Yer tarixinin ən böyük quşu tapıldı

Alimlər 1983-cü ildə aşkar edilmiş qalıqları araşdıraraq onların Yer tarixində mövcud olmuş ən böyük quşa aid olduğu qənaətinə gəliblər. Quş yeni Pelagornis sandersi növünə aid edilib.

Uçan dəniz quşunun qanadlarının açılması 6-7,5 metr təşkil edirdi, bu da müasir Yerin ən uzun qanadlı quşu olan albatrosdakından 2 dəfə uzundur.

Mütəxəssislər bu quş növünün paleogen dövründə meydana çıxdığı, təxminən 4 milyon il əvvəl isə nəslinin kəsildiyi qənaətindədirlər. Quş havada rahat uça bilsə də, bədən və qanad ölçülərinin uçuşda və enişdə maneələr törətdiyi istisna olunmur.

Flight 1.25 proqramlı kompüter modeli növün çəkisi, forması və qanad strukturu xüsusiyyətləri nəticələri əsasında P. sandersi-nin böyük ehtimalla uçuşa cəhd etdikdə qanadlarından faydalanmadığını göstərib: uçmaq üçün bu quş, eynən deltaplaneristlər kimi qaçaraq hündür sıldırım qayalardan tullanırdı. Ardından isə hava axınları köməyilə irəliyə istiqamətlənirdi.

Bununla yanaşı alimlər növün suda uçuşa cəhd edə bilmədiyini qeyd edirlər. Bu səbəbdən dəniz quşu qida axtarışına çıxdıqda suya sürətli eniş etməyib, su səthindəki balıq və kalmarları ələ keçirərək yoluna davam edirdi.

Həmçinin oxuyun:

Lələklərin sirli mənşəyi: uçuş yoxsa "cazibədarlıq"?
Ən qədim pterodaktil tapıldı
Quşların qanadlarının təkamülü aydınlaşdırıldı

daha ətraflı...

Minikompüter yaddaş pozğunluğunu müalicə edəcək

Livermor Milli Laboratoriyası insan beyninə implantasiya edildikdə yaddaşı bərpa edən minikompüter hazırlayacağına dair kontrakt bağlayıb. Laboratoriya mütəxəssisləri unikal münüatür kompüter qurğusunu hazırlamaq üçün artıq maliyyə dəstəyi alıblar.

Minikompüter insan beyninə köçürüldükdə xəstəliklər və travmalar səbəbindən zədələnmiş neyron şəbəkələrini bərpa edərək, yaddaş pozğunluğunu tamamilə aradan qaldıracaq.

Livermor Laboratoriyası biomühəndislik mərkəzinin müdiri Satinderpall Pannu qrupunda yer alan tərcübəli mütəxəssislərin belə bir qurğunu 4 ilə yarada və kliniki təcrübələr üçün hazır vəziyyətə gətirə biləcəyini bildirir. Bunun üçün isə amerikalı alimlər ilk öncə kiçik kompüter modellərini inkişaf etdirmək məcburiyyətindədirlər. İstehsal ediləcək implantat gələcəkdə yaddaş pozğunluğu ilə yanaşı həm də Altshaymer və ağır depressiya kimi xəstəliklərin doğurduğu nevroloji problemləri olan xəstələrin müalicəsində istifadə edilə bilər.

Statistikaya əsasən 270 000-dən çox ABŞ silahlı qüvvə iştirakçısı Yaxın Şərqdəki əməliyyatlar zamanı beyin travması alıb. 1,7 milyon amerikalı isə travma və nevroloji xəstəliklərin səbəb olduğu yaddaş pozğunluğundan əziyyər çəkir.

Həmçinin oxuyun:

Həbləri ataraq biliklərə yiyələnəcəyik

Hokinq: "Süni intellekt bəşəriyyətin ən böyük səhvi ola bilər"
Bionik beyin hazırlanacaq

daha ətraflı...

Həbləri ataraq biliklərə yiyələnəcəyik

MIT Media Laboratoriyasının təsisçisi, ixtiraçı və futurist Nikolas Neqroponte çox yaxın gələcəkdə insanların "ağıllı həbləri" ataraq istədikləri dilə və ya biliyə yiyələnə biləcəkləri ilə bağlı proqnoz verib.

TED-konfrans zamanı məşhur ixtiraçı və futurist ilk öncə sonradan həyata keçmiş bütün texnoloji proqnozlarını xatırladıb. Ardından isə yeni proqnozunu irəli sürüb: növbəti 30 il ərzində insanlar həqiqi mənada "informasiyanı uda biləcəklər".

Futurist bildirir ki, biokimyəvi örtüklərə qablaşdırılmış informasiyalar qan damarları ilə beyinə ötürülərək, yaddaşa nəzarət edən nahiyyələrə paylanacaq.

"Təsəvvür edin ki, həbləri atır və ingiliscə danışmağa başlayırsınız. Və ya bircə həb sizin Şekspiri başdan sonra kimi əzbər bilməyinizi təmin edir", - Neqroponte qeyd edir.

Neqropontenin yeni proqnozu kütlə tərəfindən heyranlıqla qarşılanıb. Buna baxmayaraq ideyanın realizasiyası məhsulları ilə böyük ehtimalla artıq növbəti nəsillər faydalanacaq. Belə bir prosedurun dəqiq texnologiyası ciddi şübhələr doğursa da, mütəxəssislər MIT Media Laboratoriyası təsisçisinin ideyasına laqeyd yanaşmamağın lazım olduğunu deyirlər.

Həmçinin oxuyun:

"Emosional" robot təqdim edildi
Yaponiya kosmosdan enerji əldə edəcək
"Genetik GPS" hazırlandı

daha ətraflı...

İbtidai cinsi bölünmə geni aşkar edildi

Alimlər yosunlarda canlı orqanizmləri erkək və dişi cinslərinə bölən ibtidai geni aşkar etməyə nail olublar. Məlum olub ki, çoxhüceyrəli yosunların cinsini müəyyən edən yeganə gen cinsi bölünməyə sahib olmayan təkhüceyrəli yosunlarda tapılmış daha primitiv versiyadan inkişaf edib.

Vaşinqton Universitetindən olan təkamülçü bioloq Ceyms Yumen qeyd edir ki, çoxhüceyrəli orqanizmdə erkək və dişi cinsləri təkhüceyrəli analoqlarındaki iki fərqli tipdən təkmilləşib. Lakin belə bir hipotezi təsdiq etmək heç də asan deyil, çünki heyvanlar və bitkilərin cinsləri yarım milyard ildən bir qədər artıq müddət əvvəl bölünüb və cinslərin delimitasiya izləri qorunmayıb.

Xoşbəxtlikdən Volvox carteri növündən olan çoxhüceyrəli yosunlar mövcuddur, hansıların ki erkək və dişi fərdləri təkhüceyrəli əcdadları olan Chlamydomonas reinhardtii-dən cəmi 200 milyon il əvvəl bölünüb.

Alimlər MID deyə işarə edilən bir geni diqqət mərkəzində saxlayıblar, hansı ki C. reinhardtii növünün "plyus" tipli cütləşməsində iştirak edir, "minus" tiplidə isə etmir. V. carteri növünün dişilərindən fərqli olaraq, erkək fərdlərində də həmçinin MID versiyası var.

Mütəxəssislər nəticələri genetik sekvensiyalardaki (ardıcıllıqlar) cüzi fərqliliklər üzərində toplayaraq MID-genin C. reinhardtii-dən qaynaqlandığını aydınlaşdırdılar. Onlar, MID-i V. carteri dişisinin orqanizminə yeritdikdən sonra, dişinin cinsi hüceyrələrinin bu prosesdə "erkəkləşdiyini" aşkar etdilər.

"Faktiki olaraq bircə geni manipulə edərək orqanizmin cinsini dəyişdirməyə nail olduq", - Yumen deyir.

Həmçinin oxuyun:

Cinsi seçmə
Çoxhüceyrəlilər inkişaf üçün oksigenə ehtiyac duymurdu
Təkamül nəzəriyyəsinə əlavələr edilə bilər

daha ətraflı...

İki ulduzlu sistemlərdə həyat ehtimalı yüksəkdir

Astronomlar Yerdən 3000 işıq ili uzaqlıqda yerləşən unikal ekzoplaneti aşkar etməyə nail olublar: səma cismi böyük ehtimalla superyer kateqoriyasına aiddir və iki ulduzlu sistemin bir ulduzu ətrafında dövr edir. Yerdən təxminən 2 dəfə ağır olan ekzoplanet öz ulduzlarından Yerin Günəş arasındaki məsafəsi qədər uzaqlıqdadır.

Lakin planetdə həyatın yaranmasını dəstəkləməyən amillər gözə dəyir - ulduzları qırmızı cırtdanlara aiddir və Günəşdən dəfələrlə soyuqdur. Bu isə planetin qayalıq səthi temperaturunun təxminən Yupiterin peyki Europadaki kimi -200 dərəcə Selsi olduğundan xəbər verir.

Başda Oqayo Universitetindən olan Endrü Quld olmaqla, dörd beynəlxalq tədqiqatçı qrupun müşahidə və hesablama nəticələri Yerə oxşar planetlərin iki ulduzlu sistemlərdə 1 astronomik vahid məsafəsində dövr edə biləcəyini sübut edir. Tapılmış konkret ekzoplanetin soyuq olmasına baxmayaraq, sarı cırtdanlardan olan ikili ulduz sistemlərində dövr edən belə bir cismin həyata əlverişli ola biləcəyi güman edilir.

Bu tapıntı vacib hesab olunmalıdır, çünki qalaktika ulduzlarının yarısından çoxu iki ulduzlu sistemlərdən ibarətdir. Dolayısı ilə yadplanetli həyatını aşkar etmə şansımız xeyli artır.

OGLE-2013-BLG-0341LBb adı ilə etiketlənmiş planetin öz mövcudluğu barədə iki fərqli iz qoyduğu aydınlaşdırılıb. Birincisi, ulduzunun diskindən keçdikdə ulduz işığında qısamüddətli qaranlıq titrəyiş müşahidə edilir. İkincisi isə işıq siqnalının ümumi təhrifinə səbəb olur ki, bu da çox maraqlı bir hadisədir.

"Birinci sübutu fərq etməsəydik belə, işığın təhrifini qeydə alaraq ekzoplaneti yenə tapmış olardıq. Bu effekt gözlə görülmür, lakin informasiyanı kompüter modelinə ötürdükdə hər şey aydın olur", - Quld qeyd edir.

Planetin digər bir qeyri-adiliyi də bundan ibarətdir ki, iki ulduzlu sistemdə yerləşsə də, bunlardan yalnız biri ətrafında uzaq məsafədə dövr edir. Astronomlar planetin daxil olduğu sistemin iki cırtdan ulduzu arasındaki məsafənin Yerlə Günəş arasındaki məsafədən 10-15 dəfə çox olduğu qənaətindədirlər. Qeyd etmək lazımdır ki, indiyəcən əksər astrofiziklər iki ulduzlu sfera şərtlərinin planetlərin formalaşması üçün əlverişsiz olduğunu düşünürdü. Amma yeni tapılmış qayalıq planet hər necə olubsa formalaşa bilib - demək qalaktikanı təmsil edən oxşar planetlərin sayı daha çoxdur.

Alimlər əldə edilmiş nəticələrlə bildirirlər ki, etdikləri kəşf Samanyolu qalaktikasında Günəş sisteminin tipik olmadığını göstərir. Həyat əlamətləri daşıdığı və hələlik digər sistemlərdə yaşayış qeydə alınmadığı üçün Günəş sistemi özünə məxsus şəkildə unikaldır, lakin Yer və Günəş orqanizmlərin yaranması üçün heç də ən optimal mühit hesab olunmamalıdır. Nəzəri olaraq təkcə bizim qalaktikada Yerdəkindən daha əlverişli şərtləri olan daha artıq planet mövcud ola bilər.

Həmçinin oxuyun:

"Sinxron" planetlərin qaranlıq üzündə həyat ola bilər
Kapteyn ulduz sistemindən iki yeni ekzoplanet
Həyat zonasında yerləşən daha 3 "superyer" tapıldı

daha ətraflı...

Daun sindromlu ən qədim insana aid skelet aşkar edildi

Fransada 1500 il əvvəl ölmüş ən qədim Daun sindromlu insana aid skelet tapılıb. Elmə məlum belə tapıntılar arasında bu nümunə ən qədimi hesab olunur. Skelet Sona çayı üzərində yerləşən Şalon-sür-Son (Chalon-sur-Saône) şəhərində aşkar edilib.

Şəhərdə yerləşən erkən orta əsr qəbristanlığında arxeoloqlar ümumilikdə 94 insan qalığına rast gəlib, hansıların ki arasında 1500 il əvvəl ölmüş uşaq skeleti də olub. Alimlər burada braxisefaliya izlərini ayırd etməyə və uşağın nazik kəllə sümüklərini qeydə almağa nail olublar.

Braxisefaliya (qısabaşlılıq) - başın uzunluğu və eninin elə nisbətidir ki, en uzunluğun 80,9%-dən artığını təşkil edir. Braxisefallara ənənəvi olaraq baltidlər, alpinidlər, armenoidlər və monqoloidlər aid edilir.

Bordo Universitetindən olan arxeoloq Maite Rivolun sözlərinə görə, oxşar anatomik cizgilər Daun sindromuna xarakterikdir. Daun sindromu - genom patologiyası formalarından biridir, hansında ki adətən kariotip normal olan 46 xromosom əvəzinə 47 xromosomla təmsil olunur. Bu belə izah olunur ki, 21-ci cütlüyün xromosomları 2 yox 3 kopiyayla təmsil olunurlar. Sindrom ingilis həkimi Con Daunun xəstəliyi ilk dəfə izah etdiyinə görə 1866-cı ildə onun şərəfinə adlandırılıb.

Uşaq, digər bütün şəhər sakinləri kimi beli üstə, başı qərbə doğru basdırılmışdı. Rivol hesab edir ki, o dövrdə belə xəstəlikləri olan uşaqlara sindromdan əziyyət çəkməyən digərləri ilə eyni münasibət göstərilirdi.

Həmçinin oxuyun:

Tapılmış çənə sümüyü fosili məməlilərin mənşəyinə işıq tutur
Tapılmış əl sümüyü təkamül boşluğunu doldurur
Bala dinozavr fosili tapıldı

daha ətraflı...

İlk dəfə insanın şüuru "söndürüldü"

Alimlər ilk dəfə beynin müəyyən bir nahiyyəsinə cərəyanla təsir göstərərək insanın şüurunu "söndürməyə" nail olublar. Epilepsiyadan əziyyət çəkən qadın üzərində aparılan təcrübə insan şüurunun harada gizləndiyini aşkar edir. Beləliklə insan beyninin sirlərini açığa çıxarmaq üçün çalışan neyrofizioloqlar əsas suallardan birini cavanlandırmağa çox yaxınlaşıblar: insanın şüurunu necə söndürmək olar?

Beynin müxtəlif hissələri üzərində blok və stimulyasiya təcrübələri artıq uzun illərdir ki aparılır, lakin indiyəcən heç bir alim lazımlı bölgəyə təsir göstərərək şüuru süni olaraq söndürməyi bacarmamışdı. On il əvvəl şüurun funksionallığı üçün cavabdeh olan hissənin klaustrum adlanan kiçik beyin bölgəsi olduğu irəli sürülmüşdü.

Bu bölgənin şüurun vəzifəsində rol oynadığını ilk olaraq neyrofizioloqlar Frensis Krik və Kristof Kox iddia etmişdi. Onlar, bu orqanın bizim bütün daxili və xarici duyğularımızı birləşdirdiyini hesab edirdilər. Alimlərin bu versiyasının doğruluğunu sağalmaz epilepsiya formasından əziyyət çəkən 54 yaşlı qadın üzərində aparılmış təcrübə sübut etdi.

Vaşinqton Universitetindən olan Muhamməd Kubeysi qadının beyninə kiçik elektrodlar taxaraq, onun qıc olmalarının haradan qaynaqlandığını anlamağa çalışıb. Bu elektrodlardan biri klaustrum adlanan hissənin yanına yerləşdirilmişdi. Kubeysi elektroda yüksək frekanslı cərəyan verdikdə qadın həqiqi mənada "söndü". Kənar təsir aradan qaldırıldıqda isə qadın özünə gələrək, heç bir şeyi xatırlamadığını dedi. Alim belə halların hər 10 "sönmədən" bir baş verdiyini bildirir.

Lakin bu hələ son deyil. Cərəyan təsirinin nitq pozğunluğu (afaziya) və ya süni iflicə səbəb olmadığına, sadəcə şüuru söndürdüyünə əmin olmaq üçün cərəyan verildikdən əvvəl qadından eyni sözü təkralamasını və barmaqlarını tərpətməsini xahiş ediblər. Əgər bu stimulyasiya hərəkət və nitqə nəzarət edən beyin hissəsini iflic etsəydi qadın dərhal dayanmalı və susmalı idi. Lakin təcrübədə qadının nitqi və hərəkəti sadəcə yavaşladı. Kubeysi təcrübəsinin insan şüurunun əsasən klaustrumdan qaynaqlandığını sübut etdiyinə əmindir.

"Mən bunu maşının hərəkəti ilə müqayisə edərdim. Onun yolda hərəkətinə bir çox şey cavabdehdir: benzin, transmissiya, mühərrik. Lakin cəmi bir işə salma açarı var, hansı ki onunla maşını hərəkətə gətiririk. Şüur, bir çox struktur və şəbəkələrin təmin etdiyi mürəkkəb proses olsa da, biz, onun anlaşılmaz açaranı tapdıq", - doktor Kubeysi qeyd edir.

Həmçinin oxuyun:

İradə azadlığı illüziyadır?
Hüceyrə səviyyəsində yaddaş necə formalaşır?
İnsanı heyvanlardan fərqləndirən beyin nahiyyəsi tapıldı

daha ətraflı...

Bitkilər sizi eşidir

Missuri Universitetindən olan alimlər vegetarianların narazı qalacağı nəticələr əldə ediblər: bitkilər eşidə bilirlər. Sözsüz ki eşitmə mexanizmləri insanlardakından kəskin dərəcədə fərqlənsə də, misal üçün, tırtıllar onları yedikdə eşidir və müdafiə olunmaq üçün daha artıq xardal yağı buraxaraq reaksiya verirlər. Xardal yağı bitkini tırtıl üçün bir qədər dadsız edir.

Tədqiqatda alimlər arabidopsis yarpaqları üzərinə tırtıl yerləşdirərək, bitkinin çıxardığı xardal yağı miqdarını hesablayıblar. Məlum olub ki, tırtıl peyda olduqda buraxılan yağın miqdarı sürətlə artır.

Məhz bu amil bitkilərin səsləri ayırd edə bildiyini göstərir. Məsələn, onlar küləyin hənirtisini eşidə bilir, amma bu vaxt xardal yağı istehsalı miqdarını artırmırlar. Bundan başqa bitkilərin akustik enerji və musiqiyə reaksiya verə bildiklərini deməyə əsas yaradan tədqiqatlar da var.

Bu o deməkdir ki, salat, tərəvəzlər və digər bitki mənşəli məhsulları yedikdə onların hər şeyi eşidə bildiklərini unutmamaq lazımdır. Yeri gəlmişkən, Bonndan olan alimlər hətta bitkilərin hücuma məruz qaldıqda etilen qazı buraxaraq danışa bildiklərini iddia edirlər. Bitkilərə hücum edilən mühitdə yüksək həssaslığa malik mikrofonlar tərəfindən zəif lıqqıltıya bənzər səslər qeydə alınıb, hansılar ki getdikcə daha da güclənərək sanki şiddətli fəryadı xatırladıb.

Həmçinin oxuyun:

Yeni fotosintez üsulu
NASA Ayda bitkilər yetişdirəcək
Bal pətəklərinin sirri açılır

daha ətraflı...

Lələklərin sirli mənşəyi: uçuş yoxsa "cazibədarlıq"?

Nəsli kəsilmiş növlərə aid yenicə tapılmış fosillər üzərində aparılan tədqiqat işləri quşların lələklərini uçuşdan daha əvvəl və uçuş üçün yox, sırf "cazibədarlıq" üçün təkamülləşdirdiklərini təsdiq edib. Analiz nəticələrinə əsasən Yer üzünün ilk quşları, onlara cazibədarlıq qazandıran lələkli "şalvarlara" sahib olub.

Alimlər əvvəlcə uçuş üçün vacib lələk strukturunu araşdırmağa qərar verdilər. Lakin tədqiqatda təkamül tapmacası daha da qəlizləşdi: uçmaq bacarığı yoxsa lələklər - hansı daha əvvəl yaranmışdı? Görünən bu oldu ki, quş lələkləri heç də uçuş optimizasiyası üçün yox, sadəcə cazibədarlıq atributu kimi formalaşıb.

Arxeopteriks Yura dövrünün sonlarında, təxminən 150 milyon il əvvəl yaşayıb. Bu dövr uçan dinozavrlardan quşlara təkamül keçidini əhatə edir. Daha əvvəl tapılmış qalıqlarla arxeopterikslərin bir çox xüsusiyyəti öyrənilsə də, əsasən dağılmış qalıqlar səbəbindən bəzi sirlər aydınlaşdırıla bilinmirdi. Alimlərin bu mövzuda əsas mübahisə obyekti lələklər idi: bəziləri onların qədim quşlarda aerodinamikliyi artırdığını iddia edirdi, digərləri isə lələkləri cinsi seçmə nəticəsində təkamülləşmiş əks cinsdən olan fərdləri cəlb etmə xüsusiyyəti kimi dəyərləndirirdi. Bir müddət sonra fosillərdən arxa üzvlərin də lələklərə sahib olduğu məlum oldu, bu da arxeopteriks kimi qədim quşların uçuşda müasirləri kimi iki yox, arxa üzvlərlə birlikdə dörd üzvdən istifadə etdiklərini göstərirdi.

İndi isə Bavariyadan olan alman alimlərdən ibarət tədqiqatçı qrup, başda Oliver Rauhut olmaqla, yaxşı vəziyyətdə qorunub qalmış arxeopteriks fosilini araşdıraraq heyvanın müxtəlif bədən hissələrini örtən fərqli lələk tiplərini aşkar edib. Məlum olub ki, uçuş üçün istifadə edilən aerodinamik lələklər asimmetrikdir - bir tərəfdən dar, digər tərəfdən isə geniş.

Quyruq lələkləri daha böyük idi - 9,9-11,4 sm arası. Bu lələklər də həmçinin asimmetrik idi, bu da onların əlavə aerodinamiklik funksiyasını yerinə yetirdiyini və heyvanın qalxış gücünü artırmaq üçün istifadə edildiyini sübut edir.

"Arxeopterikslərin dördqanadlı süzülüşünün qanadları çırparaq uçuşdan daha əvvəl meydana gəldiyi nəzəriyyəsi ilə tapıntımız ziddiyyət təşkil edir", - Oliver Rauhut qeyd edir.

Rauhut və həmkarları digər qədim uçan növlərin də lələk quruluşunu analiz ediblər. Nəticədə lələklərin müxtəlif bədən hissələrində fərqli vəzifələr yerinə yetirdiyi aydın olub: uçuşda manevr, maskalanma, cinsi cəlbetmə və s.

Hələlik mütəxəssislər arxeopteriksin lələkli "şalvarının" cazibədarlıq atributu olduğu və cütləşmə prosesində rol oynadığı fikrində qalıblar. Elə ya da belə, lələk və uçuş bacarığı təkamülü çox çətin və mərhələlərlə baş verib. Paleontoloqlar bundan sonra da araşdırmaların davam etdiriləcəyini bildirirlər.

Həmçinin oxuyun:

Yeni dinozavr növünə "Pinokyo" ləqəbi verildi
Ən qədim pterodaktil tapıldı
Quşların qanadlarının təkamülü aydınlaşdırıldı

daha ətraflı...

İşığın sürəti daha azdır?

Merilend Universitetindən olan fizik Ceyms Frensonun təqdim etdiyi yeni məqaləsi bütün elm ictimaiyyətinin marağına səbəb olub. Alimin mübahisələrə səbəb olan məqaləsində əldə edilmiş yeni faktların ümumi nisbilik nəzəriyyəsində (ÜNN) izah edilən işıq sürətinin hesab ediləndən daha az olduğuna işarə etdiyindən bəhs edilir.

ÜNN-ə əsasən, fotonlar vakuumda daimi sürətlə - 299 792 458 m/san ilə, Eynşteynin məşhur "E = mc^2" düsturundaki "c" ilə səyahət edirlər. Praktiki olaraq bütün kosmik ölçülər işıq sürətinə əsaslanır. Bəs işığın sürəti daha az olsa necə?

Frensonun yeni fikri 1987-ci ildə edilmiş SN 1987A supernovası müşahidələri əsasındadır. Astronomlar kosmik partlayış nəticəsində yaranmış fotonlar və neytrinoları qeydə almışdılar. Lakin problem yaranmışdı: fotonlar Yerə alimlərin gözlədiyindən 4,7 saat gec çatmışdı. O vaxt alimlər fotonların fərqli mənbəyi ola biləcəyini düşünürdü.

Frenson indi yeni nəzəriyyə irəli sürür: vakuum polyarizasiyası hadisəsi səbəbindən fotonların sürəti azalır - foton çox qısa bir zaman aralığına virtual elektron-pozitron cütlüyünə bölünür, ardından isə yenidən fotona kombinə olunur. Bu prosesdə hissəcik cütlüyü arasında meydana gələn qravitasion differensial yenidən kombinə olunma hadisəsində böyük energetik təsir yaratdığından, fotonun sürətini bir qədər azaldır. Alimin hesablamalarına görə, əgər bu hadisə foton axınları səyahətində 168 000 işıq ili məsafəsində bir neçə dəfə baş veribsə, fotonları 4,7 saat müddətinə gecikdirə bilib.

Frensonun nəzəriyyəsi təsdiq edilsə, kosmologiya nəzəriyyələrinin əsaslandığı bütün kosmik məsafə ölçüləri təkzib edilə bilər. Belə olduqda bütün ulduzlar və qalaktikalarla aramızdaki məsafələri yenidən hesablamaq və nəzəriyyələri sıfırdan toplamaq lazım olacaq.

Həmçinin oxuyun:

İşıqdan materiya əldə ediləcək
Kompüter modeli zaman səyahətini təsdiqlədi
Qaranlıq materiya nəhayət tapılmış ola bilər

daha ətraflı...

Millerin unudulmuş təcrübəsi yenidən analiz edildi

1958-ci ildə aparılmış eksperiment nəticəsində əldə edilmiş material nümunələri müasir metodlarla yenidən analiz edilib. Nəticədə alimlər Yerdə həyatın yaranması sahəsində yeni məlumatlara yiyələniblər.

İllər əvvəl Stenli Miller öz təcrübəsində ən sıravi materialları istifadə edərək, qədim Yerdə həyatın meydana gəldiyi şərtləri modelləşdirmək istəyirdi. Kimyəvi reaksiyaları doğurmaq üçün isə qədim planetdə yayğın olmuş ildırımlardan yox, onu əvəz edən elektrik boşalmasından yararlanırdı.

1958-ci ilin təcrübəsindən qalmış nümunələr bu yaxınlarda Corcia Texnologiya İnstitutundan olan alimlər tərəfindən yenidən analiz edilib. Onlar, maye xromatoqrafiya və mass-spektrometriya köməyilə qədim nümunələrdə peptidlərin yaranması izlərini aşkar etməyə nail olublar. Həmçinin tədqiqatçılar yeni avadanlıqlardan istifadə edərək Miller reaksiyalarını yenidən yaradıblar.

Təxminən 60 il əvvəl Stenli Miller öz yeni ideyasını yoxlamaq qərarına gəldi. Təcrübəsində, hal-hazırda alkoqolizmin müalicəsində tətbiq edilən sianamidi istifadə etdi. O vaxta qədər hesab edilirdi ki, sianamid yalnız turşulu mühitdə reaksiyaya girə bilər, hansına ki qədim Yerdə rast gəlmək çətin olardı.

Yeni təcrübə isə göstərdi ki, amin turşuları sintezində meydana gəlmiş ara reaksiya məhsulları elektrik boşalması təsiri altında peptidlərin formalaşmasına vacib qatqı təmin edir.

"Belə bir reaksiya üçün turşulu mühitin heç də tələb olunmadığını göstərməyə nail olduq. Lazım olan təkcə amin turşuları sintezi prosesində yaranmış ara məhsullardır", - Millerin keçmiş tələbəsi və həmkarı Ceffri Bada qeyd edir.

Həmçinin oxuyun:

Miller-Urey təcrübəsi təkrarlandı
Həyat su damlalarında yaranmış ola bilər
"Niyə əslində həyat mövcud deyil"

daha ətraflı...

Kompüter modeli zaman səyahətini təsdiqlədi

Alimlər fotonlar köməyilə kvant hissəciklərin zaman səyahətinin mümkünlüyünü göstərən modeli hazırlamağa nail olublar. Nəticələrə əsasən, bu prosesdə standart kvant mexanikası qanunları pozula bilər.

Avstraliyanın Kvinslend Universitetindən olan fiziklər kompüter təcrübəsini modelləşdirmək vəzifəsini qarşıya qoyaraq, 1991-ci ildə irəli sürülmüş kvant səviyyəsində zaman səyahətini sübut etməyə çalışıblar. Onlar, ayrı fotonun maraqlı davranışını modelləşdirə biliblər. Belə ki, foton "köstəbək dəliyi" içərisindən keçərək və məkan-zamanda keçmişə ötürülərək, özü ilə qarşılıqlı əlaqəyə girib.

Tədqiqatçılar iki ssenari hazırlayıb. Birincidə hissəcik dəlikdən keçərək öz keçmişinə qayıdır və özü ilə əlaqəyə girir. İkinci ssenaridə isə foton başqa sıravi bir hissəciyə təsir göstərir. Alimlər hesab edir ki, apardıqları təcrübə iki böyük fizika nəzəriyyəsinin birləşdirilməsinə qatqı təmin edir, hansıların ki indiyəcən çox da ortaqlığı olduğu deyilə bilməzdi. Bunlar Eynşteynin ümumi nisbilik nəzəriyyəsi (ÜNN) və kvant mexanikasıdır.

"Eynşteynin nəzəriyyəsi ulduz və qalaktikaların dünyasını izah edir, kvant mexanikası isə əsasən elementar hissəciklər, atomlar və molekulların xüsusiyyətlərini araşdırır", - Martin Rinqbauer qeyd edir.

ÜNN hər hansı bir obyektin zamanda keçmişə yollana biləcəyinin mümkünlüyünü dəstəkləyir, hansı ki belə halda qapalı zamanaoxşar əyriliyə (closed timelike curve) düşür. Lakin bu proses bir sıra paradoks doğura bilər: məsələn, zaman səyahətçisi valideynlərinin tanış olmasına maneə ola, bu da onun özünün dünyaya gəlməsini mümkünsüzləşdirə bilər.

1991-ci ildə təklif edilmiş fərziyyəyə görə, kvant dünyasında zaman səyahəti belə paradoksları istisna edə bilər, çünki Heyzenberqin qeyri-müəyyənlik prinsipinə əsasən, kvant hissəciklərin xassələri dəqiq müəyyən olunmur.

Avstraliyalı alimlərin kompüter təcrübəsində ilk dəfə kvant hissəciklərin oxşar ssenaridə davranışı öyrənilib. Bundan başqa yeni maraqlı effektlər aşkarlanıb, hansıların ki özlərini büruzə verməsi standart kvant mexanikasında mümkünsüzdür. Misal üçün, kvant sistemin müxtəlif hallarının dəqiq ayırd edilə biləcəyi məlum olub ki, əgər kvant nəzəriyyəsi çərçivəsində qalsaq, bu, tamamilə istisnadır.

Həmçinin oxuyun:

Zamanda informasiya mübadiləsi mümkündür
Zaman səyahətçisi internetdə axtarılır
Qaranlıq materiya nəhayət tapılmış ola bilər

daha ətraflı...

Qaranlıq materiya nəhayət tapılmış ola bilər

İki kosmik cihaz maddi kainatımızın böyük bir hissəsini təşkil edən və "qaranlıq materiya" adlanan sirli maddə formasına aid ola biləcək siqnal qeydə alıb.

NASA tərəfindən buraxılmış kosmik rentgen rəsədxanası "Chandra" və kosmik rentgen teleskopu "XMM-Newton" eyni anda 70-dən çox qalaktik sistemdən yayılan rentgen şüalanması siqnalını qeydə almağa nail olub. Rentgen şüalarının mənşəyi hələlik tam müəyyənləşdirilmiş olmasa da, bir çox alimlər şüalanmanın qara materiyaya aid hissəciklərin dağılmasından meydana gəldiyini hesab edir.

"Əminliklə siqnalın qaranlıq materiyadan yayıldığını demək üçün hələlik tezdir. Lakin əgər bu versiya təsdiqlənərsə, o zaman söhbət çox böyük kəşfdən getmiş olacaq. Biz, əldə edilmiş nəticələrin belə şərhinin yoxlanış mərhələsindəyik", - Harvard-Smitson astrofizika mərkəzindən olan Əsra Bülbül qeyd edir.

Qaranlıq materiya işıq süalarını udmadığı və yaymadığı səbəbindən belə adlanır. Lakin onun cazibə qüvvəsi adi maddəyə təsir etdiyindən, təsdiqlənmiş olmasa da, indidən mövcud olduğunu demək olar. Kainatın 80%-dən də artıq hissəsinin qaranlıq materiyadan təşkil olunduğu hesab edilir.

Uzun illərdir mütəxəssislər qaranlıq materiyanın komponentləri roluna mümkün namizədlər kimi bir sıra ekzotik hissəcikləri təqdim edirdi. Bunlardan biri steril neytrino adlanan hipotetik neytrino növüdür, hansı ki dağıldıqda rentgen şüaları yaymağa başlayır. Alimlər hesab edir ki, rentgen teleskopları tərəfindən ələ keçirilmiş siqnallar həmin steril neytrinolar tərəfindən hasil edilmiş ola bilər. Amma siqnal qeydə alındığı vaxt cihazlar həssaslıq dərəcəsindən kənarda olduğundan, detektorların səhv etdiyi də istisna olunmur.

Bundan başqa alternativ versiya da var: həmin siqnallar qalaktik sistemlərin adi maddələrindən qaynaqlanmış ola bilər. Lakin belə bir nəzəriyyə müasir kosmologiya faktları ilə ziddiyyət təşkil edir.

Həmçinin oxuyun:

İşıqdan materiya əldə ediləcək
Yeni materiya forması kəşf edilmiş ola bilər
Kvant fenomeni zamanı illüziyalaşdırır

daha ətraflı...

Kainat ilkin mərhələdəcə dağılmalı idi

Fiziklər yeni kəşf edilmiş Hiqqs bozonunun kütləsini, bu yaxınlarda cazibə dalğalarının tapılması ilə təsdiqlənmiş kosmik inflyasiya nəzəriyyəsində hesablamağa çalışıblar. Alimlərin hesablamasına görə, kainatımız Böyük Partlayışdan (The Big Bang) dərhal sonra dağılmağa məhkum idi.

Tədqiqatın nəticələrinə əsasən, Böyük Partlayış hadisəsindən bir mikrosaniyə sonra kainat dağılmalı idi. Ən azından əgər müasir Hiqqs bozonu və Böyük Partlayış nəzəriyyələrini qəbul etsək, belə bir yaranışın çətinlikləri göz qarşısında olacaq.

"Hal-hazırda Böyük Partlayışdan sonra ən çox məşhurluq qazanmış nəzəriyyə kosmik inflyasiyadır. Maddənin sürətli genişlənməsi bizi yeni energetik məkana çıxarır, hansında ki dünya dərhal dağılmalı idi", - London Krallıq Kollecindən olan Robert Hoqan qeyd edir.

Fiziklər nəticələri bir müddət əvvəl tapılmış Hiqqs bozonu xüsusiyyətlərində və cazibə dalğaları izlərində cəmləşdiriblər. Hiqqs bozonu digər elementar hissəciklərin kütləsinə cavabdehdir, cazibə dalğaları isə kosmik inflyasiyanı təsdiqləyərək, həm də digər parallel kainatların mövcudluğuna dair məlumatlar təmin edir.

Böyük Partlayışdan sonra işə düşmüş yeganə qüvvə cazibə deyildi. Müasir hipotezlərə əsasən, bütün kainatı əhatə edən Hiqqs sahəsi adlanan energetik sahə də mövcud olmalıdır, hansı ki bütün kainatı dələrək, hissəciklərə kütlə verir.

Robert Hoqan öz həmkarı Malkolm Feyrbeyrnlə birlikdə Hiqqs bozonu kütləsini hesablayıb işin içinə qataraq, kosmik inflyasiyanı yenidən yaratmağa çalışıb. Məlum olub ki, yeni doğulmuş kainatımız kvant fluktuasiyalar səbəbindən intensiv titrəyişlərə məruz qalmalı idi. Bu titrəyişlər də Hiqqs sahəsini parçalayaraq, bütün ilkin kainat sistemini ən aşağı energetik səviyyəyə endirərək, faktiki olaraq, onu dağıtmalı idi. Əgər kainat məhv olmalı idisə, onun hal-hazırki mövcudluğunu necə izah etmək olar?

"Yəqin ki, nəzəriyyələrimizdə gözdən qaçırdığımız hər hansı fiziki faktorlar mövcud ola bilər. Onların mövcudluğu haqda hələlik heç nə bilmirik", - Robert Hoqan deyir.

Nümunə üçün supersimmetriya nəzəriyyəsini qeyd etmək olar. Bu nəzəriyyəyə əsasən, bizə məlum istənilən elementar hissəcik super-ortağa sahibdir, lakin təəssüf ki, bunlardan heç biri təcrübi olaraq təsdiqlənə bilməyib. Tezliklə hazırlanacaq daha güclü kollayderlər köməyilə bu sirli hissəciklərin aşkar ediləcəyi istisna olunmur.

Həmçinin oxuyun:

Antimaddə hara yox oldu?
Nobel mükafatına layiq kəşfə imza atıldı
Yeni "Big Bang" baş verə bilər

daha ətraflı...

Niyə stress infarkta səbəb olur?

Alimlər niyə xroniki stressin infarkta səbəb olduğuna aydınlıq gətiriblər. Məlum olub ki, stress orqanizmdə kəskin leykosit istehsalına səbəb olur, bu da öz növbəsində damar tıxanıqlığı ilə nəticələnir.

Həkimlər uzun müddətdit ki xroniki stressin ürək-damar xəstəliklərinə səbəb olduğunu bilirdi, lakin belə təsirin mexanizmi sirr olaraq qalırdı. Stressin səbəb olduğu həddən artıq ağ qan hüceyrələri hasili qan damarlarının içəri divarlarında "tıxac" meydana gətirərək, qan dövranını yavaşladır və laxtalanma miqdarını artırır.

Harvard Tibb Məktəbindən olan Mattias Narendorf qeyd edir ki, ağ qan hüceyrələri müxtəlif infeksiyalarla mübarizədə böyük rola malik olsa da, miqdarı həddindən artıq olduqda zərər də verə bilər.

Harvardlı alimlər təcili yardım şöbəsindən olan 29 tibb işçisindən aldıqları qan nümunəsini araşdıraraq, stress və infarkt arasındaki əlaqəni aydınlığa çıxarmağa çalışdılar. Məlumdur ki, belə müəssisələrdə iş şəraiti təcili davranmaq və sair məsuliyyətlər səbəbindən davamlı stresslə əlaqəlidir.

İş və boş vaxtlarında həkim və tibb bacılarından alınmış qan nümunələrini yoxlayaraq, tədqiqatçılar stress və immun sistemi vəziyyəti arasındaki əlaqəni aşkar etməyə nail olublar. Nəticəyə əsasən, güclü stress sümük iliyinin kök hüceyrələrini aktivləşdirərək, çoxlu miqdarda ağ qan hüceyrələri - leykosit hasilinə gətirib çıxarır. Alimlər bundan başqa siçanlar üzərində də bir sıra təcrübələr aparıb. Nəticələr oxşarlıq təşkil edib: güclü stress əlamətləri olan siçanlarda da çoxlu leykosit istehsalı müşahidə edilirdi.

Mütəxəssislər qeyd edir ki, stress infarkta səbəb ola biləcək faktorlardan yalnız biridir. Bunlar arasına həm də orqanizmdə yüksək xolesterin səviyyəsi, yüksək təzyiq, siqaret istifadəsi və bəzi genetik faktorlar əlavə edilə bilər.

Həmçinin oxuyun:

Anabioz həyata keçir: Xəstələr dondurularaq müalicə ediləcək
Üç valideyndən olan uşaqlar gəlir
Süni qan erası başlayır

daha ətraflı...

İradə azadlığı illüziyadır?

Amerikalı alimlərin apardığı eksperimentlər insanlarda iradə azadlığı mövcudluğunu şübhə altına alıb. Alimlər təcrübədə iştirak edənlərin beyin vəziyyətini müşahidə edərək onların "təsadüfi olaraq" verəcəkləri qərarları əvvəldən dəqiqliklə proqnoz etməyə nail olublar.

Neyrofizioloq Bencamin Libetin məşhur təcrübəsində könüllü iştirakçılara öz istəklərindən asılı olaraq bu və digər siqnallara reaksiya vermələri təklif edilmişdi. İştirakçıların başına taxılmış elektrodlar isə hər hansı bir qərar qəbul olunduqda beyin aktivliyini qeydə alırdı.

Kaliforniya Universitetindən olan alimlər bu təcrübəni böyütmək qərarına gəliblər. Belə ki, bu dəfə könüllülərdən boş ekrana baxmaları və hər hansı bir görüntü peyda olduqda baxışlarını sağa-sola dəyişərək dərhal reaksiya vermələri istənilib.

Tədqiqatçılar iştirakçılara düşünmək üçün bir dəqiqə belə vermədən elə qərar verildiyi andaca beyin aktivliyini araşdırmaq istəyirdilər. Nəticələrə əsasən, iştirakçının reaksiyasını onun beyin davranışı ilə hələ siqnal verildikdən əvvəl proqnozlaşdırmaq mümkündür.

"Hər hansı bir görüntü peyda olduqdan əvvəl beynin vəziyyəti iştirakçının sağa yoxsa sola baxacağını tam müəyyənləşdirir. Bu da o deməkdir ki, ilk baxışdan təsadüfi görünən qərarlar beynin hazırki aktivliyindən asılıdır", - Cessi Benqson qeyd edir.

Bu beyin aktivliyini "fon gurultusu" kimi xarakterizə etmək olar. Lakin, faktiki olaraq, insan düşünmədən, təsadüfi olaraq seçim etdikdə, məhz bu "gurultu" onun qərarına cavabdeh olacaq. Alimlər "beyin gurultusunun" xarakteristikalarını bildikləri üçün iştirakçının təcrübədə hansı seçimi edəcəyini əvvəldən dəqiqliklə proqnozlaşdırırdılar.

Əgər qərar və ya seçimlərimiz beynimizdə məlum informasiyalar çərçivəsində müəyyənləşdirilirsə, elə isə əsrlərdir teoloq və filosofların üzərində baş sındırdığı iradə azadlığı nədir? Və ya iradə azadlığı mövcuddurmu, yoxsa insanın uydurduğu anlayışlardan biridir? Alimlər hələlik iradə azadlığı mövzusunda fizioloji proseslərə əsaslanmağın lazım olduğunu bildirirlər.

Həmçinin oxuyun:

Yuxularımıza necə nəzarət edə bilərik?
Beynimizin içindəki kompüter oyunları
Alkoqol gözdə cəlbediciliyi artırır

daha ətraflı...

Neandertallar mərhələlərlə təkamülləşib

İspaniyanın şimalında yerləşən Sima de los Huesos adlı mağarada aşkar edilmiş kəllə sümükləri şüurlu insanın Avropaya köç etməsindən xeyli əvvəl orada hökm sürmüş ovçu növlərin erkən təkamülünü anlamaq üçün imkan yaradıb. Bələ ki, fərqləndirici üz cizgilərinin mərhələlərlə təkamülləşdiyi məlum olub.

Tədqiqatda Madriddə yerləşən Komplutense Universitetindən olan Xuan Luis Arsuaqa Ferreras və həmkarları 17 kəllə sümüyünü ətraflı araşdıraraq, onları əldə olan həm neandertallara, həm də insan əcdadlarına aid fosillərlə müqayisə ediblər.

Nəticədə beyinlərinin eynən qədim heydelberq adamı formasında olduğu aydın olub. Lakin alın qövsləri və kiçik iti kök dişləri artıq neandertalı daha çox xatırladırdı ki, bu da qədim neandertalların çənələrini hələlik naməlum bir vəfizə üçün istifadə etdiklərini göstərir. Xuan Luis Arsuaqa Ferreras özü hesab edir ki, onlar dişlərini ələ keçirmə aləti kimi istifadə etmiş ola bilər.

Əldə edilən başqa bir maraqlı nəticəyə görə, neandertallar öz fərqləndirici cizgilərini uzun müddət ərzində mərhələlərlə təkamülləşdiriblər.

Alimlər Sima de los Huesos mağarasının unikallığından bəhs edirlər, çünki bu mağara özü ilə birlikdə qədim insan növlərinə aid nəhəng fosil kolleksiyası təqdim edir. Tapıldığı 1980-ci illərdən bəri, neandertallarda da daxil olmaqla, nəsli kəsilmiş növlərə aid dəyərli məlumatlar qazandıran əsas mağara hesab olunur. Son 30 il ərzində buradan insan və digər qohum növlərə aid təxminən 7 min sümük çıxarılıb.

Həmçinin oxuyun:

Neandertallar danışa bilirdi?
Neandertallar bizə genlərinin 20%-i verdi
Tapılmış əl sümüyü təkamül boşluğunu doldurur

daha ətraflı...

Britaniyada kreasionizm tədrisi qadağan edildi

Böyük Britaniya höküməti kreasionizm (yaradılışçılıq) tədrisinə qarşı tətbiq etdiyi qadağaların sərhədini genişləndirib. Əvvəllər bu qadağa yalnız dövlət məktəblərinə aid idisə, indi həyatın Tanrı tərəfindən yaradılması konsepsiyasını "açıq" məktəb və akademiyalar da tədris etməyəcək.

Hökümətin qəbul etdiyi yeni qərara əsasən, dövlət tərəfindən maliyyələşdirilən bütün Birləşmiş Krallıqlar məktəblərində kreasionizm və ya digər hər hansı bir "psevdoelm" konsepsiyasının yeridilməsi qanunsuzdur - əks təqdirdə həmin məktəb dövlət büdcəsindən maliyyə dəstəyi almaqdan məhrum ediləcək.

"Açıq" məktəb və ya akademiyalar - dövlət tərəfindən maliyyələşdirilən müstəqil qeyri-kommersiya qurumlarıdır. Lakin yerli hökümət oradaki təhsil prosesinə nəzarət etmir.

Britaniya Humanistlər Assosiasiyası (British Humanist Association) qanunvericiliyə əlavə edilmiş dəyişikliklərlə əlaqədar press-reliz buraxıb və bundan sonra şagirdlərə təkamül təlimi tədrisinin gücləndirilməsi lazım olduğunu bildirərək, kreasionizmin elmi fakt olmadığı üçün məktəblərdə qadağan olunmasını dəstəkləyib.

Assosiasiyanın üzvlərindən olan Riçi Tompson qeyd edir ki, belə qərarın təməlində bu fakt dayanır ki, hər bir gənc şəxsiyyətin yüksək keyfiyyətli, hərtərəfli və balanslaşdırılmış təhsil almaq haqqı var.

"Buraya, təkamül nəzəriyyəsinin vahid konsepsiyası olduğu biologiya daxildir, hansının ki öyrənilməsi insan həyatının necə yarandığının anlaşılması üçün vacibdir. Digər tərəfdən, kreasionizm kimi ideyaları elmi formada tədris etmək olmaz, bunun da səbəbi aydındır - belə ideyalar elmi deyil", - Tompson sözlərinə əlavə edir.

Həmçinin oxuyun:

Təkamül təlimi və Yaradılışçılıq
Elmi və Dini düşüncə arasındakı fərqlər
Avropa Şurası Parlament Assambleyasının 1580 saylı Qətnaməsi

daha ətraflı...

Plutonun peyki Xaronda yeraltı okean mövcud ola bilərdi

NASA-lı mütəxəssislər hesab edir ki, Plutonun peyki Xaronda həyatın meydana gəlməsi üçün əlverişli şərtlərə malik isti yeraltı okean mövcud ola bilərdi. Alimlər peykin orbiti araşdırmaları prosesində belə qənaətə gəliblər. Tədqiqatçıların dediyinə görə, məhz onun forması peyk səthi altında böyük miqdarda maye su mövcud olmuş ola biləcəyinə dair işarələr verir.

Pluton - Günəş sisteminin məlum ən böyük cırtdan planetlərindən biri (Erida ilə birlikdə), transneptun obyekt, Günəş ətrafında fırlanan onuncu ən ağır səma cismidir. Əvvəllər Pluton klassik planet kimi təsnif edilmiş, daha sonralar isə Koyper qurşağın ən iri obyektləri və cırtdan planetlər siyahısına əlavə edilmişdir.

"Xarondan əldə etdiyimiz yeni dəlilləri əvvəlkilərlə müqayisə edərək demək olar ki, onun orbit formasını yalnız keçmişdəki yeraltı okeanın mövcudluğu izah edə bilər", - Qoddard kosmik uçuşlar mərkəzi əməkdaşı Alisa Roden qeyd edir.

Alimlər hesab edir ki, orbitin ekssentrik (oval) forması Xaronda güclü axınlara səbəb ola bilərdi - peykin buz səthindəki çatlaqların da mənşəyi bununla bağlı ola bilər. Bu, həmçinin peykin keçmişdə güclü yeraltı axınlara sahib olduğuna işarə edir. Axınların isti suyu isə orada canlılığın yaranması üçün ehtimalları yüksəldir. Alisa Roden müəyyən axın mərhələlərində isti suyun peykin səthinə də qalxmış ola biləcəyini deyir.

Müasir elmin bildiyi qədərilə, həyatın meydana gəlməsi üçün təkcə su deyil, həm də enerji qaynağı, azot və fosfor kimi maddələrə ehtiyac var. Tədqiqatın müəllifləri Xaronda bunların olub-olmadığından hələlik tam əmin deyillər. Hər halda tədqiqat astrobiologiyanın araşdırma sahələrini genişləndirərək, həyatın əslində ən gözlənilməz mühitlərdə belə formalaşa biləcəyinə dair, az da olsa, məlumatlar təmin edir.

Daha əvvəlki tədqiqatda alimlər kompüter modeli köməyilə Pluton və onun peyki Xaron arasında bir-biri ilə əlaqəli atmosfer olduğunu müəyyən etmişdilər.

Həmçinin oxuyun:

Saturnun peyki Enseladda okean tapıldı

NASA Titana göndəriləcək sualtı gəmini seçir
Ayın mənşəyi aydınlaşdırılır

daha ətraflı...

Hüceyrə səviyyəsində yaddaş necə formalaşır?

Alimlər yeni sözlərin yaddaşda saxlanması prosesində beyin aktivliyini qeydə alaraq, ilk dəfə hippokamp neyron şəbəkələrində yeni informasiyanın dəqiq paylanmasını aydınlaşdırıblar.

Amerikalı neyrofizioloqlar yaddaş meydana gəlməsini neyrokompüter modellərində təcrübi olaraq göstərməyə nail olublar. Əldə edilən nəticələrə görə, beyin epizodik xatirələri bir-birindən uzaq sinir hüceyrələrinə paylayaraq, onları hippokampa yazır. Kəşf sayəsində insanda yaddaş formalaşmasının təməl prosesləri anlaşıla bilər, bu da öz növbəsində Altshaymer və epilepsiya kimi xəstəliklərin müalicəsində yeni metodikaların hazırlanmasını təmin edə bilər.

"Yaddaşın insan beynində hansı formada qorunub saxlandığını həqiqi mənada anlamaq üçün ilk öncə onun ayrı-ayrı neyronlara necə yazıldığına aydınlıq gətirmək lazımdır, hansılardan ki mürəkkəb neyron şəbəkələri yaranır. Yaddaşı qoruyub saxlama mexanizminə aid tədqiqatlar beyinlə əlaqəli ağıl kəmliyi və digər xəstəliklərin müalicəsi yolunda kritik addım hesab olunmalıdır", - Barrou Nevrologiya İnstitutundan olan Piter Steynmets qeyd edir.

Steynmets və həmkarları doqquz epilepsiya xəstəsi üzərində eksperiment aparıblar. Onların başına implantasiya edilmiş elektrodlar köməyilə beyin aktivliyini dəqiq və hər bir neyrona kimi izləmək mümkün olub. Xəstələrdən kompüter monitorundaki söz siyahısını yadda saxlamaları xahiş edilib, ardından isə onlara həmin siyahıdaki sözlər təkrar yazılmış ikinci və daha uzun siyahı göstərilib. Eksperimentdə iştirak edənlər daha əvvəl gördükləri sözləri tanımalı idilər.

Belə ki, ilk siyahıya aid sözlərin yaddaşda saxlanmasında rol oynayan neyronlar təqdim edilən ikinci siyahıya baxıldıqda da aktivləşirdi. Nəticələr yeni informasiyaların hippokamp hüceyrələrinə yazıldığını aydın şəkildə göstərmiş olur.

Alimlər beyində informasiya paylanmasının necə baş verdiyi ilə xüsusən maraqlanıblar. Əvvəldən yaddaşa yazılmış hər bir söz yenidən göstərildikdə bütün hippokampa paylanmış təxminən 100 000 neyron reaksiya verirdi. Alimlərin dediyinə görə, bir ya da yüzlərlə neyronun itirilməsi belə yaddaşa böyük təsir göstərməyə bilər.

Həmçinin oxuyun:

Yuxularımıza necə nəzarət edə bilərik?
Elektroşok vasitəsilə xatirələr silindi
Yaşanmış qorxu irsən ötürülür

daha ətraflı...

Çin rəsmən elm nəhənginə çevrildi

Çin son on illik ərzində yad texnologiyaları oğurlayan və onları təqlid edən ölkədən bir çox sahədə ABŞ-ı üstələyən elm və texnologiya super gücünə çevrildi.

Yerli, eləcə də xarici universitetlərin elm və mühəndislik ixtisaslarına qəbul olunan tələbələrin artımı müşahidə edilən Çin uzun illərdir Amerika elminin liderliyi üçün təhlükə idi. Proceedings of the National Academy of Sciences jurnalında dərc edilən məlumata görə, Çin hökümətinin bu siyasəti nəhayət ki nəticələr verib: çinli universitet məzunları müasir elmi texnologiyaların bir addımlığındadır.

Amerikalı alimlərin illik tədqiqatları və keyfiyyəti hələlik onların liderliyini qoruyur, lakin bir çox sahələrdə Çinli həmkarlarının onları bu kriteriyalara görə qabaqladıqları sirr deyil. 1990-cı ildə çinli alimlər cəmi 6104 məqalə dərc etmişdisə, 2011-ci ildə bunların miqdarı 122 672-ə qədər qalxıb ki, bu da 1909 faizlik artım mənasını verir.

Hər il çinli mütəxəssislər amerikalılardan 2 dəfə artıq material dərc edir. Yeni elm nəhənginə çevrilmiş Çin kimya, fizika, riyaziyyat və texnologiya sahələrində ABŞ-ı geridə qoymaq üzrədir. Belə inkişafın səbəbi kimi son bir neçə il ərzində Çin hökümətinin dəstəyilə yeni ali təhsil ocaqlarının açılması göstərilir. Əgər 1998-ci ildə Çində təhsil ocaqlarının sayı 1022 idisə, 2008-ci ildə bu say 2263-ə qədər qalxdı.

Çin elminin inkişafında özəl sektor və sənaye müəssisələrinin də rolunun az olmadığı bildirilir: 1991-ci ildə belə müəssisə və şirkətlər büdcədən elmi tədqiqatlara 5%-dən artıq xərcləmirdisə, hal-hazırda buna təxminən 50% sərf edilir.

Nəticə göz qabağındadır: Çin, bir vaxtlar texnologiya oğurluğu ilə məşğul olan və xarici elmi təqlid edən ölkədən, öz elmini və texnologiyasını inkişaf etdirən elm super gücünə çevrildi.

Həmçinin oxuyun:

Çin Ay səthinə kosmik aparat göndərdi
Meymun genomları dəqiqliklə "redaktə edildi"
Yeni fotosintez üsulu

daha ətraflı...

NASA Titana göndəriləcək sualtı gəmini seçir

NASA-nın kosmik araşdırmalarda yerinə yetirəcəyi növbəti üç missiya Saturnun metan okeanlara sahib peyki Titana robotlaşdırılmış sualtı gəmi göndərmək, Marsda istixana tikmək və Günəş sistemi daxilindəki kometləri ələ keçirmək üçün kosmik cihazlar hazırlamaqdan ibarətdir.

Hər il NASA-nın proqramı çərçivəsində tədqiqatçı və mühəndislərə kosmik texnikalar üçün öz ideyalarını irəli sürmək imkanı yaradan NIAC, bu il də, hər birisi təxminən 100.000$ tutumunda olan 12 layihəyə üstünlük vermək niyyətindədir. Belə proqramlar alimlərə kainatın ən uzaq hissələrinə yollanacaq missiyalarla bağlı baş sındırmağa şərait yaradır.

"Titandaki karbohidrogenli göllərin Günəş sistemində analoqu yoxdur. Yerdən başqa bildiyimiz heç bir kosmik cismdə Titandaki kimi geniş və açıq maye səth mövcud deyil", - NASA tədqiqat mərkəzindən olan Stiven Oulson qeyd edir.

2011-ci ildə NASA peykə Titan Mare Explorer adlı gəmisini göndərməyi planlaşdırırdı, lakin maliyyələşdirilmə ilə bağlı çətinliklər yaşandığından missiya təxirə salınmalı oldu. Oulson ümid edir ki, günlərin birində bu layihəyə yenidən qayıdılacaq. Buna baxmayaraq növbəti addımın Titana sualtı gəmi göndərmək olduğu da sirr deyil. Hər iki missiyanı da birləşdirmək olar, çünki təkcə səth araşdırmaları vacib nəticələr qazandırmaya bilər.

Yerdə radiodalğa siqnallarını qeydə almaq üçün sualtı qayıq səthə qalxmaq məcburiyyətindədir, Titanda isə belə bir problem yaşanmamalıdır: karbohidrogenlər radiodalğalar üçün şəffaf olacaq, ötürüləcək nəticələrsə orbital peykdən fasiləsiz olaraq qəbul ediləcək. Titanın okeanları ilə bağlı layihə NIAC tərəfindən dəstəklənsə, 2040-cı illərdə missiyaya start verilə bilər.

Daha bir maraqlı ideya Marsda hermetik istixana hazırlanması ilə əlaqədardır. İstixana köməyilə Qırmızı planetin yaşayış üçün nə dərəcədə əlverişli olduğu dəqiqləşdirilə bilər. Mars torpağının kiçik bir hissəsi şəffaf günbəz altında hermetizə edilərək, oraya günəş süasının düşməsi üçün şərait yaradacaq. Ardından həmin torpağa Yerdən gətirilmiş bakteriyalar yerləşdiriləcək, hansılar ki Yerin ən ekstremal şərtlərində belə yaşamağa qadirdir. Beləliklə missiya Marsın həyata nə dərəcədə uyğun olduğu suallarını cavablayacaq.

Digər bir layihə isə kometlərə eniş edəcək və onlar üzərində Günəş ətrafında dövr edəcək (əlavə yanacağa ehtiyac duymadan) kosmik cihazın hazırlanmasından ibarətdir. Hesab edilir ki, belə bir kosmik cihaz 5,6 il müddətinə Plutona çata bilər.

Həmçinin oxuyun:

NASA-dan yeni ion mühərrikləri
NASA Ayda bitkilər yetişdirəcək
Titan araşdırmaları üçün yeni robot hazırlandı

daha ətraflı...

Dinozavrlar soyuqqanlı deyildi

Alimlər yaşayan və nəsli kəsilmiş yüzlərlə növün inkişaf sürətini müqayisə edərək, dinozavrların maddələr mübadiləsi sürətini dəqiqləşdiriblər. Bu faktor sayəsində əvvəllər soyuqqanlı olduqları hesab edilən qədim sürünənlər bu sinifdən xaric edilib.

Aparılmış tədqiqatın nəticələrinə əsasən, milyon illər əvvəl Yer üzündə hökm sürmüş dinozavrlar nə soyuqqanlı, nə də istiqanlı canlılara aiddir. Heyvanların maddələr mübadiləsi və inkişaf sürəti arasındaki əlaqənin tapılması ilə dinozavrlar üçün tamamilə yeni "ara keçid" sinfi yaratmaq lazım olub. Fauna nümayəndələrini istiqanlı və soyuqqanlı sinflərinə ayırd etmədə əsas rolu məhz maddələr mübadiləsi yerinə yetirir.

Məməlilər və quşlar kimi istiqanlı heyvanlar tez-tez qidalanmaq məcburiyyətindədir. Qida da öz növbəsində enerjiyə çevrilərək, bədənin davamlı temperatur saxlanması, hərəkət və beyin fəaliyyətinə sərf edilir.

"Əgər ancaq buterbrodla qidalansaydım, mənə gün ərzində beş buterbrod lazım olardı. Mənim ölçülərimə malik olan sürünən isə həftəni iki buterbrodla yola verə bilərdi", - Nyu-Meksiko Universitetindən olan Con Qreydi qeyd edir.

Bioloqlar heyvanların qida istehlakını "endotermik" (istiqanlılar üçün) və "ektotermik" (soyuqqanlılar üçün) strategiyalarına bölür. Con Qreydi isə hesab edir ki, hər iki sinfdən də fərqlənən dinozavrlar üçün orta "mezotermik" strategiyanı hazırlamaq lazımdır.

İçərisində 21 dinozavr növü olmaqla, ümumilikdə 381 növün inkişaf sürəti müqayisəsi və öyrənilməsi bu iddianı sübut etmək üçün kifayət edib. Tapılmış yetkin və gənc canlılara aid sümüklərin ölçü müqayisəsi işi sayəsində təqiqat üçün əsas yaranıb. Nəsli kəsilmiş növlərin inkişaf sürəti həm də onların maddələr mübadiləsi sürətini öyrənməyə yardım təmin edib. Nəticələrə əsasən, belə parametrlərə görə dinozavrlar təkamüldə soyuqqanlılar və istiqanlılar arasındaki keçid sinfini təmsil edir.

Bəzi mütəxəssislərin rəyinə görə, yeni "mezotermik" sinfə həmçinin tunes balığı, bəzi köpəkbalıqları və yexidna kimi növləri də aid etmək olar.

Həmçinin oxuyun:

Dinozavrlar istiqanlı idilər?
Dinozavrların yaşadığı şərtlərdə insanlar nəfəs ala bilməzdi
Təkamül nəzəriyyəsinə əlavələr edilə bilər

daha ətraflı...