Mutasiyalar, zülallar və funksiyaları

Zülallara və zülalları kodlaşdıran genlərə tətbiq olunan süni mutasiya təcrübələri təkamülün qüvvəsiylə əlaqədar olduqca maraqlı məlumatlar verir. Bu yazımızda buna bir neçə nümunə verərək zülallarla mutasiyalar arasındakı əlaqənin əhəmiyyətini göstərmək istəyirik.

İlk öncə eosinophil-derived neurotoxin (EDN) adı verilən zülalla edilən bir təcrübədən bəhs edək. Tədqiqatçılar bu zülalın fərqli qismlərini mutasiyaya uğradaraq quruluşunu süni olaraq dəyişdirməyi sınadılar və nəticələri müşahidə etdilər. Tətbiq etdikləri mutasiyalardan birinin RNAse adıyla tanınan fermentin təsirini bir qədər azaltdığını, yəni qismən zərərli bir mutasiya baş verdiyini təsbit etdilər. Daha sonra tətbiq etdikləri bir çox fərqli mutasiya sınağından birinin tamamilə təsirsiz olduğunu gördülər. Yəni bu iki mutasiya adətən ayrı-ayrı meydana gəldikdə zülala çox da təsir etmir və fəaliyyətini ciddi şəkildə dəyişdirmir. Digər tərəfdən əgər bu iki mutasiya bir yerdə tətbiq olunsa, çox maraqlı bir vəziyyət yaranır: zülalın fəaliyyəti düz 15 qat artır! Bu da, Neytral Qayda adıyla tanınan və mutasiyaların əksəriyyətinin təsirsiz olduğunu, lakin bu təsirsiz mutasiyaların bir araya gələrək faydalı nəticələr doğura biləcəyini təsdiqləyən saysız nümunələrdən biri oldu.

Oxşar nəticələrə Lenski`nin məşhur E. coli təcrübəsində rastlayırıq. Amma artıq bu klassik nümunələri geridə qoyub, daha fərqli, daha orjinal nümunələr verərək təkamülünü müşahidə etdiyimiz canlıların sayını artıraq.

Pubmed'də dərc edilən bir məqalədə, yüksək duz müqavimətinə sahib olan bir siçan növü üzərində araşdırmaların aparıldığı qeyd edilir. Bu müqaviməti təmin edən əsas mexanizm aldosteron hormonunun nizamlanması ilə əlaqəlidir. Tədqiqatçılar bu hormonu kodlaşdıran genləri mutasiyaya uğradaraq fermentin fəaliyyətindəki dəyişiklikləri araşdırdılar. Bu mutasiyalardan biri zülalın 251-ci mövqeyindəki lizin amin turşusunu argininə çevirdi. Bu kiçik dəyişiklik hormon fəaliyyətini 4 qat artırdı, bu da müqavimətin artdığını göstərmiş oldu.

Qısacası, təkamül prosesinin potensial mərhələlərini göstərən və laboratuar şəraitlərdə təkrar edilən bir çox təcrübələrə imza atmaq mümkündür. Hal-hazırda genlərdə meydana gələn neytral mutasiyalar sayəsində zülalların çox ciddi və mərhələli təkamül keçirdikləri məlumdur. Bu mövzuda aparılan hər bir tədqiqat təkamül tarixinin sirrlərini aşkar edir.

Qaynaq: PubMed