ABŞ-dan olan astronomlar belə qənaətə gəliblər ki, bizim Günəş sistemimizin qeyri-adi quruluşu buradaki ən böyük planet olan Yupiterin keçmişdəki miqrasiyası ilə əlaqəlidir.
Bizim planet sistemimizi əksər sistemlərdən fərqləndirən bir çox gözə çarpan xüsusiyyətlər var, alimlər deyir. Burada, orbiti Merkuri planetinin orbitində yerləşən planetlər mövcud deyil. Günəş sistemi kimi bir ulduz sistemi bir neçə çox qısa dövr periodları olan superyer kateqoriyalı planetlərə sahib olmalı idi. Elə isə onlar haradadır və niyə belə bir şey baş verib?
Mütəxəssislər erkən Günəş sistemində Yupiterin "binaları yıxmaq" üçün nüvə rolunu oynamış olduğunu düşünürlər. Sistemin hələ formalaşma dövründə o, içəri zonaya, Günəşlə sərhəd hesab oluna biləcək məsafəyə köç edib. Bunun nəticəsi olaraq superyerlərin orbiti dəyişilməyə başlayıb və onlar bir-biri ilə olduğu kimi, eləcə də digər səma cismləri ilə toqquşublar. Ardından formalaşmaqda olan Saturnun Yupiterlə qarşılıqlı cazibə qüvvəsi təsirləri, ikincisinin sistemin daxili hissəsini tərk etməsinə və hazırki mövqeyinə yerləşməsinə səbəb olub. Birinci nəsil planetlərdən qalan "tullantılardan" isə Merkuri, Venera, Yer və Mars formalaşıb.
Yupiter nəhəng qaz planetləri kateqoriyasına aiddir. Bu planetin ekvator radiusu 72,49 min km təşkil edir ki, bu, Yerin radiusundan 11 dəfə çoxdur. Təkcə bu qaz nəhənginin kütləsi Günəş sisteminin bütün planetlərinin bir yerdə kütləsindən 3 dəfə artıqdır. Alimlərin rəyinə görə, belə bir planetdə böyük ehtimalla həyat yaranmış olmamalıdır.
Tədqiqat Günəş sisteminin necə formalaşdığını anlamağa yardım edəcək. Bununla yanaşı, tədqiqat sayəsində sistemin ayrı-ayrılıqdaki planetlərinin bəzi müəmmalı xarakteristikaları ilə bağlı suallara cavab tapılacağı güman edilir. Üzərində yaşadığımız Yer də suallar doğuran bu planetlərdən kənarda qalmır.
Həmçinin oxuyun:
* Alimlərin izah edə bilmədiyi ekzoplanet tapıldı
* Sereranın ilk yaxından görüntüsü əldə edilib
* Planet sistemlərini "xaos" idarə edir
daha ətraflı...
Belə bir nəhəng kainatda yüksək şüura malik yadplanetlilərin axtarışı olduqca çətin işdir. Lakin əgər sivilizasiya səviyyəsinə qədər inkişaf etmiş yadplanetlilərin Dayson kürəsi qurduqlarını nəzərə alsaq, axtarış şanslarımız bir qədər də arta bilər. Türkiyənin Boğaziçi Universitetindən olan alimlər Dayson kürəsi adlı texnologiyaları kosmosun hansı ərazilərində tapa biləcəyimizi bildiklərini iddia edirlər.
Dayson kürəsi - hipotetik astromühəndislik obyekti, mərkəzində ulduzu olan böyük radiuslu nazik kürəvi örtük qurğusudur. Belə üsul sayəsində ulduz enerjisindən maksimal qədər yararlanmaqla yanaşı, həm də örtüyün dövrə vurması ilə süni qravitasiya əldə etmək olardı. Əlbəttə ki, inşa edilə biləcək belə bir qurğu çox iri ölçülərdə olmalıdır (hesablamalara görə radiusu bir astronomik vahid təşkil edə bilər). Dayson kürəsi hətta ən uzaq məsafələrdən belə aşkar edilə bilər ki, alimlər də məhz bu məsələyə toxunurlar.
Elə isə yerdənkənar sivilizasiyalara aid Dayson kürələrini harada axtarmalı? Professorlar İbrahim Semiz və Salim Oğur hesab edirlər ki, belə obyektin inşası üçün ən uyğun cazibə qüvvəsi və enerji şərtlərinə yalnız ağ cırtdan ulduzlarda rast gəlmək olar. Bunlar, kütləsi Günəşinkilə müqayisə oluna biləcək, lakin radiusu təxmini 100 dəfə az olan yığcam ulduzlardır. Belə bir kürənin örtüyünün qalınlığı sadəcə bir metr ola bilər, inşası üçün isə Ayın kütləsi ağırlığında maddəyə ehtiyac var. Astronomlar obyektin axtarışının infraqırmızı diapazonda aparılmasını təklif edirlər.
Dayson kürəsinin axtarışında əsasən SETI layihəsi (Yerdənkənar sivilizasiyaların axtarışı üzrə tədqiqat mərkəzi) maraqlıdır. Böyük bir ehtimalla demək olar ki, əgər axtarışa başlanılsa, kosmosu İQ diapazonda araşdıran "Spitzer" teleskopunun imkanlarından istifadə ediləcək.
Bir çox mütəxəssislər yuxarıda izah olunan konsepsiyaya xeyli şübhə ilə yanaşır. Onlar, Dayson kürəsinin texniki olaraq çətin olduğunu və sivilizasiyaların hüdudlarını süni olaraq məhdudlaşdırdığını qeyd edirlər.
Həmçinin oxuyun:
* "Bəlkə yadplanetli axtarışı strategiyamız yalnışdır?"
* Alimlər: "Nə olursa olsun, yadplanetli sivilizasiyalarla əlaqə yaratmalıyıq"
* Yaponiya kosmosdan enerji əldə edəcək
daha ətraflı...
Bekon, kolbasa və sosiska kimi dadlı ət məhsullarından imtina etmək asan iş deyil. Tarix göstərir ki, əslində donuz əti Yaxın Şərqdə də bir vaxtlar, daha dəqiq desək eramızdan əvvəl birinci minilliyin sonlarına qədər məşhur olub. Elə isə yerli xalqların donuz ətindən üz döndərməsinə səbəb nə olub?
Bu fenomen artıq əsrlərdir ki, müxtəlif izahlar təklif edən tədqiqatçıların marağına səbəb olur. Ən populyar izahlardan biri xalqların köçəri həyat tərzinə işarə edir: donuzlar "tələbkar" heyvanlardır və yaşayış yerini davamlı dəyişdikdə onları qovmaq çətinləşir, arabalarda daşımaq isə daha ağır əziyyətə çevrilir.
Digər bir versiya su istehlakı və tələbatına əsaslanır - hesablasaq, hər istehsal edilmiş ət kilosu üçün tələb olunan su miqdarı 6 min litrə bərabərdir ki, bu da quraq ərazilərdə həddindən artıq böyük məhdudiyyət faktoru ola bilərdi. Amerikalı antropoloq Riçard Reddinq isə hesab edir ki, bütün bunlar əsas səbəbin xırda detallarıdır: donuzlar toyuqlarla rəqabətdə uduzdular.
Quşları saxlamaq və yemləmək, həmçinin bir yaşayış məntəqəsindən digərinə daşımaq daha asandır. Onlar, dəfələrlə az su istehlak edərək ət verməklə yanaşı, həm də yumurta kimi dəyərli dietik məhsul istehsal edirlər. Və nəhayət, iri donuz cəmdəyini hazırlamaq üçün hisə vermə və duza qoyma kimi ağır və uzun prosedurlar tələb edildiyində (artıq ətin xarab olmaması üçün), adi kəsilmiş toyuq əti bir-iki saat ərzində bişirilərək, kiçik bir ailəni doyuzdura bilər. Hərarətli iqlim şərtlərində bu faktor həlledici xarakter daşımış olmalıdır.
Professor Reddinq sıravi quşçuluğun erkən donuzçuluqla müqayisədə iqtisadi cəhətdən daha effektiv mövqe tutduğunu və donuz ətinin iqtisadi əlverişsizliyinin də zamanla dini və mədəni qadağalara gətirib çıxardığını qeyd edir. Regionun istisna oluna biləcək bəzi nadir meşəli və rütubətli rayonlarını nəzərə almasaq, donuz ətindən imtinanın səbəbinin, ərəblər və yəhudilər kimi yerli xalqların əcdadlarının üzləşdiyi çətinliklərdən qaynaqlandığını demək olar.
Həmçinin oxuyun:
* Mal əti istehsalı ətraf aləm üçün daha zərərlidir
* Neandertalların qida rasionu ürək bulandırır
* Mumiyalarda yüksək xolesterin və tatu aşkar edildi
daha ətraflı...
Hansı daha əvvəl yaranıb - zülalların sintezi üçün lazımi instruksiyaları daşıyan genom, yoxsa genomun sintezi və funksiyası üçün tələb olunan zülallar? Bu, hətta toyuq və yumurta problemindən daha qəliz məsələdir, çünki nəticə etibarilə hər ikisi membranı formalaşdıran lipidlərə ehtiyac duyur, - lipidlərin sintezi üçün isə yenə də zülallar və onları kodlaşdıran DNT və RNT mütləqdir...
Müasir elmdə həyatın mənşəyi ilə bağlı ən məşhur model olan "RNT-dünyasına" əsasən, həm genom, həm də fermentlərin funksiyası RNT molekullarından asılı idi və nəticədə bütün digər komponentləri yaratmağı "öyrəndilər". Bu versiya ilə başabaş yarışmaqda olan "Öncə maddələr mübadiləsi" hipotezi isə ön plana hələ cansız, abiogen prosesləri çıxarır ki, bunlar da nuklein turşuları, zülallar və lipidlərin bir əvvəlki nümayəndələri olan molekulların sintezinə gətirib çıxarmalı olur.
Göründüyü qədərilə, alimlər yalnız indi bu çətinliyi həll etməyi bacarıblar: bunların hər birisi eyni andaca yarana bilərdi. ABŞ-dan olan kimyaçılar qəliz reaksiya zəncirlərini nümayiş etdiriblər. Bunlar, prosesdə ultrabənövşəyi şüaların iştirakı ilə bir cüt sadə birləşmələrlə baş verə və hər üç əsas biomolekul növləri komponentinin, yəni nuklein turşuları üçün nukleotidlər, zülallar üçün aminturşuları və hüceyrə membranı üçün lipidlərin parallel olaraq meydana gəlməsini mümkün edə bilər.
Reaksiyanın qaynaq birləşmələri olduqca sadədir: sianid turşusu (HCN) və hidrogen-sulfid (H2S) üstəgəl az miqdarda digər maddələr, xüsusilə də nuklein turşuları üçün lazımi fosfor. Məlum olduğu kimi, bütün bu komponentlər erkən yerüzündə kifayət miqdarda təmsil olunmuşdur. Xüsusi əlverişli şərtlər isə istilikli və zəngin mineral tərkibli geotermal qaynaqlar və ilk reaksiyaların baş verməsini mümkün edən kameralara sahib deşikli gillər köməyilə yaranmış olmalı idi.
Bununla belə reaksiya şərtlərinin bir azca dəyişilməsi, temperatur fərqlilikləri və ya hər hansı bir metallik katalizator faktoru nəticədə əldə edilən komponentlərin dəstində aşkar fərqlərin ortaya çıxmasına gətirib çıxara bilərdi. Beləliklə, kimyəvi təkamül prosesinə start verən çeşidliliyin təməli məhz bu yolla qoyulmuş olmalıdır.
Həmçinin oxuyun:
* Zülallar DNT-yə ehtiyac olmadan digər zülalları yaradır
* Miller-Urey təcrübəsi təkrarlandı
* Həyatın yaranması prosesi laboratoriyada təkrar edildi
daha ətraflı...
Tarixdə ilk dəfə olaraq Böyük Britaniyada üç valideyndən olan körpələr dünyaya gələcək. Britaniya parlamenti uzun sürən debatlardan sonra nəhayət qanunvericiliyə əlavə düzəlişlər edilməsini təsdiqləyib.
Süni mayalandırma ilə bağlı qanuna edilmiş dəyişikliklər Lordlar palatası tərəfindən dəstəklənib (48-ə qarşı 280 səslə). Fevral ayının əvvəlində Britaniya İcmalar palatası da bu təşəbbüsü təqdirəlayiq qiymətləndirmişdi. Beləliklə, süni mayalandırma üsulunda əsas valideynlər və ikinci donor-ana olmaqla, artıq üç insanın genlərindən istifadə etmək mümkündür. Bu sayədə alimlər körpələrdəki irsi xəstəliklərin qarşısını ala biləcəklərinə ümid edirlər.
Konsepsiya "mitoxondri ötürülməsi" adlanan metodika əsasında inkişaf etdirilib. Ata və anaya aid genetik materialla yanaşı, körpə kənar qadından da genetik informasiya ala biləcək. Hər il mitoxondri genlərində pozulmalar rast gəlinən körpələr dünyaya gəlir ki, bu da onların müxtəlif ciddi xəstəliklərdən əziyyət çəkməsilə nəticələnir. Yeni texnologiya köməyilə isə təhlükəli gen mutasiyası daşıyıcıları olan qadınlar dünyaya tam sağlam körpələr gətirə biləcəklər.
Yeni metodika sözsüz ki, mübahisələrdən yan keçməyib. Konsepsiyaya qarşı çıxanlar arasında siyasətçilər, hüquq müdafiəçiləri və katolik kilsəsi var. "Üç valideynli uşaqlara" əks düşərgədə yer alanlar bu gedişlə insanlar üzərində hətta genetik modifikasiyaların da təşkil ediləcəyindən ehtiyatlandıqlarını bildirirlər. Hüquq mudafiəçiləri isə tədqiqatçılarda yetərli təcrübə olmadığını əsas gətirərək, bu addımın qarşısıalınmaz nəticələrə səbəb ola biləcəyini vurğulayırlar.
Bütün bu xəbərdarlıqlara baxmayaraq Britaniya parlamenti yekun qərarını verib. İlk üç valideynli körpənin artıq gələn il dünyaya göz açacağını gözləmək olar.
Həmçinin oxuyun:* Üç valideyndən olan uşaqlar gəlir
* Süni DNT-ə sahib orqanizm yaradıldı
* Y-xromosomu və kişilər yox olmayacaq
daha ətraflı...
Amerika elminin inkişafına dəstək assosiasiyasının (AAAS) təşkil etdiyi konfransda iştirak edən ABŞ alimlərinin dediyinə görə, digər planetlərdə yaşaya biləcək sivilizasiya səviyyəsinə qədər inkişaf etmiş üstün zəka nümayəndələri ilə aktiv əlaqə yaratmaq istəyiriksə, indi bunun əsl vaxtıdır. Onlar, gələcək fəaliyyəti şübhə altında olan SETI (yerdənkənar sivilizasiyaların axtarışı üzrə tədqiqat mərkəzi) layihəsinə daha artıq dəstək verilməsi və Yerdən kosmosa siqnal ötürülməsi işinin davam etdirilməsi lazım olduğunu vurğulayırlar.
SETI institutundan olan tədqiqatçılar artıq 30 ildən çoxdur ki, kosmosdan yayılan siqnalların dinlənilməsi ilə məşğuldur. Bunun üçün onlar Hat-Trik, Kaliforniyada yerləşən radioteleskopların massivlərindən yararlanırlar. Lakin indiyədək üstün şüurlu yadplanetli həyatına aid hər hansı bir əlamət aşkar edə bilməyiblər.
"Axtarışı aktivləşdirməyin vaxtıdır. Bizlərdən bir çoxu təkcə kosmosdan yayılan siqnalların dinlənilməsi ilə deyil, həm də yaxın məsafələrdə yerləşən bir neçə ulduzlara məktub göndərilməsi ilə maraqlanır. Bu, günlərin birində cavab alacağımız şansını artırır", - SETI təşkilatının rəhbəri doktor Set Şostak konfrans iştirakçılarına müraciət edərək, qeyd edib.
Yerlilər artıq bir neçə dəfə kosmosa məktub göndəriblər. Misal üçün, 1974-cü ildə Puerto-Rikoda yerləşən Aresibo radioteleskopu vasitəsilə Herkules bürcündə yerləşən, Yerdən 23 min işıq ili uzaqdaki M13 ulduz qrupuna məktub ünvanlanmışdı. Ancaq qeyd etmək lazımdır ki, həmin siqnal hələ heç Süd Yolu qalaktikasının hüdudlarını tərk etməyib.
Bəzi mütəxəssislər aqressiv yadplanetlilərin Yerə hücumundan ehtiyatlanaraq, belə addımı birmənalı qarşılamırlar - haqlı da ola bilərlər, axı mümkün yadplanetlilərin hansı məqsədlərlə yaşadıqları məlum deyil. Lakin Şostak hesab edir ki, bu, elmi-fantastik ədəbiyyat süjetindən başqa bir şey deyil: əgər yadplanetli zəkasını aqressiyaya təşviq etməsək, ona heç vaxt əl atmayacaqlar.
"İstər-istəməz yerdənkənar sivilizasiyalara bir çox şeylərdən danışmışıq, çünki son 70 ildə bəşəriyyət kosmosa çoxlu sayda məktub yayımlayıb ki, bunların da böyük bir hissəsi bilərəkdən edilməyib. Planetimizi məhv edə biləcək yadplanetlilər bizim mövcudluğumuzu artıq öyrənmiş olmalıdırlar", - doktor Şostak deyir.
Bir çox skeptiklərsə düşünür ki, kosmosa məktub yayımı faydasız vaxt itkisidir. Görüşə dəvət olunan fantast-yazıçı, fizik, NASA-nın konsultantı Devid Brin də bu fikirlə razıdır.
"Tarixçilər sizə izah edə bilər, inkişaf etmiş sivilizasiyalarla torpaqları mənimsənilməmiş yerli xalqların görüşü heç vaxt çətinliksiz ötüşməyib. Zənnimcə, hollivud stilindəki yadplanetli hücumunu gözləməli deyilik, əlaqə ehtimalı belə olduqca azdır. Lakin risk çoxdur, potensial yaşayış ola biləcək planetlərə siqnal göndərməzdən əvvəl yaxşıca düşünmək lazımdır. Xeyli mümkündür ki, nəvələrimizin həyatını ciddi təhlükəyə atırıq", - Brin izah edir.
Qabaqcıl astronom, antropoloq və sosioloqlar SETI-nin fəaliyyət planlarını konkretləşdirməyə çalışıblar. Əsas suallardan biri bəşəriyyətin kosmosa ünvanlamaq istədiyi məktubun necə olmasının müzakirəsi idi. Diskussiya iştirakçılarının əksəriyyətinin gəldiyi qərara görə, yadplanetlilərə göndərilməsi lazım olan məktub özümüz haqda nəcibləşdirilmiş informasiya olmalıdır - tariximizin xoşagəlməz rəhbərlərini bir kənara ataraq, fəxrlə bəşəriyyətin nailiyyətlərindən bəhs etməliyik. Set Şostaksa yadellilərlə görüşdə səmimi qalıb, özümüzü olduğu kimi təqdim etməyin daha yaxşı olacağını bildirir.
Həmçinin oxuyun:* "Bəlkə yadplanetli axtarışı strategiyamız yalnışdır?"
* Əlaqənin çətinlikləri
* "Yadplanetliləri taparıq... siyasətçilər qoysa"
daha ətraflı...
Rejissor Kristofer Nolanın elmi-fantastik filmi "Interstellar" mütəxəssislər tərəfindən çoxlu sayda müsbət rəylər qazanmaqla, beş "Oskar" nominasiyası almağı bacarıb. Lakin məşhur filmin qazandırdıqları bununla kifayətlənmir. Məlum olub ki, filmə konsultant kimi çıxış edən astrofiziklər, filmin hazırlanması və təhlili prosesində yeni elmi kəşfə imza atıblar.
Classical and Quantum Gravity jurnalında dərc edilən məqalənin ABŞ və İngiltərədən olan müəlliflərinin "Interstellar" filminin ərsəyə gəlməsində əməyi keçib. Dediklərinə görə, ilk dəfə kompüter modeli köməyilə qara dəlik yaxınlığında olan kameranın, qara dəliyi və yanında yerləşən qalaktikaları necə göstərə biləcəyini nümayiş etdiriblər.
Alimlər məqalədə ümumi tənlikləri qeyd edirlər. Dövrə vuran qara dəlik yaxınlığında işığın yayılmasını izah edən proqramın hazırlanması üçün məhz bu tənliklərdən yararlanılıb. Mütəxəssislərin bu yeni metodik yanaşması bununla fərqlənir ki, ayrı-ayrılıqda işıq şüalarının deyil, bir yerdə şüa yığınının yayılması modelləşdirilməsini nəzərdə tutur. Bu sayədə adi sxematik görüntülərin əvəzinə yüksək keyfiyyətli realistik animasiyalar əldə etmək olar.
Astrofiziklər belə bir texnologiyanın gələcəkdə aparılması planlaşdırılan daha dəqiq kosmik tədqiqatlarda istifadə olunacağını qeyd edirlər. Sözün qısası, hərəkətdə olan deformasiyalı işıq şüaları səbəbindən keyfiyyətsiz olaraq əldə edilmiş görüntülərlə bağlı problemlər gələcək araşdırmalarda artıq aradan qaldırılmış olacaq.
Xatırladaq ki, "Interstellar" filmi ötən ilin noyabr ayının əvvəlində böyük ekranlara çıxmışdı. IMDb statistikasına görə 2014-cü ilin ən yüksək reytinqli filmi seçilən bu elmi-fantastik kino lentində hiperməkan uçuşları, qara dəliyə daxil olma, beşölçülü sferaya düşmə və zaman səyahəti kimi insanları düşündürən müxtəlif və geniş elmi əsaslı ideyalar yer alır. Filmin konsultantlarından biri məşhur astrofizik Kip Torndur.
"Bir neçə il əvvəl dostum Kip Tornla, onun və Linda Obstun köstəbək dəlikləri haqda bəhs edəcək elmi-fantastik film ideyaları barədə diskussiya aparırdım. Bu ideyalar Kristofer Nolanın "Interstellar" filminin bir hissəsinə çevrildi. Kip və mən 29 oktyabrdakı Böyük Britaniya premyerasına yollandıq", - britaniyalı nəzəri fizik və kosmoloq Stiven Hokinq də filmdən razı qaldığını deyir.
Həmçinin oxuyun:
* "Interstellar" və zaman səyahəti mövzusu
* Qara dəliyin içərisində yaşayırıq?
* Bizi əhatə edən reallıq holoqram ola bilər
daha ətraflı...
Koreyalı alimlər Phoneutria cinsindən olan hörümçəyin zəhərində bu gün apteklərdə satılan potensiya artırıcı preparatları gələcəkdə sıxışdıraraq, əvəz edə biləcək zülalı aşkar ediblər.
Phoneutria cinsindən olan braziliyalı gəzərgi hörümçəyin (Brazilian wandering spider) zəhərini cinsi zəifliyin müalicəsində istifadə etmək olar, alimlər hesab edir. Koreyalı mütəxəssislərin əldə etdiyi nəticələrə görə, Phoneutria nigriventer-in zəhəri insanın qanına düşdükdə ağız sulanmasının artımı və bir neçə saatlıq tənəffüs çətinliklərinə gətirib çıxara bilər. Lakin zəhərin insan orqanizminə ən maraqlı təsiri budur ki, priapizmə, yəni seksual coşma ilə əlaqəsi olmayan uzunmüddətli ereksiyaya səbəb olur.
Alimlərin dediyinə görə, sonuncu "əlavə" effekt bununla izah olunur ki, penisin erektil toxumasının kavernoz cisimləri bolluca qanla doludur. Bu təsirə isə Phoneutria cinsindən olan hörümçəyin zəhərinin tərkibində yer alan PnTx2-6 zülalı səbəb olur.
Koreyalı alimlər artıq siçovullar üzərində bir sıra təcrübə həyata keçiriblər. Qeyd edilir ki, toksik zülal heyvanlara müsbət təsir göstərib, onların erektil funksiyaları əhəmiyyətli dərəcədə artıb. Qana azot-oksid (NO) azad olması ilə əlaqəlidir ki, qan damarlarını genişləndirərək, qan dövranını yaxşılaşdırır.
Hal-hazırda mütəxəssislər PnTx2-6 zülalı əsasında yeni preparatın hazırlanması işi üzərində işləyirlər. İmpotensiyaya qarşı yeni dərmanın əvvəlkilərdən fərqli olaraq daha az əks təsirə səbəb olacağı hesab edilir. Alimlər viaqra qəbulundan sonra belə müsbət nəticə əldə etməyən kişilərə yeni preparatın yardım edəcəyini güman edirlər.
Həmçinin oxuyun:
* Seks beyin fəaliyyətini gücləndirir
* QİÇS-ə qarşı mutasiya
* İlk avtonom süni ürək köçürüldü
daha ətraflı...
Mars One layihəsi təşkilatçıları Qırmızı planetin ilk potensial sakinləri olacaq könüllülərin siyahısını bir az da qısaldıblar. Belə ki, 2024-cü ildə Marsa göndəriləcək namizədlərin sayı yüzə endirilib. Bu könüllülərin bir neçəsi həyatlarının sonuna qədər orada qalmaq şərtilə, Marsa yola düşəcəklər.
Qırmızı planetin kolonizasiyası üçün təşkil edilmiş Mars One layihəsində iştirak etmək istəyənlərin sayı əvvəldən 202.586 nəfər idi. Psixoloji, fiziki və intervyu test mərhələlərindən sonra onların sayı yüzə endirildi. İndi bu namizədlərdən hər birisinin insan ayağı dəyməmiş Marsın ilk sakinləri olaraq, adlarını tarixə yazdırma şansları var.
Layihənin rəsmi saytında xəbər verilir ki, növbəti ixtisar mərhələsi 16 fevral tarixində baş tutub. Geriyə qalan yüz nəfər namizədi daha bir neçə seçmə mərhələsi gözləyir ki, yekunda onların sayı cəmi dörd nəfərə endiriləcək. Məhz bu dörd nəfər kolonizasiya proqramı çərçivəsində Marsa yollanaraq, oradaki vəzifələrinə başlayacaq.
Könüllü astronavtların uçuşunun 2025-ci ilədək yerinə yetiriləcəyi gözlənilir. Yer sakinləri onların Marsdaki yaşayışını canlı yayımlanacaq realiti-şou formatında izləyə biləcəklər. Marsdaki ilk insanlar yaşayış üçün vacib hər şeylə təmin ediləcək kiçik bir düşərgədə yerləşdirilərək, ömürlərinin sonuna qədər orada yaşayıb-yaradacaqlar. Daha sonraki Mars ekspedisiyalarında isə növbəti seçilmiş namizədlər oraya göndərilərək, əvvəlkilərin işini davam etdirmiş olacaqlar və beləcə bəşəriyyət tarixində ilk dəfə bir planet insanın yaşayışı üçün əlverişli hala salınacaq.
Bu ana olan nəticəyə görə yüz könüllüdən 39-u amerikalı, 31-i avropalı, 16-ı asiyalı, 7-i afrikalı və 7-i okeaniyalıdır. Ən gənc iştirakçının yaşı 20, ən yaşlınınsa 60-dır. Onların arasında tələbələr, mühəndislər, hətta alimlər belə var. Kişi və qadınların sayı tam bərabərdir.
Qeyd etmək lazımdır ki, ötən həftə The Guardian nəşriyyatı "If I Die on Mars" (Əgər Marsda Ölsəm) adlı sənədli film təqdim edib. Qısametrajlı filmdə Mars One layihəsi iştirakçılarından bəziləri hansı səbəblərdən Yeri Marsa dəyişməyə hazır olduqlarından bəhs edirlər.
Mars One layihəsi haqda ətraflı məlumat almaq üçün klikləyə bilərsiniz.
Həmçinin oxuyun:
* "Mars One" layihəsi üçün 1058 nəfər seçildi
* Marsın ilk sakinləri uşaq doğmayacaqlar
* "Yerlilərdən" Marsa 90 min məktub
daha ətraflı...
Ulduzlardan kompüterlərə qədər görməyə vərdiş etdiyimiz bütün obyektlər adi materiyadan qurulub. Bu materiya kainatın cəmi 4%-ini təşkil edir. "Bizim reallıqla" qarşılıqlı əlaqəyə girməyən müəmmalı qaranlıq materiyaya düşən pay isə bundan 5 dəfə çoxdur. O, işığı nə həbs edir, nə əks etdirir, nə də deformasion hala salır. Nə güclü, nə də zəif subatom əlaqələrə girir və özünü, adi maddəni cəzb edən "gizli kütlə" kimi büruzə verir.
Hesab edilir ki, məhz qaranlıq materiyanın güclü cazibə qüvvəsi kainatın genişmiqyaslı strukturunun mövcudluğunu davam etdirərək, qalaktikaların təkamülünü idarə edir. Qaranlıq materiyanın izləri hər yerdədir, amma ona heç yerdə rast gəlmək olmayıb. Bu günə qədər onun mövcud olduğuna dair konkret dəlillər qeydə alınmayıb. ESO laboratoriyasından olan avropalı alimlərin apardığı yeni tədqiqat əsrin hələlik ən mühüm kəşfini aşkara çıxara bilər.
Məsələ burasındadır ki, alimlər hələ də qaranlıq materiyanın Süd Yolu qalaktikasında necə paylandığını aydınlaşdıra bilmirlər. Bəziləri hesab edir ki, qaranlıq materiya qalaktika ətrafında bir növ xarici qabıq formalaşdıraraq, onu əhatə edir. Digərləri isə onun müəyyən miqdarının elə qalaktikanın mərkəzində olduğunu iddia edir. Alimlərin gəldiyi yekun, ikinci versiyanın daha doğru olduğunu göstərir: bir müddət əvvəl aparılmış tədqiqatın nəticələrinə əsasən, Süd Yolu qalaktikasının aktiv mərkəzində kafi miqdarda qaranlıq materiya mövcuddur - daha doğrusu, ona aid izlər.
Alimlər qalaktikamızın müxtəlif bölgələrindəki ulduzların öz sürətini öyrənərək, qalaktika mərkəzi ilə aralarındakı məsafədən asılı olaraq sürətin necə dəyişdiyini göstərməyə nail olublar. Bu məlumatlar Süd Yolu qalaktikasının yeni modelinin hazırlanması prosesi gedişatında istifadə edilib. Tədqiqatın müəllifləri bildirir ki, qaranlıq materiya və onun cazibə qüvvəsi nəzərə alınmadığı təqdirdə, müşahidə olunan ulduzların sürət göstəriciləri uyğunluq təşkil etməyəcək.
Modeli və müşahidələri birləşdirməyin yeganə yolu Süd Yolunun mərkəzində olduğu hesab edilən müəyyən miqdarda qaranlıq materiya təsirini işin içinə qatmaqdır. Yəqin ki, bundan sonra qaranlıq materiya ovu digər qalaktikalarda deyil, bilavasitə Süd Yolu qalaktikamız mərkəzində aparılacaq.
Həmçinin oxuyun:
* Qaranlıq materiya nəhayət tapılmış ola bilər
* Kainatımızın gələcəyi boş və darıxdırıcı ola bilər
* İşığın sürəti daha azdır?
daha ətraflı...
İnkişaf etmiş ölkələrdə ölənlərin və doğum sayının azalması kimi faktorların təsirinə baxmayaraq, insanın təkamülü davam edir, üstəlik onun tempi ibtidai dövrdəki ilə müqayisə edilə biləcək səviyyədədir, alimlər hesab edir.
Müasir dövrdə təbii seçmənin insan üzərindəki təsirinin elə də güclü olmadığı fikri hardasa məntiqli olsa da, alimlərin apardığı yeni araşdırma bu tezisi təkzib edir. Genetik və təkamülçü bioloqlar Finlandiyanın genealoji tarixini, ümumiyyətlə son illərdə insanın boy, çəki, ömür müddəti kimi xüsusiyyətlərini və genetik mutasiyalarını müqayisə və analiz etmək qərarına gəliblər.
Məlum olub ki, əksər fin ailələri özlərində genealoji arxiv daşıyırlar, yəni onlarda XVIII əsr və daha əvvəlki dövrə aid insanların informasiyaları qorunur. 10.000 min insana aid məlumatlar yığıldıqdan sonra DNT və əcdadlarla bağlı digər informasiyalar təhlil edilib.
Mütəxəssislər genomları müqayisə edərək, Finlandiyanın XVIII-XIX əsr sakinlərinə aid əlamətlərdəki variasiyaların 4-18%-inin ictimai-iqtisadi xarakter faktorlarının deyil, müxtəlif genetik mutasiyaların nəticəsi olduğunu aydınlaşdırıblar. Genetik mutasiyaların insanın əlamətlərinin formalaşması üzərində təsiri əhəmiyyətsiz kimi görünə bilər, amma bu, belə deyil. Tarixdən əvvəlki dövrdə də buna oxşar vəziyyət mövcud olduğundan, görünür, insanın təkamülü, hansı ərazidə baş verməsindən asılı olmayaraq, hələ də dayanmayıb.
Alimlərin rəyinə görə, XX əsrdə bu prosesin sürətləndiyinin şahidi olmaq olardı. Təbii seçmə effektinin artmasını belə şərh etmək olar ki, həmin dövrdə sosial-iqtisadi xarakter faktorları qədim dövrlərdə olduğunun əksinə olaraq, seksual partnyorun seçiminə daha az təsir göstərirdi. Beləliklə, müasir insanın partnyor seçimində daha az məhdudiyyətə malik olduğunu vurğulamaq olar.
İsveçli tədqiqatçı Elizabet Bolund təbii seçmənin təkamül üzərindəki təsirinin xüsusilə Finlandiya və digər inkişaf etmiş ölkələrin son bir neçə nəsil nümunələrində çox yaxşı fərq edildiyini qeyd edir.
Mütəxəssislər təkamülün olduqca "mühafizəkar" proses olduğunu hesab edirlər. Bu prosesdə verilən bioloji qərarlar öz dövrünün ehtiyaclarını hər zaman qarşılamır. Bu mənada müasir dövrdə yaşayan hər bir insan əvvəlki nəsillərin bir növ "girovudur". Bununla da gələcəyin insanının müasir Homo sapiens-dən kifayət qədər fərqlənəcəyini proqnoz etmək olar.
Həmçinin oxuyun:
* Televizor seyr etmək insanın təkamülünü gecikdirir
* Genomumuzun cəmi 8,2%-i funksiyaya malikdir
* Balıqçılar yeni ibtidai insan növü tapdılar
daha ətraflı...
Yaponiya, Tayvan və Avstraliyadan olan alimlər yeni ibtidai insan növü aşkar ediblər. Bu növün nümayəndələrinin qədimdə müasir Şərqi Asiya ölkələrinin ərazisində yaşadıqları bəlli olub.
Yeni ibtidai insan növünə "Penxu adamı" adı verilib. Növün qalıqları Tayvanın qərbində yerləşən Penxu adasında balıqçılıqla məşğul olan yerlilər tərəfindən təsadüfi olaraq tapılıb. Alimlər balıqçı toruna düşən çənə sümüyü fraqmentlərinin ilk öncə sinantrop və ya pitekantropa aid olduğunu düşünsələr də, daha sonra yanıldıqlarını anlayıblar.
Çənə sümüyü ilə birlikdə qorunub qalmış bir neçə diş nümunələrinin anatomik quruluşu analiz edildikdən sonra, bunların Homo erectus-a oxşar qədim insan qrupuna aid olduğu təyin olunub. Yeni Penxu adamı ağır çənə sümüyü ilə fərqlənir - bu xüsusiyyət ən qədim insan nəsli nümayəndələrinə xarakterikdir. Bərk qidanı çeynəmək üçün güclü və ağır çənə strukturu təkamülləşdirmiş bu növün, daha sonralar meydana gəlmiş insanlarla "qabağa çıxan" çənə oxşarlığı yoxdur.
Müasir elmi tapıntılara əsasən, Homo sapiens-in əcdadları öz qədim yurdları olan Afrikanı 1-1,4 milyon il əvvəl tərk edərək, digər qitələrə köç etmişdirlər. Homo erectus növü nümayəndələrinin ilk əvvəl Şərqi Afrikaya tərəf yol aldıqları, ardından isə Cənub-Şərqi Asiya da daxil olmaqla, dünyanın müxtəlif yerlərinə yerləşdikləri məlumdur.
Radiokarbon analizi üçün vacib orqanika yuyulmuş olduğundan, aşkar olumuş nümunənin dəqiq yaşını təyin etmək çətindir. Qalıqların təxmini yaşının 150.000-450.000 arası olduğu güman edilir. Mütəxəssislər qarşılaşdıqları növün bəlkə də Tayvanın ilk sakinlərindən biri olduğunu qeyd edirlər. Sinantroplar və pitekantroplar kimi, Penxu adamı da müasir insana birbaşa əcdad deyil. Asiya ərazisində əvvəldən dörd nəsli kəsilmiş insan yarımnövünə aid qalıqlar tapıldığı səbəbindən, alimlər adıgedən ərazinin yarımnövlərarası mübarizə arenası ola biləcəyini ehtimal edirlər.
Həmçinin oxuyun:* Tapılmış əl sümüyü təkamül boşluğunu doldurur
* Təkamülü dəyişdirən yeni insan fosili
* Daun sindromlu ən qədim insana aid skelet aşkar edildi
daha ətraflı...
Yerdənkənar sivilizasiyaların axtarışı və onlarla əlaqə yaradılması üsullarına dəyişikliklər edilməlidir, alimlər hesab edir. Yarım əsrə yaxındır axtarışda olan ağıllı kosmik qardaşlarımızdan səs-soraq yoxdur. Yüksək intellektli yadplanetli varlıqların kosmosa yaydığı siqnalların axtarışı nəticə verməyibsə, bəlkə səhv bizdən qaynaqlanır?
Kainatımız o qədər böyük bir yerdir ki, burada həyatın yalnız Yerdə inkişaf etmiş ola biləcəyi versiyası şübhəli səslənir. Bir neçə onillikdir ki, alimlər həyat əlamətləri ola biləcək, həyat üçün əlverişli şərtlərə malik astronomik obyektlərin axtarışındadırlar. Hər hansı bir planetdə həyatın hansı yollarla yaranmış ola biləcəyi və ya uzaq kosmosda yadplanetli varlıqların sivilizasiya səviyyəsinə qədər inkişaf edib-etmədikləri məhz astrobiologiya adlı gənc elm sahəsinin cavab tapmağa çalışdığı suallardır.
Bununla əlaqəli olaraq ötən əsrin ortalarında SETI (yadplanetli sivilizasiyalarının axtarışı üzrə tədqiqat mərkəzi) layihəsinin təməli qoyuldu. Layihənin məqsədi dar diapazonda yüksək intellektə sahib yadplanetlilərin kosmosa yaydıqları radiosiqnalların axtarışından ibarət idi. Lakin SETI digər ehtimalı da gözardı qoymur: işdir, əgər qabaqcıl texnologiyaya malik yadplanetlilər bizimlə könüllü şəkildə əlaqə yaratmaq istəsə, onların ünvanlı mesajını cavabsız qoymaq nə dərəcədə düzgün olardı?
Berklidə yerləşən Kaliforniya Universitetindən olan Devid Messerşmitt kosmosa yayılmış ola biləcək potensial yadplanetli sivilizasiyası siqnallarının axtarışı strategiyasına bəzi dəyişikliklər edilməsinin lazım olduğunu irəli sürür. Hesab edir ki, dar diapazonda davamlı siqnal ötürmək üçün yadplanetli sivilizasiyaların enerji ehtiyatı kafi miqdarda olmaya bilər və ya belə diapazonda böyük enerji israfının qarşısını almaq üçün, ona qənaət etmək istəyə bilərlər. Başqa deyimlə, əgər söhbət bizdən dəfələrlə artıq inkişaf etmiş varlıqlardan gedirsə, belə üsul onlara əlverişsiz və "baha" başa gəlməlidir. Professor Messerşmitt qeyd edir ki, əvəzində daha geniş tezlik diapazonunda tək-tək və qısa siqnalların axtarışı ilə məşğul olmaq daha effektivdir.
Bunun üçün Messerşmitt rəsədxanaların qəbul edici cihazlarını yenidən tənzimləmək və qeydə alınan siqnalların bərpasına nəzarət edən proqram təminatını modifikə etməyi təklif edir.
"Lakin Yerdənkənar sivilizasiyalara aid izlərin dar diapazonda da axtarışı davam etdirilməlidir", - hər iki axtarış texnikasının vacib olduğunu hesab edən Messerşmitt, deyir.
Yadplanetlilərlə heç vaxt əlaqə qura bilməyəcəyimizə bir çox səbəblər var. Onlar bizdən xeyli uzaqda ola da, bizimlə əlaqə yaratmaq istəməyə də bilərlər. Doğma planetimiz olan Yerdə bu qədər qarışıq və müxtəlif canlı davranışlarına rast gəliriksə, oxşar amma bizim üçün yad ola biləcək, anlamadığımız yadplanetli zəkasının bizə qarşı "biganəliyini" niyə nəzərə almayaq ki? Hər halda Dreyk tənliyi qalaktikada tənha olduğumuz ehtimalının olmadığını göstərir. Bəlkə də bu mühüm sirrə məhz professor Messerşmittin irəli sürdüyü yeni üsulun tətbiqi sayəsində aydınlıq gətirilmiş olacaq və nəhayət anlayacağıq: "onlar" yoxdur yoxsa biz səhv edirdik?
Həmçinin oxuyun:
* "Yadplanetliləri taparıq... siyasətçilər qoysa"
* Kainatdaki həyatı qamma-partlayışlar məhv edir
* 20 il sonra yadplanetlilərlə ilk əlaqə yaradılacaq
daha ətraflı...
Yerin yaxınlığından ötüb keçən 300 metrlik 2004 BL86 asteroidini radioteleskopla müşahidə edən alimlər, onun ətrafında 70 metrlik peykin dövrə vurduğunu fərq ediblər.
Dünən dünya astronomiya ictimaiyyətinin diqqəti Yerin 1,2 milyon km yaxınlığından keçən 2004 BL86 adlı asteroidə tuşlanmışdı. Bu, astronomik ölçülərlə Yerlə Ay arasındaki məsafənin 3 qatına bərabərdir. 10 il əvvəl aşkar edilmiş asteroidi bütün dünyadan minlərlə həvəskar və mütəxəssislər izləyirdi.
Kaliforniyada yerləşən Deep Space Network-un güclü radioteleskopu həmin müddətdə asteroidin 20 fotoşəklini qeydə adıqdan sonra, alimlər kosmik obyektin ölçülərinə bir qədər düzəliş etməli olublar - daha əvvəl asteroidin yarım kilometr uzunluqda olduğu hesab edilirdi. Lakin ən maraqlı hadisə 2004 BL86 asteroidi ətrafında dövrə vuran 70 metrlik peykin mövcudluğunun təsdiq edilməsi oldu. Müasir astronomik dəyərləndirmələrə əsasən, 200 metrlik və daha böyük Yerətrafı asteroidlərin yalnız 16%-i bir, nadir hallarda isə iki kiçik peykə sahib olur.
Yerlə növbəti asteroidin (məhz 1999 AN10 asteroidinin) görüşü 2027-ci ildə baş tutacaq. Bu kosmik cismin ölçüsü təxmini 800-1800 metr olaraq qiymətləndirilir. 2016-cı ildə NASA-nın həyata keçirməyi planlaşdırdığı OSIRIS-REx adlı kosmik missiyada isə Yerətrafı asteroidlərdən biri 101955 Bennu-ya aparat göndəriləcək.
Həmçinin oxuyun:* Yarımkilometrlik asteroid Yerə yaxınlaşır
* "Dawn" zondu Serera ilə görüşə hazırlaşır
* Asteroidin "anatomik atlası" tərtib olundu
daha ətraflı...
Böyük asteroid qurşağına daxil olmuş NASA-nın "Dawn" kosmik zondu, onun ən böyük obyektlərindən olan cırtdan planet Sereranın ilk yaxından fotoşəklini çəkib.
Sereranın bu görüntüsü hələlik 27 piksel ölçülü bort kamerası matrisasındaki ləkəyə oxşayır. Buna baxmayaraq bir sıra fotoşəklin bərpası nəticəsində 950 kilometrlik səma cismi üzərindəki kraterləri artıq ayırd etmək mümkün olub.
Fotoşəkillər 383 min kilometr uzaqlıqdan lentə alınıb - bu, Yerlə Ay arasındaki məsafədən bir qədər azdır. İlkin görüntülər Sereraya yaxınlaşma hazırlıqları işində və oriyentasiyada böyük əhəmiyyət daşıyır. Çoxdan gözlənilən bu hadisənin bu ilin 6 mart tarixində baş tutacağı hesablanıb.
Serera (Ceres) - Yerə ən yaxın cırtdan planet və asteroid qurşağının ən iri obyektidir. "Dawn" zondu daha əvvəl, 2012-ci ildə qurşağın ikinci ağır cismi olan Vesta asteroidini 210 kilometr hündürlükdən araşdırdıqdan sonra, cırtdan planetə doğru yol almışdı. Aparatın Sereranın orbitinə fevral ayının sonlarında daxil olub, bir neçə ayı orada keçirəcəyi nəzərdə tutulur.
İndiyədək Sereraya aid əldə edilmiş ən uğurlu fotoşəkillər kosmik teleskop Xabbl (Hubble) tərəfindən 2003 və 2004-cü illərdə çəkilib. Yanvar ayının sonunda "Dawn" zondunun çəkəcəyi fotoşəkillər isə əvvəlkilərdən daha keyfiyyətli olacaq ki, bu da Sereranın əslində nəyə bənzədiyini daha yaxşı görməyimizi təmin edəcək. Geriyə yalnız gözləmək qalır.
Həmçinin oxuyun:
* "Dawn" zondu Serera ilə görüşə hazırlaşır
* Yarımkilometrlik asteroid Yerə yaxınlaşır
* Titanda müəmmalı obyekt aşkar edildi
daha ətraflı...
1980-ci ildə Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) qədim ölümcül çiçək xəstəliyi üzərində qələbə çalındığını açıqlamışdı. Genişmiqyaslı vaksinasiya proqramları və dünya həkimlərinin səyi nəticəsində bir vaxtlar milyonlarla insanın ölümünə səbəb olan xəstəliyin təhlükəsi aradan qaldırılmışdı. Mütəxəssislərin rəyinə görə, 2015-ci il daha bir ölümcül xəstəlik üçün son ola bilər. Bu xəstəliyin adı drakunkulyozdur.
Elə də ölümcül olmasa da, uzun müddət davam edir və adətən əlilliyə səbəb olur. Bu, orqanizmə əsasən kirli su vasitəsilə düşən rişta qurdlarının yoluxdurduğu helmintoz parazitidir. Sürfələr bağırsağa düşdükdə onun divarını gəmirməyə başlayır və limfatik sistem yoluyla bədənə yayılırlar. İnkişaf edib, artaraq, dişiləri dərialtı toxumaya miqrasiya edir. Burada onlar hətta 80 sm-ə qədər uzana bilərlər. Daha sonra dərini deşib, bədənlərinin bir ucunu çölə çıxararaq, yeni sürfələrini suya atırlar.
Yaxın keçmişdə drakunkulyozun olduqca yayılmış xəstəlik olmasına baxmayaraq, bu gün bu xəstəliyə sadəcə Afrika və Asiyanın tropik ölkələrində rast gəlmək olar. ÜST-ün 1986-ci ildəki statistikasına əsasən, hər il nematodlar (yumru qurdlar) ümumilikdə 21 ölkədən 3,5 milyon insanı məhv edirdi. Xəstəliklə mübarizə üçün misilsiz səylər göstərildi və artıq 2000-ci ildə xəstələrin sayı 75 minə düşdü. Ötən il isə bu xəstəlikdən əziyyət çəkən insanların sayı rekord miqdara - cəmi 126 nəfərə endirildi. ÜST mütəxəssisləri tezliklə, bəlkə də bir neçə ay sonra drakunkulyozun tamamilə məhv edildiyini açıqlayacaqlarını deyirlər.
Xəstəlik üzərində qələbə bir sıra yollarla əldə edilib. Bu xəstəliyi cəmi bir parazit növü meydana gətirir. Yoluxma prosesi elmə məlum olduğundan, onunla mübarizə də çətin keçmir. Sadəcə yoluxma yolunu bağlamaq kifayətdir ki, infeksiya dayansın. Drakunkulyozla mübarizə strategiyası da olduqca ağıllı idi. Belə ki, pandemik ərazilərdə yaşayan sakinlərin, xəstəlik yayılması ilə bağlı xəbərdarlıq etməsi tələb olunur, onlara çoxlu sayda ucuz su təmizləyən filtrlar təklif olunur və hər yeni xəstəlik yayılması hadisəsi xəbərinin çatdırılması müqabilində 100 dollar dəyərində mükafat ödənilirdi. Bütün bu addımlar nəticəsiz qalmadı - tezliklə bəşəriyyətin düşmənlərinin sayı bir az da azalacaq.
Həmçinin oxuyun:
* Bağırsaq bakteriyaları insanı manipulə edir
* Xərçəng xəstəliyi müalicəsinin yeni strategiyası təqdim edildi
* Şizofreniyanın təbiəti genetikdir
daha ətraflı...
Ötən ilin may ayında yenidən aktivləşdirilmiş "Kepler" kosmik teleskopu Günəş sistemi yaxınlığında bir neçə ekzoplanet aşkar etməyə nail olub. Bu ekzoplanetlər Yerlə müqayisə edilə biləcək ölçüdədir.
Tapılmış planetlər, Günəş sisteminə ən yaxın parlaq obyektlərdən biri olan və şir bürcü ulduz qrupunda yerləşən EPIC 201376065 ulduzu ətrafında dövrə vurur. Mütəxəssislər ulduzun parlaqlığındaki yırğalanmalara diqqət yetirərək, əyri parıltıları analiz ediblər. Tədqiqat Avropa cənub rəsədxanası, həmçinin bir sıra ABŞ rəsədxanaları köməyilə aparılıb. Nəticədə planetlərin bəzi vacib göstəriciləri (obyektə qədərki məsafə, radius və s.) hesablanıb.
Hər üç planet kifayət qədər kiçik ölçüdədir və kiçik superyerlər kateqoriyasıa aid edilirlər. Onları həm də Yerin "əkizləri" deyə adlandırırlar. Planetlərin radiusu Yerinkini təxminən 2 dəfə üstələyir. EPIC 201367065 ulduzu isə kiçik soyuq qırmızı cırtdanlardandır, ölçüsü və kütləsi Günəşin analoji göstəricilərindən təxminən 2 dəfə azdır. EPIC 201367065 bizdən 150 işıq ili uzaqlıqda yerləşsə də, kosmik ölçülərlə bu məsafə "yaxın" hesab edilir.
NASA-nın astronomik peyki olan "Kepler" teleskopu, ekzoplanetlərin aşkar edilməsi üçün planlaşdırılan yüksəkhissiyatlı fotometrlə təchiz olunub. Həmin cihaz 12 may 2013-cü ildə sıradan çıxmış, lakin təxminən bir il sonra, 30 may 2014-cü ildə alimlərin səyilə yenidən "canlandırılaraq", yeni "K2" missiyasına keçid almışdı.
Aşkar edilmiş ekzoplanetlərin sonraki tədqiqatları üçün artıq kosmik teleskop "Xabbl"ın (Hubble) imkanlarından yararlanılacaq. Alimlər növbəti araşdırmalarda ekzoplanetlərin atmosferi, kimyəvi tərkibi, kütləsi və sıxlığı ilə maraqlanacaqlar. Ümumiyyətlə qeyd edilmiş ulduz sistemi elmə mühüm məlumatlar təmin edə bilər. Belə ki, bu sistemin planetlərinin birində hətta maye sudan ibarət okeanın mövcud ola biləcəyi ehtimal edilir.
Həmçinin oxuyun:* "Kepler" dirildi: Yeni ekzoplanet tapılıb
* "New Horizons" yuxudan oyandı: Pluton araşdırmaları başlanır
* "İkinci Yer" olmağa namizəd planet tapılıb
daha ətraflı...
Fakt faktlığında qalır ki, alimlər arasında qadınlar azlıq təşkil edir. ABŞ-dan olan psixoloq mütəxəssislər bəşəriyyətin ikinci gözəl yarısının elmdə hansı səbəbdən zəif təmsil olunduğunu izah etməyə çalışıblar. Tədqiqatın nəticələri olduqca gözlənilməz olub.
Sorğuda 1800 nəfər, xüsusilə professorlar və aspirantlar iştirak edib. Bu insanlar ən müxtəlif elm sferalarında işləyən mütəxəssislərdir. Onların hər birisinə, həyatdaki sahələrində uğur əldə etmək üçün əsas məqsədlərinin nə olduğu ilə bağlı sual ünvanlanıb. Sorğuda iştirak edənlərin təxminən yarısı uğurun əsas faktorunun dahiyanəlik olduğunu deyiblər. Digər iştirakçılar isə hövsələlik və zəhmətsevərlik kimi keyfiyyətləri daha üstün tutublar.
Məlum olub ki, fizika və ya fəlsəfə kimi elm sahələrində bir növ "dahilər kultu" mövcuddur. Məhz bu tip fənnlərdə qadınların azlıq təşkil etdiyi aydın olub. Buna baxmayaraq tədqiqatçılar heç də qadınlar arasında dahilərin az olduğunu demirlər - səbəb tamamilə fərqli ola bilər. Burada söhbət təsirlənmə qabiliyyətindən gedir. Kişilər və qadınlar qeyri-adi bacarıq ehtiyacını fərqli şəkildə dərk edə bilərlər - kişi meydan oxunması və ya çağırışı məmnuniyyətlə qəbul edərkən, qadını belə elm sahəsi "qorxudacaq".
Alimlər tədqiqatı cəmi bir hipotezlə məhdudlaşdırmayıblar. Gəldikləri qənaətə görə, elm dünyasında az saylı qadın olduğu, ağır iş yükü, iş yerləri uğrunda yüksək rəqabət və kişilərin analitik düşünməyə daha yaxşı uyğunlaşdıqları faktı ilə bağlıdır. Lakin "dahilər kultu" hipotezi daha obyektiv qiymətləndirilib.
İndi isə alimlər qadınların qeyri-adi düşünmə tələb edən istiqamətlərdən uzaq durduqlarının şüurlu şəkildə edildiyi, yaxud onların elm rəhbərləri tərəfindən diskriminasiyaya məruz qaldıqlarını aydınlaşdırmağa çalışırlar.
Həmçinin oxuyun:* Dini tərbiyə almış uşaqlar reallıqla xülyanı ayırd edə bilmir
* Televizor seyr etmək insanın təkamülünü gecikdirir
* Kişi və qadın beyni arasında fərq tapıldı
daha ətraflı...
Alimlər "Ukok Kadın" adlı məşhur Altay şahzadəsinin mumiyasını diriltməyi bacarıblar. Deyilənlərə görə, şahzadə olduqca qəddar və qisaskar xarakterə sahib olub.
1993-cü ildə qalıqları tapılmış Ukok Kadının ən problemli hissəsi kəlləsidir. Qərbli mütəxəssislər buz təzyiqinin kəllə üzərində təsiri olduğuna baxmayaraq, ikinci adı "Oçı-bala" olan şahzadənin surətini canlandırıblar.
İlk öncə modelin hazırlanması üçün plastilindən istifadə edilib, ardından isə xüsusi silikon-rezin qarışığından hissə-hissə əzələ qatı və dəri yığılıb. Alimlər daha sonra saç və kiprik rənglənməsi detallarına keçid alıblar. Belə ki, şahzadənin saç düzümünün yaradılması üçün onun başına 100 min tük əkilməsinə ehtiyac olub. Altay şahzadəsinin çiyni, bədənində aşkar edilən tatunun eynisi ilə bəzədilib.
Alman mütəxəssislər sifətin 75% dəqiqliklə, burun sümüyünün bir hissəsi, saç və göz rəngləri bilinmədiyi səbəbindən isə digər 25%-in interpretasiya ilə hazırlandığını qeyd edirlər. Ümumən şahzadənin yeni zahiri görünüşü daha əvvəl hesab edildiyindən xeyli fərqlənir.
Ukok şahzadəsi (Altay şahzadəsi, Oçı-bala, Kadın) - 1993-cü ildə qədim Ak-Alax qəbristanlığında aparılmış arxeoloji qazıntılar gedişatında tapılmış mumiyanın adıdır. 2001-ci ildə aparılmış DNT analizi Kadının, selkuplar və ketlərin də aid olduğu pazırık mədəniyyəti nümayəndəsi olduğunu göstərib.
Həmçinin oxuyun:
* Türk genomunun 8%-i monqol genlərindən ibarətdir
* Mumiyalarda yüksək xolesterin və tatu aşkar edildi
* Maya sivilizasiyasının yox olma səbəbi nədir?
daha ətraflı...
Beynəlxalq Kosmik Stansiya (BKS) idarəsi ammonyak sızıntısı ilə bağlı yalan həyəcan xəbərindən sonra, ABŞ astronavtlarına öz seqmentlərinə geri qayıtmağa icazə verib. Bu barədə NASA məlumat yayıb.
Amerika aerokosmik təşkilatının hesabatında qeyd edilir ki, "bortdaki müxtəlif sistem qaynaqlarından əldə edilən məlumatlar gün ərzində öyrənilib və bunlar, stansiyada ammonyak sızıntısı olmadığını göstərir".
Yanvarın 14-də BKS-in ABŞ seqmentindən ammonyak sızıntısı ilə bağlı həyəcan siqnalı alınmışdı. Astronavtlar təcili olaraq BKS-in Rusiyaya aid hissəsinə köçürülmüş və rus astronavtların köməyilə qaz sızıntısının qarşısını almaq üçün tədbirlər görməyə çalışmışdılar. Lakin NASA-daki BKS proqramı meneceri Maykl Saffordininin sözlərinə görə, həyəcan xəbəri böyük ehtimalla yalan olub. NASA nümayəndəsi Rob Nevis bildirir ki, "heç bir ammonyak əlamətlərinə rast gəlinməyib və ekipaj maskaları çıxararaq, işlərə davam edib".
Araşdırma nəticəsində yanlış zəhərli qaz həyəcanı siqnalının bort kompüterindən alındığı aydın olub. Səbəbin hələlik nə olduğu bilinmir. Hal-hazırda BKS-də amerikalı Barri Uilmor və Terri Verts, rusiyalı Aleksandr Samokutyayev, Anton Şkaplerov və Yelena Serova növbə çəkirlər.
Həmçinin oxuyun:
* Yarımkilometrlik asteroid Yerə yaxınlaşır
* "Yerlilərdən" Marsa 90 min məktub
* "Fila"dan pis xəbər var: Əlaqə kəsildi
daha ətraflı...
