Kapteyn ulduz sistemindən iki yeni ekzoplanet

Queen Mary Universitetindən olan astronomlar nəhayət ki Günəş yaxınlığında yerləşən Kapteyn ulduzu orbitində dövr edən iki ekzoplanetin tapıldığına dair açıqlama verib. Planetlərdən biri - Kepler b'nin ulduzu ilə arasındaki məsafəsi orada maye suyun və yadplanetli həyatının mövcudluğunu dəstəkləyir. Üstəlik ulduz sistemi Yerdən cəmi 13 işıq ili uzaqlıqda yerləşir.

Hələ 19-cu ərsin sonlarında kəşf edilmiş Kapteyn məlum olan ikinci ən sürətli ulduzdur və qalaktika örtüyünə - qalaktikamız orbitində dövr edən ulduz buludlarına daxildir. Kütlə baxımından Günəşdən 3 dəfə kiçikdir. Bu qırmızı cırtdan ulduzu hətta həvəskar teleskoplarla belə izləmək olar.

Astronomlar Çilidə yerləşən La Silla rəsədxanasındaki HARPS teleskopu spektrometrinin təmin etdiyi məlumatlarla Kapteyn ulduz sistemindəki kiçik yırğalanmaları ölçdülər. Bununla yanaşı tədqiqatda HIRES və PFS kimi daha iri teleskoplardan istifadə edildi.

Məlumatlar əsasında Kapteyn b və Kapteyn c adı verilən iki planet aşkar edildi. Kapteyn b Yerdən minimum 5 dəfə ağırdır, 11,5 milyard il yaşındadır və orbital dövrü 48 Yer gününə bərabərdir. Yəni planet yetərincə istidir ki, səthində maye suyun mövcudluğunu mümkün etsin. Maye su isə, bildiyimiz qədərilə, kainatda həyatın yaranmasını təmin edən əsas maddədir. İkinci planet Kapteyn c özü ilə birlikdə ağır "superyeri" təqdim edir. Bir ili 121 günə bərabərdir. Astronomlar hesab edir ki, Kepler b'dən fərqli olaraq, Kepler c'də şiddətli soyuqlar səbəbindən maye suyun mövcudluğuna ehtimal yoxdur.

Hələlik məlum olan sadəcə planetlərin bəzi xarakteristikalarıdır: təxmini kütlə, orbital dövr və ulduz ilə aradaki məsafə. Alimlər qeyd edir ki, bir neçə il sonra hazır olacaq yeni nəsil əlatlər köməyilə hər iki planetin atmosferi araşdırılaraq, oradaki su və yaşayış kimi ehtimallar təsdiq edilə bilər. Buna baxmayaraq alimlər xüsusilə Kapteyn b'yə daha çox əhəmiyyət verdiklərini gizlətmirlər. Belə ki, yadplanetlilərin evi ola biləcək ən qədim planet Kapteyn b kosmik miqyasda Günəş sisteminin bir addımlığındadır - bizdən cəmi 13 işıq ili uzaqlıqda yerləşir.

Həmçinin oxuyun:

"Meqa-Yer" tapıldı
Qanimeddə həyat ehtimalı yüksəkdir
Həyat ola biləcək planetlərin sayı daha çoxdur

daha ətraflı...

"Meqa-Yer" tapıldı

İsveçrə, İtaliya və Böyük Britaniyadan olan alimlərdən ibarət beynəlxaq tədqiqatçı qrup Kepler teleskopu vasitəsilə "Kepler-10c" adı verilən planeti kəşf edib. SuperWASP rəsədxanası köməyilə planetin strukturu araşdırıldıqdan sonra onun tamamilə yeni planet tipinə (Meqa-Yer) aid olduğu aydınlaşdırılıb. Belə ki, "Kepler-10c" Yerdən 17 dəfə ağırdır.

"Kepler" - NASA-nın Günəş sistemindən kənarda - digər ulduz sistemlərində yerləşən Yerə oxşar ekzoplanetləri kəşf etmək üçün hazırladığı astronomik peykdir. Bu, belə məqsədlə hazırlanmış ilk kosmik cihazdır. Aparat, planetlərin hərəkət qanunlarını kəşf etmiş alman riyaziyyatçısı və astronomu İohann Keplerin şərəfinə adlandırılıb.

Sərt səthə malik qeyri-adi planet silisium, dəmir və digər sərt qayalıqlardan ibarətdir. Yerdən təxminən 560 işıq ili uzaqlıqda yerləşir. Öz ulduzu ətrafında bir dövrü 45 Yer gününə bərabər olan "Kepler-10c"-nin diametri 29 min kilometr təşkil edir, bu da Yerin diametrini 2,3 dəfə üstələdiyini göstərir.

Alimlərin dediyinə görə, planetin qeyri-adiliyi bundan ibarətdir ki, bütün nəzəri modellər böyük və eyni zamanda sərt qayalıq səthə malik planetlərin mümkünlüyünü dəstəkləmir, çünki belə nəhənglərin güclü cazibə qüvvəsi sərt materiallardan başqa həm də kainatda çoxluq təşkil edən hidrogen və heliumu planetə cəzb etməli idi. Bu proses də "Kepler-10c"-ni sərt qayalıqlara sahib planetə deyil, daha çox Yupiterə oxşayan qaz nəhənginə çevirlməli idi.

"Belə planetlərin mövcudluğu kainatda həyatın necə inkişaf etmiş olduğu ilə əlaqəli tədqiqatlar üçün yeni üfüqlər açır", - Cenevrə Universitetindən olan Stefan Udri qeyd edir.

"Kepler-10c" ilə eyni ulduz sistemində yerləşən digər planet "Kepler-10b" isə Yerdən 3 dəfə ağırdır. Bu planet ulduzuna o qədər yaxındır ki, onun ətrafındaki dövrü cəmi 20 Yer saatı müddətinə tamamlanır. Nəzəri olaraq bu planetin əsasən maye dəmirdən ibarət olduğunu demək olar.

"Kepler-10c"-nin yaşının təxminən 11 milyard ilə bərabər olduğu bildirilir (müqayisə üçün - Yerin yaşı 4,5 milyard ildir). Belə ağır obyektlərin meydana gəlməsi üçün ağır elementlərə ehtiyac var. Planetin sıxlığı da onun sərtliyindən xəbər verir. Alimlər "Kepler-10c"-nin atmosferə sahib ola biləcəyini istisna etmirlər. Tədqiqat göstərir ki, belə ağır və sərt ekzoplanetlər hələ kainatın başlanğıcında formalaşıb, indiyədək varlıqlarını davam etdirə bilər.

Həmçinin oxuyun:

"Yerin əkizi" adına layiq planet kəşf edildi
Həyat zonasında yerləşən daha 3 "superyer" tapıldı
Fantastikanın belə təxmin edə bilmədiyi 5 qeyri-adi planet

daha ətraflı...

Kosmosda həyat necə keçir?

Kosmonavtlar saçlarını necə qırxır? Çəkisizlikdə ağlasaq nə baş verər? Dişlərin yuyulmasından sonra diş məcununu hara tüpürməliyik? Beynəlxalq Kosmik Stansiyası astronavtı Kris Hedfild bütün kosmik sirrlərə aydınlıq gətirir.

Kosmos heyranları məkan deformasiyası, teleportasiya ötürücüləri, plazma silahları və yadplanetli həyatı haqda danışmağı sevir. Bununla yanaşı real kosmik həyatda başqa kifayət qədər maraqlı detallar da var və bunlar haqda yalnız orbital stansiyada olmuş insanlar xəbərdardır.

Kanadalı astronavt Kris Hedfild (açıq kosmosda olmuş ilk kanadalı) hazırladığı videoroliklərində bu sirrlərdən bir neçəsini öz izləyicilərinə təqdim edir: Beynəlxalq Kosmik Stansiyasında həyat necə keçir?

1. Kosmosda nəmli dəsmalı sıxsaq nə olar?

2. Dırnaqları tutduqda onların ətrafa dağılmaması üçün hava kanalından yararlanmaq lazımdır

3. Çörək qırıntılarının ətrafa dağılmaması üçün buterbrod hazırladıqda lavaşdan istifadə etmək lazımdır

4. Dişləri yuduqda məcundan qurtulmağın yeganə yolu onu udmaqdır

5. Astronavt qusduqda mayenin ətrafa yayılmasının qarşısını almaq üçün xüsusi paketlər hazırlanmışdır

6. Saçı qırxdıqda tüklərin dağılmaması üçün saç qırxan aparata tozsoran yerləşdirilmişdir

7. Kosmik desertlər plastik kisələr içərisində saxlanan pudinqlərdir

8. Tərəvəz və göyərti qurudularaq sellofanlara yerləşdirilir. İspanaq yeməzdən əvvəl isə onu yaxşıca islatmaq lazımdır

9. Astronavtlar əl yumaq üçün içərisində hazır sabunlu su olan flakonlar istifadə edir

10. Çəkisizlikdə çərəz qabını açmaq

11. Yuxuda olarkən təsadüfən uçmamaq üçün astronavtlar kayutanın divarına bağlanmış xüsusi geyimlərdə yatırlar

12. Kosmosda nəbadə ağlayasan, çünki sonra yaşdan qurtulmaq baş ağrısı olacaq

Həmçinin oxuyun:

Ən məşhur elmdən kənar əfsanələr
Kosmos gözümüzü zədələyir?
Yüz ildən sonra Mars ikinci Yer olacaq

daha ətraflı...

Qanimeddə həyat ehtimalı yüksəkdir

NASA laboratoriyasından olan mütəxəssislər Yupiterin və bütün Günəş sisteminin ən böyük peyki olan Qanimeddə həyatın yaranması və təkamülləşməsi üçün əlverişli şərtlərin mövcud olduğunu güman edirlər.

Qanimed - Qalileo Qaliley tərəfindən kəşf edilən Yupetirin ən iri peykidir. Həm də Günəş sisteminin ən böyük peyki olan Qanimed, məsafə baxımından Yupiterdən aralı olan yeddinci iri kosmik cismdir. Öz 5268 km diametri ilə Günəş sisteminin ikinci ən iri peyki hesab edilən Titandan 2%, Merkuridənsə 8% böyükdür. Günəş sistemindəki maqnitosferaya malik yeganə peyk adını daşıyır.

Qanimed qayalıqlar və bir neçə yüz km dərinliyi olan nəhəng donmuş okeandan ibarətdir. Son tədqiqatların nəticələrinə əsasən, peyk həm də nazik oksigen atmosferinə sahibdir.

Əldə edilən yeni məlumatlar okeanın tamamilə donmuş halda olmadığını göstərir: dərin okean ard-arda gələn buz və su təbəqələrinə bölünüb. Maye suyu dəstəkləyən əsas amil böyük miqdardaki duzdur. NASA alimlərinin rəyinə görə, duzla qarışmış su dibə enərək qayalıqlarla təmasa girə bilər, bu da öz növbəsində həyatın mövcudluğu üçün vacib şərtlərin ola biləcəyini göstərir.

Qanimed 7 yanvar 1610-cu ildə Qalileo Qalileyin məşhur teleskopu vasitəsilə kəşf edilib. Peykin səthində iki landşaft tipi müşahidə edilir. Bir hissəsi kraterlərlə zolaqlanmış qaranlıq sahədən ibarətdir, hansının ki təxminən dörd milyard il yaşı olduğu hesab edilir. Digər hissəni isə dağ silsiləsi ilə örtülü gənc və aydın sahələr təşkil edir. Gənc ərazilərin qəliz geologiyasının səbəbi hələlik aydınlaşdırılmayıb. Bunun, axın istiliyinin səbəb olduğu tektonik aktivliklərlə əlaqəli olduğu istisna olunmur.

Həmçinin oxuyun:

Saturnun peyki Enseladda okean tapıldı
Yupiterin peyki Europada su fışqırdı
"Yerin əkizi" adına layiq planet kəşf edildi

daha ətraflı...

"Yerin əkizi" adına layiq planet kəşf edildi

2009-cu ilin mart ayında kosmosa buraxılmış kosmik teleskop "Kepler" qalaktikamızda ölçüsü Yerinkinə oxşar planet aşkar edib. Kepler-186f adı verilən planet ulduzundan, Yerin Günəş arasındaki məsafəsi qədər uzaqlıqdadır və böyük ehtimalla bioloji həyat əlamətləri daşıyır.

NASA-dan olan alimlər "həyat zonasında" yerləşən planet aşkar etməyə nail olublar. Cırtdan ulduzu ilə arasındaki məsafə və Yerinkinə oxşar ölçüsü, planetin nəzəri olaraq yadplanetlilər üçün ev ola biləcəyini göstərir. Alimlərin rəyinə görə, Kepler-186f maye sudan ibarət okean və oksigenə sahibdir.

"Bu tapıntı Yerə oxşar belə planetlərin axtarışında vacib addım oldu", - NASA-dan olan Pol Herts qeyd edir.

SETI institutundan olan Eliza Kintana bildirir ki, etdikləri kəşf həyat zonasında yerləşən və Yer ölçüsündəki ilk planetdir. Ulduzu ilə arasındaki məsafə planet səthində mülayim şərtlərin mövcud olduğunu izah edir. Son 20 il ərzində tapılan 1800-ə yaxın ekzoplanetdən cəmi 20-si həyatın yaranması və təkamülləşməsi üçün əlverişli hesab edilən "həyat zonasında" dövr edir, lakin bunlardan hər birisi ölçü baxımından Yeri üstələyir. Son tapılan planet isə Yerə daha çox oxşar olduğu üçün alimlərə artıq ümid verir.

Kepler-186f Yerdən 500 işıq ili uzaqlıqdadır. Ətrafında dövr etdiyi ulduzu Kepler-186 Günəşdən bir qədər kiçik, soyuq və 3 milyard il yaşlıdır. Ulduz sisteminə 5 böyük planet daxildir.

Alimlər hələlik planetin kütlə və tərkibini dəqiq müəyyənləşdirə bilməsələr də, səthinin əsasən sərt qayalıq formasında olduğunu qeyd edirlər. İlkin məlumatlara əsasən planet okeanlar, yüksək oksigen və geniş yayılmış bitki örtüyündən ibarətdir.

Həmçinin oxuyun:

Həyat zonasında yerləşən daha 3 "superyer" tapıldı
Həyat ola biləcək planetlərin sayı daha çoxdur
"20 il içərisində Yerdənkənar həyat tapacağıq"

daha ətraflı...

Saturnun peyki Enseladda okean tapıldı

Alimlər Saturnun peyki Enseladın səthinin altında maye sudan ibarət böyük okeanın mövcud olduğuna dair ilk dəlilləri əldə ediblər. Tapıntı sayəsində peykin yadplanetli mikroorqanizmlər üçün əlverişli yuva ola biləcəyi hesab edilir.

Planetlərarası zond "Kassini" Saturnun peyklərindən biri olan Enseladda nəhəng maye su okeanının mövcud olduğuna dair məlumatlar təmin etdi. Beləcə yadplanetli yaşayışı üçün əlverişli hesab edilən kosmik cismlər sırasına daha biri əlavə edildi. Bu barədə Amerika Kosmik Agentliyi NASA xəbər yayıb.

Enselad Saturnun altıncı ən böyük peykidir. 1789-cu ildə Uilyam Qerşel tərəfindən kəşf edilmiş, lakin 1980-ci illərin əvvəllərinə qədər ətraflı araşdırılmamışdır. Enseladda okean ola biləcəyinə dair ilk hipotez 2005-ci ildə, Kassini aparatının peykin cənub yarımkürəsində buz və buxar qeyzerlərini qeydə aldıqdan sonra irəli sürülmüşdü. Daha sonralarsa alimlər qeyzer temperaturunun digər regionlarla müqayisədə daha yüksək olduğu qənaətinə gəlmişdilər.

Yeni qravimetrik hesablamalar peykin daxili strukturu haqqında məlumatlar əldə etməyə şərait yaradır. Alimlərin dediyinə görə, okean peykin 30-40 km dərinliyində yerləşməlidir.

Kassini zondu indiyə qədər Enselad ətrafında 19 tam dövr edib. 2010-2012-ci illərdə peykin 100 km-ə qədər yaxınlaşan zond bu məsafədə bir dəfə şimal, iki dəfə də cənub yarımkürə üzərindən keçib. Alimlər həmçinin Enseladın cazibə qüvvəsi təsiri ilə Kassini aparatı sürətinin dəyişildiyini qeyd edirlər.

Həmçinin oxuyun:

Yupiterin peyki Europada "su fışqırdı"
Europaya avtomatik zond göndəriləcək
Yerə oxşar planetdə buludların olduğu təsdiq edildi

daha ətraflı...

Multikainatda yaşayırıq?

Bu yaxınlarda fon radiasiyasında tapılmış cazibə (qravitasiya) dalğalarına aid izlər bir daha təsdiq edir ki, bizim dünyamız saysız qədər kainatlardan yalnız biridir. Bundan başqa, kainatımız həyatın yaranması üçün əlverişli şərtlər daşıyan bir neçə kainatdan da biridir.

Ənənəvi üç-dörd ölçülərdən (sola-sağa, irəli-geri, yuxarı-aşağı və yalnız irəli - gələcəyə) bezənlərə kainatın mənşəyini araşdıran kosmoloqlar maraqlı alternativlər təqdim etməyə hazırdırlar. Alimlərin dediyinə görə, bir neçə gün əvvəl kosmik mikrodalğa arxa plan şüalanmasında tapıldığı təsdiq edilmiş cazibə dalğaları izləri kainatımızın əslində Multikainat, yəni çoxlu kainatlardan ibarət hiperməkan içərisində üzdüyünü sübut edir.

Kainatın inflyasiya modeli

Əldə edilmiş nəticələr göstərir ki, məkan və zamanın inflyasiyası, başqa deyimlə, onun bütün ölçülərinin eksponensial genişlənməsi çox intensiv baş verirdi, bu da meydana gəlmiş bütöv strukturun kainatımızdan dəfələrlə böyük olduğuna dair məlumatlar təmin edir.

"İnflyasiya modellərinin əksər ssenarilərində Multikainatın yaranması nəzərdə tutulur", - Stenford Universitetindən olan keçmiş SSRİ və ABŞ fiziki Andrey Linde deyir. Qeyd edək ki, ilk dəfə 1983-cü ildə Sovet fiziki Andrey Linde Alan Qutun kainatın ilkin inflyasiya nəzəriyyəsini inkişaf etdirərək xaotik inflyasiya ssenarisini izah etmişdi.

Cazibə dalğaları izinə rast gəlmiş BICEP2 tədqiqat qrupunun əldə etdiyi nəticələr məkan-zamanın intensiv genişlənməsi prosesi modelini təsdiq edir. Məhz bu model əslində bir deyil, saysız qədər kainatın böyük Multikainat içərisində üzdüyünü göstərir. Böyük Partlayış (The Big Bang) hadisəsindən sonra da yeni kainatlar sürətlə yaranmağa davam edirdi.

"Multikainatın mövcudluğu kainatımızdaki bir çox hadisələri müvəffəqiyyətlə izah edir. Məsələn, Yerdə həyatın yaranmasını", - Massaçusets Texnoloji İnstitutundan olan Alan Qut qeyd edir.

Pulsuz yemək

Alan Qut Multikainatı pulsuz təklif edilmiş yeməklə müqayisə edir. Andrey Linde isə dəqiqləşdirir: "bu həm də saysız qədər yemək arasında seçim etməyin mümkün olduğu isveç masasıdır". Hər iki fizik hesab edir ki, Böyük Partlayışdan sonra meydana gəlmiş dünyalar tamamilə fərqli ola bilər. Ulduzlar, planetlər, qaz buludları və qalaktikalarla dolu kainatımız sonsuz kainat variasiyalarından yalnız biridir. Digər kainatların məkan, zaman, cazibə qüvvəsi, fotonlar, atomlar və s. anlayışlardan məhrum edildiyi xeyli mümkündür. Belə kainatları təsəvvür etmək belə çox çətindir.

Böyük Partlayış start nöqtəsindən xaotik inflyasiya ilə doğulmuş Multikainat çoxlu kainatlardan ibarətdir (bizim kainat da daxil olmaqla), hansılar ki bir-birindən hələlik naməlum sahələrlə təcrid ediliblər. Bu da göstərir ki, kainatımızın hesab edilən ölçüsü - təxminən 92 milyard işıq ili - fərqli ölçüləri, trayektoriyaları və fiziki xüsusiyyətləri olan digər kainatların yanında yalnız bir zərrədir.

Astrofizikanın sirrlərinin tapılması

Baxmayaraq ki Alan Qut Multikainat modelinin alovlu tərəfdarıdır, hətta o da etiraf edir ki, hələlik söhbət yalnız kosmoloqları uzun illərdir ki düşündürən hadisələrin izah edilməsində yardım təmin edən uyğun nəzəri modeldən gedir. Məsələn, 1988-ci ildə astrofiziklər kainatımızdaki qalaktikaların getdikcə daha yüksək sürətlə genişləndiyini kəşf etmişdilər, halbuki cazibə qüvvəsi səbəbindən hərəkətləri yavaşlamalı idi. 2011-ci ildə fizika üzrə Nobel mükafatı qazandıran bu tapıntı "qara enerji" adlanan enerji növünün mövcudluğunu zəruri edir, hansı ki kosmik ölçülərdə cazibə qüvvəsinin təsirlərinin qarşısını ala bilər.

Elə isə bu "qara enerji" nədir? Çikaqo Universitetindən olan Maykl Törnerin sözlərinə görə, qara enerji haqda bildiyimiz yeganə şey onun adıdır.

Kvant nəzəriyyəsinə əsasən, vakuumda subatom hissəciklər davamlı olaraq yaranmalı və yox olmalıdırlar, bu prosesdə də kosmos "qara enerji" ilə təchiz edilməlidir. Lakin müşahidə edilən hadisələri şərh etmək üçün vakuumun enerjisi nəzəri hesablamaların nəticələrindən 120 sıra artıq olmalıdır. Nəzəriyyə və praktikadaki bu cür dəhşətli uyğunsuzluq fizikləri çaş-baş qoyur.

Multikainat isə bu çətinliyi uğurlu şəkildə həll edir. Kosmosun saysız qədər kainata doğru inflyasion genişlənməsi bunlardan birində - bizim kainatda qara enerji rolunun mövcudluğunu mümkünsüz etmiş ola bilər. Digər kainatlarda isə qara enerji materiyanı sürətlə hər tərəfə itələyən nəhəng antiqravitasion təsirlər forması ala bilər.

Sim nəzəriyyəsinin 11 ölçüsü

Yalnız Multikainat modelinin cavab verə biləcəyi daha bir çətin sual məşhur sim nəzəriyyəsinin təklif etdiyi ölçü sayı ilə bağlıdır. Nəzəriyyəyə əsasən, subatom hissəciklər 11 ölçülü məkanda kiçik enerji simlərindən təşkil olunmuşdur. Bəs bu nəzəriyyəni bizə tanış olan dördölçülü məkan-zamanla bir yerə necə sığışdırmaq olar? Ola bilərmi ki, o, yalnız bizim kainatı deyil, Multikainatın hər növ və bütün kainatlarını izah etsin?

Sözün qısası, Lindenin də dediyi kimi "Multikainata xoş gəlmisiniz". Multikainat anlayışı fizikanın öndə gedən zəkalarını on illərdir yoran bir çox çətinliyi asan və müvəffəqiyyətlə izah etməyə qadirdir.

Həyat üçün lazımlı hər şey

Dahası da var. Multikainatla hətta fizikaya birbaşa aidiyyatı olmayan çətinlikləri belə aradan qaldırmaq mümkündür. Bunlardan biri "antropik prinsipdir": biz kainatı belə görürük, çünki yalnız belə bir kainatda müşahidəçi, insan yarana bilərdi.

Kosmoloqlar bizim kainatımızın sanki elə həyatın yaranması üçün hazırlandığını qeyd edirlər. Mümkün olan hər növ fiziki konstantlar, elektromaqnit və güclü qarşılıqlı təsirlərlə müqayisədə qravitasion qüvvələrin nisbi zəifliyi - sanki ulduzlar, planetlər, su, karbon birləşmələri, elə həyat da daxil olmaqla hər şey ideal şəkildə bir-birinə uyğunlaşdırılmışdır.

Əgər kainatımız Böyük Partlayış nəticəsində meydana gəlmiş yeganə dünya olsaydı, həyatın yaranması üçün belə vəziyyətlər qeyri-mümkün olardı. Amma əgər xaotik inflyasiya nəticəsində çoxlu kainatlar formalaşmışdırsa, belə halda bizimkinə oxşayan bu kainatlardan bir neçəsi fizika nöqteyi-nəzərindən canlılığın yaranması üçün real şans əldə edirlər. Həmin o şans ki, biz ondan yararlanmışdıq və hələ də yararlanmağa davam edirik.

Orijinal məqalə buradadır

Həmçinin oxuyun:

Qara dəliyin içərisində yaşayırıq?
Kvant fenomeni zamanı illüziyalaşdırır
Niyə əslində həyat mövcud deyil?

daha ətraflı...

Nobel mükafatına layiq kəşfə imza atıldı

Astronomlar fon radiasiyasında cazibə dalğaları izlərinə rast gələrək kainatın inflyasiya modelini təsdiq etməyə nail oldular. Dünya elm ictimaiyyətinin fikrincə illərdir gözlənilən bu tapıntı Nobel mükafatı qazandıracaq.

Elm dünyasında ajiotaj yaratmış, dünən (17 mart 2014) təşkil olunmuş press-konfransda alimlər kainatın inflyasiya modelini dəstəkləyən sübutların tapıldığına dair açıqlama verdilər. Tədqiqatçıların dediyinə görə, Böyük Partlayış (The Big Bang) anından dərhal sonra meydana gəlmiş sürətli genişlənmə prosesində ortaya çıxmış siqnalları qeydə almaq mümkün olub.

Tədqiqat nəticələrinin hələ bir çox mütəxəssis tərəfindən gözdən keçiriləcəyi bildirilir. Buna baxmayaraq dünyaca məşhur alimlər artıq əldə edilmiş məlumatların cazibə dalğalarını təsiqləmək üçün kafi olduğunu deyirlər. Çox yaxında bu tədqiqatı aparmış alimlərin Fizika üzrə Nobel mükafatına layiq görüləcəyi gözlənilir.

Nəticələr BICEP2 layihəsi üzərində işləyən amerikalı alimlərdən ibarət qrup tərəfindən əldə edilib. Onlar, Cənub qütbündə yerləşən və davamlı olaraq kosmik siqnalları qeydə alan radioteleskopun təmin etdiyi məlumatları araşdıraraq cazibə dalğalarına aid izləri aşkar etməyə nail oldular.

İnflyasiya modelinə əsasən Böyük Partlayış ardından meydana gəlmiş nəhəng cazibə dalğaları mövcud olmalıdır. Dalğalara aid izlər isə kosmik mikrodalğa arxa plan şüalanmasında qalmalıdır. BICEP2 layihəsi tədqiqatları prosesində məhz belə izlərə - maqnit şüalanma modası (B-moda) polarizasiyalarına rast gəlindi. Ancaq kainatın başlanğıcında meydana gəlmiş cazibə dalğaları arxa plan şüalanmasına belə izlər buraxa bilərdi.

Cazibə dalğaları hələ 100 il əvvəl Albert Eynşteyn tərəfindən məşhur Ümumi Nisbilik Nəzəriyyəsində (ÜNN) irəli sürülmüşdü. Bu tapıntıyla həm də ÜNN-ə aid daha bir tutarlı dəlil ədə edilmiş oldu.

"Qarşımızda möhtəşəm perspektivlər açılır. Tamamilə yeni fizika sahəsi bundan sonra ancaq Böyük Partlayışdan sonra baş vermiş hadisələri araşdıracaq", - BICEP2 qrupunun başçısı Con Kovaç qeyd edir.

Həmçinin oxuyun:

Kosmos gözümüzü zədələyir?
Əlvida Big Bang, Xoş gəldin Qara Dəlik?
Hawking: "Big Bang Tanrıya ehtiyac duymur"

daha ətraflı...

Yerlə toqquşmuş asteroid okeanları turşulaşdırdı

Geoloqların apardığı yeni bir tədqiqatın nəticələrinə görə təxminən 65,5 milyon il əvvəl Yer canlılarının nəslinin kəsilməsinə səbəb olan katastrofik hadisə olan asteroid düşməsindən sonra atmosferə kükürd birləşmələrinin atılması ilə okeanların ani turşulaşması baş verə bilərdi. Bu da kütləvi nəsil kəsilmələrinin niyə həm suda, həm quruda baş verdiyini - çoxlu sayda dəniz sürünənləri, onurğalı-onurğasız və ammonit molyuskaları məhvini izah edə bilər.

Çiba Texnoloji Universitetindən (Yaponiya) olan Sosuke Ono və həmkarları Mərkəzi Amerikada yerləşən Yukatan yarımadasındaki Çiksulub kraterinin qayalıqlarının kimyəvi tərkibini araşdırdıqdan sonra belə qənaətə gəliblər. Onlar, Çiksulub qayalıqları fraqmentləri ilə mini-asteroidləri toqquşdurduqdan sonra böyük miqdarda SO3 və digər birləşmələrin ayrıldığını aydınlaşdırdılar, hansılar ki qədim Yer okeanına qarışdıqda onu kifayət qədər turşulaşdıra və bir çox canlının nəslinin kəsilməsinə səbəb ola bilərdi.

Alimlərin dediyinə görə, bu təcrübə mal-paleogen nəsil kəsilmələrində "kükürd faktorunun" əsas səbəblərdən biri olduğunu sübut edir.

Həmçinin oxuyun:

Kometlər "amin turşusu fabrikləri" ola bilər
Dinozavrların "qatili" həyatı kosmosa yaydı
Marsa aid ən qədim meteoritlər

daha ətraflı...

Həyat zonasında yerləşən daha 3 "superyer" tapıldı

Alimlər qırmızı cırtdan sistemlərində daha 8 ekzoplanet kəşf etməyə nail oldular. Onlardan 3-ü həyat üçün əlverişli hesab edilən "həyat zonasında" yerləşir.

Çilidə yerləşən Avropa Cənubi Rəsədxanasının iki spektrometrinin əldə etdiyi məlumatlar köməyilə Hertfordshire Universitetindən olan Mikko Tuomi'nin başçılıq etdiyi astronomlardan ibarət elmi qrup qırmızı cırtdan ulduz sistemlərində 8 ekzoplanet tapmağa nail oldu. Onlar ulduzlarından 6-600 milyon km məsafədə dövr edirlər, bu səbəbdən ulduz ətrafında tam dövrləri 2 yer həftəsindən 9 yer ilinə qədər dəyişə bilər. Planetlər Yerdən 15-80 işıq ili uzaqlıqda yerləşir.

Alimlərin fikrincə, bu ekzoplanetlərdən 3-ü - GJ 422 b, GJ 682 və GJ 180 - kütlə baxımından Yeri üstələsələr də, həyat zonasında yer alırlar. Hər üçü "superyerlər" kateqoriyasına daxildir.

Daha əvvəl aparılmış tədqiqatların nəticələrinə görə qırmızı cırtdan ulduzlar ətrafında Yerə oxşar planetlərin tapılmasına ehtimal kifayət qədər yüksəkdir. Növbəti illərdə başladılacaq bir çox kosmik layihələrlə lazımlı ulduzlar arasında lazımlı kütlədə və ulduzla arasındaki məsafədə yüzlərlə Yerə oxşar ekzoplanetin tapılacağı güman edilir. Bundan başqa alimlər inkişaf etdiriləcək üsullarla gələcəkdə bu planetlərdən bəzilərinin atmosferini uzaqdan araşdırmağı və həyat əlamətləri daşıyıb-daşımadıqlarını aydınlaşdırmağı planlaşdırırlar.

"Yaxın gələcəkdə bir çox az kütləli planetlərin tapılacağını gözləyə bilərik - hətta Günəşə ən yaxın ulduzlar ətrafında belə", - Mikko Tuomi deyir.

Həmçinin oxuyun:

"Sinxron" planetlərin qaranlıq üzündə həyat ola bilər
Həyat ola biləcək planetlərin sayı daha çoxdur
Qalaktikamızda 8 milyard Yerə oxşar planet mövcuddur

daha ətraflı...

Europaya avtomatik zond göndəriləcək

Yupiterin dörd ən böyük peykindən biri olan, hələ Qalileo Qaliley tərəfindən kəşf edilən Europanın qalın buz təbəqəsi altında maye suyun mövcud olduğuna dair dəlillər var. Bu gün Europa yadplanetli həyatının yaşayışı üçün ən əlverişli səma cismlərindən biri hesab edilir.

NASA 2025-ci ildə bu əsrarəngiz peykin öyrənilməsi və qalın buz təbəqəsi altında həyatın olub-olmadığının daha dəqiq aydınlaşdırılması üçün oraya avtomatik zond göndərməyi planlaşdırır. Layihəyə 2015-ci ildə start veriləcək.

"Europa missiyası olduqca çətindir, çünki zond həddindən artıq yüksək radiasiya şərtlərində işlər aparmalıdır. Çox işləməli olacağıq. Zondun buraxılması 2020-ci illərin ortalarında gözlənilir", - NASA-nın əsas maliyyəçilərindən olan Beth Robinson qeyd edir.

Daha əvvəl Avropa Kosmik Agentliyi və Rusiya Federal Kosmik Agentliyi Europanın öyrənilməsi layihəsinin planlarını birgə müzakirə etmişdilər, lakin sonradan tədqiqatların digər peyk - Qanimedin öyrənilməsinə sərf ediləcəyi bildirildi. Həmçinin alimlər yüksək radiasiya səviyyəsi səbəbindən Europaya uçuşun bir o qədər də real görünmədiyi qənaətinə gəlmişdilər.

2012-ci ilin mayında rəsmən qəbul edilmiş "JUpiter ICy moon Explorer" layihəsi tədqiqatlar üçün 2015-ci ildə 17,5 milyard dollar alacaq. 2022-ci ilin iyununda buraxılacaq orbital zond isə 2030-cu ilin yanvarında Yupiter sisteminə çatacaq.

Həmçinin oxuyun:

Yupiterin peyki Europada su fışqırdı
Yadplanetlilərə çox yaxınlaşmış ola bilərik
Dinozavrların qatili həyatı kosmosa yaydı

daha ətraflı...

Qara dəliyin içərisində yaşayırıq?

"Böyük partlayışdan" əvvəl reallığın necə olduğunu, onun necə formalaşdığını və niyə Kainatımızı yaratmaq üçün baş verdiyini heç vaxt anlamayacağıq.

Michael Finkel

Saatları geri çəkək. İnsanın ortaya çıxmasından, Yerin meydana gəlməsindən, Günəşin alışmasından, qalaktikaların doğulmasından, işığın saçmasından əvvəl "böyük partlayış" oldu. Bu, 13,8 milyard il əvvəl baş verdi.

Bəs bundan əvvəl nə var idi? Bir çox fiziklər "bundan əvvəlinin" mövcud olmadığını deyir. Daha əvvəl mövcud olan hər şeyin elm dairəsində olmadığını düşünərək, zamanın "böyük partlayış" anında başladığını iddia edirlər. "Böyük partlayışdan" əvvəl reallığın necə olduğunu, onun necə formalaşdığını və niyə Kainatımızı yaratmaq üçün baş verdiyini heç vaxt anlamayacağıq. Belə təsəvvürlər insan ağlının sərhədindən kənardır.

Yalnız məhdudiyyətlərə yad olan bəzi alimlər razı deyillər. Bu alimlər "böyük partlayış" anından əvvəl doğulmağa hazır olan kainatın bütün kütlə və enerjisinin sərhədləri olan və inanılmaz bir qıxmığa sıxıldığı haqda nəzəriyyələr hazırlayırlar. Bunu yeni kainatın toxumu adlandıraq.

Onlar hesab edir ki, bu toxum təsəvvür edilə bilinməyəcək qədər, bəlkə də, insanın müşahidə edə bildiyi istənilən zərrəcikdən trilyonlar dəfə kiçik idi. Və bu zərrəcik bütün digər hissəciklərin meydana gəlməsinə təkan vermişdi. Hələ qalaktikalar, Günəş sistemi, planetlər və insanlardan bəhs etmirik.

Əgər həqiqətən də hər hansı bir şeyi "Tanrı zərrəciyi" adlandırmaq istəyirsinizsə, bu toxum belə bir adlandırma üçün idealdır.

Bəs bu toxum haradan çıxdı? Bir ideyanı New Haven Universitetində işləyən Nikodem Poplawski bir neçə il əvvəl irəli sürdü. İdeya bundan ibarətdir ki, bizim Kainatın toxumu ilkin sobada - qara dəlikdə hazırlanmışdı.

Multikainatların çoxalması

Daha da irəliyə getməzdən əvvəl bunu bilmək vacibdir: son iyirmi ildə bir çox nəzəri fizik kainatımızın yeganə olmadığı qənaətinə gəlmişdirlər. Biz, hər birisi həqiqi gecə səmasında parıldayan kürə olan, çoxlu kainatlardan ibarət multikainat modeli hazırlamışıq.

Bu kainatların bir-biri ilə əlaqəsinin necə qurulduğu və ya ümumiyyətlə belə bir əlaqənin olub olmadığı mövzusu üzərində az mübahisələr getmir. Lakin bütün bu mübahisələr sırf spekulyativ xarakter daşıyır, həqiqət isə isbatedilməz olaraq qalır. Amma bir cəlbedici ideya var, hansı ki kainat toxumunun bitki toxumuna oxşadığı fikrindən ibarətdir. Bu, əhəmiyyətli dərəcədə vacib materiyanın, qoruyucu qabıq içərisində sıxılmış və gizlənmiş hissəciyidir.

Bununla qara dəliyin içərisində meydana gələnlər dəqiq olaraq izah olunur. Qara dəliklər - nəhəng ulduzların cəsədləridir. Belə bir ulduzun yanacağı tükəndikdə nüvəsi dağılır. Cazibə qüvvəsi hər şeyi inanılmaz və davamlı artan qüvvə ilə çəkir. Temperatur 100 milyard dərəcəyə qalxır. Atomlar parçalanır. Elektronlar hissələrə ayrılır. Ardından bu kütlə daha da sıxılmağa başlayır.

Bu yerdə ulduz qara dəliyə çevrilir. Bu o deməkdir ki, cazibə qüvvəsi hətta işıq şüasının belə ondan yan keçməsinə imkan vermir. Qara dəliyin daxili və xarici üzləri arasındaki sərhəd hadisələr üfüqü adlanır. Alimlər bizim Samanyolu da daxil olmaqla, az qala hər bir qalaktikanın mərkəzində nəhəng qara dəliklər kəşf edirlər. Üstəlik bu qara dəliklər bizim Günəşdən milyonlar dəfə ağırdır.

Dibsiz suallar

Qara dəliyin dibində nələrin baş verdiyini aydınlaşdırmaq üçün Einstein'in nəzəriyyəsini istifadə etsək, sonsuz dərəcədə böyük sıxlığı və çox kiçik ölçüsü olan nöqtəni hesablamaq olar. Belə hipotetik konsepsiya sinqulyarlıq adını daşıyır. Amma təbiətdə sonsuzluqlar adətən mövcud olmur. Burada ziddiyyət, kosmik məkanın böyük hissəsi üçün möhtəşəm tədiyələr təmin edən, amma qara dəliklərin içərisində baş verən inanılmaz qüvvələr və ya kainatın başlanğıcındaki hadisələr qarşısında çürüməyə məcbur olan Einstein'in nəzəriyyələrindən qaynaqlanır.

Professor Poplawski kimi fiziklər hesab edir ki, qara dəliyin içərisindəki materiya sıxıla bilmədikdə həqiqətən də belə vəziyyət alır. Bu "toxum" həddindən artıq kiçikdir, amma milyard ulduzun ağırlığına bərabərdir. Lakin sinqulyarlıqdan fərqli olaraq, o, olduqca realdır.

Poplawski'nin fikrincə, sıxılma prosesi qara dəliklərin fırlandığı səbəbindən dayanmalı olur. Onlar çox sürətli, bəlkə də, işıq sürəti ilə fırlanırlar. Bu dönmə də sıxılmış toxuma öz oxu ətrafında inanılmaz dövr təmin edir. Bu toxum təkcə kiçik və ağır deyil, həm də təhrif edilmiş və sıxdır.

Toxum anidən güclü partlayışla cücərə bilər. Elə bu da "böyük partlayış" adlandırılır. Poplawski isə onu "böyük dəyib qayıtma" adlandırmağa üstünlük verir.

Poplawski'nin dediyinə görə, qara dəlik iki kainat arasındaki keçid, "geri dönüşü olmayan" qapıdır. Bu da o deməkdir ki, əgər Samanyolunun mərkəzindəki qara dəliyə düşsəniz, özünüzü başqa bir kainatda tapmış olarsınız - siz olmasanız belə, kiçik hissəciklərə ayrılmış bədəniniz belə bir səyahəti yerinə yetirə bilər. Bu digər kainat bizimkinin içərisində yerləşmir, sadəcə bu dəliklər birləşdirici halqa, iki ağcaqovaq bitən ortaq kökdür.

Bəs öz kainatımız içərisindəki bizlər necə? Biz, başqa bir, daha qədim kainatın məhsulları ola bilərik. Gəlin onu ana kainat adlandıraq. Ana kainatın qara dəlik içərisində əkdiyi toxum 13,8 milyard il əvvəl "böyük dəyib qayıtma" törədə bilərdi. O vaxtdan bəri kainatımızın sürətlə genişləndiyinə baxmayaraq, biz, hələ də qara dəliyin hadisələr üfüqünün ardında gizlənmiş ola bilərik.

Orijinal məqalə buradadır

Həmçinin oxuyun:

Qara dəliyin içində ola bilərik
Əlvida Big Bang, xoş gəldin Qara Dəlik?
Kainatımız genişlənmir?

daha ətraflı...

Bu planetin 1 ili bizim 8,5 saatımıza bərabərdir

Gün ərzində sizin işdə keçirdiyiniz və ya evdə yataraq keçirdiyiniz vaxtın 700 işıq ili uzaqlıqdakı planetin 1 ilinə bərabər olduğunu təsəvvür edin. "Kepler 78b" adlı bu planet öz günəşi (ulduzu) ətrafındakı 1 dövrünü sadəcə 8,5 saatda tamamlayır.

ABŞ-ın Massachusetts Texniki İnstitutundan (MİT) olan alimlər Yer ilə eyni ölçülərdəki bu planetin indiyə qədər kəşf olunmuş ən qısa dövr müddətinə sahib olan planetlərindən biri olduğunu bildirdi. Öz ulduzuna xeyli yaxın olan Kepler 78b yaşayış üçün əlverişli deyil. Səth temperaturu 2760 dərəcə selsidən çoxdur. Planetin öz ulduzuna olan yaxınlığının Merkurinin Günəşə olan yaxınlığından 40 dəfə artıq olduğu məlumdur. Səth quruluşunun isə hərəkətdə olan lava okeanından ibarət olduğu hesab edilir. Planet tamamilə dəmir elementindən təşkil olunmuşdur.

Kepler 78b alovlar içindəki səthindəki materialların səbəb olduğu radiasiya kombinasiyalarından əks olunan işıq seli sayəsində alimlərin diqqətini cəlb etmişdi. MİT professorlarından olan Josh Winn belə qeyd edir: "Əslində bu planetin məhv olmama səbəbi onun çox sıx kütləyə sahib olmasıdır. Bu xüsusiyyəti planeti daha da inanılmaz edir".

Planet Cygnus (Siqnyus) ulduz qrupunda yerləşir. Daha da dəqiqləşdirsək, Kepler 78b sistemində olan bu planetin dövr etdiyi ulduzunun ətrafında daha 2 planet var. Ancaq onlardan Yerə ən çox bənzəyəni elə Kepler 78b-dir. Ətrafında çox zərif atmosferi var.

Bu planet Kepler teleskopundan əldı edilən məlumatlar vasitəsilə kəşf olunub. Teleskop kosmosda yerləşdirilib və ulduzlardan yayılan işıqları araşdıraraq onların ətrafında planetlərin olub olmadığını müəyyən edir. Sizə çox mənasız bir vəzifə kimi görünə bilər. Ancaq Yer bənzəri planetləri araşdıraraq bizə yeni bir evin axtarışını təmin edir. 150 mindən çox ulduzdan yayılan işığı analiz edən bu teleskop, planetlər ulduzun qarşısından keçərkən onların mövcudluğunu təsdiq edə bilir. Bu prosesi lampanın qarşısındakı milçəyin necə kölgə yaratdığını təsəvvür edərək anlaya bilərsiniz.

Ölçüsü isə Yerin ölçülərinə yaxındır demişdik. Belə ki, Yerdən cəmi 20% böyükdür. Yer kürəsinin diametrinin 12742 km olduğunu bilirik. Kepler 78b-nin diametri isə 14800 km-dir.

Həmçinin oxuyun:

Fantastikanın belə təxmin edə bilmədiyi beş qeyri-adi planet 

Yerə oxşar planetdə buludların olduğu təsdiq edildi 
Planet sistemlərini "xaos" idarə edir

Qaynaq: Elm Qurdu

daha ətraflı...

Qırmızı səması olan cırtdan ulduz tapıldı

Britaniya və İtaliyadan olan astronomlar qeyri-adi qəhvəyi cırtdan ulduz tapdıqlarına dair məlumat yaydılar. Ulduzun qeyri-adiliyi atmosferinin üst qatların və buludların böyük miqdarda tozdan təşkil olunduğu səbəbindən qırmızı rəngə bürünməsindən ibarətdir. Əlaqədar məqalə Monthly Notices of the Royal Astronomical Soceity jurnalında dərc edildi.

"Bu, Yerdə görə biləcəyimiz buludlardan deyil. Bu qəhvəyi cırtdanın buludları alüminium oksid və enstatit hissəciklərindən ibarət mineral tozlar ehtiva edən böyük və sıx tüstüləri təqdim edir. Biz təkcə ulduz üzərində buludların olduğunu öyrənmədik, həm də oradaki tozların ölçülərini hesabladıq", - Hertfordshire Universitetindən (Britaniya) olan Federico Marocco deyir. 

Marocco və həmkarları UKIDSS infraqırmızı diapazonundan bü günə qədər rast gəlinmiş ən qırmızı qəhvəyi ulduzu tapdıqlarını qeyd edirlər. Onları cəlb edən qəhvəyi cırtdan ulduzlardan biri - ULAS J222711-004547 idi, hansı ki həddindən artıq və qeyri-adi şəkildə qırmızı spektrə sahib idi.

Alimlər əvvəllər belə bir hadisə ilə rastlaşmamışdılar, bu səbəbdən ulduzu daha ətraflı araşdırmaq qərarına gəldilər. Avropa Cənubi Rəsədxanasında yerləşən VLT teleskopu vasitəsilə cıtrdan ulduz üzərindəki müşahidələrə davam etdilər. Teleskopun yüksək keyfiyyəti alimlərə ulduzun qırmızı rənginin səbəbinin səması və nəhəng tozlu buludları olduğunu anlamağa yardım təmin etdi.

Bundan əlavə alimlər buludlardaki hissəciklərin orta ölçüsünü hesablamağa nail oldular. Xüsusi kompyuter alqoritmi köməyi ilə ULAS J222711-004547 spektrinin ən qırmızı hissəsini aradan qaldıraraq hissəciklərin təxminən  0,5 mikrometr ölçüsündə olduğunu aydınlaşdırdılar. Qəhvəyi cırtdan üzərindəki növbəti tədqiqatlarla bu tip ulduzların hava şərtlərinə nəzarət edən qanunların anlaşılacağı hesab edilir.

Qaynaq: Phys.org

daha ətraflı...

Asteroidin "anatomik atlası" tərtib olundu

Kent Universitetindən (Britaniya) olan Stephen Lowry və həmkarları Yarkovsky effekti adı ilə tanınan təsirin təzahürlərini izləyərək, tozu Yerə 2005-ci ildə yapon zondu "Hayabusa" köməyi ilə gətirilən İtokawa asteroidinin ilk dəfə iç hissəsinə baxmağa nail oldular. Tədqiqatın nəticələri 5 fevral 2014 tarixində Astronomy & Astrophysics jurnalında dərc edildi.

Alimlər Çilidə yerləşən Avropa Cənubi Rəsədxanasının (ESO) NTT teleskopu vasitəsilə İtokawa asteroidinin dövrünü müşahidə edərək ilk dəfə bir asteroidin içərisinə göz gəzdirib onun nüvə strukturunun eyni kimyəvi tərkibli olmadığını aydınlaşdırdılar.

19-cu əsrin sonlarında rus mühəndisi İvan Yarkovsky asteroidin səthini Günəş altında qızdırdıqda və gecə onun soyuduğunda asteroidin bir növ "mühərrik" kimi işləyə və zamanla orbitindən uzaqlaşa biləcəyinin fərqinə varmışdı.

Bu fenomenin gücü asteroidin bir neçə xüsusiyyətindən asılıdır - onun əks olunma bacarığı və kimyəvi tərkibi kimi. Kiçik səma cismlərinin kütləsinin hesablanması üçün düşünülən Yarkovsky effekti, onların orbitlərinin necə dəyişiləcəyinin anlaşılması üçün də istifadə edilir. Məqalənin müəllifləri qeyd edirlər ki, bu effektin gücünün dəyişiklikləri üzərindəki fasiləsiz müşahidələr İtokawa asteroidinin səthinin müxtəlif hissələrindəki kimyəvi tərkibin və mineralların fiziki xüsusiyyətlərinin fərqliliklərini ortaya çıxarmalıdır.

NTT teleskopunun alətlərini istifadə edərək Lowry və həmkarları asteroidin fırlanma sürətinin getdikcə artdığını öyrəndilər - hər il onun öz oxu ətrafındaki dövr mərhələsi 0,045 saniyə qısalırdı. Bu, İtokawa'nın "qantelinin" iki yarısının fərqli minerallardan təşkil olunduğunu göstərir.

"İlk dəfə bir asteroidin nüvəsinin nəyə oxşadığı və orada nələrin baş verdiyinə dair məlumatlar əldə etməyə nail olduq. Struktur baxımından İtakowa'nın qarışıq olduğunu öyrəndik və bu tapıntı Günəş sistemindəki obyektlərin davranışlarına nəzarət edən qanunların öyrənilməsi yolunda atılmış böyük addım hesab edilməlidir", - Lowry deyir.

Qaynaq: Phys.org

daha ətraflı...

Fantastikanın belə təxmin edə bilmədiyi 5 qeyri-adi planet

Andrew Heaton

TV və filmlərdə bizlərə qeyri-adi yadplanetli dünyalarını göstərirlər və bu planetlərin adətən hər hansı bir "mövzusu" olur. Bir planet - tamamilə nəhəng meşədir, digər planet - geniş qar səhrasıdır, üçüncü planetdə isə nasistlər yaşayır. Lakin məlum olduğu kimi planetlər belə qurulmamışdır. Hamı bilir ki, hər hansı bir real planetin yeganə "mövzusu" - inanılmaz və qorxulu dəhşətdir. Elə bu haqda da danışacam...

№5. İşığı udan acgöz planet

Cəhənnəmi planet formasında təsəvvür etməyə çalışın. Yəqin ki içinizdən biri zalım və qıpqırmızı qızğın qayalar haqda düşünəcək, o dərəcədə közərmiş qayalar ki, Terminatoru belə asanlıqla əridə bilər. Başqa birinizin ağlında işığın, sözün əsl mənasında öldüyü qara nəhəng ölüm kürəsi mənzərəsi peyda olacaq. Təbrik edirəm. Birgə səylərimizlə siz bir az əvvəl TrES-2b adı ilə tanınan uzaqlardaki məşhur nəhəngi təsəvvür etdiz.

TrES-2b planeti

Əjdaha ulduz qrupundaki ulduzlardan birinin ətrafında dövr edən TrES-2b insanın kəşf etdiyi ən qaranlıq planetdir. Nə qədər qaranlıqdır? O, səthinə kənardan düşən ulduz işığının 99%-i udur. Beləliklə o kömürdən də qaradır, qara boyadan da qaradır, keçmiş sevgilinizin soyuq və bağışlamaq bilməyən qəlbindən də qaradır. Və bu planetin nə vaxtsa acacağı inandırıcı deyil, çünki öz ulduzundan cəmi 4,8 milyon km uzaqlıqdadır. Astronomiya standartları ilə bu yan-yana və üz-üzə dayanmış iki insan kimidir.

Bu həm də sizin Robinzon kimi heç vaxt o Zülmət Planetinə endirilməyəcəyiniz və orada tənhalıqdan ağlınızı itirməyəcəyiniz deməkdir... çünki sizi dərhal Günəşin səthindən cəmi beş dəfə zəif TrES-2b'nin temperaturu öldürəcək. Bu istilik planetin qaranlıq səthini zolaqlara, cəhənnəm maqmasından ibarət göllərə ayırmışdır.

TrES-2b demək olar ki qarşısına çıxan bütün işığı udur və planetin keçilməz zülmətini yalnız Yer ölçüsündə olan qızğın ölüm dənizləri pozur. Şeytani istilik səbəbindən planet üzərində buludlar meydana gələ bilmir və alimlərin dediyinə görə bu planetin niyə qapqaranlıq olduğunu izah edir. Amma bu heç cür onun doymaz iştahını izah edə bilmir. Bu üzrə nəzəriyyələr çoxdur. Bəlkə də bu atmosferin (necə olursa olsun) yoxluğu ilə əlaqəlidir. Bəlkə də burada günahkar olan işığı udan hissəciklərdir. Şəxsən mən düşünürəm ki, bu TrES-2b'nin bir-birinin üzərinə asanca uzanan tektonik plitələri həqiqi mənada min illik qaynanmağa olan nifrətdən qaralıblar.

№4. Sauronun Gözündən keçən planet

Sauronun gözü - kosmik tullantıların əhatəsində olan gənc ulduz Fomalqautun aldığı əsrarəngiz addır. Açıq kosmosda onlar bir yerdə nəhəng gözü xatırladır..

Qırpınmayan...

Əbədi...

Sonsuzluğun dərinliklərindən sizi izləyən bir gözü...

Fomalqaut ulduz sistemi

Ulduza insani xüsusiyyətlər bəxş etmək - ah, necə də mənasızdır. Əgər əsl mənzərə daha dəhşətlidirsə, bunun hansı əhəmiyyəti var? Kosmik tullantılar, qayalar, buz və toz bir yerdə bütün Günəş sistemindən təxminən iki dəfə böyük göz diski meydana gətirir. Baxın, görün hansı miqyasları olan obyektlərlə məşğuluq - siz isə elə düşünürsünüz ki, Starbucks'dan olan qız sizə kapuçinonu yalnış hazırlayıbsa, demək bütün gününüz itirilib. İşiniz çox yüngüldür, cənablar.

Yerdən 25 işıq ili uzaqlıqda yerləşən Yupiter ölçülərində olan səma cismi "Fomalqaut b" bu qəddar və amansız tsikli digər bir planetin onu itələyib orbitindən çıxararaq əbədi məhvə sürüklədiyi səbəbindən yaşayır. Bu, əsl kosmik lənətdir və bundan çox layiqli bir kosmik dəhşət janrında film hazırlamaq olar (insanların əvəzinə planetlərlə).

Fomalqaut b adlı səma cismi ulduz ətrafında gözün mərkəzində fırlanır. Nəzərə alsaq ki bu nəhəng kosmik tullantıdaki kiçik qağayıdır, onun tullantılarla addım başı toqquşduğu və planet ölçülərində feyerverklər meydana gətirdiyi fikri olduqca inandırıcıdır.

№3. Buxarlanan planet

KIC 12557548 b - öz ulduzunun onu yavaş-yavaş ölümlə zorladığı planetdir. Yaxşı, bir az abartdım. Onda daha dramatik deyək. Astronomlar gözümüz qarşısında buxarlanan və öz ardında tozlu komet quyruğunu sürüklədiyi ekzoplaneti kəşf etdilər. Bu quyruq qatilin yerlə sürüklədiyi qurbanın yardım istəyərək buraxdığı qanlı izə oxşayır. Yardım isə onsuz da gəlməyəcək...

KIC 12557548 b planeti

İndi bir az elmi dəqiqlik artıraq. KIC 12557548 b planeti öz ulduzu ətrafında bir dövrünü 16 Yer saatı ərzində tamamlayır. Bu da deməkdir ki, planetin səth temperaturu qayalıq və mineralların mövcudluğu üçün olduqca yüksəkdir. Amma bu hələ hamısı deyil. Görünür ki Kainat can verən KIC 12557548 b'yə, onun əriyən dağlarına, maqma çaylarına baxıb bunların az olduğunu qərara almışdır. Bu planetdə nəhəng, demək olar ki kiçik planet ölçülərindəki vulkan püskürmələri görünür. Onlar o qədər güclüdür ki, külü kosmosa uça bilir. Əslində yox, kül kosmik radiasiyadan buxarlanır, çünki KIC 12557548 b'dən heç nə uça bilmir.

KIC 12557548 b'dən bu qədər. Gəl indi səndən danışaq, xüsusi və gözəl olan səndən...

...və KIC 12557548 b'nin səthinə eniş etdikdə başına gələ biləcək bütün digər dəhşətlərdən danışaq.

İlk öncə, səmadan sənə göyün yarısını örtən nəhəng parlaq ulduz baxacaq. Lakin qeyri-adi səmaya diqqət yetirməyə belə vaxtın qalmayacaq, çünki 90%-ı toz bənzəri qayalıqlardan təşkil olunmuş atmosferdə nəfəs almış olacaqsan, daha doğrusu, nəfəs də ala bilməyəcəksən. Ardından, əgər səni dərhal güclü zəlzələlər və vulkan püskürmələri məhv etməsə (halbuki cəmi iki nanosaniyəyə məhv edəcək, amma bu dəfə sənə bir qədər uzun dəhşətli və əzablı dəqiqələr şansı verirəm), hər dəqiqə planetdən kosmosa uçurulub toza çevrilən 10 minlərlə tonn kütlənin başına gələnləri yaşayacaqsan.

№2. Daim edam edilən planet

Kepler-36b'dən Kepler-36c'nin doğuşu

Kepler-36b - Yerdən təxminən iki dəfə böyük kiçik planetdir. Və onu hər zaman və daim Neptuna oxşayan böyük bacısı, qaz nəhəngi Kepler-36c incidir. Planetlərin orbitləri bir-birinə olduqca yaxındır. Təəssüf ki, orbitləri periodik olaraq o dərəcədə yaxınlaşır ki, böyük bacı kiçik bacıya ciddi zərbə endirməli olur. Yaxınlaşma anında Kepler-36c Kepler-36b'yə demək olar ki edam qurur, güllələrin əvəzinə isə onun, bacısını zəlzələlər və vulkan püskürmələrindən ibarət püreyə çevirmək üçün istifadə etdiyi güclü cazibə qüvvəsi var, hansı ki səthi darmadağın edir.

Lakin daha da dəhşətlisi budur ki, kiçik bacının bu cəzadan sonra düzəlməyə bir saniyəsi belə yoxdur. Vulkanlar püskürməyi dayandırdıqda böyük bacı yenidən peyda olur və qəddar zarafatlarına davam edir. Bu da, sanki cədvələ uyğun olaraq hər 97 Yer günündən bir baş verir. Hər 3 aydan bir Kepler-36b tamamilə quruyur və dirilməyə belə zaman tapmır. Böyük bacı Kepler-36c isə bu müddət ərzində daha da qəddarlaşır. Bunun nə ilə qurtaracağını çox yaxşı bilirik.

№1. Üzərində şüşə yağışı yağan planet

HD 189733b planetinin görünüşü aldadıcıdır. İlk baxışdan o yaşayış üçün əlverişli və Yerə çox oxşayan planet kimidir: eynən belə bir mavi kürədir, heç bir halqası, alovları və ayırdedilməz zülməti yoxdur. Hətta orada buludların və hər hansı bir yadplanetli həyatının olduğunu düşünmək olar. Elə isə oraya niyə də uçmayaq?

İş burasındadır ki, HD 189733b planeti əslində planetlər arası səyyahlar üçün kosmik işgəncə yeridir. Həyat üçün tamamilə əlverişsizdir. Bu, həqiqi mənada üzərində süşə qırıntıları yağışları yağan planetdir. 

HD 189733b planeti

Atmosferində mavi rəng yayan silisium hissəciklərinin böyük miqdarı yer alır. Planetin mavi rəngi, temperaturun (vulkan içərisindəki temperatur qədərdir) silisium hissəciklərini şüşəyə çevirdiyində, daha da parlaqlaşır. Ardından isə planet şüşə qırıntılarını hər tərəfə saatda 6.500 km sürətlə atmağa başlayır. Beləcə qlobal şüşə tornadosu meydana gəlir. Bu, o qədər vəhşi bir mövzudur ki, hətta fantastlar belə buna toxunmur. Yəni, hər nə qədər HD 189733b planeti kənardan istirahət üçün möhtəşəm bir yer kimi görünsə də, əslində kainatın ən böyük qum püskürtmə maşınıdır.

Qaynaq: Cracked

daha ətraflı...