December 6, 2013

Hidrotermal ocaqlar araşdırılacaq

18 nəfərdən ibarət Amerikadan olan tədqiqat qrupu dənizdə sualtı robotları istifadə edərək hidrotermal ocaqları araşdırıb həyatın mənşəyi axtarışlarına başlayacaq. Tünd Enerji Biosfer Təhqiqat Mərkəzi (C-DEBİ) tərəfindən maliyyələşdirilən tədqiqat 4 dekabr tarixindən başlayaraq gələn ilin ilk günlərinə qədər davam edəcək.

Cənubi Kaliforniya Universitetində Yer kürəsi Elmləri və Bioloji Elmlər professoru olan və eyni zamanda Tünd Enerji Biosfer Təhqiqat Mərkəzinin başında duran Jan Amend deyir:


"Bu olduqca həyəcan vericidir, çünki tədqiqat bizə suların böyük miqdarının okean döşəmələrində yavaş şəkildə irəlilədiyi ya da kanallardan sürətli şəkildə axıb getdiyi mövzusunda ətraflı məlumat almağımız üçün köməkçi olacaq." 

Amend tədqiqat gəmisində olmayacaq, amma buna baxmayaraq köməkçi assistent professor Beth Orcutt və Cənubi Kaliforniya Universiteti məzunu Mike Lee tərəfindən hazırlanacaq hesabatlarda bir çox elm adamı ilə birlikdə o da yer alacaq.

Tədqiqat qrupu biri idarə edilən, digəri də sərbəst olan iki ədəd sualtı robot istifadə edəcək. Başçılıq edən Geoff Wheat hesab edir ki, məqsəd yer üzünün ən əhəmiyyətli hissələrindən biri olan dəniz döşəməsi haqqında əhəmiyyətli məlumatlar toplamaqdır. Tədqiqatçı komanda bölgənin 1,000-10,000 litr arasında su tutumuna sahib olacağını təxmin edir.

Wheat deyir:


"Okean döşəməsi okean üçün nəhəng filtr kimidir, okean döşəməsində axan suyun miqdarı, Yer üzərində axan bütün çaylardaki su miqdarına bərabərdir. Suya hansı elementləri qatdığını və sudan nələr çıxardığını öyrənməyimiz lazımdır."

Əlavə olaraq, komanda dəniz döşəməsinin oksigendən məhrum bölgələrində yaşayan mikroblar haqqında daha çox məlumata yiyələnəcəklərinə ümid edir.


"Onların bu cür ucqar yerlərdə necə yaşadıqları haqqında məlumat sahibi olmağa çalışırıq." - Wheat qeyd edir.

Belə tədqiqatlar sayəsində əldə olunan məlumatlar gələcəkdə bir gün Yerdən kənar həyat üçün istifadə edilə biləcək. Digər planetlərdə uc hissələrdəki sərt şərtlərdə həyat ola bilər. Üç həftə davam edəcək tədqiqatla, gündə 24 saat aparılacaq işlər yeni məlumatlara yiyələnməyə kömək olacaq.

Qaynaq: AstroBio , Press Room
daha ətraflı...

Seks üçün iki ayaq üzərinə qalxdıq?

İnsanlar yoldaşlarının cinsi müvəffəqiyyətini daha yaxşı qəbul edə bilmələri üçün iki ayaq üzərində yaşayacaq şəkildə təkamülləşmiş ola bilərlər.

İllər əvvəl olmasına baxmayaraq, o qədər travmatik bir andır ki, dünənim kimi xatırlayıram: yaşlı bir professor məni sözün əsl mənasında divara "mismarlayıb" niyə məqaləsini rədd etdiyimi soruşdu. Burnundan alov saçaraq bunları dedi: "İnsanların iki ayaq üzərində dayanacaq şəkildə təkamül keçirməsinin səbəbi, uşaqlarını sinələrinə daha yaxın səviyyədə tuta bilməkdir!"

Gördünüz mü? Nə qədər sadədir, elə deyilmi? O qədər aydındır ki, bunu mən də anlaya bilərdim.

İnsanların iki ayaq üzərinə qalxmasıyla əlaqədar yazılar, Nature'da işləyərkən məktub qutuma aralıqlarla düşərdi. İki ayaq üzərinə qalxdıq, çünki qida və alət daşımaq lazım idi, çünki daha irəlini görməyimiz lazım idi, çünki dərimiz daha az günəş şüasına məruz qala bilərdi, çünki göllər və çayları daha asan aşa bilərdik... Hər birisi gözəl hekayələr idi, ancaq hamısının səhvi ortaq idi: təkamülün bir məqsəd güddüyünü eyham edən izahlar, bu səbəbdən təkamülün necə işlədiyinə dair təməl anlayışımıza xəyanət edirdilər.

Təbii seçmə, yəni təkamülün mexanizmi yaddaşa və ya uzaqgörənliyə sahib deyil. İstəkləri yoxdur. Təkamül məqsədlərini ona sonradan biçən bizlərik. Bu səbəbdən canlıların xüsusiyyətləri bizlər tərəfindən əvvəldən qəbul edilə biləcək bir şəkildə təkamülləşməmişdir. Bu cür yanlış anlaşılmaların insan təkamülünü anlamağımızda nə kimi səhvlərə yol açdığını, "Səhvən Var Olan Növlər: İnsan təkamülünün yanlış anlaşılmaları" başlıqlı kitabımda izah edirəm.

Amma bunların heç biri insanların niyə iki ayaq üzərinə qalxdığına istiqamətli şərhlər inkişaf etdirməyimə mane olmur. Mənə görə, hamısı səhvən oldu.

İki ayaq üzərində yerimə (bipedalizm) insan anatomiyasının və davranışının bir çox qəribəliklərindən biridir və bizi ən yaxın qohumlarımız olan böyük insanbənzəri meymunlardan ayıran məhz budur. Həmçinin onlarla müqayisədə daha sosialıq, daha böyük beynimiz var, daha çox bədən yağına sahibik və daha az tüklüyük.

Seksə gəldikdə, bizim qadınlarımızın tüksüz döşləri hər zaman əhəmiyyətli idi, təkcə süd vermək baxımından deyil. Yaxın qohumlarımız olan şimpanzelərin dişilərinin əksinə, bizim dişilərimiz qızışdıqlarını (cinsi fəaliyyətin ən yüksək olduğu vaxtlar) cinsi orqanlarını qabardaraq sərgiləyirlər. Sərgiləməkdən söz düşmüşkən, kişilərin də digər bütün insanabənzər meymunlarla müqayisədə bədən böyüklüklərinə nisbətlə ən böyük penisə sahib olduğunu xatırladaq. Erkək qorilla, yetkin bir kişidən 2 dəfə ağır ola bilər, amma ən şanslı qorillalar belə 2,5-3 sm uzunluqda penisə sahib olur.

Əgər insanların döşləri və penisləri tüksüzlük sayəsində aydın görülmüşdürsə, bipedalizm tərəfindən də dəstəklənmiş olmalıdır. Çünki bipedalizm "ortada nə varsa" göstərir. Bu vəziyyətdə, iki ayaq üzərinə qalxmaq Cinsi seçmənin yan məhsulu ola bilər. Məlum olduğu kimi Cinsi seçmə fərdlərin yoldaşlarını, daxili genetik sağlamlığı əks etdirən ünsürlərin ən yaxşılarına görə seçmələrinə deyilir.

Cinsi olaraq seçilən bəzi xüsusiyyətlər bəzən təsadüfən də şans faktoru ilə meydana gələ bilər. Məsələn bir xüsusiyyət bir başqasıyla əlaqəli olduğu üçün, ilkinə istiqamətli olacaq bir seçmə digərini də özü ilə birlikdə gücləndirə bilər. Erkək tovuz quşlarının nəhəng quyruqları bunun möhtəşəm nümunəsidir. Al-əlvandır və dişiləri cəlb edir, amma bu quyruğu daşımaq üçün böyük miqdarda enerji lazımdır; həmçinin quyruq tovuz quşlarının ovçularından qaçmasını çətinləşdirir. Bipedalizmə keçid də eyni şəkildə düşünülə bilər: təkamül baxımdan seçildi, çünki cinsi xüsusiyyətlərimizi daha çox vurğulamağımızı təmin edirdi, ancaq bizə başqa istiqamətlərdən də üstünlüklər gətirirdi.

Dörd ayaq üzərində yeriyən quruluşa sahib olan bədənin iki ayaq üzərinə qalxacaq şəkildə təkamülləşməsi insan bədəninin tamamilə yenidən təşkil olunmasına səbəb olmuşdur. Bu da, müasir dövrdəki kürək ağrısından əziyyət çəkən fəhlələrin işdən çıxarılmalarına əsas səbəbdir. Adaptasiyadan çox, bipedalizm bir növ "dəhşətli yamaq" olaraq hesab edilə bilər: cazibə qüvvəsinə və məntiqə zidd olan cinsi seçmə nəticəsidir...

İndi, yuxarıda bəhs etdiyim kəslərin yarısından çoxuna bir jest edəcəyəm. Ehtimalla digərlərindən daha yaxşı fikir deyil, hətta daha pis ola bilər. Amma mən heç kimi divara mismarlamayacağam.

Müəllif: Henry Gee (Nature)

Qaynaq: New Scientist
daha ətraflı...

December 5, 2013

Kiçik qara dəlik alimlərin işini çətinləşdirir

Alimlərin tapdığı kiçik qara dəlik olduqca az kütləyə sahib olmasına baxmayaraq, ultraparlaqdır.

Nəticələri Nature jurnalında yayımlanan tədqiqatda alimlər yeni tapılmış qara dəliyin kütləsinin az olduğunu, buna baxmayaraq rentgen mənbəyi olduğunu deyirlər. Ultraparlaq rentgen mənbəyi hesab olunan qara dəliklər kosmosdaki materiyaları udduqda bir hissəsini məkana atırlar. Çin Dövlət Astronomiya Abservatoriyasından olan prof. Ji-Feng-Liu və həmkarları teleskoplar köməyiylə NGC 5457 qalaktikasındaki qara dəliyi araşdırdılar.

Yeni qara dəlik parlaqlığı və şüa spektrinə görə Günəşdən 100-1000 dəfə böyük olan orta kütləli qara dəliklər sinfinə aid olmalıdır. Bu sinfin qara dəliklərinə qalaktikaların mərkəzində yerləşən superkütləli qara dəliklərlə tək ulduzların sönməsi nəticəsində meydana gələn qara dəliklər arasında rast gəlinir. Amma Liu və həmkarlarınını hesablamalarına görə qara dəliyin kütləsi Günəşinkindən 20-30 dəfə çoxdur.

Lakin qara dəlik ultraparlaq rejimə hər vaxt keçmir, bu fakt da nəzəriyyələri xilas edir. Mövcud obyektlərin qara dəlik tərəfindən udulması prosesi modellərinə görə akkresion diskin temperaturu, qara dəliyin kütləsi nə qədər ağırdırsa, bir o qədər az olmalıdır.

NGC 5457 qalaktikasındaki qara dəlik diski temperaturunun hətta qalaktikanın mərkəzindəki ikili qara dəliklərdən aşağı olduğu aydın oldu. Bu nəticələr astronomlara qara dəliklərə verdikləri kütlə miqdarının azaldılmalı olduğunu göstərdi.

Alimlər həmçinin kiçik qara dəliyin niyə bu qədər parlaq olduğu üzərində baş sındırdılar. Nəticədə, xarakteristikası müəyyən edilmiş ulduz axınlarının qara dəlik üzərində təsiri olduğu qənaətinə gəldilər. Qara dəliyin qızışmasına səbəb olan ulduzun, ömürləri qısa sürən "heliumlu ulduzlar" sinfinə aid olduğu aydınlaşdırıldı.

Qaynaq: Nature
daha ətraflı...

İnsanın ən qədim genomu canlandırıldı

Alimlər İspaniyada yerləşən Sima de los Huesos mağarasında 400.000 il əvvəl yaşamış Homo heidelbergensis növünün mitoxondrial DNT-sini canlandırmağa nail oldular. 4 dekabr 2013 tarixində Nature jurnalında yayımlanan xəbərə görə genomu canlandırılmış qədim insan denisovalara daha yaxın idi.

Leipzig'də yerləşən Təkamül Antropologiyası İnstitutundan olan Matthias Meyer deyir:


"Mağara sakininin mitoxondrial DNT-sinin neandertalların deyil, denisovaların izlərini daşıdığı faktı olduqca gözlənilməzdir, çünki skeletin bir neçə hissəsi neandertalları xatırladır. Bu fosillərin növbəti araşdırmalarının mağara sakinləri, denisovalar və neandertallar arası qohumluq əlaqəsini aydınladacağına ümid edirik."



Tədqiqatçılar Sima de los Huesos mağarasında
Matthias Meyer, Svante Pääbo və digər tədqiqatçılar artıq bir neçə ildir qədim genomların bərpası işi üzərində çalışırlar. 2009-cu ildə neandertal, 2010-cu ildə isə denisova adamının genomlarını bərpa edən alimlər, 2012-ci ildə onların genomlarını müqayisə etmiş və HD versiyalarını təqdim etmişdilər. Bu genomların təxminən 30-38 min il yaşı olduğu hesab edilir.

İsveçli təkamülçü bioloq Svante Pääbo və həmkarları yeni tədqiqatda daha da qədimlərə gedərək, 400.000 il əvvəl yox olan Homo heidelbergensis növünün genomunu canlandırdılar. Bunun üçün Matthias Meyer tərəfindən hələ 2012-ci ildə inkişaf etdirilmiş paleogenomların ardıcıllığı üsuluna müraciət edən alimlər, qədim insanın mitoxindrial DNT-sini canlandırmağa və oxumağa nail oldular.

Qədim mağara insanının mitoxondrial DNT-sini neandertallar, denisovalar və müasir insanlarınkiylə müqayisə edən tədqiqatçılar, növün neandertallardan çox "Altay" homolarına oxşar olduğunu gördülər. Altay ilə İspaniya arasında uzun məsafə olduğu faktı yeni suallar doğurdu. Sualların cavablarının gələcək tədqiqatlarla öyrəniləcəyi hesab edilir.

Qaynaq: Nature
daha ətraflı...

Məməlilərin son əcdadı tapıldı

Paleontoloqlar Mozambik ərazisində Perm dövrünə aid sinapsid (məməli xüsusiyyətlərinə sahib olan sürünənlər) fosili tapdıqlarını açıqladılar. "Niassodon mfumukasi" adı verilən yeni növün bütün məməlilərin ortaq əcdadı olduğu kimi, həmçinin ortaq əcdada ən yaxın nümayəndə ola biləcəyi də hesab edilir. Tədqiqatın nəticələri 4 dekabr 2013 tarixində PLoS One jurnalında dərc edildi.

Məməlilərin istiqanlı əcdadlarının Perm dövrünün sonunda və Trias dövrünün başlanğıcında, yəni terapsidlərin nəsli kəsildikdən sonra təkamülləşdiyi hesab edilir. Həmin dövrlərə aid məməli təkamülünün bəzi hissələri sirr olaraq qalsa da, ilk tam məməlilərin Yura dövründə meydana gəldiyi elm dünyasına məlumdur.

Oeiras şəhərində yerləşən Gulbenkian İnstitutundan (Portuqaliya) olan Rui Castanhinha və həmkarları 2009-cu ildə Mozambikdə yerləşən Niassa gölü yaxınlığında apardıqları tədqiqat işlərindən sonra məməlilərin təkamülündəki keçidi tapdıqlarını bildirdilər. Bu ərazidəki qayalıqların təxminən 256 milyon il yaşı var və Perm dövrünün sonlarından məlumat verir.

Paleontoloqlar bu qayalıqlarda məməlilərin əcdadları olan disinodontlara aid yaxşı qorunmuş fosilə rast gəldikdən sonra, fosil sayəsində növün beynini araşdırdılar və mikrokompyuter tomoqrafiyası köməyiylə əcdadın strukturlarını 3D formatda bərpa etdilər. 3D strukturları sayəsində alimlər növün beyninin necə göründüyünü öyrəndilər və mikroskopik qulaq sümüklərini araşdırdılar. Bu üsullar ilk məməlilərin təkamülünü öyrənmək baxımından olduqca əhəmiyyətlidir.

Alınan nəticələrlə növün beyin atlasını hazırladıqlarını deyən elm adamları, bunlar sayəsində yaxın zamanda sinapsid və terapsidlərin, həmçinin ilk məməlilərin təkamülünə dair məlumatlara yiyələnəcəklərini qeyd etdilər.

Qaynaq: PLoS One ScienceDaily
daha ətraflı...

December 4, 2013

Su izləri daşıyan beş planet tapıldı

Alimlər Hubble teleskopu sayəsində suya sahib olan 5 müxtəlif planet kəşf etdikləri xəbərini yaydılar. İlk dəfə bir tədqiqatda, birdən çox planetdə təyin edici nəticələr təqdim edən ölçü işləri aparıldığı açıqlandı.

İki ayrı tədqiqat qrupunun apardıqları işlər atmosferlərində su izləri saxlayan beş planetin tapılmasını təmin etdi. Astrophysical Journal'da dərc edilən araşdırmanın müəllifi, NASA Goddard Kosmik Uçuş Mərkəzindən olan Avi Mendell deyir:


"Bir çox planetdə su izinə rast gəldiyimizə əminik. Apardığımız işlər isti və soyuq planetlərdə nə qədər su olduğunu müqayisə etmək üçün böyük əhəmiyyət daşıyır."


Tədqiatçılar planetlərin atmosferlərini analiz etmək üçün ulduzlarıyla Yer arasından keçərkən əldə edilən məlumatları istifadə edirlər. Bu müddətdə peyk və teleskoplar ulduzlar tərəfindən yayılan dalğa uzunluqlarından hansılarının blok edilmədiyini qeydə aldı. Ən son mərhələdə Hubble'ın tapdığı trilyonlarla kilometr uzaqlıqdaki planetlərin atmosferlərini araşdıra bilən Wide Field Camera 3-dən əldə edilən məlumatlara müraciət edildi.

Su izlərini göstərən infraqırmızı dalğa uzunluqlarını araşdıran tədqiqatçılar bu məlumatlardan faydalanaraq dalğaları gözdən keçirdilər. Tədqiqatda iştirak edən Maryland Universitetindən olan L. Drake Deming "Xarici planetlərin atmosferini araşdırmaq olduqca çətindir. Amma tədqiqatda kifayət qədər dəqiq siqnal əldə etməyi və suyun izini tapmağı bacardıq" dedi.

Tədqiqatçılar siqnal sıxlığının gözlənildiyi qədər yüksək olmadığını və bu vəziyyətin planetlərin dumanla örtülü olmasından qaynaqlandığını bildirdilər. Buludlu atmosferlərdən sisli havalarda çəkilən fotoşəkillərdə rənglər bulanıq olur və planetlərdən alınan siqnalların sıxlığı azalır. Həmçinin su siqnallarının profili və əhəmiyyətli molekulların siqnalları dəyişikliyə uğrayır.

Hər biri ulduzuna yaxın olan WASP-17b, HD209458b, WASP-12b, WASP-19bXO-1b adı verilən planetlərin bir növ "istiyupiterlər" olduğu deyildi. Kaliforniya Texnologiya İnstitutundan olan Heather Knutson araşdırma məqaləsində bunları dedi:


"Hubble və digər tədqiqatlarla əldə edilən məlumatlar bir çox nəhəng sistemlərdə su siqnallarının aşağı və ya heç olmadığını göstərdi. İstiyupiterlər üçün sisli atmosfer ümumi vəziyyət ola bilər."


Qaynaq: NASA
daha ətraflı...

December 3, 2013

Marsın ilk sakinləri uşaq doğmayacaqlar

"Mars One" layihəsinin təsisçisi, hollandiyalı Bas Lansdorp Marsın nəsil artırmaq üçün nə dərəcədə əlverişli olduğunu aydınlaşdırmaq üçün ilk öncə heyvanlar üzərində tədqiqatların aparılmalı olduğunu açıqladı.

Hollandiyalı kəşfçi Bas Lansdorp 2023-cü ildə Marsa köçəcək insan koloniyasının sağlam nəsil artıra biləcəyini təsdiqləmək üçün ilk öncə oraya heyvanları göndərib, yalnız onlar üzərində tədqiqatlar apardıqdan sonra qırmızı planeti koloniyalaşdırmağın nə dərəcədə mümkün olacağına dair açıqlamalar verdi. Marsın qarşımıza qoyduğu şərtlərin nəsil artırmaq üçün uyğun olub-olmadığı aydın olmayanadək orada insan uşaqlara sahib olmayacaq.

Lansdorp Moskvada təşkil olunan konfransda bunları dedi:


"Uşaq doğmağı tövsiyə etməzdim. Biz hələ ki orada hamiləliyin necə davam edəcəyi və embrionun nə qədər sağlam inkişaf edəcəyini bilmirik."


"Mars One" layihəsi qarşıya 2023-cü ildə Marsda ilk pilotlu təcrübə keçirmək məqsədi qoyur. O vaxtadək seçiləcək 4 könüllü üçün Marsda yaşamağı mümkün edən bütün texnologiyalar düşünülmüş və yol xəritəsi hazırlanmışdır. Marsın ilk sakinləri olacaq könüllülər həyatlarının sonuna qədər orada yaşayacaqlar, hər saniyələri də Yerdə canlı yayımlanacaq. Artıq 200.000-dən çox insan layihədə iştirak etmək üçün müraciət etmişdir.

Layihə haqda daha ətraflı: "Mars One" layihəsi

Qaynaq: RİA Novosti
daha ətraflı...

Genetik oxşarlıq nədir?

Genetik oxşarlıq - iki növün və ya növ qrupunun genomlarının (bütün genlərinin cəminin) bir-birlərinə olan oxşarlıq nisbətidir.

Gen oxşarlığından bəhs edərkən, hansı üsulla oxşarlığın müəyyən edildiyini də izah etmək lazımdır. Çünki bir çox fərqli baxımdan oxşarlıq analizi edilə bilər. Məsələn, ən çox istifadə edilən üsullardan biri fərqli növlərin eyni genlərindəki hissələrində olan retrotranspozonların analizinə əsaslanır. Bir digər məşhur üsul müəyyən başlı zülalları kodlaşdıran genləri araşdırmaqdır. Daha geniş tədqiqatlarla məlum olan bütün nukleotidlərin bir-bir analizi də edilə bilər. Amma sonuncu üsul olduqca çətindir və ancaq kompyuter proqramlarıyla müəyyən edilə bilər. Bundan başqa bir zülal kodlaşdırmayan intron hissələr ilə bir zülal istehsalında istifadə edilən ekzon hissələrin müqayisəli analizləri də edilə bilər.

Bu məzmunda, gen oxşarlığından söz düşmüşdürsə, adətən ya homoloji genlərə, ya da müəyyən ədəddəki genlərin nukleotid müqayisələrinə baxıldığını deməyə ehtiyac var. Bütün canlılar ortaq əcdadlara sahib olduqları üçün ortaq genlər daşıyırlar. Fərqli canlılarda eyni vəzifələri boynuna götürən (ancaq eyni nukleotid ardıcıllığına sahib olmaq məcburiyyətində olmayan) bu genlərə homoloji genlər adı verilir. Məsələn, şimpanzelərlə insanlar arasındakı homoloji gen uyğunluğu 99,5%-ə yaxındır. Çünki bu növlərə xüsusiyyətlərini verən zülallar (və dolayısilə genlər) bir-birləriylə funksiya baxımından demək olar ki tamamilə eynidir; lakin nukleotid fərqlilikləri nəticəsində meydana gələn dəyişikliklər növlər arasındakı fərqlilikləri yaratmışdır.

Digər tərəfdən genom analizlərində yalnız genlərin funksiyaları deyil, o genlərin tək-tək nukleotidləri də araşdırılır. Nukleotidləri araşdırmaq daha çətin işdir, amma daha dəqiq nəticələr verir. Məsələn, insanla şimpanze arasında 18.000-dən çox genin (demək olar ki bütün genomu) tək-tək nukleotid ardıcıllığına baxaraq etdiyimiz təhlillərdə, iki növ arasındakı uyğunluğun 98,77% olduğunu görürük. Makaklarla bu oxşarlıq 93,56%, yeni dünya meymunlarıyla 89%, lemurlarla 80%, siçanlarla təxminən 40%-dir. Gördüyünüz kimi nukleotid fərqlilikləri təkamül qohumluğunu daha dəqiq göstərir.


Genom içərisində zülal kodlaşdıran ekzon hissələrində meydana gələn mutasiyalar, əsasən növə zərər verdikləri səbəbindən aradan qaldırılırlar; buna görə ekzonlardaki genetik oxşarlıq daha çoxdur. Amma ümumiyyətlə gen oxunmasını tənzimləyən və zülal sintezi olmayan intro hissələrdəki mutasiyalar (əksəriyyəti neytral olmaqla) daha asan saxlanıla bilər. Bu səbəbdən identik ekzon analizində genom fərqi 25% ikən, eyni bir intronda 60%-ə qədər çata bilər. Təbii ki, təkamül baxımından bir-birindən uzaq olan növlərdə bu fərqlər daha çoxdur. Belə ki, bir yerdən sonra (məsələn ortaq əcdadı 1-2 milyard il əvvəl yaşamış növlərdə) yığılan neytral mutasiyalar səbəbilə iki fərqli genomun intronlarındaki nukleotidləri yan-yana düzmək çox çətinləşir. Buna görə, bütün növlər tərəfindən ortaq olaraq paylaşılan bəzi ekzonlar üzərindən analizlər edilir (bütün növlər tərəfindən müəyyən genlərin paylaşılması da ortaq əcdadın qəti sübutudur).

Qısaca, genom analizləri - nukleotidlərin yan-yana düzülərək müqayisə edilməsidir. Bu analizlər növlər arası qohumluq əlaqəsini və ortaq əcdadları dəqiq şəkildə aşkar edir. Təkamül biologiyasının ən güclü qollarından biri olan Genetika elmi sayəsində, genetikanın bilinmədiyi dövrlərdən qalan bütün hipotezlərimizi test etmək və demək olar ki hamısını təsdiqləmək və bir qismini də düzəltmək imkanına sahibik. Genetik analizlərin də dəqiq şəkildə doğruladığı kimi, bütün növlər ortaq bir əcdaddan təkamülləşmiş və müasir dövrə qədər təkamül prosesi daxilində fərqliləşərək gəlmişdirlər.

Qaynaq:

Nature
Sciencemag
NCBI
daha ətraflı...

December 2, 2013

"Dünyanın qapıları siz orada olduğunuz müddətdə açılacaq"

Vəfat etməzdən bir neçə həftə əvvəl аmerikalı аstronоm, fizik və astrobioloq Karl Saqan Marsın gələcək tədqiqatçılarına və ilk mühacirlərinə video-mesaj qoymuşdur. Saqan Marsın kəşfində, insan oğlunun Marsa ayaq basmasında, günəş sistemi və onun hüdudlarından kənarda həyat qurmağa cəhd etməkdə çox həvəsli idi və bu həvəs video-mesajda hiss olunur. Karl Saqanın gələcək Mars tədqiqatçılarına olan ismarıcını sizlərə təqdim edirik.


"Salam, mən, Karl Saqan. Bura, Nyu-York ştatında yerləşən İtaka şəhərində, Kornell Universitetində işlədiyim yerdir. Eşitmiş olarsınız, arxada, lap yaxınlıqda 200 futluq bir şəlalə var və mən düşünürəm ki, texnologiyanın yüksək inkişafı dövründə belə, bunun Marsda mövcudluğu qeyri-mümkündür.
Keçən əsrdə məxsusi olaraq Marsla bağlı bir-biri ilə əlaqəli elmlər və elmi ədəbiyyatlar yaradılmışdır.


Alimlər bir kəşf edirlər. Bu da elmi ədəbiyyat yazarlarını bu barədə yazmağa həvəsləndirir, gənc insanlar bu məqalələri oxuyurlar, maraqlanırlar, Mars barədə daha çox öyrənmək üçün alim olmağa qərar verirlər, alim olurlar, sonra özləri başqa elm və elmi ədəbiyyatlar yaradırlar. Marsa getməyə nail olmağımızda ən çox köməyi olan Amerikan raket texnikası pioneri, Robert Qoddardın həyatında mühüm faktor idi. Əlbəttə bu, mənim elmi cəhətdən inkişaf etməyimdə mühüm rol oynayırdı.


Bəlkə də fəlakətli nəticələrə səbəb olacaq kiçik asteroidlərdən birinin Yer kürəsinə dəyərək ona zərər verməsinin qarşısını almaq, həmin asteroidi Yer kürəsindən uzaqlaşdırmaq məqsədiylə ora getmisiniz və bu zaman biz Yer kürəsindən uzaqlaşıb, bir göz qırpımında Marsa gedə bilərik.
Bəlkə bir planetdə fəlakət baş verdiyi zaman başqa planetlərdə də insan toplusunun olmasının insanların nəslinin kəsilməsi ehtimalını azaldacağını düşündüyünüz üçün Marsa getmisiniz.


Siz bəlkə də aparıla biləcək möhtəşəm araşdırmaya görə Marsdasınız, bu maraq dolu dünyanın qapıları siz orada olduğunuz müddətdə açılacaq. Bəlkə də olmalı olduğunuza görə oradasınız, dünyada qaldığımız zamanın 99.9%-i biz köçəri həyat sürərək ovçuluq-yığıcılıqla (furajirlik) məşğul olduqdan sonra təkamül prosesi bizə dərin stimul bəxş etmişdir. Gediləcək növbəti yer Marsdır. Marsda olma səbəbiniz hər nədirsə, orada olduğunuza çox şadam. Sizinlə olmağı çox istərdim."
 Qaynaq: io9
daha ətraflı...

Kosmik səyahət tunelləri

Kainatımız fiziki qanunauyğunluqlar daxilində baş verən olduqca maraqlı hadisələrə şahidlik edir. Yeni-yeni kosmik teleskoplar hər gün kaimatımız haqda yeni məlumatlar öyrənməyimizi təmin edir. Müasir dövrdə Yerə bir çox xüsusiyyətləri ilə oxşar planetlərin mövcudluğundan əmin olmuşuq. Orada həyatın olub-olmadığını təsdiqləmək işin ən çətin mərhələsidir. Bu günki teleskoplarımız və kosmik aparatlarımızla, təəssüf ki həmin planetləri yaxından izləmək imkanına sahib deyilik. Bu planetlərə səfər edəcək işıq sürətilə hərəkət edən kosmik gəmilərin hazırlanması da başqa bir çətinlikdir: bəlkə də heç vaxt işıq sürətilə hərəkətdə ola bilməyəcəyik, çünki obyektin daha yüksək sürətlə irəliləməsi üçün daha çox enerjiyə ehtiyac var, daha çox enerji də obyektin daha ağır olmağına səbəb olur. Beləliklə, daha ağır obyekt də yüksək sürətlərlə hərəkət etməyə imkan vermir.

Buna baxmayaraq kosmik səyahətlər etmək üçün digər üsullar da var. Bunlardan bəziləri hələlik sadəcə hipotez olaraq ortaya atılmışdır və növbəti bir neçə illər ərzində təsdiqlənmələrinə ehtimal çox azdır.

Belə üsullardan biri də hiperməkanda köpük içərisində hərəkət edən kosmik gəmi variantıdır. Bu səyahət variantı mənfi enerjiyə ehtiyac duyur, lakin mənfi enerjinin mövcudluğu hələlik sübut edilməmişdir. Buna baxmayaraq bəzi astrofiziklər mənfi enerjinin əslində gözümüz qarşısında olduğunu iddia edirlər. Belə ki, kvant mexanikasına əsasən bizim təsəvvür etdiyimiz boş məkan (kosmos) əslində heç də boş deyil. Alimlər sirrli mənfi enerjinin məhz bizim boşluq hesab etdiyimiz kosmosda gizləndiyini hesab edirlər, baxmayaraq ki bunu da təsdiq etmək üçün yetərli imkanlara sahib deyilik.

Bir digər variant kosmik tunellər hazırlayıb, onlar sayəsində (metronu, yeraltı tunelləri təsəvvür edin) lazımlı yerə daha tez səyahət etməkdən ibarətdir. Bu fərziyyə Eynşteynin nisbilik nəzəriyyəsinə əsaslanır. Məkanın müəyyən hissələrini bükərək (qatlayaraq), ardından ona lazımlı formanı verib tunel hazırlamaq ən azı nəzəri olaraq mümkündür. Fərz edin ki sizin yaşadığınız kainat bir düz vərəqdir. Bu vərəqin bir başından digərinə səyahət etmək istəyirsiniz, amma bu istəyiniz sizin ölçünüzə görə olduqca uzun məsafə qətt etməyinizi tələb edir. Bu məsafənin qətt edilməyəcək qədər uzun olduğunu düşünün. Lakin əlimizdə fizika adlandırdığımız möcüzə var. Məkan, əslində əyilə, qatlana və bükülə biləcək formadır. Gəlin vərəqi kosmik məkan kimi düşünək: yaşadığımız vərəqi (məkanı) bükərək, olduğumuz hissəsini çatmaq istədiyimiz hissə ilə birləşdirməyə cəhd edək. Və ya, vərəqi lazım olduğu kimi qatlayıb bir üzündən digər üzünə açılan "dəlik" yaradaq. Beləliklə çox uzun məsafəni çox az bir müddət ərzində və yüksək sürətə ehtiyac duymadan keçmiş olarıq.

Məkanı lazımlı şəkildə bükərək bir başından digərinə tunel açmaq üsulu

Kosmosu da belə bir vərəq kimi təsəvvür etmək lazımdır. Nisbilik nəzəriyyəsinə əsaslanan bu üsul digərlərindən daha real və asan görünür. Buna baxmayaraq daha çox elmi-fantastika kimi səslənən "kosmik tunellər" gələcəyin elminin mövzusudur. Bu səyahət variantını reallaşdırmaq üçün mütləq daha inkişaf etmiş texnologiyalara sahib olmaq lazımdır.
daha ətraflı...

Antiqravitasiya axtarışları başlandı

Antiqravitasiya nəzəriyyəsinə görə antimateriya öz qravitasiya sahəsini yaradır, bu sahə də obyektləri cazibə qüvvəsi təsirinin tam əksinə olaraq özündən itələyir. CERN alimləri antiqravitasiya nəzəriyyəsinin nə dərəcədə doğru olduğunu aydınlaşdırmaq üçün tədqiqatlar aparmağa başladılar. Antiqravitasiyanın kəşfi sayəsində insanın texnoloji inkişafında böyük addım atılacağı hesab edilir.

Başda prof. Jeffrey Hangst'in durduğu CERN-dən olan tədqiqatçı qrup antihidrogen atomlarını praktiki olaraq hərəkətsiz vəziyyətdə saxlayan xüsusi elektromaqnit silindr hazırladılar. CERN mütəxəssisləri, antihidrogen atomlarının bu silindrdə hərəkətinə bağlı olaraq nəzəriyyənin nə qədər doğru və ya yalnış olduğunu təsdiqləyəcəklərini qeyd edirlər.

Bundan əvvəlki təcrübələrlə CERN fizikləri Hiqqs bozonunun mövcudluğunu təsdiqləməyə nail olmuşdular. Bunun üçün məşhur Böyük Adron Kollayderini istifadə etmişdilər. Antiqravitasiya kəşfi üçün hələlik bu texnologiyadan faydalanmaq istəmədiklərini bildirən elm adamları, növbəti illərdə Böyük Adron Kollayderinin detektorları sayəsində "qara materiyanın" tapılması üçün təcrübələrə başlayacaqlarını da gizlətmədilər. Qəbul edilmiş kosmik modelə görə bu materiya növü bütün kainatı doldurur və maddi kainatımızda mühüm rola malikdir.

Qaynaq: Telegraph
daha ətraflı...

Kosmos gözümüzü zədələyir?

NASA astronavtı Mike Barratt 2009-cu ilin martında kosmik stansiyaya yollanıb qayıtdıqdan sonra uzağı görmədə çətinlik çəkməyə və eynəyə ehtiyac duymağa başladı. Oktyabrda Yerə qayıdan astronavt 2012-ci ildə CNN'ə verdiyi açıqlamasında görməsinin hələ də düzəlmədiyini bildirmişdi. Araşdırmalar nəticəsində NASA hər 5 astronavtdan birinin kosmik vəzifələrdən qayıtdıqda görmələrinin zəiflədiyini ortaya çıxardı. NASA-dan olan elm adamları görmədəki bu dəyişikliyi mikro qravitasiyanın təsirinə bağlı olaraq beyində artan təzyiqlə gözün şəklinin dəyişməsi ilə əlaqələndirirlər. Elm adamları bu dəyişmənin daha ciddi nevroloji təsirləri ola biləcəyini hesab edirlər. NASA həmçinin genetik fərqliliklərə bağlı olaraq kosmosda göz problemlərinin dəyişə biləcəyini araşdırır. Tədqiqatlar hələ başlanğıc mərhələsində olduğundan alimlər bu mövzuda əmin deyillər. NASA Mars və digər kosmik səfərlərdə bu mövzunun astronavtların qabiliyyətinə təsir edə biləcəyini hesab edir.

Lakin yeni bir tədqiqat astronavtların gözündə kosmosda nə kimi dəyişikliklər ola biləcəyini göstərir. Bu kiçik tədqiqatda Beynəlxalq Kosmik Stansiyasına (International Space Station) 13 günlüyünə 6 siçan göndərildi. Alimlər Yerə qayıdan siçanları araşdırdıqlarında onların optik sinirlərinə fiziki zərərlərin dəydiyini müşahidə etdilər. Bundan başqa siçanların gözlərində stress əlamətlərinə rast gəlindi. Siçanlar Yerə qayıtdıqdan 7 gün sonra da gözlərinin fiziki vəziyyəti yaxşılaşmadı. Lakin tədqiqat sonrasında davam etdirilmədi. Kosmosa yollanan siçanların gözlərində beyin zədəsindən qaynaqlanan molekulların istehsal edildiyi müşahidə edildi.

Tədqiqata başçılıq edən Patricia Chevez-Barrios astronavtların gözlərinə nələr olduğuna dair məlumatlara yiyələndi. Patricia Chevez-Barrios Houston Methodist Xəstəxanasında işləyən göz xəstəlikləri mütəxəssisidir. Tədqiqatçı qrup kosmik səfər edən siçanların gözlərində yüksək miqdarda beta amiloid istehsal ediliyini müşahidə etdi. Caspace-3 genindən qaynaqlanan bu zülal travmatik beyin və retina zədələnməsinə işarə edir.

Bu nəticələrin insanlara necə tətbiq oluna biləcəyi haqqında sual işarələri hələ də qalır. İnsanların kosmosda daha çox qaldıqda siçanlardan daha çox zədələnə biləcəyi hesab edilir. Digər tərəfdən, təcrübədə istifadə edilən siçanlar işığa həssas idilər, bu səbəbdən bəzi siçanların kosmosdan deyil, işıqdan təsirlənmiş ola biləcəyinə də ehtimallar verilir.

Qaynaq: Popular Science
daha ətraflı...

December 1, 2013

Yupiterin peyki Europada maye halda su tapıldı

Hələ Galileo Galilei tərəfindən kəşf edilmiş Yupiterin 4 nəhəng peykindən biri olan Europanın bir neçə kilometr dərinliyi olan buz təbəqəsinin altında maye halda su mövcud ola bilər. Alimlər artıq Europanın yadplanetlilərin evi ola biləcəyini düşünürlər.

Nature Geoscience jurnalında 1 dekabr 2013 tarixində yayımlanan xəbərə görə Yupiterin peyklərindən biri olan Europa heç də sakit deyil və peykin ekvatorında temperatur bir qədər istidir.

Planetoloqlar Europada maye halda suyun olduğunu deyərək, peykin həyat üçün əlverişli ola biləcəyinə də toxundular. Son illərdə astronomlar Europa okeanının səthdə qazlar və duzlu minerallar mübadiləsinə sahib ola biləcəyinə dair dəlillər əldə etmişdilər. Həmçinin peykdə mikrobların yaşaya bilməsi üçün zəruri olan maddələrə rast gəlmişdilər.

Texas Universitetindən olan planetoloq Krista Soderlund və həmkarları, 1995-2003 illər arasında Yupiter orbitində işlər aparmış "Galileo" zondunun topladığı məlumatları analiz etdilər. Alimlər, kosmik aparatın Europanın maqnit sahəsi haqda yığdığı məlumatlarla peykin dərinliklərində maye suyun mövcudluğunun təsdiq edilmiş olduğunu qeyd etdilər.

Alimlər yeni məlumatları analiz etdikdən sonra peykin ekvatorial, tropik və mərkəzi sahələrində əvvəllər hesab edildiyi kimi stabilliyin olmadığını gördülər. Bundan başqa suyun bir qədər də isti olduğuna dair sübutlar əldə etdilər, bu da Europanı həyatın yaranması və inkişaf etməsi üçün əlverişli hesab etməyə kifayət edir. Geriyə qalan növbəti illərdə orada həyatın həqiqətən də mövcud olub yoxsa olmadığına dair məlumatlara yiyələnməkdir.

Həmçinin planetoloqlar yeni kəşflər sayəsində Europanın buzlu qabığı üzərindəki, əsasən tropik və ekvatorial ərazilərdə yerləşən "xaotik sahələrin" niyə mövcud olduğunu izah edə bildiklərini qeyd etdilər.

Qaynaq: ScienceNews
daha ətraflı...

"Qədim misirlilər elektrik istifadə edirdilər" cəfəngiyyatı

Qədim Misir dedikdə, qədim mədəniyyətlə birlikdə həm də sirrli və qeyri-adi uğurların əldə edildiyi bir dövr ağla gəlir. Filmlərdə və bir neçə kitablarda Qədim Misir haqqında bir çox hekayələr gəzir. Bu hekayələrin bəziləri tarixin əhəmiyyətli məlumatlarını qarşımıza qoyur, digərləri isə əfsanələrdən başqa bir şey deyil. Bu əfsanələrdən biri də Qədim Misirdə elektrikin istifadə edildiyinə dair irəli sürülən iddiadır. Bu yazıda bu iddianı araşdıracağıq və niyə belə bir şeyin olmadığını göstərməyə çalışacağıq.

Fotoşəkildə gördüyünüz Misirdə yerləşən bir məbədinin divarındaki şəkildir (əslində ieroqlifdir) və bəzilərinə görə bir növ lampaya oxşayır. Bu görüntülərə baxdığımız zaman həqiqətən də lampaya oxşadığını deyə bilərik, amma unutmayaq ki bu şəkil Qədim Misirdə elektrikin istifadə edildiyinə dair bir dəlil olaraq irəliyə sürülmüşdür. Əslində hər hansı bir şey hər hansı başqa bir şeyə oxşaya bilər, bu onların mütləq eyni şey olduqlarına dair sübut hesab edilməməlidir.


Yuxarıdaki fotoşəkildə gördüyünüz əslində "Dendera İşığı"dır (ya da Dendera Çırağı). Dendera Məbəd Kompleksində yerləşən Hathor məbədindəndir (Hathor o dövrlərdə misirlilərin inandıqları tanrıça idi). "Tanrıların Arabaları" adlı kitabın müəllifi olan Erich von Daniken "The Eyes of the Sphinx" (Sfinksin Gözləri) adlı kitabında bu şəklin bir növ lampanı xatırlatdığını deyrək ilanın nəzik sim, djed sütunun izolyator və balonun qədim lampa olduğunu qeyd etmişdir.



Bunun həqiqətən də bir çıraq və lampa olduğunu sübut etmək üçün hətta oxşarını yaratmağa çalışanlar da oldu. Bununla Qədim Misirdə elektrik əldə edilib işıqlandırma üçün istifadə edildiyi iddiasının irəli sürülməsinə baxmayaraq yeqiptoloqlar bu fərziyyəni rədd edib sadəcə Misir əsatirlərində yer alan bir neçə simvoldan ibarət olduğunu demişdirlər.




Şəkildə görülən ilan səhərlər Günəşi təmsil edən tanrı Harsomtus'un simvoludur və hər gün Günəşin yenidən doğulduğu kimi səmada bir ilan kimi hərəkət edir. Djed sütununa keçək; bunun izolyator olduğu iddiası heç də məntiqli deyil, çünki lampanın şüşəsi onsuz da yaxşı izolyatordur, bu səbəbdən artıq izolyatora ehtiyac yoxdur. Biz baxdığımız zaman yalnız bir djed sütunu, lotus çiçəyi ilə içərisində bir ilanın olduğunu görürük və hər nə qədər bir növ lampaya oxşasa belə, bu bənzətmə yoluyla belə bir iddianı ortaya ata bilmək üçün möhkəm dəlillərin axtarılması və təqdim edilməsi lazımdır. Əgər fürsətiniz olsa və gedib bu məbədi gəzə bilsəniz, bütün divar boyunca bir hekayənin izah edildiyini görə bilərsiniz və bu hekayədə elektrik ilə əlaqədar heç bir şeyə rast gələ bilməzsiniz.

Yaxşı bəs irəli sürülən iddialar sadəcə oxşatmalardan ibarətdir? Bunun bir lampa ola biləcəyinə dair bir başqa iddiayla qarşılaşırıq. Belə deyilir:


"Araşdırılan minlərlə yeraltı məzarlar və piramida boşluqlarında hər hansı bir qara ləkə görülməmişdir..." (Frank Dörnenburg)

Bu qara ləkə (soot) nədir? Əlinizdə bir məşəl olduğunu fərz edin və bunu divara doğru tutduğunuzu düşünün. Bir müddət sonra divarda qara ləkə meydana gələcək. Burada irəli sürülən iddia bu şəkildədir:

Gecələr qaranlıq olarkən və məbədlərin daha da dərinliklərinə endikcə ətrafı görmək çətinləşirdi, bu səbəbdən qədim misirlilər işlərini rahatca edə bilmək üçün atəşi istifadə edərək ətrafı işıqlandırmaları lazım idi, amma belə bir şey etsə idilər hər yerdə bu qara ləkələrə rast gəlmiş olardıq. Yaxşı bəs qədim misirlilər atəş istifadə etmədən bunu necə bacarmış ola bilərlər? Əlbəttə ki elektrik istifadə edərək!

Bu iddia da etibarsızdır (əslində axmaqcasınadır), çünki bu məbədlərdə qara izləri aşkar şəkildə görə bilirik. Bir gün Misirə yollanıb bu məbədləri gəzsəniz, siz də görə bilərsiniz. Gəzdiyiniz yerlərin ləkəsiz olduğunu görsəniz də, oraların hər həftə yaxşıca təmizləndiyini də unutmayın. Bu səbəbdən ləkələr itmişdir.


Bu günə qədər heç bir arxeoloji tədqiqatdan və ya yazılı qaynaqdan qədim misirlilərin elektrik istifadə etdiyinə dair bir sübut əldə edilməmişdir. Eyni zamanda yazının əvvəlində haqqında bəhs etdiyimiz Dendera Məbədi tam Misir məbədi deyil, Misir prinsiplərinə uyğun olaraq inşa edilən Yunan-Roma strukturudur, bu səbəbdən bütün təsvirlər qədim deyil, klassik dövrlərdə yer almış olardı, ancaq klassik müəlliflərin belə bir lampadan bəhs etdiklərinə də rast gəlmirik.

Bu səbəbdən bu cəfəngiyyat da, "İnsanlar qədim dövrlərdə texnologiya ilə tanış idilər, daha üstün idilər" və s. fantastik hipotezlər kimi pərəstişkarlarının dayaqsız və əsassız iddialarına nümunə hesab olunmalıdır.

Bundan başqa, əgər qədim misirlilər belə bir üstün texnologiyaya sahib idilərsə, həmin texnikalara, çox da əhəmiyyətli olmayan məbədlər əvəzinə, niyə daha məşhur və nüfuzlu kəslərin (fironlar kimi) yaşadıqları yerlərdə rast gəlinməmişdir?

Qaynaq: 

Ancient Egypt Online-1
Ancient Egypt Online-2
World Mysteries
Philip Coppens
Tour Egypt
daha ətraflı...

November 30, 2013

Yaşlanmağın sirri tapıldı

Elm adamları beynin fiziki yaşlanmağı idarə edən hissəsini tapdıqlarını açıqladılar. Bu kəşf, qocalma sürətini azaltmaq üçün edilən müdaxilələrə alternativ olacaq.

Nature jurnalından alınan xəbərə görə, bədənimizin yaşlanmasının səbəbi beyində olan, inkişaf, artım və metbolizmaya nəzarət edən hipotalamusdan asılıdır. Yaşlanmanın səbəbinin beyində olduğu uzun müddətdir hesab edilsə də, aparılan yeni tədqiqat bu iddialara ilk dəlili gətirdi.

Tədqiqatçı qrup, siçanlar üzərində etdikləri təcrübələrdə, hipotalamusdan beynə siqnal ötürən NF-kb molekulunu aktivləşdirərək və ya dayandıraraq yaşlanmağı sürətləndirib-yavaşlatmağı bacardı. NF-kb molekulu aktivləşdirildikdən sonra qocalığın əlamətləri olan əzələ zəifləməsi, dərinin büzüşməsi, sümüyün əriməsi və yaddaş zəiflikləri böyük nisbətdə azaldıldı. Bundan başqa tədqiqatçılar siçanlara GnRH hormonu verərək yaşlanmağı yavaşlada bildiklərini dedilər.

Albert Einstein adına Tibb İnstitutunda aparılan tədqiqatlara başçılıq edən farmakologiya professoru Dongsheng Cai bu sözləri əlavə etdi:


"Təcrübələrimiz, hipotalamus hədəf alınaraq yaşlanmağa maneə törətmək üçün edilən ilkin strategiyaları əhatə edir. Tədqiqatların nəticələrinə görə, nəinki yaşlılıqla gələn xəstəliklərə qarşı müqavimət yaratmaq, hətta onları aradan götürüb yaşlanma sürətini azaltmaq da mümkündür. Amma hal hazırda yaşlanma prosesini tamamilə dayandıra biləcəyimizə inanmırıq."


Qaynaq: Nature
daha ətraflı...

1,75 milyard il sonra Yerdə həyat məhv olacaq

East Anglia Universiteti (UEA) Təbiət Elmləri fakultəsində aparılan tədqiqatda elmi-tədqiqatçı qrup qalaktikamız xaricindəki planetləri araşdıraraq, Yerin nə qədər müddətə "həyat üçün əlverişsiz" hala gələ biləcəyini öyrənməyə çalışdı. 

Nəticələri Astrobiology jurnalında dərc olunan tədqiqatda, getdikcə qızan ulduzların, Yerin də içində olduğu yeddi planetdəki "həyat üçün əlverişli bölgələr" üzərindəki təsirləri araşdırıldı.

Tədqiqata başçılıq edən Andrew Rushby mətbuata verdiyi açıqlamada bunları bildirdi:

"Tədqiqata görə, təxminən 1,75 milyard il sonra Yerdəki şərtlər insanların həyatı üçün əlverişli olmayacaq. Günəşin həcmi böyüyəcək, temperatur artacaq və okeanlar buxarlanacaq. Şərtlər insan həyatının davam etməsi üçün qeyri-mümkün hala gələcək. Amma tədqiqatda insanın səbəb olduğu iqlim dəyişikliyi ya da bir meteoritin planetimizlə toqquşması və ya atom müharibəsi kimi insan həyatını yox edə biləcək ehtimallar nəzərə alınmadı."

Qaynaq: NBC News
daha ətraflı...

Marsa aid ən qədim meteoritlər

Bu gün planetimizdə qədim Marsa aid bir neçə meteorit tapılmışdır. Bu meteoritlərin, Marsın asteroid bombalanmalarına məruz qalmasından sonra kosmosa atıldığı və onlardan bir neçəsinin bizim planetə düşdüyü hesab edilir.

Nature jurnalından alınan məlumata görə, bir neçə il əvvəl Mərakeşə düşmüş NWA7533NWA7034 meteoritləri 4,4 milyard il əvvəlki Marsa aid fraqmentlərdir. Alimlər, bu meteoritlərin əldə olan ən qədim Mars nümunələri olduğunu hesab edirlər.

Tapılmış fraqmentlər bizlərə Marsın qədim iqlimi və geoloji vəziyyətindən məlumatlar verə bilər, bu da qırmızı planetin təkamülünün öyrənilməsi üçün böyük əhəmiyyət daşıyır.

Florida Universitetindən olan geoloq Munir Humayun və həmkarları, Mərakeş ərazisinə düşmüş iki meteoritin (NWA7533 və NWA7034) mineral və kimyəvi tərkibini öyrənməyə başladılar. Geoloqlar NWA7533 meteoritinin kimyəvi və mineral tərkibinin, marsoxod "Spirit"in üzərində işlədiyi Marsdaki Qusev kraterinin tərkibinə oxşadığını fərq etdilər. Tərkibində xüsusilə nikel, iridium və osmiumun yüksək nisbətlərdə olduğunu görən alimlər, meteoritin 4,4 milyard il əvvəlki Marsa aid olduğu qənaətinə gəldilər.

Nəticələr, bu kiçik nümunələrin Marsın yaranmasından bir qədər sonra planetdən ayrıldığını göstərdi. Təxmini hesablamalara görə meteoritlər Marsdan qopduğunda Günəş sistemi hələ 100 milyon il yaşında idi. Bu tədqiqat, Marsın əslində hesab etdiyimizdən daha tez soyuduğuna və Yerin hələ formalaşmağa başladığı dövrlərdə qırmızı planetin artıq kifayət qədər qalın qabığa sahib olduğuna dair məlumatlar verdi.

Qaynaq: Nature
daha ətraflı...

Nəhəng ördəkburun fosilləri tapıldı

Tədqiqatçılar Avstraliyanın şərqində ördəkburunların nəsli kəsilmiş növünə aid fosillər tapdılar. Fosillər qədim ördəkburunların bu günkilərdən 2 dəfə böyük olduğunu və kiçik onurğalılar, həşəratlar və planktonlarla qidalandıqlarını təsdiq etdi. Nəsli kəsilmiş ördəkburun növü Obdurodon tharalkooschild adlandırıldı. Nəticələr Journal of Vertebrate Paleontology jurnalında dərc edildi.

Kolumbiya Universitetindən olan Rebecca Pian:


"Yumurtaqoyan məməlilər, misalçün, ördəkburun və yexidnalar cənub qitələrdəki məməlilərin təkamülünün son izləridir. Yeni tapılan ördəkburun növləri müasir yumurtaqoyanların necə təkamülləşdikləri mövzusunda məlumatlar gətirəcək."


Pian və həmkarları Queensland bölgəsində orta və gec Miosen dövrünə aid yataqları araşdıraraq Avstraliya sularında yaşayan müasir ördəkburunların potensial yaxın qohum növünü tapdılar. Alimlər burada iri kisəli məməlilərə aid bir neçə diş fosili nümunəsinə rast gəldiklərini dedilər. Fosillərin analiz və müqayisə etmə işlərindən sonra, elm adamları qalıqların qədim nəhəng ördəkburuna aid olduğu qənaətinə gəldilər.

Diş qalıqlarının analizləri növün təkcə planktonlarla deyil, həm də kiçik onurğalılar və həşəratlarla qidalandığını göstərdi. Qida rasionunda balıqlar və amfibiyaların olduğunu qeyd edən alimlər, növün təxminən 15-5 milyon il əvvəl yaşadığını açıqladılar.

Qədim ördəkburunların daha iri olduğu faktı bu növlərin təkamülünün hesab etdiyimiz kimi asan baş vermədiyini göstərir. Alimlərin dediyinə görə, Avstraliyada nəsli kəsilmiş nəhəng ördəkburunlarla birlikdə, həm də bu günki kiçik ölçülərə qədər təkamülləşmiş ördəkburunların əcdadları yaşamış ola bilər.

Qaynaq: Live Science , The Conversation
daha ətraflı...

November 29, 2013

Yeni "Big Bang" baş verə bilər

Keçən il kəşf olunan Hiqqs bozonu kainatın sonuna dair məlumatlar verə bilər. Fermi adına sürətləndirici Milli laboratoriyadan olan fizik Joseph Lykken hər il keçirilən AAAS konfransında kainatın məhvini izah edən nəzəriyyəni təqdim etdi.

Lykken'in dediyinə görə keçən il Böyük Adron Kollayderinin detektorları tərəfindən tapılan Hiqqs bozonu kainatın qeyri-stabil olduğu hipotezini təsdiq edir. Bu da kainatımızın gec və ya tez bir zamanda məhv olacağına dair məlumatlar təmin edir.

Peter Higgs 1964-cü ildə elementar hissəciyin mövcudluğuna dair nəzəriyyə hazırladıqda, onun kütləsinin 114 geV-dən bir neçə yüz geV (qiqaelektronvolt) arasında olduğunu hesab edirdi. Kəşf olunan subatom hissəciyin qeyri-stabil xüsusiyyətləri kainat vakuumunun əvvəllər hesab ediliyi kimi çox da "boş" olmadığını göstərdi. Əgər vakuum müəyyən enerji ehtiyatına sahibdirsə məkanın hər hansı bir nöqtəsində təsadüfi olaraq yeni "həqiqi vakuum" yarana bilər.

Lykken izah edir:


"Kvant fluktuasiyası səbəbindən anidən yeni bir kainatı formalaşdıracaq kiçik vakuum şarı meydana gələ bilər. Aşağı enerji səviyyəsi də onu, ətrafındaki hər şeyi udaraq işıq sürətilə genişləndirəcək."


Görünür ki, söhbət yeni bir Böyük Partlayışın baş verməsindən və yaranan kainatın əvvəlkini əvəz etməsindən gedir. Buna baxmayaraq kainatımızın yaranışından bu ana qədər davam edən 14 milyard ilə yaxın müddətdə belə bir partlayış baş verməmişdir, baş versəydi belə bu proses çox sürətli şəkildə inkişaf edəcəkdi. Alimlər, belə bir partlayışın baş verməsi üçün hələ qarşıdaki bir neçə milyard ilin keçməsi lazım olduğunu hesab edirlər.

Yeni kainatın yaranmasına təkan verəcək hipotetik şar mümkün olan maksimal sürətlə inkişaf edəcək, bu da kainatımızın sonunun nə vaxta təsadüf edəcəyinə dair məlumatlara yiyələnməyəcəyimizi göstərir. Bu proses çox az vaxt tələb edəcək və bir kainatın yaranmasıyla digərinin məhvi üst-üstə düşəcək.

Bu nəzəriyyə üçün planlaşdırılan tədqiqatlar 2015-ci ildə Böyük Adron Kollayderində aparılacaq.

Qaynaq: ScientificAmerican
daha ətraflı...

November 28, 2013

Dinozavr beyni rekonstruksiya edildi

Alimlər dinozavrların beynini rekonstruksiya etdilər. Dediklərinə görə, dinozavrların beyni alliqatorlar və quşlar arasında "orta dərəcəyə" sahib olmalıdır.

Yumşaq toxumalar, misalçün beyin toxumaları fosillərdə yaxşı qorunmurlar. Bu səbəbdən Erich Jarvis və həmkarları quş və alliqator beyinlərinin məlumatı əsasında dinozavr beyninin xəritəsinin hazırlamağa çalışdılar. Alliqatorlar dinozavrlarla ortaq əcdada sahibdir, quşlarsa dinozavrlardan ayrılan son qoldur. Bu məlumata əsaslanaraq alimlər dinozavr beyninin digər iki qrup arasında orta dərəcəyə sahib olduğunu hesab edirlər.

Tədqiqatçılar, səslə ünsiyyət qura bilən canlıların beynindəki bu xüsusiyyətə cavabdeh olan hissələri yaxşıca araşdırdılar. Bunun üçün onlar beynin müxtəlif hissələrində gen fəaliyyəti qeydinə əsaslanan texnika istifadə etdilər.

Həmkarları ilə birlikdə Jarvis, quşları və alliqatorları qaranlıq otağa yerləşdirdilər və səslərini qeydə almağa başladılar. Daha sonra onları öldürərək dərhal beyinlərini çıxardılar, dondurdular və ardından beynin müxtəlif hissələrindəki gen fəaliyyətini müəyyən etmək üçün onu nəzik dilimlərə kəsdilər.


Dinozavrların beyni haqqında təsəvvür əldə etmək üçün alimlər alınan məlumatları birləşdirdilər və tirannozavr, allozavr və arxeopteriksin əcdadlarının kəllə sümüyü ölçüşünə böyütdülər.

Nəticələr dinozavrların beyninin olduqca inkişaf etmiş olduğunu göstərdi. Tədqiqatçıların dediyinə görə diozavrlar hətta bu günki bəzi davamçıları kimi xüsusi səslərlə ünsiyyət də qura bilərdilər. Belə vəziyyətdə dinozavrlara yırtıcı olmaqla bərabər, həm də xüsusi davranışlara sahib olan canlılar kimi baxmaq lazım olacaq. Tədqiqatın nəticələri həmçinin dinozavrların bundan başqa bir çox digər çətin xüsusiyyət və davranışlarının da ola biləcəyi məlumatına işıq tutdu.

Qaynaq: LiveScience
daha ətraflı...

Parazitlər geri təkamül keçirir



Michigan Universitetindən olan tədqiqatçılar, çox geniş əhatəli DNT ardıcıllama üsulları istifadə edərək Psoroptidia fəsiləsinə aid ev gənələrinin ətraflı filogenetik keçmişini ortaya çıxardılar. Olduqca parazitar həyat sürdürən bu xüsusiləşmiş gənələrin təkamül keçirərək yenidən, azad və parazitar olmayan əcdadlarına oxşar şəkildə dəyişdikləri məlum oldu. Tədqiqatçılardan prof. Klimov mövzuyla əlaqədar bunları dedi:

"Parazitlər evlərini istismar etmək üçün nəsillər içərisində olsa da, çox sürətli bir təkamül müddətindən keçə bilirlər və bu sayədə olduqca mürəkkəb xüsusiyyətlər təkmilləşdirirlər. Oxşar təkamülü, bu xüsusiyyətlərini itirərək evlərdən ayrılmaq üçün də keçirə bilərlər. Evlərin həm həyat sahəsi, həm də qida təmin etdiyi mühitlərdə bu parazitlər bir çox genlərini ya tamamilə itirirlər, ya da bu genlər funksiyasız hala gəlirlər; çünki bu genlərə artıq ehtiyac yoxdur və bu genlərin təmin etdikləri xüsusiyyətlər, evdən istismar edilərək əldə edilə bilər. Bir çox tədqiqatçı bu dərəcə mürəkkəbləşmiş şəkildə təkamülləşən xüsusiyyətlərin geri döndürülə biləcəyinə inanmırdı."

Amma aparılan tədqiqatlar, təkamül prosesi içərisində "geri təkamül" adıyla tanınan bir dəyişmə dövrünün mümkün olduğunu göstərir. Daha əvvəllər də geri təkamülə dair saysız nümunə kəşf edilmişdi (qurbağaların çənə dişlərinin geri təkamülü, balina və delfinlərin qurudan dənizlərə dönməsi və s.). Bu kəşflər bir növün əcdadlarının xüsusiyyətlərinə doğru geri təkamülləşə biləcəyini sübut etmişdir.

Beləcə təkamülün davamlı olaraq təkcə irəli və yeni, daha inkişaf etmiş xüsusiyyətlərə doğru baş vermədiyi, ekoloji faktorlara ən uyğun xüsusiyyətlər hansılardırsa, onların təkamülləşdiyi və lazım olsa köhnə xüsusiyyətlərin yenidən təkmilləşə biləcəyi bir daha təsdiq edilmiş oldu.

Qaynaq: ScienceDaily
daha ətraflı...

November 26, 2013

Qriplər necə təkamül keçirir?

Mikrobioloqlar, qrip viruslarının hansı hissələrinin mutasiyalara uğradığını və gələcəkdə bu viruslara qarşı hansı daha effektiv peyvəndlər hazırlamaları lazım olduğunu müəyyən etməyə çalışdılar.

Science elm jurnalında dərc edilən xəbərə görə, Cambridge Universitetindən olan elm adamları qrip viruslarının təkamülünü daha yaxşı anlamaq və onlara qarşı mübarizədə daha effektiv peyvəndlər hazırlamaq üçün yeni tədqiqata imza atdılar.

Hazırlanan peyvəndləri qeyri-effektiv edən virusların amin turşularının dəyişərək davamlı olaraq təkamül keçirmələridir. Hər iki-üç ildən bir viruslar mutasiyaya uğrayaraq peyvəndlərə qarşı müqavimət qazanırlar və hər dəfəsində işi yenidən başlamaq lazım olur.

Bu situasiyadan çıxış yolunu tapdıqlarını açıqlayan elm adamları, bu dəfə qrip viruslarının hansı istiqamətdə dəyişikliklərə uğrayacağını əvvəlcədən proqnozlaşdırmağa çalışdılar. Bunun üçün virusun dəyişiklik detallarının daha ətraflı öyrənilməsi lazım oldu. Bu məqsəd üçün çalışan mikrobioloqlardan ibarət beynəlxalq qrupun başında Derek Smith və Ron Fouchier durur.

Alimlər laboratuar şəraitdə müxtəlif amin turşusu variasiyalarına sahib virusların fərqli versiya qruplarını yenidən yaratdılar. Tədqiqatda mikrobioloqlar, ştammların necə dəyişildiyini anlamaq üçün virusları müqavimət təsirinə məruz qoydular.

Tədqiqatçılar, virusdaki bir-birinə yaxın olan 7 mövqedə əsasən bir amin turşusu dəyişilməsi nəticəsində yeni qrip ştammının yarandığını gördülər. Əvvəllərsə alimlər dəyişilməyə maraqlı 4 amin turşularının olduğunu və bu dəyişikliklərin də 130 fərqli mövqedə baş verdiyini hesab edirdilər.

Yeni tədqiqat qrip viruslarının təkamülü haqqında gözlədiyimiz məlumatları çatdıra bilər. Bu tapıntı yeni ştammların strukturunun proqnozlaşdırılmasında qrip virusunda baxılacaq hissələrinin spektrini əhəmiyyətli şəkildə daraldır.

Qaynaq: ScienceDaily
daha ətraflı...

Oksitosin kişilərdə bağlılıq yaradır

Oksitosin bağlılıq və sevgi hissini meydana gətirən və inkişaf etdirən hormondur. Amerikalı alimlərin apardığı yeni bir tədqiqatın nəticələrinə görə, bu hormon kişilərin beynində "tərif sisteminin" fəaliyyətini gücləndirir və sevdiyi insana olan marağı daha da artırır.

Bonn Universitetindən olan Rene Hurlemann deyir:


"İnsanlar arasında uzun müddətli əlaqələrin təməlində dayanan bioloji mexanizmlər aydın deyillər. Oksitosin müxtəlif növlərdə qarşılıqlı əlaqələrin meydana gəlməsi ilə bağlıdır. Amma biz, hansı neyrobioloji faktorların, əsasən insanlarda düzgünlüyə cavabdeh olduğuna dair çox az məlumata sahibik."


Hurlemann və həmkarları əvvəllər oksitosinin, kişilərin cəlb edici qadınlardan uzaq durmalarına səbəb olduğunu sübut etmişdilər (hormon bir fərdə bağlılıq yaradır). 

İndi isə onlar, hər birində 20 kişinin iştirak etdiyi daha iki təcrübəyə imza atdılar. İştirakçılar əvvəlcədən öz sevgililərininki ilə birlikdə, həm də əlaqədə olmadıqları tanışları olan cəlb edici qadınların şəkillərini tədqiqatçılara göndərdilərTədqiqatdan yarım saat əvvəl onlara burun spreyləri vuruldu: bəzi kişilərə oksitosin, digərlərinə isə plasebo tərkibli spreylər vurdular.

Təcrübələrdən birində bir kişiyə öz göndərdiyi, ikinci təcrübədə isə digər iştirakçı kişilərin göndəriyi, həmçinin tanımadığı cəlb edici qadınların şəkilləri göstərildi. Alimlər, maqnito-rezonans tomoqrafiyası üsuluyla kişilərin beyin aktivliyini izlədilər. Ardından test edilən kişilər yenidən şəkillərə baxıb, hansının daha gözəl olduğuna dair qiymətlər verməyə çalışdılar.

Sonda alimlər, müxtəlif spreylər istifadə edən iştirakçıların nəticələrini müqayisə etdilər və oksitosin təsiri altında olan kişilərin öz sevdikləri qadınların şəkillərinə baxdıqda, beyində "tərif sistemi" fəaliyyətinin gücləndiyini təsdiqlədilər. Həmçinin nəticələrə görə kişilərə, əlaqədə olduqları qadınlar digərləri ilə müqayisədə daha cəlb edici görünürdülər.

Qaynaq: pnas.org
daha ətraflı...
 
Copyright © 2014 Həyatın Təkamülü • All Rights Reserved.
Distributed By MyBloggerThemes | Design By Templateure
back to top