinə

"Fila" modulunun əldə etdiyi 67P/C-G səthinin ilk fotoşəkli

Avropa Kosmik Agentliyindən alınan məlumata görə, modul eniş etdiyi anda kometin səthindən tutub yapışmağı üçün planlaşdırılmış harpunlar hesablandığı kimi açılmayıb. "Rozetta" komandası bu problemin aydınlaşdırılması və aradan qaldırılması üzərində işlər aparır. Lakin enişin tam rahat şəkildə yerinə yetirildiyi və "Fila"nın əla vəziyyətdə olduğu bildirilir.

Harpunlarla bağlı problem aradan qaldırıldıqdan dərhal sonra modul Günəş sisteminin ilk dövrlərində formalaşmış komet maddəsi ilə bağlı araşdırmalara başlayacaq ki, bu da bizə sistemin keçmişi və Yerdə həyatla suyun mənşəyi barədə əhəmiyyətli məlumatlar qazandıracaq.

Həmçinin oxuyun:

Yerlə toqquşmuş asteroid okeanları turşulaşdırdı
Asteroidin "anatomik atlası" tərtib olundu
Dinozavrların "qatili" həyatı kosmosa yaydı

daha ətraflı...

Anabiozlu kosmik missiyalar erası başlayır

NASA mütəxəssisləri insanlı Mars missiyalarının qiymətini əhəmiyyətli dərəcədə aşağı salacaq innovasion üsul üzərində işlərə başlayıblar. Çox yaxın zamanda ekipajın, qonşuluğumuzda yerləşən Qırmızı planetə dərin yuxu vəziyyətində çatdırılması planlaşdırılır.

Anabioz astronavtların orqanizmində metabolik proseslərin yavaşlamasını təmin edəcək. Belə vəziyyəti artıq bu gün mümkün olan tibbi prosedurlarla əldə etmək olar.

"Terapevtik anabioz 1980-ci illərdən bəri inkişaf etdirilir, 2003-cü ildə isə bu üsul tibbdə kritik travmaları olan xəstələrə yardım üçün tətbiq edilməyə başlanıb. Əksər böyük tibb mərkəzlərində terapevtik hipotermiya induksiyası üçün xüsusi avadanlıqlar quraşdırılıb. Bu, xəstələrin lazımı müalicəni almalarına qədər, onların həyatını qoruyur", - aerokosmik mühəndis Mark Şaffer qeyd edir.

Marsa uçuş müddəti ən yaxşı halda 180 gün alacaq (dönüşlə birlikdə ikiqat). Hərçənd bu gün tibb anabioz halındaki insanın həyatını yalnız bir həftəyə qədər dəstəkləyə bilir, ekipajın uzun kosmik müddətə dərin anabioz yuxusuna salınması və orqanizmə qidanın venadaxili daşınması planlaşdırılır. Şaffer bildirir ki, bir həftəlik anabioz müddətini ilk öncə 90, ardından isə 180 günə qədər uzatmağa çalışmalıyıq.

Bu üsulun maddi üstünlükləri insanı heyran edir. Misal üçün, yuxuda kosmosu dolaşan ekipajın gəmisi kiçik və dar ola bilər; su, qida və paltara isə minimal ehtiyac duyula bilər. Anabiozlu kosmik missiyalar uçuşun yük tələblərini 400 tonndan 220 tonna qədər azaldır.

Anabioz prosesində astronavtın bədəninin dondurulması intranazal sistem vasitəsilə yerinə yetiriləcək. Şaffer bunun çox da uyğun olmadığını deyir. Üsulun başqa bir çətinliyi də bədən tempeturunun daxildən soyudulması ilə əlaqəlidir: belə hallarda toxumalar zədələnə bilər. Artıq mövcud olan RhinoCill intronazal sistemi insan bədəni temperaturunu bir saat müddətinə 17 dərəcə selsi soyuda bilir. Bədəni uyuşma vəziyyətinə (31,6 - 33,8 dərəcə arası) salmaq üçün isə 6 saat vaxt tələb olunur.

Bədəni anabioz halından çıxarmaq da asan başa gəlməyəcək. Alimlər hesab edir ki, bu mərhələdə xüsusi isidici qəliblərin sistemə qoşulması lazımdır, hansılar ki təhlükə anında orqanizmin oyadılması prosesini sürətləndirir. Missiyanın alternativ versiyası isə bundan ibarətdir ki, ekipajın bir üzvü 2-3 gün müddətinə oyaq qalır, ardından 14 günlük anabioz yuxuya dalır və proses tsiklik olaraq beləcə davam edir.

Həmçinin oxuyun:

Anabioz həyata keçir: Xəstələr dondurularaq müalicə ediləcək
Fiziologiya və Tibb üzrə 2014-cü ilin Nobel mükafatı qalibləri bəlli oldu
20 il sonra yadplanetlilərlə ilk əlaqə yaradılacaq

daha ətraflı...

Fiziologiya və Tibb üzrə 2014-cü ilin Nobel mükafatı qalibləri bəlli oldu

Fiziologiya və Tibb üzrə 2014-cü ilin Nobel mükafatı laureatları adını Con O'Kif, May-Britt Mozer və Edvard Mozer qazanıblar. Onlar, beyində mövqeləşdirmə sisteminə nəzarət edən hüceyrəni aşkar etməyə nail olublar.

Mükafatın verilməsi ilə bağlı Stokholmda yerləşən Karolinska İnstitutunun Nobel komitəsi xəbər yayıb. Alim Con O'Kif mükafatı Norveçdən olan evli cütlük May-Britt və Edvard Mozerlərlə bölüşməli olub. Onların hər birisi açıq məkanda istiqamətlənməyə cavabdeh olan beyin sistemi üzərində işlər aparıblar. Bu, müəyyən mənada "daxili GPS-dir": insanlara və heyvanlara lazım olan yolu tapmağa yardım edir. Mükafatın yarısı evli cütlüyə, digər yarısı isə O'Kifə verilib.

Nobel komitəsi rəsmilərinin dediyinə əsasən, alimlərin apardığı elmi işlər beynin sinir hüceyrələrinin nə dərəcədə mürəkkəb proseslər yerinə yetirdiyini aydın şəkildə göstərir.

1971-ci ildə Con O'Kif öz kəşfinə ilk addımı atır. O, otağın müəyyən bir hissəsində olan siçovulun hippokampında yerləşən sinir hüceyrələrinin aktivizasiyasını aşkar edir. Heyvanın durduğu yerdən asılı olaraq bu və ya digər hüceyrə tipi aktivləşirdi. 2005-ci ildə isə evli cütlük olan alimlər kəşfin son halqasını da açdılar - yəni, koordinat neyronlarını.

Con O'Kif ABŞ-da anadan olub, onun Böyük Britaniya vətəndaşlığı da var. London Universitet Kollecində dərs deyir. Mozer cütlüyü isə Tronheymdə yerləşən Norveç texnika və təbii elmlər Universitetində işləyirlər. Bunu da qeyd etmək lazımdır ki, May-Britt Mozer tibb üzrə Nobel premiyasına layiq görülən tarixdəki on birinci qadın alim adını alıb.

Nobel mükafatı qaliblərinə qızıl medal və diplom təhvil edilir. Medalın pul ekvivalenti dəyəri 1,1 milyon dollar təşkil edir. Bu il mükafata cəmi 263 namizəd göstərilib.

Həmçinin oxuyun:

Fizika üzrə 2014-cü ilin Nobel mükafatı qalibləri açıqlandı
Üç valideyndən olan uşaqlar gəlir
Anabioz həyata keçir: Xəstələr dondurularaq müalicə ediləcək

daha ətraflı...

Fizika üzrə 2014-cü ilin Nobel mükafatı qalibləri açıqlandı

Stokholmda İsveç Kral elmlər akademiyasının Nobel komitəsi yaponiyalı alimlər Isamu Akasaki, Hiroshi Amano və Shuji Nakamura-ya süni işıq texnologiyalarında əldə etdikləri mühüm nailiyyətlərə görə fizika üzrə 2014-cü ilin mükafatının verildiyini bildirib.

ABŞ-ın Kaliforniya Universitetinin professoru Shuji Nakamura, Yaponiyanın Meijo universitetinin professoru Hiroshi Amano və Nagoya universitetinin professoru Isamu Akasaki, ucuz, qənaətli və güclü süni işıq mənbəyi ixtirasının müəllifləridirlər. Ucuz və enerjiyə qənaət edən işıq lampasının yaradılmasında həlledici məqam göy rəngli LED diodlarının ixtirası olub. Bu diodu Nakamura, Akasaki və Amano 1990-cı illərin əvvəlində hazırlayıbar.

O vaxtadək artıq xeyli müddət elmə məlum olan qırmızı və yaşıl işıq saçan LED diodların mövcudluğuna baxmayaraq, ağ işıq lampası hazırlamaq üçün gərəkli olan göy rəngli LED diodunu əldə etmək mümkün olmurdu. Bu istiqamətdə müəyyən cəhdlər edilsə də, 1990-cı ilədək yaradılan göy işıq diodları həddən artıq zəif və davamsız olduğundan işə yaramırdı.

Əsas problem göy rəngli LED diodu üçün lazımı ölçüdə və həcmdə kristal böyüdülməsinin çətin olması idi. Bu problemin öhdəsindən adı çəkilən yaponiyalı alimlər 1990-cı illərin əvvəllərində gələ biliblər.

"LED lampalarının ixtirası ənənəvi işıq lampalarına daha uzun müddətli və az enerji sərf edən alternativ işıq mənbəyi yaratmış oldu", - İsveç kral elmlər akademiyasının rəsmisi bildirib.

"Dünyada elektrik enerjisinin dörddə birinin işıqlandırmaya sərf olunduğundan, LED texnologiyası planetimizin ehtiyyatlarının qorunmasını təmin edir", - Nobel komitəsi bəyanatında qeyd edib.

Fizika üzrə 8 milyon İsveç kronu (£0.7m) məbləğində olan pul mükafatı 3 qalib arasında bölünəcək.

Həmçinin oxuyun:

Nobel mükafatına iddialı kəşf təkzib edildi
"Hiqqs bozonu" Nobel qazandırdı
Bürokratiya elmi məhv edir

daha ətraflı...

Beynimizi "beyin" edən beyincik

Böyük Britaniyadan olan bioloqların gəldiyi qənaətə görə, Homo sapiens-in intellektual təkamül sıçrayışında əsas rola malik beyin hissəsi əvvəllər hesab edildiyi kimi neokorteks deyil, beyincik olub. Əldə edilmiş nəticələrə görə, beyincik təkcə insanlar üçün deyil, bütün iri meymunlar ailəsi üçün vacibdir.

İş burasındadır ki, neokorteks beynimizin çox geniş hissəsini əhatə edir. Məhz bu səbəbdən ona həmişə xüsusi diqqət ayırılır və əcdadlarımızda olduğu kimi, primatların da intellektinin inkişafına təkan verən bazis hesab edilirdi. Neokorteksin beyindəki böyük bir hissəsi alimlərə göstərirdi ki, primatlarda bu beyin nahiyəsi digər bütün nahiyələrdən daha artıq inkişaf edib və böyüyüb. Yeni tədqiqatın müəllifləri isə beyindəki belə ölçü böyüməsinin bədən ağırlığının artması ilə əlaqəli olduğundan əmindirlər. Belə ki, kaşalotlar insanlarınki ilə müqayisədə daha geniş neokorteksə sahibdir.

Beynimizdəki "əsas" hissənin hansı olduğunu anlamaq üçün bioloqlar bir neçə 10 milyon il ərzində primatlarda neokorteks və beyinciyin necə inkişaf etdiyini analiz ediblər. Nəticədə adları sadalanan beyin bölgələrinin, praktiki olaraq, bütün növlərdə bərabər sürətlə, insanaoxşar meymunlarda və hominidlərdə beyinciyin isə daha sürətli inkişaf etdiyi aydın olub.

Aristotel və Qalenin anatomiya üzrə işlərində beyinciyə insanın yaşayış fəaliyyətində heç bir mühüm rol ayırılmır. Tarixin ilk həkim və təbibləri "həqiqi" beyni ona oxşarı ilə qarşı-qarşıya qoyurdular, bu səbəbdən sonuncusu "beyincik" deyə adlandırıldı.

Neyrofiziologiya nöqteyi nəzərindən beyincik hərəkət sferası nəzarətinə cavabdehdir. Halbuki funksiyaları daha çox olmalıdır. Məsələn, tədqiqatın müəllifləri qeyd edirlər ki, beynin bu bölgəsi üçün neyronların yüksək konsentrasiyası xarakterikdir (təxminən 70 milyard ki, bu da neokorteksdən 4 dəfə çoxdur). Bu neyronların vəzifəsi hələlik bilinmir. Bioloqlar isə beyinciyin alət hazırlanması və istifadəsi, habelə nitq və cümlələrin qurulması kimi fəaliyyətlərə cavabdeh olduğu ilə bağlı hipotez irəli sürürlər.

Həmçinin oxuyun:

Nitqin təkamülü
"Bəs yatmasaq necə olar?"
İlk dəfə insanın şüuru "söndürüldü"

daha ətraflı...

Titanda müəmmalı obyekt aşkar edildi

"Kassini" zondu Saturnun peyki Titanın karbohidrogen tərkibli dənizlərinin birinin sahilində müəmmalı obyekt aşkar edib. Qəribə struktur zamanla yoxa çıxıb, ardından yenidən peyda olur.

Görünüşcə adanı xatırladan obyekt "Kassini" zondunun əldə etdiyi şəkillərdə ilk dəfə 2013-cü ilin iyulunda görülmüşdü. O vaxt kosmik cihaz Titanın üzərində keçirdi. Daha əvvəlki şəkillərdə isə həmin obyektə aid heç bir əlamət yoxdur. Bir neçə il əvvəl NASA mütəxəssisləri əldə etdikləri görüntüdə nəyin olduğunu aydınlaşdırmaq üçün həmin sahədə yeni çəkilişlər etmiş, lakin müəmmalı obyekt bu dəfə gözdən itmiş və alimlər tərəfindən "texniki xəta" kimi dəyərləndirilmişdi.

2014-cü ilin avqust ayında "Kassini" yenidən Titan üzərindən keçərkən yeni görüntülər qeydə alıb. Bu dəfə dənizin sahilində bir daha həmin müəmmalı struktura rast gəlinib. Alimlər hər hansı bir texniki yalnışlıq olmadığını anladıqdan sonra Titan dənizinin sahilindəki strukturun 160 kvadrat kilometr sahəni əhatə etdiyini bildirərək, onun mövcudluğunu təsdiqləyiblər. Obyektin nədən ibarət olduğunu isə hələlik dəqiqləşdirmək qeyri-mümkündür. NASA mütəxəssislərinin versiyalarına əsasən, qəribə obyekt dalğa və ya Titanda fəsil dəyişikliyi ilə əlaqədar meydana gələn naməlum təbii struktur ola bilər.

Müəmmalı obyektin görüntüləri və alimlərin rəyi NASA-nın bir neçə agentliklərinin saytlarında dərc edilib.

Həmçinin oxuyun:

NASA Titana göndəriləcək sualtı gəmini seçir
Europaya avtomatik zond göndəriləcək
Hindistan Marsa doğru

daha ətraflı...

Fərqli üz cizgiləri necə yarandı?

Digər heyvanlara aid nümayəndələrlə qarşılaşdıqda onların hansı növdən olduğunu anlayır, amma növ daxilində heyvanları bir-biri ilə qarışıq salırıq. Demək olar ki, bütün şimpanzeləri, ayıları, dovşanları üzdən qarışıq salırıq. Bəs bir-birimizi niyə asanlıqla tanıya bilirik? Və ya niyə bu qədər geniş üz cizgiləri fərqlərinə sahibik?

Alimlər Homo sapiens növünə aid müxtəlif üz cizgilərinin necə yarandığı sualını cavablandırmağa nail olublar. İş burasındadır ki, bu hadisə (yüksək variativlik) heyvanlar aləmi üçün anomal hesab olunur. Tədqiqatın nəticələri Nature Communications jurnalında dərc edilib.

Alimlər tədqiqatda ABŞ ordusunun geniş və fərqli anatomik məlumatlar bazasından yararlanıblar. Antropometrik baza 1945-ci ildən bəri mövcuddur və uniforma, əlverişli hərbi texnika və s. hazırlanması üçün istifadə edilir.

Analizin nəticələrinə əsasən, müxtəlif insanların üz cizgiləri fərqləri digər orqanlardan (üzvlərdən) daha fərq ediləndir. Alimlərin marağına səbəb olan əsas əlamət gözlər, burun və ağız "üçbucağı" olub - ən geniş variativlik məhz bu hissədə görülürdü.

Daha bir eksperiment: 1000 Genome layihəsi çərçivəsində minlərlə genom ardıcıl sıralandıqdan sonra üz cizgilərinə cavabdeh olan hissələrin variativliyinin, bədənin digər hissələrinin göstəricilərindən xeyli yüksək olduğu bəlli olub. Oxşar vəziyyət neandertallar və denisovaların genom müqayisələri zamanı da müşahidə edilmişdi. Beləliklə, nəticələr geniş üz cizgiləri variativliyinin Homo sapiens-in təkamülləşməsindən xeyli əvvəl formalaşdığını göstərir.

Mütəxəssislər üz cizgiləri müxtəlifliyinin də təkamülün nəticəsi olduğunu qeyd edirlər. Üz cizgilərinin geniş müxtəlifliyi fərdləri öz qruplarında (qəbilələrində) maksimal qədər tanınan etməli idi. Beləcə xarici görünüş qarşılıqlı sosial əlaqənin vacib aspekti halını almış oldu.

Əksər heyvanlara belə əlamət xarakterik deyil, çünki onlar nümayəndələrini qoxu və səslərindən tanıyırlar. Təkamül, bir qayda olaraq, fərqlilikləri minimal səviyyəyə endirir. İnsanlarda isə tamamilə əks mənzərə ilə qarşılaşırıq - üz cizgiləri fərqlilikləri növümüz üçün üstün xüsusiyyət olub seçilərək, növbəti nəsillərə ötürülüb və dəfəsində daha da geniş üz cizgiləri variasiyası formalaşmağa başlayıb.

Həmçinin oxuyun:

Saqqal dəbi Darvinin təbii seçməsinə əsaslanır
Körpələr sağ qalmaq üçün gecələr oyanır
İnsanlar və kalmarların gözü niyə oxşardır?

daha ətraflı...

Hindistan Marsa doğru

Ötən ilin dekabrında Yer orbitini tərk edərək Marsa doğru yol alan Hindistanın ilk kosmik peyki "Mangalyaan" uğurla Qırmızı planetin orbitinə daxil olub. Bu barədə Hindistan kosmik tədqiqatlar təşkilatı xəbər verir.

"Mangalyaan" peyki 2013-cü ilin noyabr ayının əvvəlində kosmosa buraxılmışdı. Kosmik cihazın bortunda quraşdırılmış xüsusi spektrometrlər vasitəsilə alimlər Mars atmosferini və səthini ətraflı araşdırmağa çalışacaqlar. Layihə müəlliflərinin dediyinə görə, missiyanın əsas məqsədi gələcəkdə Hindistanın pilotlu Mars proqramları üçün lazımlı olan texnologiyaların sınaqdan keçirilməsidir.

Bu addımla Hindistan alimləri adlarını tarixə yazdırmış oldular. Belə ki, Hindistan ilk cəhddən Mars missiyasını uğurla yerinə yetirmiş ilk ölkə adını qazandı.

Qeyd edilir ki, layihə ölkəyə 74 milyon dollara başa gəlib.

Həmçinin oxuyun:

Çin Ay səthinə kosmik aparat göndərdi
Çin rəsmən elm nəhənginə çevrildi
İkinci İran meymunu kosmosa uçdu

daha ətraflı...

Nobel mükafatına iddialı kəşf təkzib edildi

Alimlər bu ilin mart ayında möhtəşəm kəşfə imza atdıqları xəbərini yaymışdılar. Belə ki, onlar fon radiasiyasında illər əvvəl Albert Eynşteynin Ümumi Nisbilik Nəzəriyyəsində irəli sürdüyü cazibə dalğaları izlərini aşkar etdiklərini dünyaya çatdırdılar. Elm ictimaiyyətində bu uğurun hətta Nobel mükafatı qazandıracağı iddia edildi. Lakin yeni xəbər hər kəsi məyus etdi: tədqiqatçılar səhvən cazibə dalğaları əvəzinə ulduzlararası tozu müşahidə ediblər.

BICEP layihəsi ətrafında toplaşan bir qrup alim öz kəşflərini bayram etməyə hazırlaşırdı. Mütəxəssislər Böyük Partlayış (The Big Bang) hadisəsindən sonra kainatın inflyasion genişlənməsini təsdiq etdiklərinə əmin idilər. O vaxt alimlər ilkin cazibə dalğalarının nəticəsi olan fon radiasiyasının foton polyarizasiyasını aşkar etdiklərini açıqlamışdılar. Cazibə dalğaları Böyük Partlayışdan dərhal sonra formalaşmış məkan-zaman "alacalanmasıdır". Kəşf Antarktidada yerləşən teleskop aləti vasitəsilə edilmişdi.

Fon radiasiyasının foton polyarizasiyası müşahidələri dünyanın bütün elm ictimaiyyətinin marağına səbəb olmuşdu. Lakin bir müddət sonra kəşfə imza atan alimləri bir sıra suallar narahat etməyə başladı. İlk öncə elm dünyası təcrübənin metodikası ilə maraqlandı, hətta bəzi alimlər tapıntını ictimaiyyətə açıqlamaq üçün hələlik erkən olduğunu vurğuladılar. İkinci vacib aspekt isə bu idi ki, BICEP tədqiqatçıları cazibə dalğaları əvəzinə səhvən ulduzlararası tozları qeydə almış ola bilərdilər. Təəssüf ki, belə də oldu.

Tapıntıya əvvəldən şübhə ilə yanaşanlar alimlərin, ulduzlararası tozun yaratdığı polyarizasiyanı tez-tələsik cazibə dalğalarına aid izlər olaraq qəbul etdiklərini bildirdilər. Şübhələrinin əsaslı olduğu məlum oldu.

BICEP tədqiqatçıları ulduzlararası tozun foton polyarizasiyasının təsirini öyrənmək üçün özgə təqdimatın nəticələrini öz məqsədləri üçün istifadə etdilər. Üstəlik söhbət Planck rəsədxanasının əldə etdiyi məlumatlardan, başqa deyimlə, BICEP ilə rəqabətdə olan başqa alim qrupundan gedirdi. Yəni, mart ayındaki kəşfin müəllfiləri Planck-ın əldə etdiyi nəticələri öz araşdırdıqları obyektə ekstrapolyasiya etdilər.

Amma Planck komandası daha dolğun nəticələr ortaya qoyaraq, ulduzlararası tozun kainatın hər yerini əhatə etdiyini və təsirinin əvvəllər hesab ediləndən dəfələrlə yüksək olduğunu sübut etdi. Aydın oldu ki, BICEP tədqiqatçılarının araşdırdığı kosmik məkanda ulduzlararası toz polyarizasiya səviyyəsindən fərqlənməyən gurultu səviyyəsi meydana gətirir. Elə məhz bu gurultu da səhvən cazibə dalğalarına aid edilibmiş.

Yuxarıda qeyd edilənlərə baxmayaraq, kainatın inflyasion modeli şübhə altına alınmır. Sadəcə indi alimlər daha böyük səy göstərərək yeni dəlilləri aşkar etmək məcburiyyətindədirlər. BICEP və Planck-dan olan alimlərdən ibarət iki komanda dünya elminin maraqları üçün daha sıx əməkdaşlıq quracaqlarına və ortaq fəaliyyətə başlayacaqlarına razılıq veriblər.

Həmçinin oxuyun:

Nobel mükafatına layiq kəşfə imza atıldı
Hokinq mərci udduğunu hesab edir
Kompüter modeli zaman səyahətini təsdiqlədi

daha ətraflı...

Yaponiya kosmik lift inşa edəcək

Yapon korporasiyası olan Obayashi nümayəndələri yaxın gələcəkdə həyata keçirəcəkləri kosmik lift inşası ilə bağlı planlarını təqdim ediblər. Belə bir qurğunun 2050-ci ilədək tikilə biləcəyi hesab edilir.

Kosmik lift sayəsində yüklərin orbitə daşınması dəfələrlə ucuz başa gələcək. Hal-hazırda 1 kq ağırlığındaki yükün 150 km yüksəkliyə qaldırılması 20 min dollar tələb edir. Tezliklə istifadəyə veriləcək kosmik lift isə orbital daşınmanın maddi çətinliklərini tarixin səhifələrinə qovuşduracaq.

Plana əsasən, ağır trosun bir ucu okean platformasına, digəri isə kosmik stansiyanın bortuna bağlanılacaq. İki punkt arasında sərnişinləri və yükü daşıyacaq kabin quraşdırılacaq. Mütəxəssislər lift kabininin 30 insanı orbitə qaldıracaq gücdə olacağını qeyd edirlər.

Bu ideya həmçinin kosmik turizm sahəsinə yeni qapı açır. Müasir dövrdə suborbital uçuşun dəyəri 250 min dollar təşkil edir ki, bu da kosmosa uçmaq istəyən insanların əksəriyyətinin cibinə uyğun olmayan qiymətdir. Kosmik lift sərnişinlər üçün daha sərfəli alternativ olsa belə, orbitə səyahət ən gec halda yeddi gün alacaq.

Obayashi mühəndisləri qarşısında duran əsas məsələlərdən biri trosun hansı materialdan hazırlanacağıdır. Hal-hazırda yapon alimlər belə materialların karbon nanoboruları olacağını düşünürlər, hansılar ki hətta poladdan belə bərk hesab olunur. Bu gün karbon nanoboruları 3 sm uzunluğu keçmirlər, kosmik lift konsepsiyasının həyata keçməsi üçün isə 96 000 km uzunluğu olan trosa ehtiyac var. Obayashi mütəxəssisləri bu çətinliyi 2030-cu illərdə aradan qaldıracaqlarını bildirirlər.

Həmçinin oxuyun:

Yaponiya kosmosdan enerji əldə edəcək
Futuristik hava ekranı təqdim edildi
NASA Titana göndəriləcək sualtı gəmini seçir

daha ətraflı...

Stiven Hokinq: Dünyanın sonu mümkündür

Britaniyalı fizikin gəldiyi qənaətə görə, kainatın iki vakuum vəziyyəti arasındaki tunel dünyanın sonunu gətirə bilər. Alim öz müşahidələri haqda yeni Starmus adlı kitabının ön söz hissəsində xəbər verir. Kitaba bütün dövrlərin məşhur fiziklərinin məqalələri daxil edilib.

Stiven Hokinqin gəldiyi yeni nəticələrə əsasən kainatımız "saxta vakuum" deyə adlandırılan vəziyyətə düşə bilər. Əgər bu həqiqətdirsə, Hiqqs bozonu üzərində aparılan təcrübələr heç də xoş nəticələr doğurmaya bilər. Daha doğrusu, bozonların sayəsində yaşadığımız dünya başqa bir və daha sabit vəziyyətə düşə bilər.

Metastabil (metasabit) vəziyyət həm saxta, həm də həqiqi ola bilər. Sistemin bir haldan digər hala keçidində fluktuasiyaların mövcudluğu nəzərdə tutulur. Belə fluktuasiyalar ənənəvi sistemi energetik olaraq daha sərfəli hala sala bilər.

Bunu məşhur çuxur və şar misalında göstərmək olar. Fluktuasiya "tüğyanları" şarı bir çuxurdan digərinə - daha dərin çuxura ata bilər. Belə çuxurda şar özünü daha "sərfəli" hiss edəcək və bu çuxur həqiqi vakuuma uyğun gələcək. Digər çuxurlar isə saxta çıxacaq.

Bununla belə heç də bütün fiziklər Stiven Hokinqin gəldiyi nəticələrdən əmin deyil. Kvant tunelləşdirilməsi üçün yüz milyard qiqaelektronvolt qədər enerjiyə ehtiyac var. Müasir zamanda belə göstəricilərə yiyələnmək mümkünsüzdür. Müqayisə üçün qeyd etmək olar ki, Yerin ən böyük kollayderi olan Böyük Adron Kollayder sadəcə on dörd min qiqaelektronvolt enerji istifadə edir.

Həmçinin oxuyun:

Hokinq: "Sağalmaz xəstələrə intihar hüququ verilməlidir"
Bizi əhatə edən reallıq holoqram ola bilər
"Yadplanetliləri taparıq... siyasətçilər qoysa"

daha ətraflı...